STANY NADZWYCZAJNE W PAŃSTWIE

KONSTYTUCJA Z 2 KWIETNIA 1997 R.

• rozdział XI - „Stany nadzwyczajne” - 7 artykułów

• uwzględnienie potrzeby i znaczenia pełnej konstytucjonalizacji problematyki stanów nadzwyczajnych

• 2 rodzaje rozwiązań o różnym stopniu intensywności ograniczeń w zakresie korzystania z praw i wolności:

• Rozwiązania właściwe dla sytuacji, w których konieczne jest takie ograniczenie

Stany nadzwyczajne

PODSTAWY PRAWNE

• stan wojenny: ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. (obowiązująca od 26 października 2002 r.),

uchylając: dekret z dnia 12 grudnia 1981 r. oraz ustawy z dnia 25 stycznia 1982 r. i 18 grudnia 1982 r.

• stan wyjątkowy: ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. (obowiązująca od 21 stycznia 2003 r.), uchylając: ustawę z dnia 5 grudnia 1983 r.

• klęska żywiołowa: ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. - unormowanie nieobecnego wcześniej stanu nadzwyczajnego.

ZASADY STANÓW NADZWYCZAJNYCH

• ostateczności - stany nadzwyczajne mogą być zastosowane tylko w sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeśli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające. Samo pojawienie się szczególnego zagrożenia nie jest wystarczającą przesłanką.

• legalności

• stany nadzwyczajne mogą być wprowadzane tylko na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia, podawanego do publicznej wiadomości

• zasady działania organów władzy publicznej, zakres ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych określa ustawa

• ustawa może określić podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego praw i wolności

• trójpoziomowy podział stanów: konstytucja - ustawy - rozporządzenia

• prawo dotyczące stanów nadzwyczajnych musi być ustanowione w sposób demokratyczny i podane do publicznej wiadomości, wykluczenie domniemania kompetencji z innych aktów prawnych, niż ustawy o stanach nadzwyczajnych , zakaz zmieniania struktury organizacyjnej państwa - zezwolenie tylko na wprowadzenie szczególnych zasad działania władz publicznych

• rozporządzenie wprowadzające określony stan powinno być ogłoszone nie tylko w Dzienniku Ustaw, ale także w innych formach, łatwo docierających do ludzi

(zgodnie z ustawami: w drodze obwieszczenia właściwego wojewody przez rozplakatowanie w miejscach publicznych oraz w sposób zwyczajowo przyjęty na danym obszarze.

Dodatkowo redaktorzy naczelni dzienników oraz nadawcy programów radiowych i telewizyjnych muszą niezwłocznie, nieodpłatnie podać do publicznej wiadomości rozporządzenia przekazane im przez właściwego ze względu na siedzibę wojewodę)

→ wymóg dodatkowego ogłoszenia z powodu możliwości zaistnienia utrudnień związanych z publikacją w zwykły, zwyczajowo przyjęty na danym obszarze sposób →ułatwienie wprowadzania stanu (dla władz) →dostęp do informacji i możliwość zapoznania się z rygorami (dla obywateli)

• odszkodowanie za straty majątkowe - powstałe w wyniku działań zgodnych z prawem danego sn. Roszczenie to przysługuje każdemu obywatelowi, który poniósł stratę majątkową wynikającą z ograniczenia jego wolności lub praw w czasie stanu nadzwyczajnego.

Przedmiotem odszkodowania może być tylko wyrównanie straty, bez korzyści, jakie poszkodowany mógłby osiągnąć, gdyby strata nie powstała.

Odszkodowanie przysługuje od Skarbu Państwa, pod war., że strata nie powstała wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej.

Tryb dochodzenia odszkodowania: administracyjno-sądowy (wojewoda - sąd powszechny)

Roszczenie o odszkodowanie przedawnia się z upływem roku od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o powstaniu straty.

Roszczenie przedawnia się zawsze z upływem trzech lat od dnia zniesienia stanu nadzwyczajnego. .

Roszczenie przechodzi na następców prawnych poszkodowanego.

• proporcjonalności - działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i wymogom zaistniałej sytuacji - stan nadzwyczajny nie daje podstaw do działań nadmiernie ingerujących w sytuację prawną jednostki.

Wskazana jest powściągliwość. Nadzwyczajne środki muszą być adekwatne do rzeczywistego zagrożenia.

• celowości - zastosowane w danym stanie środki nadzwyczajne powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa (oznacza to także jak najszybsze przywrócenie ograniczonych wolności i praw).

• tymczasowości - wynika z treści zasady celowości. Wymusza, by stan nadzwyczajny nie obowiązywał ponad miarę konieczną, do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.

• ochrony podstaw systemu prawnego - oznacza niezmienność najważniejszych aktów ustrojowych państwa w czasie stanu nadzwyczajnego: konstytucji, ordynacji wyborczych do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego, ustawy o wyborze prezydenta oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych.

Celem zasady zapobieżenie wykorzystaniu stanów nadzwyczajnych przeprowadzenia zamachu na demokratyczny porządek konstytucyjny w drodze zmian aktów prawnych.

Zakaz zmieniania obejmuje także zakaz uchylania, ponownego uchwalania i nowelizowania.

• ochrony organów przedstawicielskich - przedłużenie kadencji, odroczenie wyborów pomimo upływu „normalnego” okresu określonego w ustawie zasadniczej - naczelne organy państwa uzyskują legitymację konstytucyjną do pełnienia swoich funkcji.

Celem koncentracja uwagi na zagrożeniu i ochrona przed wykorzystywaniem stanów do manipulacji wyborami.

W czasie stanu nadzwyczajnego:

• kadencje Sejmu i Senatu trwają dalej

• zakazane jest skracanie kadencji Sejmu i Senatu, przeprowadzanie referendum ogólnokrajowego, wyborów do Sejmu, Senatu, na Prezydenta i do organów samorządu terytorialnego

• zakazy te obowiązują także w okresie 90 dni po zakończeniu stanu nadzwyczajnego. Bieg tego okresu rozpoczyna dzień kolejny po dniu, w którym zgodnie z rozporządzeniem znoszącym stan nadzwyczajny, przestał on obowiązywać. Koniec przedłużenia wyznacza dzień, w którym upływa 90 dzień zakazów

• gdyby kadencje tych organów upłynęły w trakcie stanu lub 90 dni po nim - ulegają one przedłużeniu.

Najwcześniejszym terminem wyborów jest dzień następny po dniu, w którym upłynął 90 dzień zakazu. Zarządzenie wyborów i kampania wyborcza mogą odbywać się przed upływem stanów nadzwyczajnych i 90 dni po ich zakończeniu.

Ustalenie długości przedłużenia kadencji powinno wynikać z przepisów indywidualnie regulujących kwestie kadencji.

Czas przedłużenia kadencji może być dłuższy niż czas danego stanu oraz 90 dni po jego zakończeniu (do dnia wyborów)

• zasada dopuszcza przeprowadzenie w czasie stanów i 90 dni po nich referendów lokalnych. Na terytorium, gdzie stan nie został wprowadzony zezwala na wybory do organów samorządu terytorialnego.

• Klauzula antydyskryminacyjna - niewymieniana wśród zasad - potraktowana odrębnie i umieszczona w ramach postanowień dotyczących środków nadzwyczajnych stanów.

Katalog stanów nadzwyczajnych jest zamknięty, a ich wprowadzenie ma charakter fakultatywny.

Można wprowadzić więcej, niż jeden stan nadzwyczajny.

STAN WOJENNY

• prawo do wprowadzenia przysługuje prezydentowi na wniosek Rady Ministrów

(prezydent - odpowiedzialność za sprawy suwerenności i integralności państwa; Rada Ministrów - zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne państwa, porządek publiczny i ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju)

• ryzyko wykorzystywania stanu wojennego do rozgrywek między RM i prezydentem

• negatywne rozwiązanie: kolegialność RM przy wniosku → Radę powinien zastąpić premier

• Rada Gabinetowa (RM pod przewodnictwem prezydenta) - konstytucyjne forum zapewniające współdziałanie władzy wykonawczej - na jej posiedzeniu podejmuje się wniosek RM i rozporządzenie prezydenta

• Rada Bezpieczeństwa Narodowego -organ doradczy prezydenta w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa, nieformalnie uczestniczy we wprowadzeniu stanu wojennego (nie jest wyposażona w samodzielnie realizowane kompetencje) opiniując wniosek RM o jego wprowadzenie i sugerując prezydentowi ewentualne poparcie

• prezydent wprowadza stan wojenny w formie rozporządzenia

• rozporządzenie wymaga kontrasygnaty prezesa RM, który za jej sprawą przejmuje wraz z RM odpowiedzialność polityczną przed Sejmem za wprowadzenie stanu wojennego

• kontrasygnata nie umniejsza odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta

• rozporządzenie wprowadzające stan wojenny:

• prezydent jest zobowiązany do przedstawienia go Sejmowi w ciągu 48h od podpisania go

• Sejm ma obowiązek rozpatrzyć je w najkrótszym możliwy m terminie

• prawo Sejmu do uchylenia rozporządzenia - warunkiem podjęcia decyzji jest uzyskanie bezwzględnej większości głosów w obecności co najmniej polowy ustawowej liczby posłów

• zapewnienie jawności i możliwość debaty nad słusznością decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego

• dzięki możliwości uchylenia rozporządzenia - zabezpieczenie państwa przed wnioskiem RM, która nie ma sejmowej większości

• władza negatywna - zadaniem Sejmu niedopuszczenie do pochopnego lub nieuzasadnionego odstąpienia od zwykłych, konstytucyjnych zasad funkcjonowania organów państwa i nieusprawiedliwionego ograniczenia praw i wolności człowieka i obywatela

• rozporządzenie prezydenta ma charakter aktu jednostkowego i powszechnego - ustanawia konkretny stan nadzwyczajny na konkretnym terytorium, oraz określa w sposób generalny i abstrakcyjny jego środki nadzwyczajne dotyczące praw i wolności

• niezwłoczna debata w Sejmie nad celowością i treścią rozporządzenia - posłowie muszą zapoznać się z jego treścią z tekstu rozporządzenia urzędowo przekazanego Sejmowi

„niezwłocznie” - konstytucja nie nakłada na Sejm żadnego konkretnego terminu przeprowadzenia debaty

• rozporządzenie wprowadzające stan wojenny może wejść w życie w ciągu 48h, które ma prezydent na przekazanie Sejmowi

• debata nad nim odbywa się w trakcie stanu wojennego → kwestia skutku uchwały uchylającej rozporządzenie prezydenta

• skutek ex tunc - utrata mocy obowiązującej rozporządzenia od momentu jego wejścia w życie - niewłaściwy

• skutek ex nunc - utrata mocy obowiązującej rozporządzenia od dnia, w którym Sejm uchylił rozporządzenie - w tym przypadku uchwała Sejmu jest zgodna z zasadą demokratycznego państwa prawnego

• rozporządzenie wprowadzające stan wojenny można tylko zaakceptować lub uchylić - niedopuszczalne jest wnoszenie poprawek

Sejm nie ma obowiązku podjęcia decyzji w konkretnej formie - wystarczy debata i przyjęcie rozporządzenia do wiadomości

3 przesłanki wprowadzenia stanu wojennego:

• zewnętrzne zagrożenie państwa

• zbrojna napaść na terytorium RP

• gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji

Przesłanki te mają charakter zewnętrzny i obronny.

Dwie ostatnie przesłanki są identyczne z przesłankami wprowadzenia stanu wojny.

Stan wojenny jest ściśle związany z zagrożeniami, których źródła znajdują się poza granicami kraju oraz mają charakter militarny.

Przesłanki są przeregulowane - wystarczyłaby ogólna przesłanka zewnętrznego zagrożenia państwa.

Stan wojenny niepotrzebnie został powiązany z prawem międzynarodowym.

Treść przesłanek:

• zewnętrzne zagrożenie państwa - najbardziej niedookreślona, musi być każdorazowo precyzowana przez RM i prezydenta

decyzja o rzeczywistym zagrożeniu ma charakter polityczny,

przesłanki związane są z pojęciem zewnętrznego zagrożenia państwa - stan stosunków istniejących poza granicami państwa, charakteryzujący się brakiem zagrożeń ze strony czynników zewnętrznych, które mogą państwu zagrozić lub zdezorganizować jego działalność

↓

moda na eksponowanie terroryzmu (niedopasowanie stanu wojennego do aktów terrorystycznych - wystarczy wprowadzenie stanu wyjątkowego)

• zbrojna napaść (naruszenie granic lądowych, wodnych lub powietrznych) - nie ma definicji - rozumiana jako użycie środków militarnych w celu pogwałcenia integralności terytorialnej i niezależności politycznej innego państwa.

Przesłanka tę należy interpretować w związku z treścią Karty Narodów Zjednoczonych.

• przesłanka wynikająca z umowy międzynarodowej - wspólna obrona przeciwko agresji. Łączona z Traktatem Północnoatlantyckim.

Stan wojenny może być wprowadzony, gdy zagrożenie posiada także charakter pośredni - dotyczy państw wspólnego bloku obronnego.

Zakres terytorialny:

• na części terytorium państwa - charakter czysto teoretyczny, ustanowione prewencyjnie

• na całym terytorium państwa

Środki nadzwyczajne:

• postanowienia zakazujące ograniczania wymienionych w konstytucji praw i wolności człowieka i obywatela

• nie można ograniczyć: godności człowieka, obywatelstwa, ochrony życia, humanitarnego traktowania, ponoszenia odpowiedzialności karnej, dostępu do sadu, dóbr osobistych, sumienia i religii, petycji oraz rodziny i dziecka

• lista ta nie jest zamknięta, ustawa o stanie wojennym może ja rozszerzyć (ale nie może zawęzić)

• wolności i prawa są dookreślone w konstytucji - by rozumieć je we właściwych granicach

• prawa i wolności, które można ograniczać

• nie zostały w konstytucji wprost wskazane

• wnioskowanie a contrario - wszystkie wolności i prawa niezaliczone do pierwszej części mogą być podczas stanu wojennego ograniczone

• zakres dopuszczalnych ograniczeń - możliwa ingerencja w zakresie najszerszym z możliwych, ale nie dowolnym (ograniczenia nie mogą naruszać istoty), dodatkowo warunkowanym zasadami proporcjonalności i antydyskryminacyjności

• prezydenckie rozporządzenia z mocą ustawy

• jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie (z powodu faktycznego, nie prawnego), prezydent na wniosek RM wydaje wskazane rozporządzenia w zakresie i granicach określonych zasadami legalności, proporcjonalności, celowości i tymczasowości

• rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na jego najbliższym posiedzeniu

• rozporządzenia te są jedyną postacią ustawodawstwa delegowanego, przewidzianą w konstytucji

• są źródłem powszechnie obowiązującego prawa

• są ograniczone pod względem czasowym i mają charakter zastępczy - mogą być stanowione tylko podczas stanu wojennego i tylko wtedy, gdy władza ustawodawcza nie może wykonywać swoich funkcji

• ich zadaniem jest zachowanie możliwości stanowienia i zmieniania prawa oraz ustanawiania nowych unormowań w sytuacji ekstremalnej

• prezydent ma obowiązek wydać rozporządzenie z mocą ustawy, gdy wystąpi o to RM, wymagana jest kontrasygnata premiera

• rozporządzenie powinno niezwłocznie trafić do Sejmu, najbliższym posiedzeniem - posiedzenie odbywające się po ustaniu przyczyn pierwotnie uniemożliwiających zebranie się Sejmu

• Sejm ma obowiązek ustosunkować się do rozporządzeń z mocą ustaw w formie uchwały o zatwierdzeniu lub niezatwierdzeniu danego lub grupy rozporządzeń

• w razie odmowy zatwierdzenia - rozporządzenie traci moc prawną ze skutkiem ex nunc

• treść:

• powinna mieścić się w zakresie i granicach określonych zasadami:

• legalności - treść rozporządzeń może dotyczyć wyrównania strat majątkowych wynikających z ograniczeń wolności praw oraz określonych w ustawach o stanach nadzwyczajnych zasad działania organów władzy publicznej oraz zakresu, w jakim mogą być ograniczone prawa i wolności w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych

• proporcjonalności - powinna odpowiadać stopniowi aktualnego zagrożenia

• celowości - przyczyniać się do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa

• tymczasowości - rozporządzenie nie powinno obowiązywać ponad miarę konieczną do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa

Mobilizacja i czas wojny

Mobilizacja

• podobna przesłanka zastosowania i tryb wprowadzenia (jak w stanie wojennym)

• powszechną lub częściową mobilizację zarządza prezydent na wniosek RM, w razie wystąpienia bezpośredniego i zewnętrznego zagrożenia państwa

• prezydent posiada kompetencję do zarządzenia użycia siły zbrojnych do obrony RP

• mobilizacja nie jest rodzajem stanu nadzwyczajnego ani jego formalnym środkiem nadzwyczajnym

• mobilizacja jest środkiem nadzwyczajnym, pasującym do różnych sytuacji, w których państwo może się znaleźć

Czas wojny

• w konstytucji występuje w dwóch miejscach:

• na czas wojny prezydent, na wniosek Prezesa RM, ma obowiązek mianować Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych

• sąd wyjątkowy lub sąd doraźny mogą być ustanowione tylko na czas wojny

• czas wojny - okres aktywnych działań zbrojnych podejmowanych zarówno w stanie wojny, bez ogłaszania tego stanu, jak i niezależnie od tego, czy został wprowadzony stan wojenny, a tym bardziej mobilizacja. Czasowi wojny w praktyce będzie towarzyszyć stan wojny i stan wojenny.

• cele wyodrębnienia czasu wojny:

• usprawnienie obrony - poprzez błyskawiczne przekazanie dowodzenia właściwemu do tego organowi - Naczelnemu Dowódcy Sił Zbrojnych

• ograniczenie możliwości wprowadzania zmian w prawie karnym, dotyczących głównie sądownictwa wyjątkowego i trybu doraźnego

STAN WYJĄTKOWY

• część jego elementów podobne do stanu wojennego:

• tryb wprowadzenia

• wyjątek od stanu wojennego:

• stan wyjątkowy jest oznaczony pod względem czasu obowiązywania - we wniosku RM o jego wprowadzenie i rozporządzeniu prezydenta wprowadzającym ten stan , należy określić czas trwania stanu wyjątkowego

• nieuzasadnione przyznanie prezydentowi prawa do wprowadzenia - bo nie posiada zwierzchnictwa nad wyspecjalizowanymi organami służącymi ochronie bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego.

Tłumaczy to tylko przesłanka zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa

• zakres terytorialny -

• środki nadzwyczajne

• tryb zniesienia

Przesłanki wprowadzenia stanu wyjątkowego:

• zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa - dotyczy prawnego określenia podstawowych instytucji ustroju państwa oraz zasad ich organizacji i funkcjonowania. Warunkiem wprowadzenia stanu wyjątkowego jest zagrożenie, które ostro uderza w konstytucję

• zagrożenie bezpieczeństwa obywateli - stan, w którym życie, zdrowie oraz mienie obywateli są zagrożone w skali i natężeniu uniemożliwiającym normalną egzystencję ogółu mieszkańców.

• zagrożenie porządku publicznego - warunkiem powołania na tę przesłankę jest ostateczność, wyrażająca się niemożnością podania jako przyczyny wprowadzenia stanu wyjątkowego zagrożenia bezpieczeństwa obywateli

• wynika to z tego, że pojęcie porządku publicznego jest bardzo ogólne

• porządek publiczny obejmuje 3 elementy:

• stan normalnego funkcjonowania państwa (instytucji państwowych), społeczeństwa i gospodarki narodowej

• skorzystanie z tej przesłanki powinno być uzasadnione szczególnym charakterem niebezpieczeństw lub masowością naruszeń porządku publicznego - zasad działalności instytucji publicznych, urządzeń użyteczności publicznej, dezorganizacji życia zgodnego z prawami obowiązującymi w społeczeństwie demokratycznym

• przesłanki te dotyczą zagrożeń wewnętrznych i mają charakter ogólny

• stan wyjątkowy można wprowadzić po spełnieniu jakiejkolwiek z tych przesłanek, lub więcej niż 1

• przykładowe okoliczności wprowadzenia stanu wyjątkowego:

• próba zamachu stanu (zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa)

• masowy bandytyzm (zagrożenie bezpieczeństwa obywateli)

• powszechne blokowanie dróg i zamieszki (zagrożenie porządku publicznego)

• organy wprowadzające stan wyjątkowy muszą liczyć się z bardziej prawdopodobną niż w stanie wojennym możliwością pociągnięcia do odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej

Zakres terytorialny :

• tożsamy ze stanem wojennym i stanem wojny

Czas trwania:

• czas oznaczony - nie dłuższy niż 90 dni. Jego przedłużenie może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu i na okres nie dłuższy niż 60 dni

• jeden z najważniejszych elementów stanu wyjątkowego, zabezpieczający, przed jego nadużywaniem

• obowiązek wyznaczenia ram czasowych stanu wyjątkowego - najlepiej przy pomocy daty początkowej i końcowej lub przez podanie liczby dni, tygodni lub miesięcy

• przedłużenie - jego skuteczność zależy od 3 warunków:

• przedłużenie ma sens, gdy obowiązuje stan wyjątkowy - prezydent powinien zwrócić się do Sejmu o zgodę na przedłużenie podczas trwania stanu wyjątkowego

• wniosek prezydenta może działać tylko na uprzedni wniosek RM oraz powinien zostać przesłany Sejmowi odpowiednio wcześnie, by posłowie mieli czas na jego przeanalizowanie i podjęcie stosownej uchwały

• ewentualna zgoda Sejmu na przedłużenie powinna zapaść w czasie obowiązywania stanu wyjątkowego

• Sejm nie ma możliwości uchylenia rozporządzenia o przedłużeniu stanu wyjątkowego

• z chwilą wyrażenia przez Sejm zgody na przedłużenie - następuje przedłużenie stanu wyjątkowego

• szansę na przedłużenie ma tylko prezydent i RM, którzy mają stabilne poparcie większości sejmowej

• Sejm jest gwarantem praworządności stanu wyjątkowego, mogącym zniweczyć dyktatorskie zapędy władzy wykonawczej

Środki nadzwyczajne:

• identyczne jak w stanie wojennym - wyjątkiem brak możliwości stosowania rozporządzenia z mocą ustawy

• dzielą się na dwie części:

• bezwzględny zakaz ograniczania 10 wolności i praw (ze stanu wojennego)

• wolności i prawa, które mogą być ograniczane - wnioskowanie a contrario

• W konstytucyjnej regulacji stanu wyjątkowego pominięto:

• cel wprowadzenia - wyznaczają go przesłanki jego zastosowania - celem jest doprowadzenia do sytuacji, w której przesłanki wprowadzenia zostaną opanowane lub zlikwidowane do tego stopnia, że stan wyjątkowy przestanie być jedynym możliwym sposobem działania państwa (zasada ostateczności)

• tryb zniesienia - wynika z trybu wprowadzenia - o zniesieniu powinien zdecydować prezydent na wniosek RM oraz Sejm, gdy skorzysta z prawa do uchylenia prezydenckiego rozporządzenia o wprowadzeniu stanu wyjątkowego

• stan wyjątkowy może się również zakończyć z upływem okresu, na który został wprowadzony oraz wskutek niewyrażenia przez Sejm zgody na jego przedłużenie

STAN KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ

• wprowadzony dopiero w konstytucji z 2 kwietnia 1997 r.

• wcześniej podstawowe pojęcie klęski żywiołowej funkcjonowało jako przesłanka zastosowania stanu wyjątkowego

• dekret z dnia 23 kwietnia 1953 r. o świadczeniach w celu zwalczania klęsk żywiołowych

• stan klęski żywiołowej jest swoistym ograniczeniem stanu wyjątkowego, polegającym na równoczesnym wyłączeniu z przesłanek zastosowania stanu wyjątkowego zagrożeń wewnętrznych spowodowanych przez awarie techniczne lub katastrofy naturalne, wydarzenia, w których rola sprawcza człowieka jest ograniczona, oraz przypisaniu do stanu klęski żywiołowej ograniczonych środków nadzwyczajnych

• konstytucyjna regulacja jest prawie kompletna - brakuje tylko trybu zniesienia

Wprowadzenie stanu klęski żywiołowej

• stan ten wprowadza RM z własnej inicjatywy lub na wniosek właściwego wojewody, na podstawie samodzielnie dokonanej oceny zaistniałej sytuacji

• wprowadzany jest w formie rozporządzenia, którego treść powinna określać przyczyny, datę wprowadzenia, obszar, czas trwania oraz rodzaje zastosowanych ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela

• rozporządzenie RM wprowadzające stan klęski żywiołowej nie podlega kontroli Sejmu - ponieważ stan ten nie został wyposażony w żadne specjalne uprawnienia

Cele stanu klęski żywiołowej:

• działania prewencyjne - zmierzają do zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej, np. oczekiwanie na nadejście fali powodziowej

• działania ratownicze - polegają na usuwaniu skutków tychże katastrof i awarii

• Stan klęski żywiołowej może być wprowadzony z wyprzedzeniem, by wspomóc państwo i ochronić obywateli przed nieuchronnymi konsekwencjami wskazanych katastrof i awarii, albo po ich powstaniu, aby usunąć zniszczenia i opanować sytuację.

Przesłanki wprowadzenia stanu klęski żywiołowej:

• katastrofa naturalna - katastrofa wywołana przez siły przyrody, nad którymi człowiek nie zdołał zapanować

• awaria techniczna - awaria wynikająca z wadliwego funkcjonowania lub zaprzestania pracy przez urządzenia stworzone przez człowieka i wykorzystujące siły przyrody

• Musza one mieć postać klęski żywiołowej - ich skutki np. zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach , a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu środków nadzwyczajnych, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem.

Przykładowe przyczyny klęsk żywiołowych:

• wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry (huragany), intensywne opady atmosferyczne (powodzie, zatopienia, gradobicia, oberwania chmury), długotrwałe występowanie ekstremalnych temperatur (susze), osuwiska ziemi, pożary, powodzie, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz na jeziorach i zbiornikach wodnych, masowe występowanie szkodników, chorób roślin lub zwierząt albo chorób zakaźnych ludzi (epidemie)

• gwałtowne, nieprzewidziane uszkodzenie lub zniszczenie obiektu budowlanego, urządzenia technicznego lub systemu urządzeń technicznych powodując e przerwę w ich używaniu lub utratę ich właściwości (skażenie radiacyjne, katastrofy komunikacyjne, awarie sieci informatycznych)

• przyczyną katastrofy naturalnej lub awarii technicznej może być również zdarzenie wywołane przez działania terrorystyczne

Rozmiar i siła klęski żywiołowej:

• poziom klęski żywiołowej, gdy katastrofa lub awaria spowodują szczególne zagrożenie opisane w zasadzie ostateczności, odznaczające się niewystarczalnością zwykłych środków konstytucyjnych, a do pomocy i ochrony konieczne jest zastosowanie nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem

Obszar obowiązywania stanu klęski żywiołowej:

• na części lub na całym terytorium państwa (konstytucja)

• obszar na którym wystąpiła klęska żywiołowa i obszar na którym wystąpiły lub mogą wystąpić skutki tej klęski (ustawa z 18 kwietnia 2002 r.)

Czas obowiązywania:

• oznaczony - nie może przekraczać 30 dni - określenie przez podanie dnia zakończenia lub wskazanie liczby dni

• przedłużenie dopuszczalne jest tylko za uprzednią zgodą Sejmu

• przedłużenie może być bezterminowe i wielokrotnie powtarzane - okres przedłużenia powinien zależeć od okoliczności konkretnej klęski żywiołowej

• może służyć jako pretekst do przesunięcia wyborów na bliżej nieokreśloną przyszłość i przetrzymania władzy do czasu uzyskania odpowiedniego poparcia, gwarantującego wyborcze zwycięstwo

Środki nadzwyczajne:

• ograniczone mogą być: wolność działalności gospodarczej, wolność osobista, nienaruszalność mieszkania, wolność poruszania się i pobytu na terytorium RP, prawo do strajku, prawo własności, wolności pracy, prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, prawo do wypoczynku

• bezwzględny zakaz ograniczania niewymienionych wyżej praw i wolności

Zniesienie stanu klęski żywiołowej:

• tryb zniesienia pominięty w konstytucji RP z 1997 r.

• prawo do zniesienia przysługuje organowi uprawnionemu do wprowadzenia - Radzie Ministrów

• stan klęski żywiołowej może także przestać obowiązywać z mocy prawa wraz z upływem terminu, na jaki został wprowadzony, oraz gdy Sejm nie wyrazi zgody na jego przedłużenie

• wcześniejsze zniesienie stanu może nastąpić na całym lub na części terytorium - może być znoszony sukcesywnie, w poszczególnych częściach państwa, odpowiednio do ustępującej klęski żywiołowej

1

---