PYTANIE 1

Podaj definicje ontogenezy, aspekty ilościowe i jakościowe.

Ontogenezą (rozwojem osobniczym) określa się proces rozwoju organizmu od momentu zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik do kresu życia (śmierci) osobnika.

Aspekty jakościowe rozwoju:

1. Wzrastanie - powiększanie się ciała

1. Rozrost - zwiększenie się wymiarów i masy tkanek. Możemy wyróżnić trzy możliwości wzrostu tkanek (wg Wolańskiego):

• Zwiększenie wymiarów tkanek

• Zwiększenie substancji międzykomórkowej

• Zwiększenie masy komórek

1. Rozplem - mnożenie się liczby komórek na drodze podziału komórek i powielania kwasów dezoksyrybonukleinowych.

• Różnicowanie - doskonalenie struktury (budowy). Różnicowanie obejmuje następujące rodzaje zjawisk rozwojowych:

1. Cytogenezę i histogenezę, czyli potrzebę struktur komórek i tkanek

2. Organogenezę, czyli grupowanie się tkanek w określone układy i narządy

3. Typogenezę, czyli dostrajanie się poszczególnych układów i narządów do pozostałych i formowanie się ogólnych kształtów i proporcji organizmu

• Dojrzewanie - doskonalenie się funkcji

1. Specjalizacja - kształtowanie się funkcji narządów i układów

2. Inteligencja - dostrajanie się funkcji w ramach całego organizmu

• Postęp - doskonalenie organizacji organizmu jako systemu.

Aspekty ilościowe rozwoju:

1. Kinetyka - jest to poziom, na jakim przebiega rozwój danego osobnika np. niższy, normalny, wyższy.

2. Dynamika - jest to wielkość przyrostu danej cechy w jednostce czasu, maksymalnej wielkości cechy.

3. Rozmach - wielkość zmian względem wyjściowej urodzeniowej lub maksymalnej wielkości cechy

4. Rytmiczność - to różne tempo rozwoju w poszczególnych okresach ontogenezy.

PYTANIE 4

Pojęcie normy rozwojowej i klasyfikacja.

Norma rozwojowa jest biologicznym układem odniesienia służącym do oceny rozwoju fizycznego populacji dziecięcych lub najczęściej pojedynczych osobników wchodzących w skład tych populacji. Jej zakres jest w każdym przypadku wyznaczany metodami statystycznymi i zależy od celu, jakiemu dana norma ma służyć. Najczęściej wykorzystuje się podstawowe charakterystyki statystyczne tj. średnią arytmetyczną i odchylenie standardowe.

Klasyfikacja norm rozwojowych:

• Normy populacyjne - rozumiane zwykle jako normy ogólnopolskie, np. miasto - wieś, czy jako regionalne normy rozwoju fizycznego.

• Normy grupowe - uwzględniające cechy rodziców.

• Normy docelowe - konstruowane na wyselekcjonowanej pod względem warunków socjalno-ekonomicznych populacji wielkomiejskich.

• Normy uwzględniające somatotyp osobnika

W trakcie badań przeglądowych najczęściej wykorzystuje się normy populacyjne
najlepszym graficznym obrazem normy rozwojowej jest siatka centylowa, która podaje zakres zmienności cechy. Normy rozwoju osobniczego dobitnie wskazują na wpływ modyfikatorów społeczno-ekonomicznych na cechy biologiczne człowieka.

PYTANIE 14

Omów zagadnienie trendów sekularnych - przejawy, przyczyny i skutki we współczesnym świecie.

Trend sekularny jest to tendencja przemian, które zachodzą w określonym czasie. Zmiany te są międzypokoleniowe i dotyczą rozwoju biologicznego. Wynikiem ich zachodzenia są zmiany cywilizacyjne.

W skład trendu sekularnego wchodzą :

1.Retardacja procesów inwolucyjnych( starzenia się).

Opóźnianie procesów starzenia się. Współczesne kobiety przechodzą czas menopauzy w wieku około 50 lat. Proces ten kobiety starożytne przechodziły w wieku 40 lat.

Wszystkie zmiany wynikłe z trendu sekularnego wydają się być korzystne. Większość z tych zmian niesie za sobą spore konsekwencje. Zmiany te powodują, iż nie da się dokładnie określić normalności rozwoju. Znacznie wcześniejsze osiągania dojrzałości płciowej nie wiąże się z osiągnięciem dojrzałości społecznej i psychicznej. Co więcej moment osiągania samodzielności społecznej wydaje się przesuwać w czasie. Tłumaczeniem tego może być późniejsze wchodzenie rodziców w okres starości. Dłużej trwa czas etap życia dorosłego i dojrzałego, dlatego dzieci mogą pozostawać dłużej przy rodzicach i są na ich utrzymaniu. Jednym ze sposobów tłumaczenia trendu sekularnego jest m.in. zwiększenie ilości hormonów, które stosowane są w paszach dla zwierząt czy w uprawach roślin, celem przyspieszenia szybkości ich rozwoju.

2. Zmiany w kolejności etapów rozwojowych.

Pokwitanie, zwane inaczej okresem adolescencji jest to etap w rozwoju, w czasie którego młoda osoba osiąga dojrzałość płciową. Pod wpływem wielu hormonów w organizmie zachodzą liczne zmiany, dzięki którym młody człowiek osiąga zdolność reprodukcyjną.

Szybkość tempa dojrzewania zależy od cech indywidualnych człowieka ale ma na nie wpływ także jego pochodzenie.

Dojrzewanie zależy od indywidualnych cech osobnika i od jego pochodzenia. W przebiegu dojrzewania występuje kilka zawsze tych samych faz. Nie da się określić momentu w czasie którego u danego osobnika pojawi się odpowiednio pierwsza miesiączka lub pierwsza polucja, gdyż moment ten jest osiągalny indywidualnie po zajściu określonych zmian w organizmie.

W przebiegu procesu pokwitania wyróżniamy kolejne fazy:

- przygotowawczą, która zachodzi w wieku pomiędzy 8 a 12 rokiem życia i trwa około 3 lat,

-fazę właściwego dojrzewania, ta pojawia się pomiędzy 11 a 16 rokiem życia,

-faza dojrzałości pełnej, pojawiająca się w wieku 16 a 18 lat u kobiet a u mężczyzn w wieku 18-21 lat.

Dojrzewanie chłopców

Chłopcy znacznie później rozpoczynają etap dojrzewania. Na skutek hormonów rozpoczyna się rozrost ciała. Bardzo często pojawia się u nich ciało nieproporcjonalne, gdyż poszczególne elementy ciała nie rozrastają się jednakowo. U chłopców występuje szczególnie znaczny przyrost masy mięśni oraz wzrasta tkanka kostna.

U chłopców częściej dochodzi do zaburzeń emocjonalnych w tym okresie.

W następstwie zwiększonej produkcji testosteronu przez jądra ( w wieku około 11lat) dochodzi do zmian w zabarwieniu worka mosznowego i do znacznego wzrostu prącia. W wieku około 13 lat pojawia się owłosienie łonowe oraz pachowe a wkrótce po tym pojawia się pierwszy zarost na twarzy.

Około lat 14 ma miejsce wydłużenie się krtani i strun głosowych przez co dochodzi do mutacji. Pomiędzy 13 a 15 rokiem życia dochodzi do pierwszych polucji nocnych. Ejakulat nie zawiera jednak plemników, pojawiają się one nieco później.

Dojrzewanie dziewcząt

Dziewczęta wstępują w procesy adolescencji znacznie wcześniej, czasem nawet ta różnica może wynosić dwa lata. U dziewcząt zwłaszcza w fazie przedpokwitaniowej dochodzi do bardzo intensywnego wzrostu. Stad znaczne różnice we wzroście pomiędzy rówieśnikami szczególnie w ostatnich klasach szkoły podstawowej.

U dziewcząt w wieku około 11 lat dochodzi do zaokrąglenia się bioder i ramion. Rozrastają się gruczoły sutkowe a ich brodawki przyjmują ciemniejsze zabarwienie. Początek dojrzewania sygnalizowany jest upławami z dróg rodnych. Około 12 lat pojawiać się zaczynają pierwsze włosy łonowe, wkrótce potem rosną włosy pod pachami. Ostateczne owłosienie pojawia się w wieku 15 lat. Istotnym elementem sygnalizującym proces dojrzewania jest pojawienie się pierwszej miesiączki. Na skutek działania czynników wchodzących w skład modyfikatorów biogeograficznych, jako pierwsze zaczynają miesiączkować dziewczęta z obszarów dużych miast a najpóźniej dziewczęta z terenów wiejskich. Pierwsze krwawienia miesięczne są jednak bezowulacyjne, ponieważ organizm nie jest w stanie donosić ciąży. Do 18 lat miesiączki i cykle regulują się.

Z okresem dojrzewania związany jest silny popęd seksualny. Dla dziewcząt ważna jest potrzeba bliskości ze strony chłopca a dla chłopców jest to moment silnego napięcia seksualnego. Niezwykle ważna jest wiec wówczas właściwa edukacja seksualna. Gdyż pierwsze niespełnione oczekiwania mogą się odbić bardzo głęboko na psychice młodego człowieka.

3. Akceleracja rozwoju ( coraz wcześniejszy czas dojrzewania).

Akceleracją nazywamy wcześniejsze osiąganie procesu dojrzewania przez danego osobnika. W Polsce w minionym stuleciu doszło do zwiększenia się wysokości ciała chłopców średnio o 12% a dziewcząt o 10%. Procesem akceleracyjnym jest zmiana wysokości ciała, rzadziej masy, gdyż nie obserwujemy jej zwiększania się. Ale akceleracją są niewątpliwie zmiany w proporcji ciała. Obserwuje się zmiany w szerokości barków oraz klatki piersiowej, obwód miednicy zmniejsza się a współczesne kobiety mają nieco niżej położony biust.

Zmianami akceleracyjnymi jest także wcześniejsze wyrzynanie się zębów zarówno mlecznych jak i stałych. Dzisiejsza młodzież szybciej osiąga dojrzałość płciową. Niemowlęta szybciej 'chwytają się' siadać i chodzić.

Średnia wieku dojrzewania zmieniła się o trzy lata. Zmienił się również średni wiek w którym pojawia się pierwsza miesiączka. Obecnie wynosi on 12, 13 lat a na początku wieku XX było to 15 lat.

Ogólny wzrost ludzi w XX wieku zwiększył się średnio o 16 cm.

2. TENDENCJE PRZEMIAN (TREND SEKULARNY)
Trend sekularny to nic innego jak tendencje przemian zachodzących w danym okresie. To międzypokoleniowe zmiany w rozwoju biologicznym zachodzące pod wpływem rozwoju cywilizacji.
Wyróżniamy trzy grupy zagadnień wchodzących w skład trendu sekularnego:
a) Akceleracja rozwoju - przyspieszenie rozwoju i dojrzewania,
b) Zmiana kolejności etapów rozwoju,
c) Retardacja procesów starzenia się (procesów inwolucyjnych).
A. Akceleracja
Akceleracja to inaczej wcześniejsze osiągnięcie etapów rozwoju przez osobnika. W latach 1880 - 1970 roku w Polsce wysokość chłopców zwiększyła się o 12% a dziewcząt o 10%. Akceleracja głównie przejawia się zwiększeniem wysokości a niżeli masy ciała. W tych latach widoczne są również zmiany w proporcjach (dłuższe kończyny, a brak zmian w długości tułowia), zwiększa się szerokość barków i klatki piersiowej, a jej głębokość nie ulega zmianom oraz zmniejsza się obwód miednicy i opuścił się znacznie biust.

Zauważamy również, iż wcześniej wyrzynają się zęby mleczne i stałe. Również wcześniej osobniki dojrzewają, wcześniej również ich dopadają choroby.
Do widocznych zmian zaliczamy również to, iż dzieci wcześniej już siadają i stoją, mają lepszą sprawność fizyczną.
Dojrzewanie przesunęło się o 3 lata. Na początku XX wieku dziewczęta pierwszą menarche (menstruację) miały w wieku około 15 lat, a teraz 12- 13. Wcześniej ostateczny wzrost kończył się pomiędzy 21 a 25 rokiem życia, a aktualnie przypada on na 18 - 19 lat. W XX wieku wysokość ludzi dorosłych wzrosła o 16 cm.
B. Retardacja procesów inwolucyjnych (starzenia się)
W procesach starzenia się zauważamy ogromne zmiany, między innymi przesunął się wiek menopauzy, a mianowicie do 55 roku życia. W starożytności 40 lat to był wiek dla menopauzy.
Patrząc na to wszystko wydaje się, iż trend sekularny niesie za sobą same superlatywy niemniej jednak ma swoje wady (utrudnia określenie normalności rozwoju, przyspieszenie dojrzałości płciowej nie niesie za sobą dojrzałości społecznej)
Mechanizm tendencji przemian nie jest w dzisiejszych czasach jeszcze do końca wyjaśniony.

Zwiększenie się wysokości człowieka w XX wieku nasilało się po pierwszej połowie stulecia. W pierwszej połowie wysokość zwiększyła się o 4 cm, a w drugiej o 12 cm.
Głównie na te wszelkie zmiany wpływają hormony stosowane w uprawach roślin i hodowlach zwierząt przyspieszające ich rozwój. Człowiek zjadając wyżej wymienione produkty sam się faszeruje tymi chorobami, przez to właśnie mają miejsce takie mutacje.

PYTANIE 15

Klasyfikacja czynników wpływających na rozwój.

Ontogeneza wykazuje zróżnicowanie międzyosobnicze warunkowane genetycznie i ekologicznie. Szybsze lub wolniejsze może być tempo rozwoju, a wartości ostateczne cech mogą być większe lub mniejsze. Czynniki regulujące rozwój podzielić można co najmniej na cztery główne grupy:

1. Czynniki endogenne genetyczne (determinanty rozwoju)

2. Czynniki endogenne paragenetyczne

3. Czynniki egzogenne (modyfikatory rozwoju)

4. Tryb i styl życia, który wiąże się poniekąd z uwarunkowaniami genetycznymi, ale w pierwszym rzędzie z czynnikami egzogennymi.

Grupą czynników genetycznych i paragenetycznch zajmuje się genetyka, grupą czynników egzogennych ekologia człowieka, zaś czwartej grupy nie reprezentuje wyodrębniona dziedzina wiedzy.

PYTANIE 16

Wpływ czynników endogennych - genetycznych na rozwój

Czynniki te już w momencie zapłodnienia określają normy reakcji organizmu jak i przebieg rozwoju w danych warunkach. Za cały rozwój od momentu poczęcia do urodzenia odpowiedzialne są geny rodziców. Cechy rozwojowe określamy za pomocą liczb, które są wynikami pomiarów antropometrycznych. Zaliczamy do nich wysokość ciała, masa ciała, długości kończyn; są to cechy ulegające zmienności adaptabilnej. Adaptabilność to wszelkie zmiany rozwojowe zachodzące w ciągu życia, są to zmiany nieodwracalne. Wymiary człowieka zależą od genotypu jak i od środowiska. Genotyp określa zakres indywidualnej normy reakcji, czyli zakres zmienności jakie mogą pokazać się w formie różnych fenotypów w trakcie rozwoju poprzez łączenie się genotypów z czynnikami środowiskowymi. Zatem człowieka o danym genotypie może mieć różny obraz fenotypowy, czyli osiągnie różny poziom rozwoju biologicznego w zależności od środowiska w jakim się rozwija. Teza to znajduje potwierdzenie w badaniach bliźniąt jednojajowych, które wychowują się w rożnych środowiskach.
Przebieg rozwoju dziecka, aż do ostatecznego wzrostu jest silnie uzależniony od wzrostu rodziców. Głównie wpływ na wzrost w procesie dziedziczenia ma matka. Dzieci rodziców wysokich rosną znacznie szybciej oraz mają wyższy ostateczny wzrost, a niżeli dzieci rodziców niższych. Dziwne jest jednak, lecz potwierdzone to, iż dzieci niskich rodziców bardziej ich przerastają, a dzieci rodziców wysokich są niższe od swoich rodziców.

Także na rozwój ma wpływ płeć. W zależności od płci jest różne temp wzrostu, jak i zachodzą różnice w zakresie wymiarów i proporcji ciała. Zauważa się, iż u chłopców jest mniejsze zaangażowanie procesów rozwojowych, stwierdzamy to na podstawie większej umieralności okołoporodowej. Chłopcy mają zatem mniejszą odporność biologiczną co jest uwarunkowane heterochromosomami płciowymi XY. Dziewczęta posiadają chromosom XX zatem mają na nie mniejszy wpływ czynniki środowiskowe. Opóźnienie rozwoju chłopców jest zauważalne w procesach kostnienia, opóźnia ich wzrost (badania ukazały, że dziewczęta szybciej rosną), lecz ostateczne wymiary ciała są większe u nich. Różnice rozwojowe w zależności od płci kształtują się następująco:
- od urodzenia do okresu dojrzewania różnice antropometryczne są niewielkie,
- dojrzewanie u dziewcząt następuje wcześniej o ponad 16 miesięcy, wtedy są one wyższe od chłopców, wcześniej wyrzynają się zęby,
- w okresie dojrzewania zauważalne są różnice dymorficzne; szersze biodra u dziewcząt, dłuższy tułów, głębsza klatka piersiowa,
- w czasie okresu wzrastania dziewczyny mają mniejszą pojemność płuc, mniejszą siłę mięśniową, mniejsze serce,
- dziewczyny wykazują większą odporność biologiczną na działania środowiska, na czynniki chorobowe i na gorsze warunki bytowe.

Możemy zaobserwować również różnice rozwojowe ze względu na rasę, choć cechy rasowe w stosunku do rozwoju są jeszcze mało poznane. Różnice są już możliwe do zaobserwowania w okresie płodowym. Znacznie wcześniej pojawiają się centra kostnienia u płodów czarnych; szkielet u rasy czarnej jest o wiele szybciej rozwinięty we wszystkich fazach rozwoju, dzięki czemu znacznie wcześniej dochodzi do dojrzewania płciowego tych osobników oraz posiadają większą sprawność ruchową, szybsze wyrzynanie się zębów niż u osobników rasy białej. U dzieci rodzin mieszanych zauważalny jest większy wpływ genów matki. Na rozwój mają również wpływ elementy antropologiczne; dzieci rasy białej mieszkające w obszarze śródziemnomorskim rozwijają się znacznie szybciej.

Budowa ciała ma także znaczenie co do rozwoju, a mianowicie dziewczyny później dojrzewające mają budowę i sylwetkę podobną do chłopców, a chłopcy wcześniej dojrzewający mają budowę „dziewczęcą”.
Dla rozwoju ważny jest również dobór małżonków pod względem różnic i podobieństw genetycznych. Jeśli występują niezgodności genotypu rodziców zapłodnienie może nie nastąpić, jeśli są bardzo duże różnice to najczęściej dochodzi do poronień. Najgorszym przypadkiem jest połączenie się genów rodziców spokrewnionych ze sobą w pierwszej linii, gdyż wtedy następują zaburzenia rozwojowe, zauważalne są wówczas wady wrodzone u dzieci.
PYTANIE 17

Wpływ czynników endogennych - paragenetycznch i niegenetycznych
Geny przechodzące na potomstwo przekazywane są po połowie od matki i po połowie od ojca, lecz w fazie końcowej zauważamy silniejszy związek cech dziecka z cechami matki, co widoczne jest już po urodzeniu. Odpowiedzi na pytanie dla czego tak się dzieje możemy szukać we wpływach endogennych paragenetycznych i niegenetycznych; biotyp matki oraz cechy jej konstytucji warunkują specyfikę środowiska, w którym odbywa się rozwój zarodka, nie przekazane geny przez matkę oddziaływają na potomka za pośrednictwem właściwości metabolicznych matki. Na rozwój ma także wpływ dziedziczenie niegenetyczne tzn. ilość cytoplazmy pochodzącej z komórki jajowej matki jest większa niż ilość pochodząca z plemnika ojca. Po urodzeniu nadal ma wpływ metabolizm matki poprzez karmienie piersią, dzięki znajdującym się w pokarmie hormonom i przeciwciałom.
Na rozwój ma wpływ również tryb życia matki podczas ciąży (nawyki, praca, żywienie, stres itp.). Na rozwój dziecka może mieć wpływ również wiek rodziców. Wg niektórych badaczy dzieci młodych matek są słabsze, również dzieci rodziców przekraczających czwartą dekadę życia dzieci rodzą się bardzo często z wadami, jak i dochodzi do poronień i martwych porodów. Również na rozwój ma wpływ ilość przebytych dotychczas ciąż u matki. Dzieci pierworodne w dniu porodu są zazwyczaj lżejsze i mniejsze od kolejnych. Szybsze zajście w kolejną ciąże niż po 2 latach ma negatywny wpływ na rozwój płodu i noworodka. Kolejne ciąże niosą za sobą poważne ryzyko wystąpienia ciąży mnogiej.
PYTANIE 18

Wpływ czynników biogeograficznych na rozwój
Rozwój morfologiczny głównie kształtuje klimat (temperatura, wilgotność, ruchy powietrza i inne). Najlepszy dla rozwoju jest klimat umiarkowany ciepły (18 - 25oC) - w takim klimacie następuje najszybsze dojrzewanie biologiczne jak i jest dłuższy okres płodowy kobiet. W klimacie tropikalnym występuje opóźnione dojrzewanie. Dzieci na terenach zimnych mają większą masę ciała, krótsze szyje, stopy i dłonie. Dzieci urodzone wiosną są dłuższe, a dzieci urodzone jesienią mają większą masę ciała.
Wpływ na rozwój ma wysokość nad poziomem morza. Mieszkańcy gór mają więcej czerwonych krwinek, wolniejsza pracę serca, lepiej rozwija się klatka piersiowa. Wpływają również choroby genetyczne (wrodzone), które u potomków prowadzą do wielu poważnych wad.
PYTANIE 19

Wpływ czynników społeczno-ekonomicznych na rozwój
W gronie tych czynników wpływających na rozwój osobniczy wykazujemy: pochodzenie społeczne, warunki środowiska, poziom kultury, wykształcenie rodziców itp.

Dzieci z rodzin inteligenckich są wyższe, zdrowsze, przechodzą szybszy rozwój biologiczny niż dzieci chłopskie, mające krępą budowę ciała. Również dzieci rodzin z wykształceniem wyższym szybciej dojrzewają, niż ze średnim czy nawet podstawowym. Ma to związek z większą wiedzą na temat żywienia, snu, trybu życia itp.
Dzieci z wielkich miast szybciej dojrzewają dzięki lepszym warunkom i lepszej opiece. Dzieci wiejskie wolniej dojrzewają, ze względu na brak higieny i opieki lekarskiej oraz z powodu gorszego odżywiania się.

Ogromny wpływ na rozwój mają również ćwiczenia fizyczne - mają one bardzo dobry wpływ na rozwój, aczkolwiek nadmierne ćwiczenia fizyczne, wykraczające poza możliwości mają wpływ ujemny; doprowadzają do zahamowania wzrostu, obniżenia wysokości oraz zaburzają proporcje budowy ciała prowadzące w końcu do koślawości. Aby ćwiczenia przynosiły pozytywne skutki należy je dostosować do wieku, możliwości itp.

Ważnym elementem w rozwoju jest także żywienie, które daje człowiekowi energię potrzebną do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Element ten jest głównie odpowiedzialny za rozwój organizmu. Braki żywieniowe doprowadzają do opóźnienia rozwoju i dojrzewania.
Przeżycia psychiczne powodują również zwolnienie tępa rozwojowego tzn. jeśli dzieci przeżywają stres, znajdują się pod opieką innych, którzy nie poświęcają im tyle czasu co matka np. w żłobku to gorzej się rozwijają. Z kolei przedszkole pozytywnie wpływa na rozwój dziecka dzięki partnerstwu, rozwija intelekt, wyrabia sprawność itp. Dalej okres szkolny znowu ma negatywny wpływ, gdyż wprowadza dzieci w stan nerwowości, prowadzi do wad postawy - wtedy właśnie dzieci potrzebują wielu zajęć ruchowych, sprawnościowych.

Dzieci pochodzące z rodzin zastępczych czy też rodzin rozbitych mają znacznie ograniczony rozwój fizyczny i umysłowy.
Czynniki egzogenne - modyfikatory środowiskowe
Wpływ czynników środowiskowych na dziecko (płód) jest zależy od rodzaju czynnika, jego intensywności, czasu trwania itp. I właśnie od tego zależy czy wpłyną one na rozwój czy też nie.

PYTANIE 42

Metody kontroli rozwoju biologicznego.

Ocena rozwoju somatycznego stanowi integralną część badania fizykalnego każdego dziecka. Rozwój somatyczny dzieci i młodzieży ocenia się, porównując wyniki pomiarów cech somatometrycznych u danego dziecka z biologicznymi układami odniesienia, czyli normami. Prawidłowo przeprowadzona ocena umożliwia odpowiedź na pytanie, czy stan zdrowia, sposób żywienia i poziom opieki zdrowotnej oraz wychowawczej zapewniają rozwój zgodny z potencjałem genetycznym danego dziecka.

Jednorazowa ocena pozwala określić jedynie to, czy stopień rozwoju badanego dziecka jest prawidłowy, natomiast powtarzanie pomiarów umożliwia śledzenie dynamiki procesów rozwojowych. Interpretacja wyników oceny nie jest łatwa, ponieważ każde dziecko rośnie i dojrzewa we własnym tempie, realizując własny program genetyczny, w warunkach swojego własnego środowiska zewnętrznego.

Obserwacje długofalowe dostarczają znacznie więcej informacji na temat przebiegu rozwoju i oddziaływania różnych czynników (np. chorób przewlekłych, stosowanych diet eliminacyjnych, żywieniowych niedoborów jakościowych i ilościowych oraz stresu psychicznego), a także umożliwiają ocenę efektu stosowanego leczenia.

Etapy oceny rozwoju somatycznego

Ocena rozwoju somatycznego na postawie pomiarów antropometrycznych polega na:

• wykonaniu pomiarów,

• porównaniu uzyskanych danych z biologicznym układem odniesienia, czyli normą,

• zinterpretowaniu uzyskanych wyników.

Pomiary antropometryczne

Wstępną ocenę rozwoju somatycznego należy przeprowadzić na podstawie czterech pomiarów antropometrycznych, do których należą: wysokość (a u niemowląt i dzieci w wieku poniemowlęcym długość) i masa ciała oraz obwód głowy i klatki piersiowej. Pomiary obwodu głowy i klatki piersiowej są szczególnie ważne u dzieci do 3. roku życia. Ocena tych cech pozwala na określenie poziomu rozwoju dziecka, jego stanu odżywienia oraz podstawowych proporcji ciała.

W skład podstawowych przyrządów antropometrycznych wchodzą:
- liberometr Wolańskiego - służy do pomiarów cech długościowych małego dziecka w pozycji leżącej,
- antropometr typu Martina - służy do pomiarów długościowych dzieci w pozycji stojącej.
- waga niemowlęca - służy do określani8a masy ciała małego dziecka z dokładnością do 10 g. Dzieci starsze, których zważenie w pozycji stojącej nie sprawia trudności ważymy na wadze lekarskiej z dokładnością do 100 g.
- taśma metryczna - służy do mierzenia obwodów
- cyrkle -

a) kabłąkowy (mały lub duży) oraz

b) liniowy (suwak) służą do pomiarów szerokościowych i głębokościowych. Wynik odczytuje się w milimetrach.
- fałdomierz (kaliper) - służy do pomiarów grubości fałdów skórno-tłuszczowych. W zależności od rodzaju przyrządu dokładność odczytu wynosi do 1mm lub 0,1 mm.


techniki wykonywania pomiarów podstawowych cech antropometrycznych.
1. Masa ciała - oznaczana jest u małego dziecka na wadze niemowlęcej u dziecka starszego na wadze lekarskiej. Ważony powinien być rozebrany.
2. Wysokość ciała - do 15-18 miesiąca życia mierzona jest jako długość w pozycji leżącej na plecach liberometrem. Jest to odległość od szczytu głowy do płaszczyzny podeszwowej stóp ustawio0nych prostopadle do podudzia. U dziecka starszego wysokość mierzymy w pozycji stojącej przy użyciu antropometru. Postawa dziecka jest swobodna, bez nadmiernego wyprostowania się, w głowa ustawiona jest w płaszczyźnie oczno-usznej, tzw. frankfurckiej.
3. Wysokość siedzeniowa wyprostowana (BS-v) - wykonywanie pomiarów odbywa się w pozycji siedzącej badanego od poziomu na jakim siedzi badany (od płaszczyzny stołka). Głowa ustawiona w płaszczyźnie frankfurckiej.
4. Długość tułowia - jest to odległość między wcięciem jarzmowym rękojeści mostka w płaszczyźnie środkowej strzałkowej a górną krawędzią spojenia łonowego w tej samej płaszczyźnie. Mierzona jest liberometrem u dziecka małego jako - pomiar bezpośredni, u dziecka starszego antropometrem jako pomiar pośredni.
5. Długość kończyny dolnej - określana jest odległością zawartą między górna krawędzią spojenia łonowego (sy) a płaszczyzną podeszwową stóp. U dziecka małego mierzona jest liberometrem jako pomiar pośredni, u dziecka starszego - antropometrem jako pomiar bezpośredni.
6. Długość kończyny górnej - określana jest odległością zawartą między wyrostkiem barkowym łopatki a opuszką trzeciego palca. U małego dziecka mierzona jest jako pomiar bezpośredni liberometrem, u starszego natomiast jako pomiar pośredni antropometrem.
7. Szerokość barków - mierzona cyrklem zawarta jest między dwoma punktami akromion.
8. Szerokość bioder - mierzona cyrklem zawarta jest pomiędzy dwoma punktami położonymi najbardziej bocznie na grzebieniu kości biodrowej w linii pachowej środkowej.
9. szerokość klatki piersiowej - mierzona cyrklem, zawarta jest między najbardziej bocznie położonymi punktami na łukach żebrowych w linii pachowej środkowej na wysokości punktu xi.
10. Głębokość klatki piersiowej - mierzona cyrklem, zawarta jest między punktem xi a punktem leżącym na tej samej wysokości w linii wyrostków kolczastych kręgosłupa.
11. Obwód głowy - mierzony jest taśmą metryczną, przeprowadzona przez największą wypukłość potyliczną i największe wypukłości guzków czołowych.
12. Obwód klatki piersiowej spoczynkowy - mierzony jest taśmą krawiecką przeprowadzona przez spojenie trzonu mostka z wyrostkiem mieczykowatym i przez dolne kąty łopatek.
13. Obwód klatki piersiowej na wdechu - taśmę układamy jak przy pomiarze klatki piersiowej w spoczynku (na wysokości punktu xi), lecz przy maksymalnym wdechu powietrza do płuc i rozszerzeniu klatki piersiowej.
14. Obwód klatki piersiowej na wydechu - taśmę układamy jak przy pomiarze klatki piersiowej w spoczynku lecz przy maksymalnym wydechu i minimalnym obwodzie klatki piersiowej.
15. Obwód ramienia - mierzymy przeprowadzając taśmę poprzecznie w połowie swobodnie opuszczonego ramienia.
16. Największy obwód ramienia w napięciu - taśmę ustawiamy jak przy pomiarze obwodu ramienia w spoczynku, lecz przy ramieniu zgiętym w łokciu i odchylonym nieco w bok; mięśnie ramienia (bicepsy) silnie napięte.
17. Obwód pasa - taśmę układamy poziomo przez największe przewężenie tułowia w talii między dolną krawędzią żeber a grzebieniem biodrowym. Pomiar wykonujemy w bezdechu.
18. Obwód bioder - mierzony przez największa wypukłość mięśni pośladkowych.
19. Obwód uda - największy mierzymy tuż pod fałdem pośladkowym zwracając uwagę, by taśma biegła poziomo oraz by obie nogi były równomiernie obciążone.
20. Grubość fałdu skórno-tłuszczowego na łopatce - mierzymy na plecach poniżej dolnego kąta łopatki, odciągając fałd od powierzchni ciała i chwytając go u podstawy płaszczyznami mierzącymi kalipera. Fałd mierzony jest poziomo.
21. Grubość fałdu skórno-tłuszczowego na ramieniu - mierzymy najczęściej z tyłu ramienia, chociaż stosuje się również pomiar z przodu. Przy pomiarze z tyłu fałd mierzymy nad mięśniem trójgłowym ramienia, natomiast przy pomiarze z przodu nad mięśniem dwugłowowym. W każdym przypadku fałd mierzony jest pionowo w połowie długości ramienia, przy swobodnym jego opuszczeniu ku dołowi.
22. Grubość fałdu skórno-tłuszczowego na brzuchu - mierzymy na poziomie pępka, w ½ odległości między pępkiem a kolcem biodrowym przednim górnym. Fałd mierzony jest ukośnie.

PYTANIE 43

Wiek rozwojowy i jego metody.

Wiek rozwojowy jest miarą biologicznej dojrzałości organizmu, wskazuje on bowiem na stopień zaawansowania w rozwoju niektórych cech lub układów ustroju. Oceniając wiek rozwojowy dziecka, oceniamy stopień zaawansowania czyli przyspieszenia lub opóźnienia danej właściwości biologicznej tego dziecka. Stopień przyspieszenia względnie opóźnienia wynika z reakcji miedzy dziecka wiekiem kalendarzowym a rozwojowym.

Metody:

- Metoda badania wieku rozwojowego przy wykorzystaniu proporcji wagowo-wzrostowych. Znanych jest kilkadziesiąt wskaźników rozwojowych, które określają stosunek procentowy-lub jakikolwiek inny-wielkości jednej cechy do drugiej, lub pozostałych cech. Mają one postać wzorów matematycznych, a uzyskane z nich liczby charakteryzują parametry rozwojowe, i tak np. Quetelet opracował wskaźnik wagowo-wzrostowy: ciężar ciała(kg) przez wys. ciała(cm) *100.Przy czym norma wynosi 350-450 jednostek, poniżej 350 oznacza wychudzenie, a powyżej otyłość.
- Metoda wieku sylwetki. Oceniany niekiedy jako tzw. wiek wzrostowy, tj. na podstawie wysokości ciała ustala się wiek odpowiadający tej cesze w tabelach norm. Jest to jednak metoda niewłaściwa, gdyż wys. ciała zwykle bierze się pod uwagę przy ocenie odchyleń od rozwoju. W związku z tym, wiek sylwetki można określać na podst. kształtowania się proporcji ciała. Posługując się więc odpowiednimi tabelami lub normami kontroli rozwoju, można odnaleźć inf. jakiemu wiekowi dziecka, odpowiada dana proporcja, np. dł. kończyn górnych do dolnych.
- Wiek kostny. Wiek ten można określić na podstawie analizy obrazu kostnienia na zdjęciu rentgenowskim. Zdjęcie rentgenowskie ręki i nadgarstka oraz nasad dalszych kości przedramienia porównujemy z wzorcami zamieszczonymi np. w `'Atlasie radiograficznym''. Wiek wpisany pod wzorcem najbardziej podobnym dla danej płci określa wiek kostny badanego dziecka. Należy przy tym brać pod uwagę nie tylko liczbę elementów, w których nastąpiło kostnienie, ale również wielkość i kształt. Oczywiście dobranie z atlasu wzoru identycznego jest niemal niemożliwe, istnieje bowiem wiele różnic w budowie poszczególnych kości u różnych osób. Wystarczające jest jednak dobranie obrazu odpowiadającego danej fazie rozwoju poszczególnych kości. Metoda ta jest skuteczna w okresie od urodzenia aż do 16-20 r.ż.
- Wiek zębowy. Innym sposobem ustalania postępu rozwoju jest zbadanie zaawansowania rozwoju zębów. Można dokonać tego na podstawie obrazu rentgenowskiego. Metodę tę można stosować od urodzenia do okresu pokwitania(16-20 lat),ale wiąże się to z powtarzanym napromieniowaniem, ku czemu istnieją przeciwwskazania. W związku z powyższym wiek zębowy szacujemy na podstawie liczby wyrżniętych zębów. U młodszych dzieci do 5-22 mies. będą to zęby mleczne.
- wiek cech płciowych. Podstawą oceny rozwoju płciowego powinna być przede wszystkim aktywność hormonalna. Aktywność gonad i ich rozrost stanowią pierwszorzędne znamię dojrzewania. Wtórnym przejawem jest rozrost narządów płciowych(cechy drugorzędne),oraz pojawienie się owłosienia, rozwój piersi, mutacja głosu, zmiana proporcji ciała(cechy trzeciorzędne).Ze względów praktycznych w ocenie dojrzewania płciowego i wynikającego stąd wieku rozwojowego bierzemy pod uwagę drugo- i trzeciorzędne cechy płciowe. Aby ocena była ścisła, klasyfikujemy rozwój poszczególnych znamion dojrzewania za pomocą międzynarodowych skal. W skalach tych etap 1 oznacza brak znamion dojrzewania, a etap 5 pełny rozwój danej cechy. Fazy więc 2,3,4 stanowią pośrednie etapy rozwoju. Wiek rozwojowy ustalamy za pomocą siatek dla odpowiedniej płci oraz środowiska. Określamy na jakim etapie rozwoju znajduje się dana cecha oraz jaki wiek posiada dziecko wg przerywanej skośnej linii „przeciętnego rozwoju”.




---