Spis treści

1. Definicja uzależnienia narkotykowego i narkotyku.

2. Historia zjawiska.

3. Skala używania środków odurzających.

4. Rodzaje narkotyków.

5. Zjawisko „dopalaczy”.

6. Uwarunkowania narkomanii.

7. Fazy rozwoju uzależnienia.

8. Skutki uzależnienia narkotykowego.

9. Zapobieganie uzależnieniom narkotykowym.

10. Prawny aspekt narkomanii.

11. Pomoc osobom uzależnionym.

12. Wybrane metody psychokorekcyjne.

13. Bibliografia.

„Nigdy nie miałam w domu żadnych poważnych obowiązków, miałam się tylko uczyć, wolne dni mogłam poświęcać na zabawę i przyjemności - wspomina  Karina. Zaczęłam brać gdy miałam 16 lat, najpierw były to tabletki, od czasu do czasu trawa. Ciężkie narkotyki takie jak kompot pojawiły się w wieku 18 lat. Skończyłam szkołę dostałam się na studia. Przez 3 lata studiowałam Technologię Chemiczną na Uniwersytecie Śląskim. Miałam taki charakter, że wszystkiego musiałam spróbować, niestety dla mnie okazało się to zgubne. Koleżanki też kosztowały, ale u nich skończyło się na jednym razie, więcej nie próbowały.
No cóż,  spodobało mi się. Nikt mnie do tego nie zmuszał, nikt mnie nie namawiał, nikt na siłę nie kazał mi brać. Sama chciałam… Efekt był taki, że najfajniejsze lata swojego życia spędziłam na bajzlu w Katowicach (dworzec PKP). Na początku, kiedy nie byłam jeszcze tak uzależniona, wystarczało mi kieszonkowe. Później było już gorzej. Przez jakiś czas mieszkałam z chłopakiem, który sam robił narkotyki, nie musiałam więc kupować. Moi rodzice dowiedzieli się, że jestem narkomanką, dopiero po 4 latach. Cały czas to ukrywałam, zawsze starałam się tak wyglądać, żeby broń boże nikt się nie dowiedział. Niestety coraz więcej młodych ludzi „branie” traktuje jakby spotkał ich jakiś zaszczyt, dla mnie była to kara.
Oczywiście na początku była fajna zabawa, fajni ludzie, ale czym więcej brałam tym było gorzej. Kiedy powiedziałam o tym rodzicom, mama dostała rozległy zawał, wkrótce potem do szpitala trafił mój tata, przeszedł bardzo poważną operację serca. Miałam ogromne wyrzuty sumienia, ze to wszystko przez mnie. Do tej pory czuję się winna.
Na studiach próbowałam kilka razy z tym zerwać, niestety bez efektu. Jedna z moich przyjaciółek z roku, powiedziała mi wtedy że jak sama nie będę chciała tego rzucić, to nikt mi nie pomoże i to jest prawda.  Po pierwszym detoxie musiałam zrezygnować ze studiów, szło mi coraz gorzej, miałam trudności z zapamiętywaniem kolejnych partii materiału, w głowie miałam zamęt. Kiedy wydawało się, ze jakoś sobie z tym poradzę, że wrócę do normalnego życia, skończę studia, poznam fajnego chłopaka, przyszły wyniki badań na obecność wirusa HIV. W tym momencie wszystkie plany jakie miałam, wszystko wzięło w diabły. To był koszmar, lekarze musieli mnie  trzymać bo waliłam głową w ścianę, chciałam ze sobą skończyć. W domu dostałam zaznaczoną szklankę, łyżkę, widelec, osobny ręcznik, to była totalna izolacja. Obecnie moje życie to walka z wiatrakami, nigdy już nie będę zdrowa, przez swoją młodzieńczą głupotę, jestem naznaczona do końca życia.”

1. Definicja uzależnienia narkotykowego i narkotyku.

Uzależnienie narkotykowe jest nałogiem, czyli mocno utrwaloną skłonnością do wykonywania mniej lub bardziej przyjemnych czynności, które są często szkodliwe dla zdrowia, a także potępiane przez otoczenie.

Oto definicja uzależnienia od narkotyków według „Słownika Encyklopedycznego”:

• Uzależnienie narkotykowe - inaczej narkomania (z greckiego narke - odurzenie, mania - szaleństwo), patologiczne zjawisko społeczne, uzależnienie spowodowane krótszym lub dłuższym zażywaniem leków (głównie przeciwbólowych, środków narkotycznych) albo innych środków uzależniających (narkotyki, leki uspokajające i psychotropowe);

• Uzależnienie narkotykowe - narkomania (gr. narke - odrętwienie, brak czucia, mania - szał), rodzaj nałogu, psychiczne i fizyczne uzależnienie się od farmakologicznych środków narkotycznych lub narkotyków, przy ciągłym zwiększaniu dawki; prowadzi do negatywnych zmian osobowości, uszkodzenia układu nerwowego i wyniszczenia całego organizmu;

• Narkotyk - (gr. narkotikos - oszałamiający) - 1) środek odurzający pochodzenia naturalnego (rośliny, grzyby) lub syntetycznego, o depresyjnym działaniu na ośrodkowy układ nerwowy, powodujący głównie stan odurzenia, euforii, uśmierzenia bólu, uspokojenia lub senności; wywołuje po krótkim lub dłuższym zażywaniu uzależnienie psychiczne i fizyczne. 2) narkotyki chirurgiczne - środki stosowane w medycynie do wywołania stanu anestezji, narkozy lub celowego zniesienia wrażliwości bólowej, np. halotan, etery, ewipan i inne barbiturany.

2. Historia zjawiska.

Przed pięćdziesięcioma wiekami Sumerowie zapisali na glinianych tabliczkach dokładne przepisy na pozyskanie opium z makówek zielonego niedojrzałego maku. W Europie narkotyki nie odgrywały większej roli. Dopiero w XIII w. wyprawy krzyżowe „przyniosły” do Europy opium, jednak zażywano je tylko w celach leczniczych. Europejczykom wystarczył wtedy podstawowy narkotyk, jakim był alkohol. Sytuacja zaczęła się zmieniać w wieku XVIII, a zwłaszcza w XIX, kiedy to wraz z modą na orientalizm w kręgach artystycznych i literackich zaczęto zażywać narkotyki, głównie haszysz i opium. Narkomania stała się modna niemal wyłącznie w kręgach snobistycznych i artystycznych. Jednakże epidemie uzależniania się od różnych środków narkotycznych wystąpiły tak naprawdę dopiero po II wojnie światowej. Początkowo objęły Japonię, następnie USA, a w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych kraje Ameryki Południowej i Środkowej, a następnie Europę.

3. Skala używania środków odurzających.

Trudno jest ocenić rzeczywistą liczbę konsumentów środków odurzających. Dane szacunkowe policji wskazują, że pod koniec lat 90. XX w. liczba osób uzależnionych w Polsce wynosiła ponad 60 tys. Lepsze rozpoznanie zjawiska dotyczy tylko młodzieży. Z badań epidemiologicznych przeprowadzonych przez Panie Fatygę i Rogalę-Obłękowską w roku 2000 na dosyć dużej próbie 1088 dzieci właściwie wchodzących dopiero w wiek młodzieńczy (10 - 14 lat) wynika, że średnio ponad 13% badanych próbowało już jakiegoś narkotyku - przy czym dzieci żyjące w miastach próbowały go co najmniej dwa razy częściej niż dzieci wiejskie.

Najbardziej popularne są leki psychotropowe, marihuana, kompot i amfetamina. Warto przy tym podkreślić, że w badaniach nie brano pod uwagę środków, od których dzieci zaczynają najczęściej, tzn. wąchania klejów i rozpuszczalników.

Badania Janusza Sierosławskiego (1999), przeprowadzone w grupie młodzieży starszej wśród mieszkańców Warszawy, ujawniają, że częstotliwość sięgania po narkotyki wykazuje pewną stałą tendencję wiekową i gwałtownie maleje u osób powyżej 35 lat.

Narkotyki najczęściej można zdobyć w miejscach zabawy, a z kolei dostępność narkotyków zwiększa ryzyko sięgnięcia po nie. Poza tym świadomość dostępności wiąże się ze znajomością miejsc, gdzie je można dostać, i częstym wybieraniem takich miejsc. W ten sposób powstaje błędne koło. Młodzież częściej deklarująca łatwy dostęp do narkotyków w określonych miejscach, częściej te miejsca odwiedza. Z badań Pani Fatygi i Rogali-Obłękowskiej (2002) wynika, że zdaniem młodzieży, wśród miejsc, które młodzież często odwiedza, najłatwiej dostać narkotyki na dyskotekach - 42,7 %, w kawiarniach lub pubach- 29,2%, w klubach - 23%, ośrodkach sportowych - 28,1%, w kinie - 29,2%, w bibliotece - 23,0%. Powstaje swoisty paradoks, młodzież ta rzadziej wybiera zajęcia sportowe czy lekturę, choć częściej odwiedza związane z tym miejsca.

Polska na tle innych społeczeństw jawi się jako kraj o dość niskim użyciu środków traktowanych potocznie jako typowe narkotyki i bardzo wysokim użyciu środków psychotropowych wśród młodzieży.

Używanie przez tak liczną grupę młodzieży środków uspokajających i nasennych w Polsce wymaga zwrócenie baczniejszej uwagi na ten problem i potwierdza tendencję, która zaznaczyła się już pod koniec lat 60. Jednocześnie zastanawia fakt, że największe powodzenie mają tego typu specyfiki w krajach północnych.

ARTYKUŁ

4. Rodzaje narkotyków.

• Środki tłumiące - działają redukująco na aktywność OUN. Powodują efekt odprężenia, senność, rozluźnienie, mogą wywołać nastrój lekko euforyczny, ponieważ redukują stan napięcia i ograniczają kontrolę wolicjonalną. Przy dużych dawkach mogą być bardzo niebezpieczne. Najczęściej spotykane: alkohol, środki nasenne, uspokajające i antydepresyjne, środki rozluźniające (poppers), środki silnie usypiające (pigułki gwałtu), leki przeciwkaszlowe i przeciwalergiczne (np. DXM, sudafen, tussipect). Wygląd: najczęściej występują w postaci tabletek, pastylek lub w płynie. Działanie: przy dużych dawkach powodują oszołomienie, przyćmienie świadomości, a nawet utratę przytomności, ponadto utratę koordynacji ruchowej, niewyraźną mowę, spowolnione ruchy gałki ocznej, rozszerzenie źrenic na przemian ze zwężeniem, nieostre lub podwójne widzenie, nudności, wymioty, suchość w ustach, u niektórych osób nadaktywność, płytki nieregularny oddech, niskie ciśnienie krwi, śpiączkę. Długotrwałe używanie niektórych środków (szczególnie barbituranów) może powodować trwałe upośledzenie zapamiętywania, rozkojarzenie, problemy z koncentracją. Objawy abstynencyjne: nadwrażliwość sensoryczna, huśtawka \nastrojów, bezsenność, koszmary nocne, utrata łaknienia, stany hipodepresyjne i depresja.

• Środki pobudzające - chemicznie należą do różnych grup, ale ich działanie na ośrodkowy układ nerwowy jest podobne. W początkowym okresie przyjmowania powodują wzrost aktywności, poczucie omnipotencji, likwidują uczucie zmęczenia, senności, głodu, poprawiają nastrój, mogą wywoływać stan euforyczny. Niezwykle szybko uzależniają, szczególnie preparaty spotykane obecnie. Najczęściej spotykane: kofeina, nikotyna, amfetamina, metamfetamina, AMU, kokaina, crack, ecstasy, wiele roślin o działaniu stymulującym (wilcza jagoda, żeń-szeń, mandragora, chrzan, lubczyk). Najczęściej się je połyka, pali lub snuffuje (wciąga przez noc), niektórzy nacierają śluzówki oka lub wewnętrzne strony warg. Objawy użycia: obok wyraźnego ożywienia, to: rozszerzenie źrenic, brak reakcji źrenic na światło, gadatliwość, zgrzytanie zębami, bladość twarzy, niepodatność na zmęczenie, nadpobudliwość psychoruchowa, niepokój, agresywność, gonitwa myśli, bark koordynacji psychoruchowej. Przy dużych dawkach może nastąpić przyćmienie świadomości, majaczenie, drżenie, wzrost ciśnienia krwi, wzrost temperatury, obfite pocenie się, nudności, wymioty, wysypka, bóle w klatce piersiowej; po amfetaminie - krwawienie z naczyń mózgowych, utrata przytomności, zatrzymanie akcji serca. Po długotrwałym używaniu następują nawroty psychotyczne, nawet po odstawieniu. Objawy abstynencyjne: wyczerpanie, depresja, huśtawka nastrojów, niespokojny sen, katar, porażenie nerwów czuciowych.

• Halucynogeny - najbogatsza grupa środków odurzających. Najczęściej spotykane: kanabinole, pochodne konopi indyjskich (marihuana, haszysz, olej haszyszowy, konopie siewne), skuny (skręty), LSD (kwas), fencyklidyna (PCP), meskalina, psylocybina, grzyby (np.: pierścienniak, muchomory), specyfiki autorskie (kokoryczka pusta, powój, lubczyk, lulek czarny, łysiczka lancetowata, bieluń dziędzierzawa, boska szałwia zwana Lady SD, bufotenina - DMT). Objawy: uczucie odprężenia, gadatliwość, wesołkowatość, zadowolenie, a czasem zastygnięcie, znieruchomienie, senność, odrętwienie, rozszerzone źrenice, suchość w ustach., specyficzny zapach włosów, ubrania, skóry (jeśli jest palony). Długotrwałe używanie zwiększa częstotliwość tripów, odjazdów powodujących uczucie paniki oraz liczne choroby np.: stany zapalne oskrzeli, krtani, syndrom amotywacyjny.

• Środki wziewne - inaczej inhalatory, są trudną do zdiagnozowania grupa, ponieważ działają najczęściej tłumiąco i halucynogennie jednocześnie. Ponadto mogą występować w każdej z wymienionych kategorii. Zwykle jednak chodzi o preparaty ogólnodostępne, używane w gospodarstwach i technice. Jest ich ogromnie dużo, mogą być wdychane bezpośrednio z opakowania, szmatki, butelki, tubki, puszki, worków foliowych. Najczęściej stosowane: kleje np.: butapren, farby, politury, rozpuszczalniki, aerozole, płyny do spryskiwaczy, płyny do chłodnic, aceton, płyn do zapalniczek, korektory, eter, zmywacze acetonowe do paznokci. Objawy: przede wszystkim zapach, we włosach, ubraniu, skórze, mogą występować stany podrażnienia śluzówek nosa, oczu, spowolniałe ruchy, zamazana mowa, zaburzona koordynacja ruchowa, rozszerzone źrenice, senność, stany urojeniowe. Długotrwałe przyjmowanie powoduje niszczenie nerek, wątroby, uszkodzenie dróg oddechowych, zanik mózgu.

• Środki uśmierzające - mają one na celu neutralizowanie bólu. Rodzaje: opiaty (opium, morfina, kodeina, heroina), Polska heroina. Objawy: oprócz uczucia odprężenia i lekkości w początkowym okresie przy większych dawkach występuje uczucie ociężałości, spowolnione ruchy, senność, utrata napięcia mięśniowego, swędzenie i pieczenie skóry, potliwość, obniżona temperatura ciała, opadające powieki, zwężone źrenice, zmniejszona ruchliwość gałki ocznej, ślady po wstrzyknięciach, problemy z utrzymaniem równowagi ciała. Przedawkowanie powoduje śmierć. Objawy abstynencyjne: nadmierna potliwość, dreszcze, utrata łaknienia, bóle i kurcze mięśniowo - stawowe, apatia, utrata wagi, próchnica.

• Sterydy - najczęściej spotykane: anadrol, bromaton, turinabol, nolvadex, biogonadyl, undestor, testosteronum, metanabol, nondrolone, decanate, durabolin, l-karnityna, kreatyna, winstrol czy EPO (eritropoetin - sterydy te spowodowały śmierć kilku sportsmenek niemieckich). Objawy: przyrost masy mięśniowej, obrzęk twarzy, szyi i nóg, zatrzymanie płynów w organizmie, skłonność do siniaków, rozstępy, trądzik, przebarwienia skóry, u kobiet - obniżenie się głosu, zaburzenia cyklu menstruacyjnego, porost włosów w nietypowych miejscach, u mężczyzn - łysienie. Odstawienie sterydów powoduje m.in.: osłabienie, apatię, stany depresyjne, zamianę masy mięśniowej na tkankę tłuszczową.

5. Zjawisko „Dopalaczy”

„Dopalacz” to termin nie posiadający naukowego charakteru. Używa się go potocznie, dla nazwania grupy różnych substancji lub ich mieszanek o rzekomym lub faktycznym działaniu psychoaktywnym, nieznajdujących się na liście substancji kontrolowanych przepisami ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.

Spożycie tych substancji powoduje pobudzenie, euforię, zwiększenie koncentracji oraz ogólne uczucie przyjemności. Zawierają zioła, a niektóre BZP (benzylopiperazynę), czyli substancję psychoaktywną o działaniu podobnym do amfetaminy. Używanie "dopalaczy" według lekarzy może skończyć się nawet zapaścią. By ominąć polskie prawo, na opakowaniach widnieje adnotacja: "Nieprzeznaczone do spożycia dla ludzi". W ofercie funshopów funkcjonują jako kadzidła, substancje przeznaczone do obrzędów religijnych i obiekty kolekcjonerskie.

W Europie funshopy to standard. Można w nich legalnie kupić nie tylko tabletki imprezowe, ale i groźniejsze dla zdrowia specyfiki (m.in. "magiczne grzybki" czy "kaktusy"). W asortymencie sklepów pojawiają się zarówno specyfiki o działaniu stymulującym, relaksującym jak i psychodelicznym czy halucynogennym. Dopalacze dostępne są też w tzw. coffee shopach (jest ich nawet po kilkanaście w holenderskich miastach). To rodzaje pubów, w których zakupione dopalacze (a także marihuanę czy haszysz), można skonsumować na miejscu. Jednorazowo w coffee shopie nabyć można pięć gramów używek. Różnice pomiędzy krajami w dopuszczalności do sprzedaży poszczególnych substancji związane są z zakresem kontroli w ramach realizacji prawa krajowego dotyczącego narktyków.

Dopalacze możemy podzielić ze względu na pochodzenie na syntetyczne i naturalne:

BZP - ( N benzylopiperazyna) stymulant Ośrodkowego Układu Nerwowego o działaniu podobnym do amfetaminy. Występuje w postaci białego proszku, tabletek, kapsułek. Używanie tej substancji może powodować odwodnienie organizmu i przyśpieszenie tętna, obciążając tym samym układ krążenia.

TFMPP - substancja psychoaktywna z grupy pochodnych piperazyny, o działaniu stymulującym.

MIESZANKI ZIOŁOWE- ich postać fizyczna to susz roślinny, często aromatyzowany w postaci skrętów. Działanie jest podobne jak w przypadku konopi, lekko psychodeliczne. SZAŁWIA WIESZCZA - roślina pochodząca z Meksyku spożywana w formie skrętu bądź ekstraktu. Działanie opisywane jest jako silnie halucynogenne, któremu towarzyszy brak kontroli nad zachowaniem i poważne trudności w poruszaniu się. Palona szałwia podobnie jak inne halucynogeny może indukować choroby psychiczne.

FLY AGARIC - zazwyczaj muchomor czerwony, ale podobne działanie wskazuje muchomor plamisty. Spożywany zostaje susz kapelusza grzyba w postaci kawałków o różnym rozdrobnieniu. Żucie owocników oraz wypijanie wywarów z nich powoduje stan odurzenia, który w początkowym okresie powoduje stan upojenia alkoholowego od dobrego samopoczucia ,gadatliwości do halucynacji wzrokowych i słuchowych. Czasami powoduje pobudzenie psychomotoryczne, które przechodzi w napady szału.

KRATOM - jest popularna nazwa drzewa liściastego Mitragyna Speciosa. Sprzedawany jako suszone i sproszkowane liście albo ekstrakt w formie kapsułek. Kryton stymuluje i działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy. Uważany jest za łagodniejszą formę opium. Żucie liści lub picie wywaru z nich lekko pobudza. W większych dawkach powoduje kolejno euforie , błogostan, senność.

6. Uwarunkowania narkomanii.

Przyjmuje się cztery zasadnicze hipotezy:

1. Hipoteza o biologicznym podłożu narkomanii, zakłada, iż narkotyk w istotny sposób wpływa na procesy fizjologiczne, powodując przyjemne doznania jednostki, więc osoba odurzająca chce je powtórzyć;

2. W hipotezie drugiej przyjmuje się, że narkotyk odgrywa rolę swoistego mechanizmu obronnego, redukującego różne problemy jednostki, m.in.: lęki, niepokój, frustrację, niską samoocenę, przeciążenie, skłonności agresywne lub wstydliwe pragnienia;

3. Trzecia hipoteza koncentruje się wokół niedojrzałej osobowościowej, ujawniającej się m.in.: w słabych mechanizmach kontroli emocji, niedojrzałości sfery emocjonalnej, słabym ego, problemach tożsamościowych, np.: w braku własnych standardów wartości, braku poczucia celów życiowych, nieadekwatnej samoocenie, wygórowanych potrzebach, nastawieniu egocentrycznym;

4. I wreszcie hipoteza czwarta dotyczy społecznych uwarunkowań narkomanii. Przyczyn narkomanii poszukuje się m.in.: w dostępności środków odurzających, pewnej tradycji stosowania poszczególnych środków, istnieniu okoliczności sprzyjających, społecznych nagród, jakie jednostka uzyskuje za używanie narkotyków, np.: akceptacja grupy, poczucie przynależności grupowej.

KARTKA

7. Fazy rozwoju uzależnienia.

Wymienia się cztery fazy rozwoju uzależnienia:

1. Faza eksperymentowania;

2. Faza fascynacji;

3. Faza przymusu brania;

4. Faza przyjmowania po to, żeby zachować sprawność.

8. Skutki uzależnienia narkotykowego.

a) społeczne skutki stosowania narkotyków:

• izolacja jednostki od najbliższego otoczenia;

• narastanie konfliktów;

• rozbicie więzi z osobami znaczącymi w życiu jednostki, a nawet ich rozpad;

• ograniczenie szans rozwojowych;

• przerwanie szkoły;

• utrata pracy;

• spadek kompetencji;

• zaniedbanie obowiązków;

• wzrost poczucia winy;

• niska samoocena;

• utrata praktycznych umiejętności życiowych;

• rezygnacja z celów i aspiracji;

• zanik systemu wartości;

• skłonności do przekraczania granic dotyczących zasad moralnych;

• wzrost przestępczości;

• zachowania ryzykowne;

• nastawienia autodestruktywne;

• wykluczenie społeczne;

• bark silnej woli, aby nie sięgać po narkotyk.

b) psychofizyczne skutki stosowania narkotyków (o tym mówiłyśmy wyżej przy rodzajach narkotyków, ale jeszcze takie ogólne podsumowanie):

• osłabienie umysłowe i fizyczne;

• sięganie po środki narkotyczne odruchowo, coraz częściej, coraz mocniejsze;

• niekontrolowane zachowanie;

• degradacja psychiczna (agresja, drażliwość, nieprawidłowy rozwój osobowości, zaburzenia emocjonalne, zaburzenia pamięci, trudności w nauce i pracy, regres funkcji intelektualnych);

• nieodwracalne zmiany w mózgu, wątrobie, komórkach rozrodczych, problemy z sercem, brak wapnia, problemy z wagą, niedotlenienie.

Skutki te często prowadzą do: przedawkowania, chorób np.: AIDS, samobójstw, ogólnego, stopniowego wyniszczenia organizmu, śmierci.

9. Zapobieganie uzależnieniom narkotykowym.

Pierwsza interwencja w dzieciństwie polega na zainteresowaniu rodziców swoim dzieckiem:

• spędzanie czasu z dzieckiem, uprawianie sportu;

• dawanie prawa do popełniania błędów i pomaganie w ich naprawianiu;

• danie szansy dziecku poczucia się odpowiedzialnym za ważną rzecz;

• pomaganie dziecku wierzyć w siebie;

• chwalenie, docenianie wysiłku i starania;

• mówienie, że się kocha, przytulanie;

• danie prawa do własnego zdania;

• krytykowanie konkretnych zachowań, tłumaczenia, wyjaśnianie;

• rozmawianie na wszystkie tematy;

• uważne słuchanie;

• niewyśmiewanie się z dziecka, niekrytykowanie go;

• nielekceważenie problemów dziecka.

Programy szkolne, które mają za zadanie:

• poszerzyć wiedzę na temat szkodliwego wpływu narkotyków na organizm człowieka;

• uświadomić zagrożenia uzależnieniem wobec siebie i rówieśników (zagrożenia zdrowia i życia).

Oprócz rodziców i szkoły wpływ na zapobieganie uzależnieniom narkotykowym mają:

• pozaszkolne programy młodzieżowe;

• kampanie w środkach masowego przekazu;

• telefony zaufania.

10. Prawny aspekt narkomanii.

W Polsce posiadanie narkotyków, a tym bardziej handlowanie nimi, wymiana ich czy produkowanie jest zabronione. Reguluje to Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 31 stycznia 1985 r., nowelizowana trzykrotnie (1997, 1998 i 2001). Karane są następujące działania:

• Udzielanie, nakłanianie, ułatwianie umożliwiania innej osobie użycia środka odurzającego lub substancji psychotropowej (art. 45 Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii);

• Osiąganie korzyści majątkowej za udzielanie, nakłanianie, ułatwianie umożliwiania innej osobie użycia środka odurzającego lub substancji psychotropowej (art. 46);

• Posiadanie środków odurzających lub psychotropowych (art. 48, w zależności od ilości posiadanych środków różne kary, nawet do 5 lat);

• Produkcja narkotyków, produkcja narzędzi do wytwarzania środków odurzających, surowców oraz przechowywanie tychże;

• Przewóz, wywóz, tranzyt środków odurzających.

11. Pomoc osobom uzależnionym.

Osobom uzależnionym pomagają specjaliści, którzy przeprowadzają kuracje odwykowe wiążące się z abstynencją od wszelkich środków odurzających zmieniających stany psychiczne. Abstynencja zmniejsza się i częstotliwość potrzeby używania narkotyków, co z czasem prowadzi do całkowitego opanowania uzależnienia. Kuracja odwykowa składa się z trzech etapów:

Etap I: normalizowanie zmian internistycznych, neurologicznych, psychicznych, spowodowanych używaniem środków odurzających oraz opanowanie ostrych zaburzeń;

Etap II: może rozpocząć się po całkowitym ustąpieniu abstynencji, psychoterapia musi odbywać się w warunkach całkowitego odstawienia narkotyków;

Etap III: readaptacja społeczna chorego - osoby pracujące z osobami uzależnionymi uczestniczą w specjalistycznych szkoleniach w celu przygotowania ich do tego typu pracy.

Osobom uzależnionym pomoc oferują również różne organizacje zajmujące się problemem uzależnień i ich zapobieganiom (np. VERUM, organizująca koncerty pod hasłem „Bez przemocy i narkotyków”).

12. Wybrane metody psychokorekcyjne.

a) Program wychowawczo - resocjalizacyjny w Ośrodku „Nadzieja” w Bielsku - Białej.

Podstawowy program wychowawczo - resocjalizacyjny opiera się na życiu we wspólnocie i uczestnictwu w zadaniach i funkcjach wspólnoty. Wspólnotą kierują zdrowi liderzy grupy (nie powinni nimi być byli narkomani, chyba że pełnią funkcję pomocniczą). Wspólnota w porozumieniu z kierownictwem Ośrodka organizuje samorząd i podejmuje decyzje w ważniejszych sprawach dotyczących życia we wspólnocie, przyjęcia lub wykluczenia z niej.

Do Ośrodka przyjmowana jest młodzież uzależniona luz zagrożona uzależnieniem od narkotyków i alkoholu. W początkowej, rozwojowej fazie Ośrodek nie powinien być liczny - do 15 osób, przyjmowanych jednorazowo na całoroczny program wychowawczy - w późniejszej fazie do 30 osób.

Zasadniczy program wychowawczy obejmuje trzy fazy: 1) wstępna (3 miesiące - intensywna stymulacja pedagogiczno - resocjalizacyjna; 2) zasadnicza (6 miesięcy) - internalizacja zasad i norm społecznych; 3) końcowa (3 miesiące) - powrót do rodziny i społeczeństwa, do nauki i pracy w środowisku, życie wolne od narkotyków.

Metody wychowania i resocjalizacji powinny być oparte na zasadach humanistycznych, uwzględniających wartości religijne i godności osoby, poczucie własnej wartości, poczucie odpowiedzialności za siebie i własny rozwój osobowy oraz współodpowiedzialności za drugiego człowieka i dobro wspólnoty.

W metodach wychowawczych, w resocjalizacji i w psychoterapii należy preferować bardzo przydatny do tego celu zaproponowany przez K. Dąbrowskiego - polskiego filozofa i psychologa, humanistę - model rozwoju osoby poprzez dezintegrację pozytywną, zawarty w jego Teorii Dezintegracji Pozytywnej, w Zdrowiu psychicznym a wartościach ludzkich, w Pasji Rozwoju i w Psychoterapii przez rozwój oraz w Trudzie Istnienia.

Podstawowym obowiązkiem w Ośrodku jest praca, która musi przebiegać według ustalonego programu. Jest ona środkiem wychowawczym i resocjalizacyjnym, umożliwiającym nawiązanie kontaktów z innymi. Ponadto rozwija zainteresowania i poczucie własnej wartości. Do rutynowych prac należą: 1) prace porządkowe w domu; 2) praca w ogrodzie; 3) praca w warsztatach - obowiązkowe i wolne zajęcia, hobby; 4) psychoterapia zajęciowa - prace twórcze, artystyczne, pomocnicze itp., kółka historyczne, literatury polskiej, biblijne; 5) praca zarobkowa poza ośrodkiem - wyjątkowo w trzeciej fazie pobytu.

W Ośrodku można korzystać z videotaśm i projekcji filmów z zakresu psychoprofilaktyki uzależnień. Przewodnim motywem programu wychowawczego jest pomoc wychowankom w zrozumieniu istoty nałogu oraz pobudzenie do intensywnej samoedukacji. Skuteczność profilaktyki i psychoterapii zależy od znajomości genezy i mechanizmu nałogu. Leczenie z nałogu powinno objąć zarówno sferę fizyczną i psychiczna, jak i również i duchową pacjenta. W procesie resocjalizacji osób uzależnionych będą brać udział różni specjaliści: lekarz, ksiądz, psycholog, pedagog i inni.

Ośrodek dysponuje również biblioteką. W programie wychowawczy, popierane będą kółka samokształceniowe, prace społeczne, charytatywne, pomoc sąsiedzka itp. Celem wychowawczo - resocjalizacyjnym jest motywacja do odejścia od uzależnienia i przywrócenie poczucia pełnej zdolności do pełnienia ról społecznych poza Ośrodkiem.

b) Program Grupy Anonimowych Narkomanów.

Grupy Anonimowych Narkomanów istnieją już w niektórych miastach. Uczestnictwo w AN jest otwarte dla wszystkich narkomanów, niezależnie od rodzaju używanych narkotyków lub sposobów ich łączenia. Kiedy przystosowywano do potrzeb AN Pierwszy Krok z literatury Anonimowych Alkoholików, słowo „alkohol” zastąpiono słowem „uzależnienie”.

W AN nie ma ograniczeń społecznych, religijnych, ekonomicznych, rasowych, etnicznych, narodowych ani płciowych, nie ma też opłat wpisowych czy członkowskich. Większość członków regularnie przyczynia się drobnymi sumami do pomocy w regulowaniu wydatków mityngów, przy czym datki te nie są obowiązkowe.

W programie Anonimowych Narkomanów członkowie są zachęcani do stosowania całkowitej abstynencji od wszystkich rodzajów narkotyków, z alkoholem włącznie. Z doświadczenia członków AN wynika, że ciągła i nieprzerwana abstynencja zapewnia najlepszy fundament dla zdrowienia i osobistego rozwoju.

Główną usługą dostępną w AN są mityngi grupowe. Każda grupa działa indywidualnie, wspierając się zasadami obowiązującymi dla całej organizacji, które są przedstawione w literaturze.

Większość grup na cotygodniowe spotkania wynajmuje sale w budynkach prowadzonych przez organizacje publiczne, religijne lub społeczne. Jedna osoba prowadzi mityng, natomiast reszta członków bierze udział w dzieleniu się swoim doświadczeniem w zdrowieniu z uzależnienia od narkotyków. Członkowie grupy dzielą między siebie funkcje związane z usprawnieniem działania mityngu.

14. Bibliografia.

1. Cekiera Cz., Psychoprofilaktyka uzależnień oraz terapia i resocjalizacja osób uzależnionych: metody, programy, ośrodki, zakłady, wspólnoty, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1993;

2. Cichowicz J., Niedostosowanie społeczne dzieci i młodzieży: wybrane problemy, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie, Olsztyn 1992;

3. Kozak S., Patologie wśród dzieci i młodzieży: leczenie i profilaktyka, Wydawnictwo Centrum Doradztwa i Informacji Difin Sp. z. o. o, Warszawa 2007;

4. Poradnia. narkomania.org.pl, http://www.narkomania.org.pl/czytelnia/11;

5. Pospiszyl I., Patologie społeczne: resocjalizacja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008;

6. Radiowa Poradnia Nastolatka, http://www.radiowaporadnianastolatka.info/?sub=audycja&id=398.

7. Kampania na rzecz przeciwdziałaniu narkomanii http://www.dopalaczeinfo.pl/

---