O metodzie - Wprowadzenie do choreoterapii

Marzena Śniarowska

http://marzenka.cubeshop.pl/joomla/index.php?option=com_content&task=view&id=5&Itemid=30

Niniejsze rozważania nie będą się koncentrowały na teoretycznych podstawach metody pracy choreoterapeutycznej, raczej mogą dać okazję "podoświadczania" różnych struktur pracy z ciałem w ruchu, tańcu. Wiele osób interesuje się choreoterapią, publikacje na ten temat wciąż jednak są dość rzadkie. Ponieważ metoda jest warta popularyzowania, ten tekst ma ją choć trochę przybliżyć.

Choreoterapia, czyli terapia poprzez ruch, taniec, bywa często zaliczana do szerokiego nurtu działań arteterapeutycznych. Propagatorzy tej metody podkreślają jednak, że nie chodzi tu o taniec, jako dziedzinę sztuki, nie zmierza się także do opanowania czy doskonalenia jakichś technik tanecznych. Istotny jest tu ruch, gdyż ruch oznacza i wyraża życie. Wszystko, co żywe jest w ruchu. Nasze ruchy składają się na nasz osobisty, niepowtarzalny taniec.
W działaniach choreoterapeutycznych nie jest potrzebny żaden specjalny talent do tańca czy też dobra kondycja. Dla osób, które są "odcięte" od swego ciała, nie potrafią nawiązać, albo utraciły z nim dobry kontakt, może to być bardzo inspirująca forma pracy nad poszerzeniem świadomości samego siebie, na różnych poziomach naszego funkcjonowania (sfera ciała, psychiki i ducha). Często zapominamy o własnym ciele i tym, co nam komunikuje w toku zabieganego dnia codziennego, "coś czujemy", ale odkładamy zajęcie się tym na później. To pociąga za sobą pewne konsekwencje między innymi w postaci napięć, bloków, ograniczeń ruchów, szeroko rozumianej somatyzacji. Dla niektórych grup zawodowych "zapomnienie" o potrzebach ciała i potraktowanie go jak narzędzia jest konieczne. Jest tak w przypadku tancerzy, akrobatów, sportowców. Jednak takie działanie prowadzi do częstych kontuzji, ruchu pozbawionego głębi płynącej z przeżywania, pokazywania siebie (to jakby dwa etapy 1: opanowanie techniki, 2: pokazywanie siebie). Choreoterapia może tu być pomocna w pojednaniu z ciałem, jest ona także źródłem inspiracji dla innych "pracujących ciałem" t.j. dla tych, dla których ciało jest istotnym środkiem ekspresji, komunikowania się, np. aktorzy, spikerzy, politycy, negocjatorzy, ale także nauczyciele czy psychoterapeuci.

Choreoterapia osadzona jest w nurcie psychoterapii humanistycznej, człowiek jest tu rozumiany jako wolny, odpowiedzialny podmiot, będący w procesie ciągłego "stawania się sobą", jest on swoim własnym projektem, świadomym zarówno warunków, w których funkcjonuje, jak i osobistych celów. Jest to ujęcie holistyczne, odwołujące się do wszystkich poziomów bycia człowieka. Jest to forma psychoterapii, która koncentruje się na zastosowaniu ruchu jako medium (środka) zmiany. To metoda pracy nad rozwojem osobistym i terapia zmierzająca do przepracowania własnych trudności, w obrębie emocji i relacji z innymi ludźmi. Stanowi więc propozycję dla osób w dowolnym wieku, niezależnie od profesji, umiejętności, kondycji, płci itd. Pod warunkiem, że chcą coś dla siebie zrobić. Początki tej metody przypadają na czas tuż po drugiej wojnie światowej. W Stanach Zjednoczonych, w Waszyngtonie, pracowała wówczas tancerka i choreograf Marian Chace, eksperymentowała ona wraz z Denishown Dance Group (której była członkiem) nad różnymi formami ruchu (m.in. inspirowanymi Wschodem). Zauważyła ona, że nawet uczniowie, którzy niekoniecznie chcieli zostać profesjonalnymi tancerzami, powracali wciąż na jej zajęcia. Skłoniło ją to do refleksji nad ich motywacją. Otóż w ramach pracy warsztatowej koncentrowali się oni na indywidualnych potrzebach a nie na technikach tanecznych, co stwarzało im korzystną sytuację do pracy nad własnym rozwojem i świadomością siebie. Wkrótce M. Chace poproszono by stworzyła metodę przydatną do pracy w szpitalach. Wykazano (Chailkin S., 1976), że choreoterapia jest skuteczna zarówno w pracy z osobami zdrowymi, jak i chorymi (tak somatycznie, jak też psychicznie). Inni prekursorzy tej metody, którzy wykazali jej przydatność dla pracy, to:

•                     z klientem psychotycznym - m.in. T. Schoop,

•                     z klientem neurotycznym - M. Whitehouse, B. Evan, L.Espenak

Jest to bardzo efektywna metoda pracy z osobami o zablokowanej, bądź utrudnionej komunikacji werbalnej. Wszelkie zaburzenia, niedostatki na poziomie psychicznym pociągają za sobą konsekwencje w postaci charakterystycznych zmian w ruchach danej osoby; tak jest w przypadku zaburzeń emocjonalnych, depresji, w histerii, nadpobudliwości, także w przypadku skomplikowanych psychoz, w katatonii np. Charakter ruchu u chorego się zmienia. Zostaje zahamowana, zablokowana ekspresja ruchu lub całościowo czy częściowo wzmożona. Ruchy stają się także czasem fragmentaryczne, izolowane, chaotyczne, nieprecyzyjne (Chailkin S., 1976). W przypadku klienta psychotycznego m.in. dąży się do urealnienia przez kontakt z ciałem; pomaga mu to kontrolować impulsywne odruchy. U klientów neurotycznych dużo można zdziałać w pracy z lękiem i blokami emocjonalnymi, napięciami w ciele. Bardzo dobre rezultaty przynosi choreoterapia w pracy z dziećmi (pomaga im otworzyć się, uruchomić wyobraźnię, nawiązać relację), także z tzw. dziećmi trudnymi, z zablokowanymi emocjami, trudnościami w sferze poznawczej i społecznej; oraz dziećmi autystycznymi (muzyka i taniec stają się medium kontaktu). Pomocna byłaby także w pracy z osobami starszymi, przy czym podkreślam, że nie należy utożsamiać z często spotykaną gimnastyką przy muzyce, czy też tańcami towarzyskimi. Tak więc można tę metodę stosować zarówno w pracy z dziećmi, dorosłymi, zdrowymi i chorymi. To, co jest szczególnie istotnym założeniem - do czego jeszcze powrócę, w dalszej części tekstu - to fakt, że zmiana na poziomie ciała, zmiana ruchu, ściśle związana jest ze zmianą na poziomie psychicznym. Wiemy już dla kogo jest przeznaczona, skąd się wzięła jako metoda pracy terapeutycznej, jednak gdyby poszukać uważniej okaże się, że człowiek stosuje tę metodę od swoich spowitych mgłą tajemnicy początków. Nasi przodkowie już kilkanaście tysięcy lat temu, we wspólnotach plemiennych tańczyli przy ogniskach, wyrażając swoje emocje i chęci (np. przed bitwą uwalniali demona strachu i tańczyli o odwagę, męstwo, powodzenie) czy też próbując kontrolować, przebłagać przyrodę, żywioły, bogów (prosząc o deszcz, urodzaj, albo dobre łowy). Taniec pozwalał także komunikować się z tym, co niewidzialne oraz pełnił funkcje społeczne - utrzymanie wspólnoty razem. Taniec od zawsze był obecny w najważniejszych momentach życia człowieka (jak narodziny, dorastanie - inicjację, małżeństwo, śmierć). I dzieje się tak niemal we wszystkich kulturach. Starożytne koncepcje religijno - filozoficzne utożsamiają ruch z życiem, np. w myśli indyjskiej świat powstaje jako rezultat tańca boga Siwy. Taniec także w innych kulturach jest określany jako język bogów; służy jako sposób porozumiewania się z nimi (tańce świątynne), ale także poprzez swoją doskonałość do nich nas upodabnia. Trochę inaczej ma się rzecz w średniowieczu, gdzie uosabia powszechnie szaleństwo. Jednak po tym okresie znów wraca do łask, choć na Zachodzie traci swój "magiczny", a więc i terapeutyczny charakter, służąc tylko rozrywce. W zależności od czasu i miejsca podzielone były opinie na temat tego, kto (kobiety czy mężczyźni), po co, i czy w ogóle powinien tańczyć. Nie będę się tym teraz zajmować, natomiast jedno jest pewne - obecnie na zajęcia choreoterapii przychodzi więcej kobiet, czy dlatego, że mają lepszy kontakt z ciałem? A może łatwiej jest się im przyznać, że potrzebują pracy nad sobą? Jednak panom też niewątpliwie odrobina pracy z ciałem by się przydała, często można bowiem dostrzec u współczesnych mężczyzn liczne bloki w ciele (wiele może być uzasadnień: społeczno - kulturowe warunkowane przez role, obowiązki; emocjonalne - stres itd.) wystarczy przyjrzeć się sztywności miednicy czy klatce piersiowej (kobiety też coraz częściej miewają z tym kłopoty).

Proponowana przeze mnie forma pracy z ciałem najmocniej nawiązuje do szamańskich i plemiennych rytuałów i inicjacji, których z perspektywy psychologicznej patrząc, bardzo brakuje współczesnemu człowiekowi. Jak również opiera się na podstawach terapii Gestalt, bioenergetyce Lowenowskiej (wraz z dokonaniami Reicha) oraz na inspiracjach podejściem psychodynamicznym. Korzystam także z metody analizy i obserwacji ruchu, stworzonej przez Rudolfa Labana, wybitnego tancerza i choreografa. Jest to praca grupowa; po sobie następują kolejno najpierw spotkania "rozwojowe", zaznaczają się tu pewne inspiracje jungowskie, składa się nań 4-5 spotkań, praca koncentruje się wokół poczucia własnej tożsamości, ja - w relacji do samego siebie i innych, najbliższych mi osób (ważnych), osób z grupy i stosunku do własnej seksualności, rozwoju, tego "czym żyje" dana osoba, co dla niej najistotniejsze, także możliwej zmiany własnych marzeń, projektów dotyczących jej życia, osoby, poszukiwania własnej drogi. Towarzyszy temu szereg archetypów, symboli, metafor - realizowanych i doświadczanych w ruchu, własnym indywidualnym tańcu, wyrażającym naszą osobę. Stąd też często nazywamy te spotkania "archetypową podróżą w głąb siebie". Później następują tzw. tańce żywiołów, w trakcie których poszukujemy psycholo-gicznych jakości związanych z każdym żywiołem. Są to kolejno: ogień, powietrze, ziemie, woda (kolejność nie jest przypadkowa, każda z tych jakości, które przynosi dany żywioł jest przygotowaniem następnej). Przykłady jakości psychologicznych związanych z poszczególnymi żywiołami zawiera tabela 1.

Tabela nr 1. Przykłady jakości psychologicznych związanych z poszczególnymi żywiołami
Żywioły	Jakości psychologiczne związane z żywiołem
OGIEŃ	siła, moc, energia, potencja, wulkan, inicjatywa, rozpoczęcie (Big Bang), zmiana, radość, przebojowość, twórczość, oczyszczenie, walka, namiętność, energia seksualna, oświecenie, zacność, wgląd, intuicja
POWIETRZE	przepływ, przejście, podtrzymanie energii, siła zmiany, przemiany, przeorganizowanie, łączenie, odsuwanie, przyciąganie, sfera ducha, szybkość, brak ograniczeń, dążenie, wolność
ZIEMIA	bezpieczeństwo, stabilność, stabilizacja, ugruntowanie, pewność, zakotwiczenie, wartości, zasady podstawowe, osadzenie, dom, matka
WODA	wygoda, elastyczność, komfort, konformizm, przystosowanie, płynięcie z ..., siła kobieca, skuteczność, cierpliwość, oczyszczenie, przygotowanie, życie, zaczyn, łzy, odżywianie, odmładzanie, odnawianie, nadzieja

Dobór rytmów i instrumentów przywołuje na myśl określony żywioł i prowadzi do wyrażających się przezeń jakości. Muzyka i rytm inspirują, nie przesądzają jednak o ruchu. Istnieją oczywiście usankcjonowane historycznie i empirycznie zasady, np. mocny rytm wyraża siłę, moc, niezniszczalność, gotowość, jedność. Natomiast tańce wirujące, dla przykładu, łączą z wymiarem duchowym, dają uczucie bycia poza ciałem. Te spotkania mają charakter w dużej mierze inicjacyjny, budujemy naszą świadomość siebie, rozwijamy swój potencjał. Każde spotkanie, jak i cały cykl ma swój wyraźny początek i koniec. W sensie terapeutycznym, terapia tańcem pełni następujące funkcje:

• ekspresyjna

W ekspresji ruchowej bierzemy pod uwagę m.in.:

1. Kierunek: do środka - na zewnątrz, góra - dół, lewo - prawo; Analizujemy, która częć ciała jest bardziej zaangażowana w ruch.

2. Charakter ruchu: duże zamaszyste ruchy - drobne, delikatne; pewne, dynamiczne - łagodne, niepewne; cechy charakterystyczne dla osoby, indywidualne

3. Rytm: regularny - nieregularny, zdecydowany - niezdecydowany, pulsujący - niestały. itd.

4. Cel: rozpoznanie swojego tempa i rytmu: teraz, zazwyczaj najczęściej.

Wszystko można wyrazić tańcem, bo taniec wyraża życie. Można także wyrazić nas samych, nasze emocje, potrzeby, cele, marzenia, myśli, relacje z otoczeniem, żeby tak się stało potrzebna jest nam świadomość siebie.

• eksploracyjna

Poszukiwanie i zyskiwanie świadomości samego siebie i wszystkiego, co nas dotyczy i otacza. Poznawanie własnych możliwości i ograniczeń. świadomość siebie rozpoczyna się od świadomości własnego oddechu, tempa i rytmu ruchów.

• rozwojowa

Gdy zyskujemy coraz większą świadomość przekłada się to na nasz rozwój osobisty. Stymuluje nasze wewnętrzne wzrastanie, dojrzewanie do...samego siebie, szczęśliwszego, lepiej radzącego sobie. Nasza droga do wewnętrznego domu.

• harmonizująca

Kartezjusz wprawdzie rozdzielił sferę cielesną i duchową (psychiczną) i tak już zostało w naszym sposobie myślenia o człowieku, jednak w tańcu odkrywamy nierozdzielność tych sfer i ich wzajemne na siebie wpływanie. To, co się dzieje z nami na poziomie emocji wyraża się w naszym ciele, posturze, gestach i ruchach, a poprzez te ostatnie możemy wpływać na nasze odczucia, doświadczenia na poziomie psychicznym i duchowym, dążenie do równowagi tego, co wewnątrz i na zewnątrz.

• aktywizująca

Funkcja uruchamiania, budzenia zatrzymanego potencjału, energii i budowania nowego. Otwieranie wewnętrznych możliwości i chęci zmiany. Choreoterapia zwiększa poczucie wiary we własne siły i nadzieję na przyszłość uruchamia poczucie sprawstwa (od nas zależy każdy nasz ruch), poczucie mocy, adekwatności. Aktywacja twórczego potencjału, inspiracji, intuicji, motywacji.

• stabilizująca

Z jednej strony jest związana z wyciszeniem, byciem "przy sobie", z drugiej z osadzeniem, budowaniem i ugruntowaniem poczucia radzenia sobie i zaufania do samego siebie. Zakotwiczenie w rzeczywistości, dobre dopasowanie dotyczy także płynnego poruszania się w trzech modułach czasowych (przy pamięci o przeszłości, wyciągnięciu konstruktywnych wniosków i przepracowaniu trudnych do�wiadczeń oraz stałej obecności na świadomym poziomie własnych marzeń, celów, projektów na przyszłość) jednak przy poczuciu bycia "tu i teraz". Zakłada więc elastyczność, daje poczucie bezpieczeństwa i utrzymanie przekonania: "wiem kim jestem i co jest dla mnie ważne". Prowadzi nas to do kolejnej funkcji.

• koncentrująca

Działania choreoterapeutyczne pozwalają nam zogniskować uwagę wokół tego, co dla nas najbardziej istotne, co najmocniej przeżywamy. Wiąże się z funkcją tańców szamańskich i rytualnych, które wyrażały prośbę o coś, o jakąś szczególnie ważną jakość. Koncentrując uwagę na naszej "prośbie", uruchamiamy obszar motywacji, całą energię nakierowujemy na to, co ważne. Ciało koncentrujemy na pewnym ruchu, który sprowadzić ma istotną dla nas jakość, koncentracja ciała prowadzi także do skupienia na poziomie psychicznym.

• uwalniająca

Ma związek z rozluźnieniem, relaksem, odblokowaniem, "przepracowaniem trudności". Odpowiada szamańskim lub rytualnym "przebłaganiom" za coś bogów, żywioły (usunięcie niedogodności itd.). Jest to także taka pseudomagiczna, a tak naprawdę terapeutyczna funkcja uzdrawiająca (na poziomie cielesnym, psychicznym i duchowym), pozwala np. przynajmniej częściowo uwolnić się od własnego skryptu życiowego, przekazów rodzinnych i kulturowych, ograniczających nas schematów i stereotypów.

• funkcja wymiany

To funkcja społeczna, kontaktująca i wiążąca nas z innymi ludźmi, ale pozwala nam to ujrzeć samych siebie w odniesieniu do innych. Wymiana dotyczy emocji, myśli, działań, przeżyć, doświadczeń. Inni stanowią dla nas źródło inspiracji i informacje o nas. Każdy coś ze sobą wnosi w grupę i współtworzy jej niepowtarzalną atmosferę.

Z ostatnią funkcją wiąże się grupowy charakter zajęć choreoterapeutycznych. Ruch, gest jest najbardziej podstawową formą komunikowania się. Tak więc wymiana dotyczy komunikacji znaczeń, sensów, uczuć, etc. Z drugiej strony w grupie wymieniamy także energię, to już nie jest energia pojedynczych osób, ale wspólna, która pozwala nam osiągnąć dużo więcej niż w pojedynkę. Grupa dzieli doświadczenia, emocje (radość w grupie jest większa, smutek czy ból jest mniej dotkliwy), inspirację. Inne osoby, ich działania są dla nas czasami wyzwalaczem a innym razem katalizatorem (przyspieszaczem) naszej osobistej zmiany i rozwoju. Wszystko to prowadzi do poczucia jedności i wspólnoty. Grupa daje nam także poczucie wsparcia i akceptacji. Nie ocenia się i nie interpretuje cudzych ruchów, każdy w grupie ma prawo czuć się bezpiecznie. W kontakcie z grupą odkrywamy, że nie wszyscy muszą być tacy sami, by być w porządku. Dla każdego jest miejsce. Poszukujemy siebie w związku, relacji z innymi, ale bez konieczności porównań i wartościowania.

Podsumowując, chciałabym podkreślić, jakie mogą być efekty pracy choreoterapeutycznej, ujmuje to tabela 2:

Tabela nr 2. Efektywność choreoterpii
Poziom efektywności	Zyski terapeutyczne
Na poziomie ciała	Rozluźnienie napięć, bloków, usztywnień, lepsze poczucie równowagi, koordynacji ruchów, rzadsze somatyzacje, "czucie ciałem", czyli lepszy z nim kontakt i otwarcie na komunikaty z ciała, kontrola, opanowanie, gdy potrzebne, spontaniczność i gotowość do improwizacji. Harmonia - ciałem wyrażam, co myślę i czuję.
Na poziomie psychologicznym	Świadomość emocji, przepracowanie w bezpieczny sposób tych trudnych uczuć, świadomość własnych motywów (także tych niejawnych), pogłębienie motywacji do zmiany, wzrost empatii i intuicji, inteligencji emocjonalnej. Przyspieszenie i ukierunkowanie rozwoju osobistego, zgodnie z indywidualnymi celami. Pogłębienie i większa świadomość, otwarcie i wrażliwość w kontaktach interpersonalnych. Uczymy się szacunku, zaufania i akceptacji w stosunku do siebie i innych. Uczymy się także brać za siebie odpowiedzialno�ć i podejmować wybory. "Ćwiczymy" elastyczność (przez dopasowanie się do muzyki, rytmu, dopasowanie do własnych możliwości, dopasowanie do innych).
Na poziomie duchowym	Urzeczywistniamy jakieś własne wartości (piękno), poczucie znaczenia, sensu, celu i kierunku naszego życia. Realizujemy samych siebie jako osobę, zyskujemy poczucie harmonii tego, co wewnątrz i tego, co na zewnątrz nas. Równowaga z uniwersum. Duchowy wymiar tworzenia siebie. Cele szamańskie, magiczne, gdy próbujemy do czegoś się przygotować, zmienić naszą rzeczywistość, uwolnić się od czegoś, uzdrowić jakiś wymiar naszego życia. Przeżycia mistyczne, doświadczenie wglądu. Kontakt przez ruch, metaforę, z nieświadomym poziomem archetypów, symboli, wzorów kulturowych. Doświadczenie bycia częścią całości.

Na koniec warto powiedzieć, że wiele jest metod pracy i kontaktowania się z własnym ciałem, które stymulują nasz wewnętrzny proces wzrastania, doskonalenia się. Proponowali je chociażby wspominani już Laban, Reich, Lowen czy też Roth, która poszukuje ze swymi grupami doświadczeń wglądowych, albo Wosien, który skompletował i opracował tańce etniczne wielu narodów, które mogą dostarczyć nam, zarówno doświadczeń psychologicznych, jak i przeżyć mistycznych. Od wieków funkcjonują już sprawdzone techniki pracy z umysłem poprzez ciało, jak tai - chi, joga, kung - fu, techniki prekolumbijskie (kodeks, np. technika jaguara). Jest ich o wiele więcej, wszystkie przynoszą pożytek. W choreoterapii istotna jest koncentracja na osobie, tym, kim ona jest, na jej potrzebach. Taniec, ruch jest tylko środkiem, narzędziem, które ma nam pomóc w zbliżeniu się, do siebie samego i innych. Jak wskazywała Sharon Chailkin (1976) taniec (ruch) to dar, cieszmy się, że możemy z niego tak twórczo korzystać. Warto być może dodać, że terapeuci tańcząc z grupą także odbywają swoją własną wędrówkę i w każdym kontakcie czegoś się uczą.

BIBLIOGRAFIA

Chailkin S., (1976) Dance therapy, [w:] Freedman D., Dyrud J., (eds.) American Handbook of Psychiatry, vol. 5, New York

MUZYKOTERAPIA I CHOREOTERAPIA
Zestawienie bibliograficzne w wyborze

http://www.pedagogiczna.edu.pl/zest55.htm

 

WYDAWNICTWA ZWARTE

HOLESKA Marta : Mobilna Reakcja Muzyczna. - S. 441 - 449. W: Nowatorskie i alternatywne metody w teorii i praktyce pedagogiki specjalnej: przewodnik metodyczny: praca zbiorowa / red. Władysław Dykcik, Barbara Szychowiak. - Poznań : Wyd. Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2001

JANOSZ Bożena : Zajęcia muzyczno-rytmiczne w szkole życia: I poziom nauczania. - Warszawa : WSiP, 1993. - S. 16 - 19

KLOPPEL Renate, VLIEX Sabine : Rytmika w wychowaniu i terapii: rozpoznanie, korygowanie zaburzeń zachowania u dzieci. - Warszawa : 1995

LATO  Renata : Rehabilitacja dzieci niepełnosprawnych z zaburzeniami emocjonalnymi poprzez muzykoterapię. - S. 451 - 457. W: Nowatorskie i alternatywne metody w teorii i praktyce pedagogiki specjalnej: przewodnik metodyczny: praca zbiorowa/red. Władysław Dykcik, Barbara Szychowiak. - Poznań : Wyd. Naukowe im. Adama Mickiewicza, 2001

MIHILEWICZ Stanisław: Działalność edukacyjna i terapeutyczna dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym (MPD). - S. 47 - 61. W: Aktualne problemy wspomagania rozwoju dzieci niepełnosprawnych / red. Stanisław Mihilewicz. - Kraków : Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2000
Muzykoterapia

NATANSON Tadeusz : Wstęp do nauki o muzykoterapii. - Wrocław : Ossolineum, 1979  

RĄCZKA Grzegorz : Zajęcia muzyczno- rytmiczne. - S. 166 - 169. W: Rozwój daje radość: terapia dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim / red. Jacek Kielian. - Gdańsk : Gdańskie Wyd. Psychologiczne, 2000

ROZWÓJ daje radość : terapia dzieci upośledzonych w stopniu głębokim / red. Jacek Kielian. - Gdańsk : Gdańskie Wyd. Psychologiczne, 2000

USPRAWNIANIE, wychowanie i naucznie osób z głębszym upośledzeniem umysłowy / red. Jan Pilecki. - S. 26 - 27: Muzykoterapia. - Kraków : Wyd. Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2000  

ZYŁOWSKI Jan : Psychologia muzyki. - Warszawa : PWN, 1970. - S. 263 - 266:Muzyka w lecznictwie WYBRANE zagadnienia z psychologii muzyki / red. Maria Maturzewska, Halina Kotarska. - Warszawa : WSiP, 1990. - S. 219 - 292: Z zagadnień muzykoterapii

ARTYKUŁY Z CZASOPISM

CULULKO Paweł : Elementy wychowania muzycznego w muzykoterapii dzieci niepełnosprawnych wzrokowo //  Wychowanie Muzyczne w Szkole. - 1997, nr 3, s. 116 - 123

DĄBROWSKA Ewa : Terapeutyczna funkcja zajęć kulturalno- oświatowych // Oświata Dorosłych. - 1989, nr 3, s. 155 - 159 Muzykoterapia

DĘBICKA Izabela : Muzykoterapia w przedszkolu // Wychowanie Muzyczne w Szkole. - 1997, cz. I nr 3, s. 123 - 128; cz. II nr 4, s. 170 - 178  

DUBOWICZ Małgorzata : Rewalidacyjne znaczenie muzyki w wychowaniu i kształtowaniu osobowości dziecka niewidomego // Wychowanie Muzyczne w Szkole. - 1985, nr 3, s. 143 - 150

DUTKIEWICZ Krystyna : „Mowa ciała” przez taniec // Życie Szkoły. - 2000, nr 6, s. 342 - 344 Terapia tańcem

GIZA Maria : Stymulacyjny wpływ muzyki na aktywność ruchową człowieka // Kultura Fizyczna. - 1995, nr 3/4, s. 20 - 22

GÓRNIAK Irena, SAMSEL Mirosław : Rytmika i jej rola w rewalidacji dziecka niedosłyszącego // Szkoła Specjalna. - 1982, nr 6, s. 432- 438 Propozycje ćwiczeń

GROCHECKA Dorota : Dziecko nosi w sobie muzykę : logorytmika w terapii // Życie Szkoły. - 2003, nr 6, s. 340 - 341  Terapia logopedyczna z elementami muzyki - rytmiki: propozycje ćwiczeń

GROMEK Krystyna : Resocjalizacyjna funkcja muzyki i tańca // Szkoła Specjalna. - 1984, nr 6, s. 419 - 424  

GRZESZEWSKI Henryk : Muzyka w wychowaniu i terapii dziecka niepełnosprawnego // Szkoła Specjalna. - 1998, , nr 3, s. 150 - 154  

IWANICKI Hubert : Muzykoterapia jako forma oddziaływania terapeutycznego // Opieka - Wychowanie - Terapia. - 1999, nr 4, s. 38

JASIŃSKA Janina : Muzykoterapia profilaktyczna. - Rec. Danuta Wasilewska // Wychowanie Muzyczne w Szkole. - 1993, nr 3, s. 135 - 136  

KASZCZYSZYN Robert : Możliwości wykorzystania muzyki w procesie resocjalizacyjnym // Szkoła Specjalna. - 1991, nr 4, s. 187 - 196

KIERYŁ Maciej : Elementy muzykoterapii w pracy pedagoga // Wychowanie Muzyczne w Szkole. - 1993, nr 1, s. 11 -18

KIERYŁ Maciej : Muzykoterapia dla każdego. - Rozmowę przeprowadziła Barbara Niewiadomska // Wychowanie Muzyczne w Szkole. - 1993, nr 1, s. 18 - 25  

KOŁDA Urszula : Terapeutyczne oddziaływanie muzyki na całkowite lub częściowe wyeliminowanie agresji u dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim // Szkoła Specjalna. -1998, nr 5, s. 360 - 361  

KOŁODZIEJSKI Bolesław : Zajęcia umuzykalniające // Wychowanie w Przedszkolu. - 2001, nr 9, s. 533 - 535
Propozycje zajęć

KONASZKIEWICZ Zofia : Edukacja i terapia muzyczna w odniesieniu do dzieci i młodzieży niepełnosprawnej // Szkoła Specjalna. - 1993, nr 1/2, s. 54 - 59  

KONASZKIEWICZ Zofia : Muzyka w szpitalu dziecięcym // Wychowanie Muzyczne w Szkole. - 1987, nr 1, s. 49 - 57  

KOTT Tadeusz : Zajęcia pozalekcyjne z dziećmi o obniżonej sprawności umysłowej inspirowane technikami psychoterapii // Szkoła Specjalna. - 2001, nr 1, s. 3 - 11

KOZIEŁŁO Dorota : Terapia tańcem // Kultura Fizyczna. - 1997, nr 1/2, s. 20 - 24  
Rys historyczny i główne założenia terapii tańcem  

KULESZA Barbara : Rola tańca w wychowaniu młodzieży // Kultura Fizyczna. - 2003, nr 3/4, s. 22 - 26

KUŹMIŃSKA Olga : Ewaluacja tańca w XX wieku // Kultura Fizyczna. - 2001, nr 3/4, s. 22 - 26 Znaczenie tańca w terapii niepełnosprawnych  

LESZCZYŃSKA Maria : „Zatańczmy tak, jak podpowiada nam muzyka...” // Wychowanie w Przedszkolu. - 1996, nr 2, s. 94 - 101 Scenariusze zajęć

LEWANDOWSKA Kinga : Muzykoterapia dziecięca. - Gdańsk: Studio „Norma”, 1996. - Rec. Andrzej Stadnicki // Szkoła Specjalna. - 1997, nr 5, s. 312 - 314

MAKOWSKA Jolanta : Muzyka łagodzi obyczaje // Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze. - 1994, nr 3, s. 26 Muzykoterapia

MARSZAŁEK Ewelina : Rola tańca w rozwoju dziecka // Wychowanie w Przedszkolu. - 1999, nr 2, s. 104 - 108  

MOŚCICKI Maciej, TOMASZEWSKA Leokadia : Muzykoterapia // Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna. - 1986, cz. I nr 5, s. 173 - 174; cz. II nr 6, s. 208 - 209 Znaczenie muzykoterapii

NATANSON Wojciech A. : Oceńmy muzykę // Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna. - 1987, nr 9, s. 330 - 331 Terapeutyczne znaczenie muzyki w różnych sytuacjach życiowych

OBUCHOWSKA-CABAN Anna : Terapeutyczne funkcje muzyki // Plastyka i Wychowanie. - 1996, nr 3, s. 20 - 23

PATACZEK Violetta : Muzykoterapia w przedszkolu // Wychowanie w Przedszkolu. - 1998,   nr 4, s. 296 - 299 Scenariusz zajęć

PROKOPEK Marta : Muzykoterapia grupowa dzieci z zaburzeniami nerwicowymi // Szkoła Specjalna. - 1984, nr 6, s. 431 - 437

RASZEWSKA Maria : Rola muzykoterapii w pracy z dziećmi upośledzonymi // Kultura Fizyczna. - 1998, nr 3/4, s. 21 - 23  

STACHYRA Krzysztof : Stan polskiego piśmiennictwa dotyczącego muzykoterapii dzieci // Wychowanie Muzyczne w Szkole. - 2002, nr 3, s. 115 - 119 S

TACHYRA Krzysztof : „Tańce na siedząco” jako propozycja ruchu inspirowanego muzyką // Wychowanie Muzyczne w Szkole. - 2001, nr 1, s. 33 - 35

STADNICKA Aleksandra : Muzykoterapia Nordoff - Robins // Szkoła Specjalna. - 2000, nr 1, s. 29 - 30 Relacja ze spotkania z Simonem Procterem- muzykoterapeutą

STADNICKA Janina : Pobudzanie dyspozycji poznawczych dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim poprzez ćwiczenia muzyczno - ruchowe // Wychowanie Muzyczne w Szkole. - 1993, nr 5, s. 220 - 224  

STADNICKA Janina : Rewalidacja dzieci niewidomych poprzez rytmikę // Szkoła Specjalna. - 1990, nr 2/3, s. 74 - 83

STADNICKI Andrzej : Wychowanie muzyczno - ruchowe dzieci głuchych // Szkoła Specjalna. - 1989, nr 1, s. 3 - 10  

SUŚWIŁ Małgorzata : Muzyka łagodzi pierwsze trudności // Wychowanie w Przedszkolu. - 1993, nr 10, s. 588 - 594 Terapeutyczne walory aktywności muzycznej dzieci rozpoczynających uczęszczanie do przedszkola

TOKARZ Joanna : Muzyczna terapia najmłodszych // Wychowanie Muzyczne w Szkole.- 1992, nr 4, s. 172 - 180  

URBAŃSKA Elżbieta : Niewerbalne formy psychoterapii // Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze. - 1997, nr 10, s. 25 - 27
Muzykoterapia

URBAŃSKA Elżbieta : Zajęcia muzyczne w internacie z uczennicami szkoły zawodowej specjalnej // Szkoła Specjalna. - 1995, nr 1, s. 42 - 45

WELHAN Jan : Walory zajęć muzyczno- ruchowych // Wychowanie w Przedszkolu. - 1999, nr 2, s. 100 - 104  

ZAMĘCKA Halina : Metody działania muzykoterapeuty w pracy z dziećmi z uszkodzonym wzrokiem // Szkoła Specjalna. - 1985, nr 3, s. 193 - 199  

ZIELIŃSKA Justyna : Muzyka: zdrowie i radość tworzenia // Życie Szkoły. - 1991, nr 3, s. 165 - 170 Terapeutyczne oddziaływanie muzyki

ZOCHNIAK Ida : Resocjalizacja poprzez działalność artystyczną: z pogranicza teorii i praktyki // Opieka - Wychowanie - Terapia. - 2002, nr 2, s. 46 - 48

ZWOLIŃSKA Ewa : Zajęcia muzyczne usprawniające funkcje percepcyjno- motoryczne // Wychowanie w Przedszkolu. - 1993, nr 5, s. 267 - 272  

ŻUREK Kazimierz : Muzykoterapia w ośrodku rehabilitacyjno- wychowawczym ( w grupie dzieci 7 - 12 lat) // Szkoła Specjalna. - 1992, nr 2/3, s. 122 - 126
Przykłady scenariuszy zajęć z muzykoterapii w leczeniu dzieci z porażeniem mózgowym i upośledzeniem umysłowym  

ŻYCHOWSKA Teresa : Terapeutyczno - wychowawcze walory muzyki // Wychowanie Muzyczne w Szkole. - 1999, nr 2, s. 58 - 68  

ŻYCHOWSKA Teresa : Wychowawczo - terapeutyczne walory muzyki // Wychowanie Muzyczne w Szkole. - 1983, nr 1, s. 13 - 21

 Oprac. Katarzyna Wojtania
na podstawie zbiorów BPP
filia w Bełchatowie
Aktualizacja: 12.09.2003

http://olgak.awf.poznan.pl/taniec_w_terapii.html

Zajęto się także problemem oddziaływania tańca na sferę psychofizyczną człowieka i jego terapeutyczne znaczenie. Według Z.Aleszko [1] znaczenie tańca terapeutycznego pokrywa się z jego oddziaływaniem na organizm człowieka, gdyż m.in.: niektóre formy taneczne zmniejszają napięcie mięśniowe, różnorodność form ruchu i zmienność tempa ich wykonania wzmacnia układ nerwowy, wyrabia koordynację ruchów oraz kształci wyobraźnię i pamięć ruchową, a ruch w połączeniu z muzyką wpływa na równowagę wewnętrzną i treść życia uczuciowego pacjenta. Definiuje ona choreoterapię jako taniec terapeutyczny uzupełniony ćwiczeniami muzyczno-ruchowymi i improwizacjami ruchowymi przy muzyce. Psychofizyczne oddziaływanie tańca powszechnie jest znane. Przeciwdziała on uczuciu nieśmiałości, sprzyja wyrobieniu pewności siebie i odwagi wystąpienia przed innymi, daje poczucie własnej wartości, kształtuje i rozwija poczucie estetyki ruchów, stwarza możliwość rozwijania zdolności twórczych, pomaga wyzbyć się poczucia izolacji i sprzyja integracji z drugim człowiekiem [17]. O tym, że aktywność ruchowa, której przejawem jest także taniec wywiera dobroczynny wpływ na układ nerwowy przekonuje w swojej pracy Ch.Schwabe [12]. Według niego możliwość wypowiadania swoich emocji, rozładowania napięć i frustracji poprzez ruch taneczny sprzyja odprężeniu i uzyskiwaniu stanów równowagi psychicznej.

Koziełło D.: Terapia tańcem. Kultura Fizyczna 1-2, Warszawa 1997;

Kuźmińska O.: Taniec w terapii człowieka. W: Nowiny Lekarskie 6, Poznań 1998;

4. M. Kronenberger, „Muzykoterapia wykorzystanie technik aktywnych i receptywnych w profilaktyce stresu”, Łódź 2004 r.;

5. M. Kronenberger „Muzykoterapia - Podstawy teoretyczne do zastosowania muzykoterapii w profilaktyce stresu”, Szczecin 2004 r.;

http://www.sciaga.pl/tekst/78998-79-rytmika_i_taniec

TEMAT: Terapeutyczne znaczenie tańca i form muzyczno ruchowych.

Według Polskiego Stowarzyszenia Choreoterapii: Psychoterapia tańcem jest techniką należącą do szerokiego nurtu arteterapii (terapii poprzez sztukę). Podstawowe elementy tańca ? rytm i ruch stają się drogą do uzyskania harmonii ciała i umysłu, ułatwiają poznanie siebie i swoich emocji, a także porozumienie z innymi ludźmi.
Terapia tańcem nie opiera się na nauce zasad technicznych, kroków czy kombinacji, można natomiast odnaleźć własny rytm i uwolnić się od codziennych napięć. Terapia tańcem wywodzi się z tańca współczesnego, nawiązuje także do starych tańców szamańskich i plemiennych, do czasów, kiedy taniec był ważną częścią życia społecznego każdego człowieka, naturalnym sposobem wyrażania emocji.
Techniki, które znalazły zastosowanie w pracy choeroterapeutów nawiązują do improwizacji tanecznej, pracy z ciałem, trening odczuwania i relaksacji. W zajęciach mogą brać udział osoby w każdym wieku i o różnym poziomie sprawności. Wykorzystanie tańca i ruchu jako metody pomagania sobie i innym ludziom jest nie tylko atrakcyjne ale i skuteczne. Terapia tańcem łączy ze sobą pracę i zabawę tworząc w ten sposób unikalny instrument jednoczenia ciała, umysłu i duszy w celu poprawy jakości życia.
Z materiałów zbieranych do tej pracy dowiedziałam się o skuteczności choreoterapii miedzy innymi w śród pacjentów z zaburzeniami odżywiania (anoreksja, bulimia), nerwicami (lękową, konwersyjną, nerwicą natręctw), schizofrenią, z osobami starszymi, z kobietami po mastektomii. Terapia tańcem jest także doskonałą metodą pracy z dziećmi nadpobudliwymi, autystycznymi, z osobami niepełnosprawnymi, z ofiarami przemocy. Terapia tańcem i ruchem może przynieść wiele korzyści nie tylko chorym, ale wszystkim, którzy są zainteresowani rozwojem świadomości, chcą lepiej poznać i wyrażać siebie i realizować swój twórczy potencjał.
Pani Zuzanna Pędzich z Polskiego Instytutu Psychoterapii Tańcem i Ruchem porównuje taniec do lustra, w którym możemy zobaczyć i poznać siebie. Wierzy, że każdy człowiek ma w sobie ogromne zasoby, że tylko w niewielkim stopniu wykorzystujemy swój potencjał. Jeśli porównamy człowieka do mitycznego zamku, w każdym z nas będą miejsca jasne, oświetlone i pokoje, które zamknęliśmy na klucz i takie, których jeszcze nie odkryliśmy. W greckim tańcu ?Tezeusz i Ariadna? doświadczamy wyjścia z labiryntu. Aby tego dokonać, musimy najpierw wejść do labiryntu i wnieść tam światło. W choreoterapii powoli zapuszczamy się w ten labirynt ? docieramy do swoich lęków, do złości i tańcząc doświadczamy wyzwolenia. Kiedy pozwalamy sobie na doświadczenie i wyrażenie tych uczuć, przestają mieć nad nami władzę. Jednocześnie docieramy do całego bogactwa, które kryje się w naszym zamku. Pani Zuzanna w ten sposób rozumie ogólnie przyjętą definicję choreoterapii (psychoterapeutyczne wykorzystanie ruchu jako procesu, który zwiększa fizyczną i psychiczną integrację człowieka). Jest tu mowa właśnie o integracji. Do zrozumienia tej integracji można posłużyć się różnymi teoriami psychologicznymi np. Psychosynteza sformułowana przez Roberta Assagioli. Porównuje on osobowość każdego z nas do teatru, w którym mamy wielu aktorów. Czasami niektórzy z nich są w konflikcie. Możemy wtedy myśleć jedno, czuć drugie a wyrażać jeszcze coś innego. Czasami na scenie dominuje jeden aktor. Póki identyfikujemy się z tym aktorem, czy aktorami, nie dostrzegamy innych aspektów siebie. Dopiero poznanie całej obsady i zajęcie miejsca reżysera niesie nam wolność i świadome kreowanie swojego życia. Mówiąc językiem Psychosyntezy mamy poznać i zintegrować różne aspekty naszej osobowości wokół swego ?Ja?.
Szczerze mówiąc nigdy wcześniej nie zainteresowałam się terapią poprzez taniec teraz jednak mam na ten temat odmienne zdanie uważam że to świetny pomysł ponieważ taniec wyzwala ogromną ilość radości. Dzieje się to gdy uwalniamy stłumione emocje, gdy zrzucamy pęta tego co wypada, gdy decydujemy się na nowo, świadomie wykreować siebie.
Psychoterapia tańcem uznaje kompleksowe interakcje, a także zależności umysłu i ciała, przyjmując, że stany psychiczne manifestują się fizycznie w napięciach mięśniowych, sposobie oddychania, postawie ciała i dynamice ruchu. Relacja ciało - psychika jest wzajemna: nie tylko psychika wpływa na ciało, lecz także doświadczenia ciała mają wpływ na psychikę. Jest to założenie jedności psychofizycznej.
Taniec stosowany jest coraz częściej w psychiatrii gdyż dostrzeżono jego pozytywne oddziaływanie na psychikę właśnie poprzez ruch. Nie bez znaczenia jest również kontakt z ludźmi, formy taneczne można dobierać w taki sposób, aby były atrakcyjne dla wszystkich uczestników terapii. Terapia tańcem jest wspaniałą metodą do pracy ze sobą zarówno dla tych osób, które odczuwają wstyd i nieśmiałość w przejawieniu się poprzez ruch i taniec w grupie, jak i dla tych osób, które taniec kochają. Wszelkie obawy, lęki i opory, które mogą się pojawić to normalna rzecz. Od nas tylko zależy, czy zechcemy się otworzyć na siebie i innych i spotkać ze sobą w spontanicznym ruchu i czerpać korzyści np. z tańców w kręgu - doświadczać wspólnoty z innymi w ruchu, radości i zabawie.
Z czasem poprawia się nasze samopoczucie, wzrasta kondycja psychofizyczna i częściej się uśmiechamy. Więcej w nas pozytywnego nastawienia do życia, otwartości do siebie i innych, naturalnej czystej radości i miłości do siebie. Wzrasta nasze zaufanie do siebie i do tego, co czujemy w swoim ciele - chętniej działamy sprzyjając sobie niż krzywdząc siebie, bo zaczynamy czuć się dobrze z komfortem w ciele, a tym samym i w duszy, umyśle...
Czasem potrzeba dużo czasu, czasem potrzeba go mniej. Ale na tych zajęciach nie ma presji, napięcia czy stresu. Wszystko, co wydarza się podczas sesji jest w takim tempie, w jakim chcemy, by się działo. To czas przeznaczony tylko dla nas. Relaksujemy się, pracujemy z oddechem i wizualizacją, które są tak bardzo wdzięcznym i pomocnym narzędziem. Spotykamy się ze sobą z dużą atencją na swoje wnętrze w poczuciu bezpieczeństwa i swobody tak, by robiąc cokolwiek wypływało to z naszej potrzeby i chęci.
Nie ma oceniania, krytyki czy porównywania. A ruch nie jest dobry czy zły, jest po prostu nasz. Jest informacją o nas samych. Wszystko, co się wydarza na zajęciach jest właściwe, bo wypływa z naszego wnętrza.
Choreoterapia to aktywna praca z ciałem poprzez taniec i ruch w towarzystwie różnorodnej muzyki, ale zawsze o pozytywnych wibracjach. Ruch wypływający z ciała w połączeniu z rytmem muzyki pomagają zharmonizować ciało, umysł i duszę.
Terapia tańcem bazuje na twórczej ekspresji ruchowej i improwizacji tanecznej.
Korzyści płynące z uczestnictwa na warsztatach to m.in.:
- odprężenie odczuwalne w ciele i psychice,
- wzrost energii i siły życiowej,
- pozwolenie sobie na spontaniczność i odczuwanie prawdziwej radości,
- akceptacja ciała i jego wyglądu,
- odkrywanie kobiecości i męskości,
- rozpoznanie i bezpieczne wyrażanie uczuć,
- wzrost poczucia własnej wartości,
- wzrost pewności siebie,
- łatwość nawiązywania kontaktów z innymi
bądź zerwanie toksycznych więzi,
- wzrost szacunku do siebie,
- docenienie własnej osoby,
- umiejętność stawiania zdrowych granic w relacjach z ludźmi,
- rozbudzenie kreatywnej postawy do życia,
- integracja psychofizyczna.
Myślę że powyższe wiadomości na temat terapii tańcem ? tańca wnętrz doskonale ukazują terapeutyczne znaczenie tańca i form muzyczno ruchowych. Przygotowując się do tej pracy wykorzystałam wiele artykułów w których wypowiadali się uczestnicy takich warsztatów tanecznych oraz sami prowadzący między innymi przekonało mnie to do skuteczności tej metody.


BIBLIOGRAFIA:

1. Danuta Koziełło, Psychoterapia tańcem, Poznań 2002
2. ?Najtrudniej zatańczyć siebie? Hanna Samson, Twój Styl, luty 2002
3. ?Życie to taniec?, Justyna Masella, Zwierciadło, luty 2002
4. ?Choreoterapia?, Autorski program Reginy Wolskiej
5. www.ptt-poznan.pl- Polskie Stowarzyszenie Choreoterapii

---