Zachowanie problemowe - zachowanie dziecka przekraczające próg tolerancji rodziców (czy innych osób). To, czy zachowanie dziecka wywołuje niepokój wychowawczy, zależy zarówno od wrażliwości wychowawczej rodziców/opiekunów (nastawienia allocentrycznego - ku innym ludziom), jak i od ich indywidualnej tolerancji na określone zachowanie.

Miejsce zachowań problemowych w stosunku do zachowań tolerowanych:

3	zachowanie nadmiernie samodzielne
2	zachowanie bardzo samodzielne
1	zachowanie samodzielne
2	zachowanie mało samodzielne
3	zachowanie nadmiernie niesamodzielne

1 - zachowanie ujmowane jako przeciętne w danej populacji

2 - indywidualny obszar tolerancji

3- przekroczony obszar tolerancji - zachowanie problemowe

Zachowanie problemowe są często zachowaniami sygnałowymi - za ich pomocą dziecko, świadomie lub nieświadomie, sygnalizuje swoje niezaspokojone potrzeby. (najczęściej - potrzeba tożsamości)

Psychologiczne korzyści (w młodości zazwyczaj egocentryczne) - zaspokojenie potrzeb:

• samodzielności (autonomii)

• zwrócenia na siebie uwagi

• przewagi (górowania nad innymi)

• uzyskania wsparcia i pomocy

• rewanżu (zemsty)

• ukrycia się (w znaczeniu psychologicznym, tj. stawania się niedostępnym, zamknięcia się w sobie)

• pozbycia się poczucia winy

• ...

Jeśli dążenie do tych korzyści jest nasilone i trwałe, mogą stać się celami neurotycznymi (zostaną im podporządkowane wszystkie inne działania jednostki).

Wiele spośród zachowań sygnałowych wyraża wołanie o pomoc, własną niemoc, bezradność. Rzeczywiste zachowanie może być zaczepne, przekorne, wyrażać walkę. Zachowanie dwuwarstwowe: warstwa zewnętrzna zderza się z otoczeniem, prowokuje, przeciwstawia się, a zarazem chroni warstwę wewnętrzną, zawierającą Ja-idealne, której dorastający często się wstydzi.

Zachowania sygnałowe łatwo rozpoznać - jaskrawość, przesada, nadmiar/nadmierne wyciszenie.

wymiar	akceptacja	brak akceptacji (wymagań)
aktywność	uczestniczenie	przeciwstawianie się
bierność (w ustosunkowaniu się do wymagań)	uleganie	unikanie

W każdej z wyróżnionych grup zachowania sygnałowe przybierają specyficzną postać.

Patologizacji może ulec każde zachowanie, głównie pod wpływem negatywnych oddziaływań zewnętrznych. Cechuje je wówczas:

• znaczne nasilenie

• długotrwałość

• nieadekwatność do sytuacji

• mała podatność na zmianę.

Kierunek patologizacji może być różny: przeciw sobie i przeciw innym, co najczęściej występuje łącznie.

Zachowania typu uczestniczenie:

• układ zasadniczo pozytywnych właściwości

• zazwyczaj styl bycia wyniesiony z dzieciństwa (skuteczna metoda na zwrócenie uwagi rodziców, konkurencja z rodzeństwem, brakiem czasu)

• „bycie prymusem” - zachowania cenione społecznie, związane z wysoką motywacją osiągnięć. W praktyce klinicznej spotyka się jednak zbyt wielu prymusów znerwicowanych lub zdeformowanych charakterologicznie. (inteligencja/pilność?), (dążenie do mistrzostwa/dążenie do pierwszeństwa?), nerwica szkolna - lęk przed utratą wysokiej pozycji, wizja dorosłości (szkoła nie uwzględnia moralnego i społecznego rozwoju ucznia, jedynie umyłowy)

PSYCHOLOGICZNE KORZYŚCI:

• górowanie nad innymi

• chwalony, nie obarczany obowiązkami

• korzyści odczuwane bezpośrednio

STRATY:

• kontakty rówieśnicze - charakter instrumentalny

• zawężone zainteresowania

• „bycie maskotką” - w dzieciństwie dziecko właśnie takim zachowaniem zdobywało akceptację rodziców (przymilne, pełne wdzięku, pochlebstwa), najczęściej dzieci urodziwe, częściej dziewczynki niż chłopcy. Pozytywne cechy zachowania (przejaskrawione), które mogą posłużyć do przyporządkowywania sobie otoczenia.

KORZYŚCI I STRTY:

• lubiany, otoczony ludźmi, ale nie traktowany poważnie

• „bycie błaznem” - wyraziste, rozśmieszające innych zachowanie (zazwyczaj chłopcy). PRZYCZYNY: poczucie mniejszej wartości, niskiej społecznej atrakcyjności

KORZYŚCI:

- zaspokaja dążenie do wyróżniania się i autonomii

Zachowania typu uleganie:

• pozytywnie przyjmowane jako wyraz uległości wobec autorytetu dorosłych

• często uchodzą uwadze lub nawet są pozytywnie oceniane ( z wyjątkiem nasilonej nieśmiałości)

• zachowania nastawione głównie (prócz nieśmiałości) na zwrócenie na siebie uwagi i wyzbycie się poczucia winy

• źródła - okres dzieciństwa, gdy dziecko otrzymywało pomoc i względy w sytuacjach, kiedy było słabe, bezradne, chore (sięganie do sprawdzonych, skutecznych wzorów)

• pedantyzm - nadmierna drobiazgowość zarówno dotycząca świata przedmiotowego, jak i osobistego (np. moralnego), może prowadzić do natręctw, nerwicy.

KORZYŚCI:

• zwrócenie na siebie uwagi

• uzyskanie przewagi nad rodzicami?

• samoudręczenie?

• „niewinny grzesznik” - wyniesiony z dzieciństwa, uznawanie autorytetu rodziców bez zastrzeżeń, Rodzice często okazują w sposób niezamierzony swoją przewagę, lekceważąc jego nieudolne wysiłki.

Przyjmowanie roli niewinnego grzesznika - przeżywanie wyrzutów sumienia wtedy, kiedy są one nieuzasadnione, zabezpiecza jak gdyby człowieka przed przeżywaniem wyrzutów sumienia w sytuacjach, kiedy są one słuszne.

Także demonstrowanie wyrzutów sumienia, bez rzeczywistego ich przeżywania (instrumentalne wykorzystywanie)

• nieśmiałość - wewnętrzne zahamowanie, wycofanie, unikanie kontaktu z ludźmi.

• stan wzmożonego napięcia, symptomy neurowegetatywne (czerwienienie się, drżenie dłoni, załamywanie głosu)

• zakłopotanie, zawstydzenie, poczucie, że jest się obserwowanym i ocenianym

• konkretne sytuacje lub uogólniona

• Zimbardo - lęk przed negatywną samooceną i/lub negatywną oceną przez innych. Nie doceniają swoich możliwości, nastawione są na niepowodzenia, mało aktywne, chociaż często pragną się włączyć w społeczne działania.

• rozbieżność między Ja-idealnym i Ja-realnym, reakcja niepewności i wycofania. Mija, gdy aspiracje stają się adekwatne do możliwości i warunków zewnętrznych.

• wchodzenie w nowe, nie znane sytuacje społeczne

• pomniejsza rzeczywiste możliwości, jest źródłem bolesnych przeżyć, osobistych dramatów

Zachowania typu przeciwstawianie się:

• zwrócenie na siebie uwagi

• uzyskanie autonomii, przewagi

• rewanż

• ucieczka

• ich źródła rzadko tkwią w dzieciństwie, mają u podstaw ogólne niezrównoważenie emocjonalne

• zachowania przyswajane metodą prób i błędów, sprawdzone jako skuteczne

• przekora (negatywizm) - nieposłuszeństwo - walka o własną pozycję i tożsamość

• czego nieposłuszeństwo dotyczy?

• jak jest wyrażane?

• nie reagować agresją (eskalacja emocji), stawiać wyraźne granice w sprawach ważnych, negocjować w mniej istotnych

• sposób na sprawdzenie rodziców (cierpliwości, wytrzymałości, miłości, gotowości pomocy)

• złość i gniew - następstwo przeciwstawiania się rodziców przekorze dziecka

• dążenie do autonomii, pokazania własnej woli i mocy

• ważny temperament

• autorefleksja podstawą samokontroli

• zarozumiałość - częściej dziewczęta

• aktywny sposób na przeciwstawienie siebie innym, sygnalizuje przewagę i odrębność

• źródło - „co ludzie powiedzą?”

• „ucieczka w wyższość” (zapewnia dobre samopoczucie i chroni przed przyjmowaniem ocen niezadowalających), lęk przed oceną

• rówieśnicy - działanie korygujące lub izolacja i odrzucenie od grupy

• zachowania hedonistyczne, w tym kradzież, kleptomania

• zachowania wyrażające dążenie do przyjemności

• zabawa może stać się najbardziej pożądanym, jedynym godnym wysiłku celem

• wywołane postępowaniem rodziców, ich stosunkiem do pracy, lub wyręczali dziecko i rozpieszczali

• sytuacja społeczna, brak perspektyw

Zachowania typu unikanie:

• najtrudniejsze do skorygowania (bierne)

• trudne do spostrzeżenia

• korzyści - zwrócenie na siebie uwagi, dążenie do autonomii, rewanżu, wyzbycie się poczucia winy, dążenie do psychologicznego ukrycia się, wycofania

• „dajcie mi spokój” - postawa akceptacji własnej niemocy, klęski.

• źródło - dzieciństwo lub dorastanie

• zachowania typu tzw. fajtłapy - zachowania niesamodzielne, bezradne

• nie podejmują wysiłku dla pokonania trudności

• źródło - rodzice

• także udawane

• lenistwo - niechętny stosunek do wymagań i brak aktywności własnej

• różne źródła

• powinno być odnoszone nie do zachowania, lecz do motywacji

• próżniactwo (patologicznie nasilonealbulia)

• jego istotą jest bezcelowe działanie

• źródłem bywa nuda

• bywa, że jest reakcją na zmęczenie i nadmiar bodźców

• tzw. marzenia dzienne, mogą stać się nawykiem odurzanie się

• abulia - długotrwała niezdolność do podejmowania decyzji i działań

• powolność

• niekoniecznie wynika z temperamentu

• zwrócenie na siebie uwagi, dążenie do uzyskania przewagi nad rodzicami

• wyraz przekory

• rodzice i wychowawcy, złoszcząc się, wyrażają BEZRADNOŚĆ (cel)

• pozorowanie działań

• bierna rezygnacja dziecka wobec nacisku ze strony rodziców, psychologiczne mocowanie się z nimi

• niedbałe i powierzchowne wykonywanie zadań, bez zwracania uwagi na rezultat

• „roztrzepanie”

• brak koncentracji i wytrwałości w działaniu

• ucieczka w sen, postawa hipochondryczna

• kłamstwo (patologicznie nasilonepseudologia fantastyczna)

• lęk przed konsekwencjami, uniknięcie wysiłku czy wyjaśnień

• sygnalizowanie swojej ważności, dążenie do wyróżnienia się

• jadłowstręt (gł. dziewczęta)

• ucieczki z domu i włóczęgostwo (gł. chłopcy)

Granica między normą a patologią jest płynna, tolerancja powinna uwzględniać zarówno dobro jednostki jak i społeczeństwa.

Obraz pewnej anarchii psychicznej jest typowym, prawidłowym obrazem zachowania się okresie dorastania (zwłaszcza w pierwszej fazie).

Pełne posłuszeństwo, bezproblemowość rozwoju w tym wieku są oznaką zbyt małej potrzeby autonomii czy zbyt ubogiej wyobraźni, albo są dowodem na to, że potrzeby młodzieży zostały nadmiernie stłumione.

Nie unikać konfliktów, ale mądrze je rozwiązywać rozwój osobowości

Do rozwiązywania konfliktów prowadzi przestrzeganie trzech zasad:

1. zbliżania się zamiast oddalania

2. dzielenia się swoimi uczuciami zamiast zamykania się w sobie

3. rozmawiania zamiast milczenia

---