WSTĘP

Asertywność to w ostatnich latach popularny termin. Mówi się o niej dużo, jednakże niewiele osób wie, co tak naprawdę kryje się pod tym pojęciem.

Jak głosi jedna z powszechnych opinii, jest to sztuka mówienia „nie”. Część osób uważa, że jest to dążenie do własnego celu bez względu na środki, przedstawiania własnych poglądów i opinii bez brania pod uwagę zdania innych. Często jest ona mylona z zarozumiałością lub egoizmem, dlatego wiele osób, w imię przypodobania się innym, czy po prostu unikania problemów, rezygnuje z asertywności.

W niniejszej pracy chciałabym przybliżyć pojęcie asertywności, wykazać korzyści z niej płynące oraz wskazać, że asertywność nie jest cechą charakteru, a umiejętnością, której można i warto się nauczyć.

Trening asertywności pomaga: poznać siebie i swoje możliwości, zrozumieć swoje ograniczenia , wytyczać sobie realne krótko i długoterminowe cele do osiągnięcia, znaleźć powody do zadowolenia z życia.

ROZDZIAŁ I

Istota i pojęcie asertywności

Na polskim gruncie pojęcie asertywności upowszechniła oraz opracowała scenariusze treningu asertywności Maria Król-Fijewska, która przytacza następującą definicję: jest to umiejętność pełnego wyrażania siebie w kontakcie z inną osobą (osobami) poprzez bezpośrednie, uczciwe i stanowcze okazywanie wobec innych swoich uczuć, postaw, opinii lub pragnień w sposób respektujący uczucia, postawy, opinie, prawa i pragnienia drugiej osoby.

Można określić ją inaczej jako świadomość posiadania własnych praw, ubiegania się o nie, jak również poszanowanie praw innych ludzi.

Pojęcie asertywności pochodzi od łacińskiego słowa assertio, oznaczającego wyzwolenie. W języku angielskim asercja - assertion oznacza: twierdzenie, zapewnienie o czymś, domaganie się uznania, dochodzenie praw. W Polsce termin ten używa się w wersji oryginalnej i wyjaśnia jako umiejętność pełnego wyrażania siebie w kontaktach z innymi osobami.

Zachowania asertywne mogą obejmować wyrażanie takich uczuć jak: gniew, strach, nadzieja, radość, rozpacz, zaangażowanie, zakłopotanie, oburzenie, itd., ale w każdym z tych przypadków uczucia te wyrażane są w taki sposób, który odróżnia je od zachowania agresywnego. Nie mogą być bowiem oparte na krzywdzeniu, ubliżaniu, czy poniżaniu innych.

Asertywne zachowanie różni się od zachowania agresywnego, oznacza bowiem korzystanie z osobistych praw, bez naruszania praw innych osób. Różni się także od zachowania uległego, zakłada bowiem działanie zgodne z własnym interesem oraz stanowczą obronę siebie i swoich praw - bez nieuzasadnionego niepokoju, łagodnie, lecz stanowczo.

ROZDZIAŁ II

Dlaczego nie jesteśmy asertywni

Brak asertywności, w mniejszym lub w większym stopniu, dotyczy każdego z nas. Moim zdaniem niedobór tej cechy mamy niejako „wkodowany” w naszą narodową świadomość, co związane jest z także z historią Polski i uwarunkowaniami kulturowo-społecznymi. Mówiono nam przez lata, że mamy być grzeczni, posłuszni. Wyrażały to także nasze mądrości i przysłowia ludowe, np. Pokorne ciele dwie matki ssie. Mądry głupiemu ustępuje. Tak ukierunkowało nas często wychowanie, rodzina, edukacja szkolna, środowisko społeczne, instytucje państwowe, polityka, media, kościół.

Nadto związane to jest z poczuciem bezpieczeństwa. Każdy z nas może czerpać z różnych źródeł własne poczucie bezpieczeństwa.

Dla dorosłego człowieka może to być:

1. Oparcie bezpieczeństwa na źródłach z wcześniejszych etapów rozwoju;

• bezwarunkowa akceptacja rodziców ( w życiu dorosłym opieranie się jedynie na niej wywołuje ciągłe poczucie krzywdy, żal do świata, swobodne czerpanie z tego źródła jest niemożliwe - podlega oczywistym ograniczeniom),

• identyfikacja z grupą rówieśników ( jeżeli ktoś zatrzymuje się na tym
  źródle bezpieczeństwa, to staje się osobą skoncentrowaną na tym, co o niej pomyślą inni, a nie na tym czego naprawdę chce ).

2. Budowanie swojego bezpieczeństwa w głębokim związku z inną osobą lub
   z kilkoma osobami ( koncentracja głownie na tym źródle daje większą wolność, lecz może też wywołać silny lęk przed odrzuceniem przez tę osobę, lub te osoby ).

3. Poczucie bezpieczeństwa oparte o szacunek dla samego siebie - jest to równoważne z asertywnością.

Zarówno życie z poczuciem krzywdy i żalu do świata, że nie daje nam bezwarunkowej akceptacji, bez zastrzeżeń, ograniczeń, koncentrowanie się na bym, co powiedzą inni, jak i powstrzymanie się od działania w obawie przed odrzuceniem - to główne przyczyny braku asertywności.

Jej brak to nie tylko uległość, ale zachowania skrajne, agresywne, buntownicze, aspołeczne. Rezygnując świadomie lub nieświadomie z własnych praw, zaczynamy czuć się gorsi lub zachowywać się tak, jakbyśmy byli gorsi. Nie doceniamy siebie i zgadzamy się aby kierowały nami reguły i kaprysy innych. W konsekwencji budzi to frustrację i złość, pojawia się niezadowolenie z życia, poczucie bezsensu lub wewnętrzny konflikt, bunt i walka.

Osoba asertywna natomiast nie musi walczyć. Jej postawa sprawia, że doskonale odnajduje się w relacjach z ludźmi; dba o siebie, szanuje siebie i innych, jest szanowana i konsekwentnie realizuje swoje cele.

Asertywność jest jednakże umiejętnością, a nie cechą osobowości, czy wrodzonym talentem. Wynika z nauczenia się w różnych sytuacjach określonego sposobu przeżywania i reagowania. Jest skutkiem wychowania i społecznego treningu; jest „dobrym wychowaniem”, acz szczególnie rozumianym: opartym na szacunku do innych - bez uniżoności; jest grzecznością - która nie przeprasza, a odwołuje się do poczucia własnej godności. Każdy z nas ma więc szansę nauczyć się jej, co brzmi bardzo optymistycznie. Często w kontaktach z innymi ludźmi pragniemy, by zmienili swój stosunek i zachowanie wobec nas. Asertywność to dobre narzędzie do spowodowania takiej zmiany. Mamy szansę, by inni ujrzeli nas z odmiennej perspektywy „w innym, nowym świetle”. Jest bardzo prawdopodobne, że zauważą zmianę, będą próbowali się do niej odnieść, a w efekcie zmienią swoje zachowanie wobec nas.

ROZDZIAŁ III

Prawa asertywności

Podstawę trenowania umiejętności asertywnych stanowią prawa , które według prekursora treningów asertywności, Herberta Fensterheima, są prawami każdego człowieka. Brzmią one następująco:

1. Masz prawo do wyrażania siebie, swoich opinii, potrzeb, uczuć - tak długo, dopóki nie ranisz innych.

2. Masz prawo do wyrażania siebie - nawet, jeśli rani to kogoś innego - dopóki twoje intencje nie są agresywne (są asertywne).

3. Masz prawo do przedstawiania innym swoich próśb - dopóki uznajesz, że oni mają prawo odmówić.

4. Są sytuacje, w których kwestia praw poszczególnych osób nie jest jasna. Zawsze jednak masz prawo do przedyskutowania tej sytuacji z drugą osobą.

5. Masz prawo do korzystania ze swoich praw.

Teoretycy asertywności przykładają wielką wagę do stanowienia i obrony własnych praw. Rozumują następująco: jeżeli człowiek kontaktując się z innymi nie zdecyduje się na samodzielne określenie swoich praw, inni - z konieczności - określą za niego jego rolę. Wówczas przestanie on być sobą, a prawo do bycia sobą jest najważniejszym indywidualnym prawem człowieka. Oznacza to, że mogę dysponować moim czasem, energią i dobrami materialnymi oraz układać sprawy osobiste według własnej woli i zgodnie z własnym interesem - tak, jak go pojmuję.

Powyższe punkty zawierają ważne treści dotyczące praw każdego z nas. Zdarzają się takie sytuacje, gdy znamy swoje prawa i korzystamy z nich. Wielu ludzi jednak, znając swoje prawa, nie potrafi w praktyce z nich skorzystać, co stwarza sytuację jakby w rzeczywistości ich nie posiadali. Jeszcze więcej osób rezygnuje z własnych praw, bądź też nie przyznaje się do swoich praw. W takim układzie uznajemy czyjeś wartości za najważniejsze, bo nie mamy lub nie uznajemy swoich. Taki układ to postawa uległości i wszelkich zachowań z tym związanych. Gdy dochodzi do wyrażenia opinii na różne tematy, często nagle stajemy przed faktem, że mamy odmienne niż partner zdanie. Zdarza się, że ludzie obawiają się ujawnić swoją opinie, przewidują, że zaistniała rozbieżność doprowadzi do starcia, konfliktu, rozstania, katastrofy.

Tak naprawdę nie stanie się nic strasznego, gdy ujawni się rozbieżność zdań. Jesteśmy przecież różni, a bogactwo naszych przeżyć, doznań i poglądów wzbogaca świat. Wymiana opinii, nawet bardzo odmiennych, to wartość sama w sobie - pozwala nam bowiem spojrzeć na świat oczami innych ludzi i może nasze widzenie wzbogacić. Mamy prawo się różnić. Ludzie próbują czasem narzucić nam swoje zdanie, przedstawiając własne poglądy jako fakty. Możemy dążyć do wymiany opinii poprzez wyraźne oddzielenie faktów od poglądów. Opinie i poglądy można wymieniać, jednak fakty pozostaną faktami. Możemy ujawnić rozbieżność zdań i nie naciskając innych na zmianę przekonań, zaprezentować swój pogląd. Gdy nie są dla nas jasne jakieś szczegóły, zawsze możemy wypytać rozmówcę o to, dlaczego tak uważa. Możemy wyrazić swoje sądy z zastrzeżeniem, że nie chcemy, by on je oceniał. Warto też zastanowić się, czy proponując wymianę opinii, jesteśmy gotowi przyjąć tolerancyjnie czyjeś poglądy.

Musimy pamiętać o tym, że jako ludzie mamy prawo:

• popełniać błędy,

• sami ustalać swoje cele,

• samodzielnie podejmować decyzje,

• odpowiadać “nie” na prośby,

• dbać o siebie,

• być sobą,

• bronić swoich praw,

• pytać i szukać informacji,

• zastanawiać się,

• wahać się,

• zmieniać zdanie,

• prosić o różne rzeczy,

• być traktowanym z szacunkiem,

• dobrze myśleć o sobie,

• wypowiadać swoje opinie,

• wyrażać swoje uczucia i pragnienia,

• być smutny, wesoły, zły,

• masz prawo do wszelkich uczuć,

• być taki jaki jesteś,

• mieć własne zdanie na swój temat,

• masz prawo być asertywny,

• masz prawo nie być asertywny.

Niejednokrotnie zdarza się, że wiele osób rezygnuje z własnych praw,
z wymienionych już, lub innych własnych powodów, bądź wręcz nie przyznaje sobie prawa do swoich praw. Częstokroć wynika to z nieumiejętności, pozwolenia sobie na słabość, popełnianie błędów czy po prostu zaakceptowania siebie,
ze świadomością, że nikt z nas nie jest doskonały.

Różnego rodzaju sytuacje, w których ludzie są stawiani przez innych, wywołują na przykład uczucie zakłopotania, napięcia, skrępowania. To częste zjawisko. Są to dla tych osób sytuacje trudne. Na takie właśnie sytuacje reagujemy w zróżnicowany sposób.

Mogą to być trzy typy zachowań:

· agresywne,

· uległe,

· asertywne.

ROZDZIAŁ IV

Typy zachowań - agresywne, uległe i asertywne

Zachowanie asertywne można umieścić pomiędzy agresją, a uległością. Zachowując się asertywnie respektujemy prawa zarówno swoje, jak i innych, zachowując się agresywnie respektujemy prawa własne, lekceważąc cudze. Gdy jesteśmy ulegli, lekceważymy natomiast własne prawa, a respektujemy innych. Na tym polega istotna różnica pomiędzy tymi trzema typami zachowań.

ASERTYWNY

ULEGŁY AGRESYWNY

uległo-agresywny

W przypadku zachowań agresywnych sytuacje są spostrzegane jako pole walki, a celem staje się wygrana własna i pokonanie innych. W zachowaniach agresywnych respektujemy własne prawa lekceważąc jednocześnie prawa innych. Nie liczymy się z innymi, nie słuchamy ich, podejmujemy decyzje bez uwzględnienia praw innych. Zdarza się, że dominujemy nad innymi upokarzając ich. Agresywne zachowanie często prowadzi do starcia, wywołuje agresywną odpowiedź. Dlaczego więc bywamy agresywni? Jest wiele powodów: boimy się, że nie dostaniemy tego, o co się staramy, nie wierzymy w siebie, chcemy wyładować złość, chcemy manipulować innymi.

Zachowując się agresywnie narażamy się na to, że:

- popadniemy w konflikt,

- stracimy szacunek dla siebie,

- stracimy szacunek dla innych,

- będziemy nie lubiani,

- osiągniemy rezultaty odwrotne do zamierzonych.

Druga postawa - uległość - polega na respektowaniu praw innych przy jednoczesnym lekceważeniu własnych praw. Zachowania uległe charakteryzują się tym, że interesy innych osób stawiamy ponad własnymi, częstokroć rezygnując z własnych celów, pragnień i potrzeb.

Lekceważąc własne prawa pozwalamy innym je naruszać. Rezygnujemy z ujawniania własnych potrzeb, odczuć i poglądów. Kumulujemy w sobie wiele spraw, co powoduje nagromadzenie się złości i wewnętrznych urazów. Zachowania uległe stwarzają ryzyko. Dlaczego więc postępujemy wobec innych ulegle? Postępujemy w ten sposób, ponieważ: boimy się utraty aprobaty ze strony innych, boimy się reakcji otoczenia.

Uległość często prowadzi do tego, że:

- tracimy poczucie własnej wartości,

- czujemy się skrzywdzeni,

- jesteśmy sfrustrowani,

- zachęcamy innych do dominacji,

- wybuchamy nagle agresywnie na skutek nagromadzenia się przykrych uczuć,

- nie osiągamy tego, co zamierzaliśmy,

- jesteśmy wykorzystywani.

Asertywność polega na respektowaniu własnych praw przy jednoczesnym respektowaniu praw innych osób. Oznacza to obronę własnych praw przy uznaniu praw innych. Zachowując się asertywnie w naszych stosunkach z innymi osobami cechuje wiara w siebie. Z asertywnością łączy się niejednokrotnie ryzyko.

Gdy postępujemy asertywnie „narażamy się” na:

- wrogie nastawienie do nas przez niektórych ludzi, przez to, że wyrażamy swoje uczucia,

- otrzymanie etykietki, że należymy do grupy ludzi, którzy przez życie idą przebojem,

- zmianę naszych stosunków i relacji z innymi osobami,

- ciągłą krytykę.

Równocześnie, ryzykując, stwarzamy też możliwość wystąpienia wokół nas pozytywnych zmian takich jak:

- lepsze poznanie siebie i innych,

- prawdziwe zbliżenie się do innych ludzi,

- zrozumienie zachowań innych ludzi,

- mniej stresów i frustracji,

- wyrazy podziwu, pochwały otoczenia,

- samorealizacja, zadowolenie, radość,

- uzyskanie tego, co chcemy,

- doznawanie sympatii i przyjaźni.

W zachowaniach asertywnych ważne jest nie tylko to, co mówimy, ale jak to robimy (w tym także tzw. język ciała). Ton głosu powinien być spokojny, stanowczy, a nasze spojrzenie skierowane na osobę z którą rozmawiamy. Zachowań asertywnych nie stosuje się przy każdej rozbieżności zdań. Nie ma takiej potrzeby. Warto je stosować wtedy, gdy szczególnie zależy nam na konstruktywnym rozwiązaniu sytuacji potencjalnie konfliktowej, wtedy, gdy chcemy zachować poczucie własnej godności. Przydają się także, gdy z jakichś powodów nie chcemy spełnić czyjejś prośby lub żądania, jednocześnie nie chcąc obrazić drugiej strony.

Trzeba też wspomnieć, że nielicznym udaje się być asertywnym we wszystkich dziedzinach życia. Niektórzy potrafią być asertywni w domu, ale mają trudności w pracy. Inni czują się świetnie, gdy są w pracy, a nie potrafią być asertywni w relacjach z innymi ludźmi w innych sytuacjach, nie zawodowych.

ROZDZIAŁ V

Terytorium psychologiczne

Najważniejszym osobistym prawem człowieka jest jego prawo do bycia sobą. Każdy ma swoje prawa indywidualne i każdy człowiek ma swoje terytorium psychologiczne - to wszystko co w sposób podstawowy zależy od niego i należy do niego.

Terytorium psychologiczne obejmuje nasze plany, dążenia, opinie, potrzeby, motywy działania, pragnienia, sądy i przekonania. To także nasze uczucia, myśli wspomnienia i marzenia.

W obrębie naszego psychologicznego terytorium mieszczą się też nasze pieniądze i plany ich wydawania, nasz czas, nasza przyszłość, nasze prywatne terytorium życia - a więc nasze mieszkanie, to także nasze decyzje, sukcesy i niepowodzenia.

Gdy inni ludzie oceniają nas, atakują, narzucają nam swoją wolę, decydują z nas w naszych sprawach, odmawiają nam praw, wprowadzają znaczące dla nas zmiany nie licząc się z nami, dysponują przedmiotami i środkami będącymi naszą własnością bez naszej zgody, a także planują nasz czas - często dochodzi do ich wtargnięcia w nasz terytorium psychologiczne. Czujemy się wtedy pod presją, bywamy spięci, sparaliżowani, złościmy się, nie wiemy jak zareagować.

W odpowiedzi niekiedy ulegamy, poddajemy się zewnętrznej presji, kiedy indziej obrażamy się i zamykamy się w sobie. Zachodzi taka obawa,
że będziemy działać w podobny sposób, chcąc się odpłacić tym samym - wtargniemy w czyjeś terytorium psychologiczne. Skutki takiego postępowania
są łatwe do przewidzenia.

Ważne jest abyśmy pamiętali, że mamy absolutnie niezbywalne prawo do tego by posiadać własne terytorium i prawo do tego by go bronić.

ROZDZIAŁ VI

Werbalne i niewerbalne aspekty asertywnego zachowania

Porównując język werbalny z tzw. “mową ciała”, czyli językiem niewerbalnym, trzeba przyznać, że ten drugi jest dość ubogi. Zwykle przekazu niewerbalnego używamy do komunikowania naszych uczuć, sympatii i skłonności. Komunikat niewerbalny na ogół podkreśla albo zaprzecza uczuciom komunikowanym werbalnie.

Aby nasza komunikacja, porozumiewanie się były skuteczne, konieczne jest uzyskiwanie jak największej zgodności między komunikatem werbalnym, a niewerbalnym. Ma to szczególny związek z zachowaniem asertywnym, gdyż czytelność i jednoczesność komunikatu ma ogromny wpływ na skuteczność podjętego działania.

Charakterystyka typów zachowań przy uwzględnieniu komunikacji werbalnej i niewerbalnej.

TYP ZACHOWANIA	JĘZYK CIAŁA	DZIAŁANIA
ULEGŁY
1. chęć unikania konfrontacji, 2. nastawienie na domyślność ludzi, 3. przywiązywanie nadmiernej wagi do społecznej oceny.	1.kontakt wzrokowy słaby, minimalny, 2. głos cichy, 3. urywane zdania, 4. postawa ciała przygarbiona, 5. w obrębie dłoni: pocieranie rąk, nerwowość.	1. samooskarżanie się, 2. „owijanie w bawełnę”, 3. unikanie konkretnej rozmowy, 4. nadmierne usprawiedliwianie się, 5. ciągłe szukanie swoich racji, 6.skłonność do szybkiego podawania się, U innych wzbudza: 1. współczucie i litość, 2. poczucie winy u „zwycięzców”
AGRESYWNY
1.chęć wygrywania za wszelką cenę, 2.stawianie swoich potrzeb nad potrzeby innych ludzi.,	1.kontakt wzrokowy śmiały, natarczywy, 2. głos - podniesiony, 3. postawa ciała - ekspansywna.	1.oskarżanie innych (osoby, nie działania), 2. wtrącanie się, przerywanie innym, 3.posługiwanie się krytyką, szyderstwa, 4. prośbą nadaje ton rozkazu, 5. prowadzi do konfliktów.
ULEGŁO-AGRESYWNY
1.skłonność do wyrównywania rachunków, 2. niechęć do konfrontacji, 3.robienie czegoś poza plecami innych.	1. kontakt wzrokowy minimalny, 2. zaciśnięte usta, 3. nieżyczliwe gesty, 4.wyraz niecierpliwości i irytacji na twarzy, 5. zamknięta postawa ciała.	1. wymijające odpowiedzi, 2. sarkastyczne uwagi na boku, 3. zgryźliwy humor, 4.wyrównanie rachunków poza plecami - intryganci.
ASERTYWNY
1.obrona własnych praw, przy poszanowaniu praw innych.	1. kontakt wzrokowy dobry, 2. ton głosu spokojny, 3. otwarta postawa ciała, 4.harmonia pomiędzy językiem ciała i zachowaniem.	1.umiejętność słuchania i zrozumienia innych, 2.traktowanie ludzi z szacunkiem, 3.uciekanie się do kompromisu, 4.poszukiwanie rozwiązań, 5.wyjaśnianie swoich racji, 6.bezpośredniość w kontaktach, 7.umiejętność obrony swoich racji.

a) Odmawianie

Najczęściej powodem, dla którego ludzie robią coś, na co nie mają ochoty, są kłopoty z odmawianiem. Niektórzy wolą nie odmawiać, aby się nie narazić na gniew lub utratę sympatii. Są jednak osoby, dla których słowo „nie” skojarzone jest z niepokojem i poczuciem winy, że unikają go, niezależnie od sytuacji. Jeżeli - kontaktując się z drugą osobą - człowiek przez dłuższy czas robi coś, na co nie ma ochoty, doznaje zwykle silnych emocji. Przede wszystkim złości się. Obwinia tę drugą osobę i zaczyna o niej źle myśleć. Może czuć się skrzywdzony. Ma wrażenie, że jego terytorium psychologiczne jest stale naruszane.

Jeżeli trwa to długo, wystarczyć może w końcu drobne wydarzenie, aby wyzwolić wielki wybuch, nieproporcjonalny do bezpośredniej przyczyny ale odpowiadający sile nagromadzonej złości i żalu. Jeżeli trwa to bardzo długo, niewyrażony gniew może zamienić się we wrogość i wtedy człowiek skupia się już nie na obronie siebie ale na sprawieniu drugiej osobie bólu, który ma zrekompensować dotychczasowe własne cierpienia.

Nie można bezkarnie zrezygnować z siebie.

Dlaczego jednak ludzie godzą się na naruszanie swojego terytorium?

Najczęściej dlatego, że chcą utrzymać dobre stosunki z drugą osobą. Ostatecznie jednak, jeżeli sytuacja taka się powtarza, efektem jest zdecydowane pogorszenie tej relacji. Dzieje się tak nie tylko z powodu: nagromadzenia złości i żalu, ale także dlatego, że nie występuje prawdziwe porozumiewanie się.

Jeżeli godzę się robić coś na co nie mam ochoty, nie informując otoczenia o tym, czego naprawdę chcę, wprowadzam ludzi w błąd. Jeśli chcę mieć z ludźmi satysfakcjonujące stosunki, powinnam im jasno przedstawić jak chcę być traktowana. Oznacza to, że sama biorę odpowiedzialność za kształt moich relacji z otoczeniem - stawiam warunki, przyzwalam, nie zgadzam się, decyduję, wybieram. Podstawą koncepcji zachowań asertywnych jest przekonanie, że człowiek nie tylko ma prawo żyć tak jak chce (o ile nie krzywdzi tym innych), ale też, że jest to możliwe do wykonania i zależy tylko od niego samego.

Przy asertywnej odmowie należy pamiętać, że ma być czytelna, stanowcza, jasna i uczciwa. Jednoczesna, szczera i uczciwa odmowa ma ogromne walory. Przede wszystkim jesteśmy szczerzy wobec innych, mówimy im uczciwie o sobie, traktujemy ich poważnie, z szacunkiem, nie próbujemy ich okłamać. Stwarza to dobry grunt do dalszego negocjowania, jeżeli chcemy i możemy zaproponować coś innego.

Stając otwarcie przed drugą osobą mamy szansę, że obie strony zakończą rozmowę w poczuciu lepszego zrozumienia. Czasem odmowa sprawi komuś przykrość, lecz mimo to mamy do niej prawo, jeżeli nasze intencje są asertywne.

b) Obrona przed atakiem i agresją

W otaczającej nas rzeczywistości, często czujemy się zagrożeni.
Obawiamy się ataku, napaści, przypisujemy innym agresywne intencje. Wiele razy nasze przeczucia sprawdzały się. Staliśmy się obiektami agresji otoczenia. Często uległość i bierność, mogą być przyczyną ataku. Mamy tu na myśli agresję fizyczną, słowną jak i różne formy wtargnięcia w nasze psychologiczne terytorium. Jak się przed tym bronić?

Możliwości jest wiele. Często jest to ucieczka, rozpaczliwe wołanie, uniknięcie bezpośredniej konfrontacji, poszukiwanie sojuszników, rozmowa
telefoniczna zamiast bezpośredniego spotkania, list zamiast osobistych wyjaśnień itp. Czasem jest to zbliżenie do czegoś lub kogoś kto stanowi w naszym odczuciu źródło zagrożenia. Przez niewidoczne, słabo zaznaczone granice łatwo możemy zostać zaatakowani.

Zachowując się asertywne, umacniamy i określamy nasze granice. Dzieje się tak, gdy bronimy swych praw, gdy żądamy tego, co nam należne, gdy odmawiamy, gdy jasno informujemy innych, na co się godzimy, a na co nie. Gdy ujawniamy swoje oczekiwania, myśli, uczucia, poglądy. Nasz obraz jest wtedy
w oczach innych bardziej czytelny, spójny, jednoznaczny, łatwiej się do niego ustosunkować, wiadomo jakie są konsekwencje różnych działań.

Mówienie “nie”, egzekwowanie praw i wyrażanie życzeń, manifestowanie swych uczuć w sposób odważny i otwarty, wyrażanie gniewu, złości, powoływanie się na reguły obowiązujące na danym terenie, wreszcie powoływanie się na osoby lub przepisy, instytucje i korzystanie z ich bezpośredniej lub pośredniej pomocy to różne sposoby obrony.

c) Kiedy używać asertywnych umiejętności

Jak określić okoliczności i sytuacje, w których należy stosować umiejętności asertywne? Zanim podejmiemy decyzje, warto zastanowić się nad:

1. sytuacją - w jakiej znaleźliśmy się, co nam w niej odpowiada, czy nasze prawa są zagrożone? Co możemy zyskać i jakie mogą być koszty naszego asertywnego zachowania?

2. miejscem - najlepsze do stosowania asertywności, to te miejsca, w których czujemy się bezpieczni, związane z naszym terytorium psychologicznym. Dobre do tego są miejsca, w których rozgrywają się nasze prywatne kontakty. Jeżeli jest to miejsce tzw. publiczne można używać asertywności o ile oceniamy, że ma to znaczenie dla nas samych i naszych relacji z osobami, na których nam zależy, obecnych przy danym zdarzeniu.

3. czasem - jednym z celów asertywności jest bezpośrednie działanie, tuż
   po pojawieniu się problemu.

4. relacjami jakie łączą nas z partnerem - w sytuacji, gdy jesteśmy w relacji podrzędnej ( wobec szefa, pracodawcy itp. ), mądrzej jest czasem zrezygnować z asertywności - wobec osób, które mają nad nami władzę.

Reasumując należy powiedzieć, że wybór asertywnego zachowania
się jest sprawą indywidualną każdego człowieka. To każdy z nas zdecyduje, czy w danej sytuacji chce być asertywny i czy to zrobi. To nasze prawo. Mamy
prawo być asertywnymi i mamy prawo również by zachować się nieasertywnie, zawsze gdy tego chcemy.

Musimy również pamiętać o tym, że wybór zależy od naszej oceny. Każdą sytuację, każde konkretne okoliczności trzeba rozpatrywać w kontekście ich realnych składników, by móc podjąć indywidualną decyzję. Nie ma idealnych recept pozwalających podejmować działania według jednego schematu. Ocena i decyzja to kluczowe procesy asertywności.

ZAKOŃCZENIE

Umiejętność bycia asertywnym to sztuka otwartego wyrażania swoich myśli, uczuć, przekonań, bez lekceważenia uczuć i poglądów innych ludzi. To także umiejętność stanowczego, śmiałego, zdecydowanego i uczciwego zachowania.

Nie chodzi tu jednak o zarozumiałość, upór, postrzeganie różnych sytuacji jako pola walki, ani oto by prowadzić grę “ja wygram - ty przegrasz”. Asertywność umożliwia w wielu sytuacjach obronę własnych praw, swoich granic, realizowanie własnych celów i zamierzeń bez łamania praw i naruszania granic innych ludzi.

W sytuacjach konfliktowych asertywne zachowanie daje szansę rozwiązania konfliktu bez rezygnowania z własnej godności i uznanych przez nas wartości.

W pewnych sytuacjach zdecydowanie lepiej być asertywnym niż
w innych, zdarza się, że wobec niektórych osób, w niektórych okolicznościach,
odczuwamy ogromną trudność w zastosowaniu umiejętności asertywnych, mamy problem z wykorzystaniem własnych możliwości i zasobów. To naturalne.

Asertywność jest, mimo wszelkich trudności, ogromnie cenną umiejętnością, gdyż pozwala w pełni wyrażać siebie w kontakcie z innymi, być sobą w różnych sytuacjach naszego życia.

Według koncepcji zachowań asertywnych - sprzeciwiającej się bezradności, bezsilności i niezadowoleniu ze swego życia - na (prawie) wszystko można znaleźć odpowiedni sposób. Należy tylko użyć swojego umysłu i zaplanować odpowiednie, własne, działania.

Na rynku jest wiele książek, które uczą jak być asertywnym. Każdy znajdzie coś dla siebie, są poradniki dla pracodawców i podwładnych, rodziców i dzieci itd. Jednak należy pamiętać, że przeczytanie takiej książki nie sprawi, że od razu będziemy asertywni, tę umiejętność trzeba ćwiczyć. Istnieją także treningi, gdzie w praktyce pokazywane jest asertywne zachowanie. A uczyć się i ćwiczyć warto, bo asertywność jest bardzo przydatna we współczesnym świecie.

Literatura:

M. Król - Fijewska „Stanowczo, łagodnie, bez lęku”; wyd. INTRA, Warszawa 1993

Strony internetowe:

www.ja.pl „Asertywność - pomiędzy dominacją a uległością”

www.niesmialosc.net „Po co nam asertywność?” - rozmowa z Mieczysławem Jaskulskim, psychoterapeutą, prowadzącym treningi asertywności w Laboratorium Psychoedukacji w Warszawie

M. Król - Fijewska, Stanowczo, łagodnie, bezlłęku, wyd. „Intra”, Warszawa 1993.

- 11 -

---