WYKŁAD 7

Wychowanie bez zwycięzców i pokonanych

Podsumowanie rozważań teoretycznych.

• Koncepcję Thomasa Gordona jest pedagogią.

• Wychowanie bez zwycięzców i pokonanych zaliczyć należy do nieautorytar­nego nurtu w pe­da­go­gice

• Jest to także pedagogia niedyrektywna.

• Źródłem pedagogii Gordona jest psychologia humanistyczna i terapia humanistyczna

• Należy do „romantycznej” ideologii wychowania oraz do nurtu pedagogiki humanistycznej typu osobocentrycznego, skoncentrowanego na dialogowym nauczaniu i uczeniu się.

• Propozycja edukacyjna Gordona może dokonać zmiany typu racjonalności z adaptacyjnej na komu­nikacyjną, ewentualnie doprowadzić wychowawców do refleksji nad własnym sposobem usensa­wia­nia świata, co może stanowić po­czą­tek zmiany typu racjonalności.

Koncepcja T. Gordona jako pedagogia.

• źródła swej koncepcji T. Gordon wywodzi z psychologii humanistycznej, przyjmując za nią kon­cepcję człowieka;

• opiera ją na teorii stosunków międzyludzkich, przykładając szczególne znaczenie do zasad komu­nikacji interpersonalnej;

• występuje przeciwko stosunkom władzy, posługiwania się siłą i lękiem w kontaktach z innymi ludźmi, w tym szczególnie z dziećmi;

• wychodzi z założenia, że podstawową przyczyną konfliktów jest posługiwanie się przez większość wychowawców barierami komunikacji;

• pragnie, by stosunki wychowawcze opierały się na wzajemnym poszanowaniu swoich potrzeb, na miłości i odpowiedzialności;

• proponuje program treningu dla wychowawców, podczas którego mogą oni posiąść umiejętności efektywnej komunikacji oraz konstruktywnego rozwiązywania konfliktów;

• zakłada, że zrozumienie podstawowych zasad jego koncepcji oraz nauczenie posługiwania się pro­ponowanymi przez niego narzędziami, zmienią kontakty wychowawca - wychowanek na lepsze, bardziej efektywne.

Wychowawcy będący prawdziwymi ludźmi

• Będą przeżywać w stosunku do dzieci zarówno uczucia akceptacji jak i braku akceptacji;

• Ich stosunek do takiego samego zachowania dziecka nie zawsze pozostanie jednakowy;

• Nie powinni ukrywać swoich prawdziwych uczuć;

• Powinni pogodzić się z faktem, że to samo zachowanie jeden z wychowawców może zaakceptować a drugi nie;

• Powinni zrozumieć, że każdy wobec każdego z dzieci będzie odczuwać różny stopień akceptacji;

• Nie muszą wyrażać akceptacji ustawicznie i bez zastrzeżeń czy przynajmniej zawsze jednakowo;

• Nie powinni udawać, że coś akceptują, gdy tak nie jest.

W TYM CELU WYCHOWAWCY:

• Muszą zacząć traktować dzieci jako osoby nie będące ich własnością, jako indywidualności mające swoje potrzeby, prawo do odmiennych od preferowanych przez dorosłych myśli, poglądów, przekonań, potrafiące samodzielnie radzić sobie z trudnościami i godne zaufania.

• Muszą pogodzić się z faktem, że dzieci zachowują się zgodnie z tym, co rozgrywa się we wzajemnych relacjach między nimi a wychowawcami; skuteczny wpływ na dziecko może mieć tylko wychowawca, który nawiązał z nim pewien szczególny stosunek.

• Muszą zrozumieć podstawowe zasady komunikacji interpersonalnej, pamiętając o tym, że rozmowa może być zarówno budująca jak też niszcząca poczucie godności dziecka czy więzi między nim a wychowawcą.

CELE WYCHOWANIA

Naczelny cel wychowania:

Szeroko rozumiany rozwój dziecka, który powinien wynikać z jego własnego potencjału osobowego.

Ponadto T. Gordon wymienia cele:

• Umożliwienie dziecku polubienia i zaakceptowania siebie, afirmację i poczucie własnej wartości;

• Autonomię, niezależność, twórczość, rozwój i realizację własnych możliwości;

• Samodzielność w radzeniu sobie z własnymi problemami, konstruktywne ich rozwiązywanie;

• Zdolność do zaspokajania własnych potrzeb, do odpowiedzialności za siebie, do samokontroli i samooceny;

• Autentyzm w wyrażaniu uczuć;

• Umiejętność współpracy z innymi, zdolność do respektowania ich potrzeb, a przy tym niezapominania o własnych;

• Umiejętność samoograniczenia własnej swobody i wolności;

• Wewnętrzne zdyscyplinowanie;

• Produktywność w realizowaniu własnych możliwości.

ZADANIE WYCHOWANIA

• Szeroko rozumiana zmiana człowieka i jego stosunku do otaczającej rzeczywistości - człowiek powinien umieć się znaleźć w nieustannie zmieniającym się świecie.

• Nabycie umiejętności twórczego przekształcania zastanego świata.

• Zmiana w sposobie postrzegania dziecka i siebie w roli wychowawcy.

• Zmiana dotychczasowych metod oddziaływań wychowawczych.

• Przekształcenie placówek oświatowych.

EFEKTYWNE RELACJE WYCHOWAWCA - WYCHOWANEK

Stosunki wychowawca-wychowanek są dobre, jeśli są zbudowane na:

- szczerości, przejrzystości, uczciwości wobec siebie;

- wzajemnym zainteresowaniu;

- wzajemnej, a nie jednostronnej zależności;

- niezbędnym dystansie, dzięki któremu możliwe jest rozwijanie kreatywności i indywidualności;

- wzajemnym zaspokajaniu potrzeb

Istota zmian edukacyjnych

1. Rewizja poglądów i mitów dotyczących sposobu postrzegania dziecka:

Nie jest prawdą,że;

• Dziecko nie jest jeszcze pełnowartościowym człowiekiem.

• Dziecko jest złe z natury.

• Dziecko jest własnością rodziców, ich kontynuacją.

• Dzieci są dla rodziców najważniejsze.

• Dzieci chcą, by dorośli wyznaczali im granice zachowań.

• Bunt okresu dorastania jest zjawiskiem naturalnym.

2. Rewizja poglądów dotyczących sposobu postrzegania siebie w roli wychowawcy.

Nie jest prawdą, że:

• Rodzice i nauczyciele muszą być czymś więcej niż zwykłymi ludźmi.

• Wychowawcy muszą być konsekwentni.

• Wychowawcy muszą stanowić „zwarty front” w wychowaniu.

• Wychowawcy muszą zawsze akceptować dziecko.

• Wychowawca musi zwyciężać, gdyż w przeciwnym przypadku zostanie pokonany.

• Wychowawcy mają prawo narzucać dzieciom swoją wolę i rozwiązania.

• Wychowawcy muszą przekazywać dzieciom swoją hierarchię wartości.

• Wychowawcy są odpowiedzialni za przekazywanie kultury.

3. Rewizja poglądów dotyczących metod oddziaływań wychowawczych.

Nie jest prawdą, że:

• W stosunku do dzieci należy używać swojej władzy i autorytetu .

• Konflikt między dziećmi a wychowawcami niszczy wzajemne stosunki.

• Należy mówić dziecku, co jest złego w jego zachowaniu, gdyż jedynie wówczas będzie w stanie je zmienić.

• Grupa nie może podejmować decyzji.

4. Stosunek do środowiska wychowawczego.

• Nieuzasadniona krytyka rodziny.

• Nieuzasadniona krytyka nauczycieli.

• Nieuzasadniona krytyka szkoły.

ISTOTA ODDZIAŁYWAŃ WYCHOWAWCZYCH

• Zasada posiadania problemu

• Akceptacja jako niezbędny warunek pomocy człowiekowi posiadającemu problem

• Rezygnacja z oddziaływania siłą i władzą

• Wychowawca musi zadbać o siebie

• Postrzeganie konfliktu jako problemu do wspólnego rozwiązania

• Przekazywanie hierarchii wartości poprzez wyznawanie jej własnym życiem

• Nastawienie na współpracę i współdziałanie.

METODY, ŚRODKI I FORMY WYCHOWANIA

1.Sposoby reakcji wychowawcy, gdy problem ma dziecko:

- bierne słuchanie

- „otwieracze drzwi”

- aktywne słuchanie.

2. Wpływanie na zmianę nieakceptowanego zachowania dziecka:

- wypowiedź „ja”

- zmiana otoczenia

- zmiana swojego stosunku do zachowania dziecka.

3. Konstruktywne rozwiązywanie konfliktów:

- metoda dwu szpalt

- metoda 6 kroków.

Aktywne słuchanie

1. Odzwierciedlanie uczuć

2. Parafrazowanie

3. Klaryfikacja

ZALETY CZYNNEGO SŁUCHANIA:

• Czynne słuchanie często pomaga dzieciom mniej się obawiać negatywnych uczuć („Uczucia są dobre”).

• Czynne słuchanie stwarza - jak gdyby jako „produkt uboczny” - serdeczne stosunki między dziećmi a wychowawcami.

• Czynne słuchanie umożliwia rozwiązanie problemu przez dziecko.

• Czynne słuchanie wpływa na dziecko w ten sposób, że słucha ono myśli i poglądów wychowawców z większą chęcią i gotowością.

• Czynne słuchanie „zostawia dziecku piłkę”.

• Czynne słuchanie jest jedną z najskuteczniejszych metod, aby pomóc dziecku stać się bardziej samodzielnym, odpowiedzialnym i bardziej niezależnym.

POSTAWY KONIECZNE PRZY STOSOWANIU CZYNNEGO SŁUCHANIA

• Musicie chcieć słuchać, co dziecko ma do powiedzenia. To znaczy musicie mieć zamiar znaleźć czas na słuchanie. Jeśli nie macie czasu, trzeba to tylko powiedzieć.

• Musicie w tym momencie przy jego szczególnym problemie chcieć dziecku naprawdę pomóc. Jeśli nie chcecie, poczekajcie aż taka chęć się pojawi.

• Musicie rzeczywiście być gotowi zaakceptować jego uczucia bez względu na to, o co może chodzić lub jak bardzo różnią się od waszych własnych uczuć lub od uczuć, które waszym zdaniem dziecko „powinno” przejawiać. Potrzeba czasu, aby dojść do takiej postawy.

• Musicie mieć głębokie zaufanie w zdolność dziecka do uporania się ze swymi uczuciami, przedarcia się przez nie i znalezienia rozwiązań swoich problemów. Zyskacie to zaufanie, gdy będziecie obserwować dziecko przy rozwiązywaniu jego własnych problemów.

• Musicie być świadomi, że uczucia są przemijające, a nie trwałe. Uczucia zmieniają się - nienawiść może zmienić się w miłość, w miejsce zniechęcenia może szybko wstąpić nadzieja. Wobec tego nie potrzebujecie obawiać się uzewnętrznienia uczuć; nie ustalą się w dziecku na zawsze. To pokaże wam czynne słuchanie.

• Musicie być gotowi traktować wasze dziecko jak kogoś, kto jest od wasz odłączony - jako odrębnego, już z wami nie związanego człowieka, jako indywidualność samą dla siebie, która otrzymała od was swoje własne życie i swoją własną tożsamość. To „Bycie odłączonym da wam możliwość „pozwolenia” dziecku na własne uczucia, swój własny sposób widzenia rzeczy. Tylko przez odczucie „bycia odłączonym” możecie udzielić dziecku pomocy. Musicie być przy nim, kiedy przeżywa swoje problemy, ale nie złączeni z nim.

RYZYKO CZYNNEGO SŁUCHANIA

• Czynne słuchanie wymaga od odbiorcy zupełnego ukrywania własnych myśli i uczuć, aby słuchać wyłącznie wypowiedzi dziecka.

• Zmusza do dokładnego przyjmowania dziecięcych wypowiedzi (jeśli wychowawca ma zrozumieć wypowiedź w znaczeniu, jakie jej nadaje dziecko, musi jak gdyby przestawić się na miejsce dziecka, tzn. wejść w jego system wartościowania, w jego przeżywanie rzeczywistości i wtedy może usłyszeć znaczenie zamierzone przez nadawcę. Część czynnego słuchania, którą jest dawanie sygnału zwrotnego, nie jest niczym innym, niż ostatnim sprawdzeniem przez wychowawcę poprawności swego słuchania, chociaż daje on także dziecku pewność, że zostało zrozumiane.

• Człowiek podejmujący aktywne słuchanie ponosi ryzyko, że jego poglądy i postawy mogą zostać zmienione. Ludzie bowiem zmieniają się faktycznie przez to, co naprawdę rozumieją. Otwarcie się na doświadczenia kogoś drugiego wywołuje możliwość konieczności nowej interpretacji własnych doświadczeń. To wzbudza niepokój.

Błędy występujące przy aktywnym słuchaniu

1. Manipulowanie dziećmi przez „kierowanie”.

2. Otwieranie drzwi, by za chwilę je zamknąć.

3. „Bezmyślnie powtarzający wychowawcy”.

4. Słuchanie bez wczuwania się.

5. Czynne słuchanie w niewłaściwym czasie.

WYPOWIEDŹ „JA”

Ja (czuję)…

kiedy Ty (konkretna czynność drugiego człowieka)….

ponieważ (konkretny skutek tego zachowania dla mnie)….

Błędy występujące przy wypowiedziach typu „ja”

1. Zamaskowana wypowiedź TY(„przebieranie” wypowiedzi JA: przed wypowiedzią strofującą stawianie zwrotu „Mam uczucie”).

2. Podkreślanie tego, co ujemne (kilka zdań mówiących tylko o przykrych uczuciach).

3. „Wysłać chłopca aby wykonał pracę mężczyzny” (wypowiedź nie odzwierciedlająca faktycznej intensywności uczuć).

4. „Wybuchający Wezuwiusz” (częste dawanie upustu swoim uczuciom gniewu i złości; nie sięganie do uczuć pierwotnych).

ZMIANA NIEAKCEPTOWNEGO ZACHOWANIA POPRZEZ ZMIANĘ OTOCZENIA

• Wzbogacić otoczenie - źle zachowują się dzieci, które się nudzą. Należy więc wzbogacić ich otoczenie, aby dać im możliwość zrobienia wielu interesujących rzeczy.

• Ograniczyć bodźce otoczenia - okresowo dzieci po­trze­bują otoczenia z małą ilością bodźców, np. przed pójściem spać. Należy więc wówczas zredukować nad­miar bodźców w otoczeniu dziecka.

• Uprościć otoczenie - dzieci często demonstrują za­chowanie „nie do przyjęcia” ponieważ ich otoczenie jest dla nich zbyt trudne i skomplikowane. Otoczenie dziecka należy modyfikować w ten sposób, by dać dziecku możliwość zrobienia samodzielnie jak naj­większej ilości rzeczy.

• Ograniczyć przestrzeń życiową dziecka - wydziele­nie określonego miejsca, gdzie dziecko może bez problemu wykonywać jakąś działalność (np. w łatwej do umycia kuchni może malować farbami; na dużym papierze pakowym zawieszonym na ścianie u siebie w pokoju może rysować, oszczędzając ściany, powinno mieć miejsce, gdzie może zachowywać się głośno).

• Uczynić otoczenie bardziej bezpiecznym dla dzieci -przeprowadzić kontrolę bezpieczeństwa dzieci: czy w domu nie ma dywaników, na których bardzo łatwo się pośliznąć, czy okna na wyższych piętrach są zabezpie­czone, czy w łazience jest położona gumowa mata i czy ostre rogi mebli są zabezpieczone.

• Zastąpić jedno zajęcie innym - jeśli dziecko zaczyna robić coś, czego nie można zaakceptować, należy umoż­liwić mu zrobienie rzeczy podobnej, ale nie przy­no­szącej strat (np. jeśli wyrywa strony z książki - moż­na zastąpić książkę starą gazetą, jeśli grzebie w szufladzie z kosmetykami, można mu dać stare pu­deł­ka po kremie itp.)

• Przygotować dziecko do zmian otoczenia - wielu negatywnych zachowań można uniknąć, jeśli dziecko jest przygotowane do zmian w swoim otoczeniu, za­nim one nastąpią. Wcześniej należy porozmawiać o wizycie u lekarza, tłumacząc dokładnie, co się bę­dzie działo; wcześniej zapowiedzieć, że np. w środę idzie­my z wizytą, żeby nie wyciągać go na siłę z pod­wór­ka podczas świetnej zabawy itp.

• Robić plany ze starszymi dziećmi - wspólnie kupo­wać meble do pokoju dziecka, uczyć planowania wy­dawania pieniędzy poprzez kieszonkowe, wspólnie planować wakacje i pytać dziecko o zdanie, razem z nim kupować ubrania.

ALTERNATYWY DLA TRADYCYJNEGO NAGRADZANIA I KARANIA

• Pozytywne wypowiedzi „ja”

• Aktywne słuchanie

• Prawidłowe odczytywanie potrzeb dzieci

• Handel zamienny

• Zmiana otoczenia

• Konfrontacyjna wypowiedź typu „ja”

• Prewencyjna wypowiedź typu „ja”

• „zmiana kroku” w celu zmniejszenia oporu

• Konstruktywne rozwiązywanie problemów

• Zamiana uczuć wtórnych na pierwotne.

WYKŁAD 8

ISLAM

Słowo islam często jest tłumaczone jako „poddanie się”. Odwołuje się ono do decyzji muzułmanów (muslimun, „ci, którzy poddają się, podporządkowują się”), by zarówno cieleśnie jak i duchowo podporządkować się woli Boga (po arabsku Allah - „jedyny Bóg”).

Koran - bezpośrednie i ostateczne słowo Boże. Stanowi podstawowe źródło muzułmańskiej wiary i praktyk religijnych. Jest symbolem i ucieleśnieniem bliskiego związku miedzy Bogiem a ludzkością.

Koran uzupełniają: obszerne i złożone relacje o życiu Mahometa, zwane hadisami, w których zawarta jest Sunna, czyli Tradycja. Koran i Sunna to dwa najważniejsze źródła myśli religijnej i prawnej.

Interpretowanie Koranu i hadisów jest zadaniem alimów, religijnych uczonych (alim - „wiedzący”, l.mn. ulama). Ich dziełem są podstawy zbioru przepisów, zwanego szari'a, z którego rozwinęło się prawo muzułmańskie.

Drogi do Boga

Wiara (iman) składa się z pięciu zasad:

1. Wiara w tauhid (jedyność Boga).

2. Wiara w istoty zawiązane z Bogiem i jego obecnością w świecie i w pracę, jaka wykonują na rzecz Boga: chodzi tu o anioły i istoty zwane dżinnami.

3. Wiara w proroków i w profetyczne (prorocze) przesłanie, komunikujące wolę boską ludzkości. Obejmuje wszystkie księgi boskiego objawienia, w tym Torę i Ewangelię.

4. Wiara w Sąd Ostateczny i następujące po nim wieczne cierpienie i wieczną nagrodę

5. Wiara w predestynację (przeznaczenie).

Bóg objawia się przez „znaki” (aja).

Szari'a i Prawo Muzułmańskie

Bóg wybrał ludzkość, by była jego przedstawicielką (chalifa) na ziemi. Zatem wszyscy muzułmanie są odpowiedzialni za stworzenie i zachowanie sprawiedliwego i moralnego porządku społecznego.

Podstawę moralnego porządku i społecznego dobrobytu tworzą nauki Koranu (zasadnicze źródło muzułmańskiej praktyki prawnej i etycznej), hadisy oraz religijno-prawne tradycje wypracowane przez alimów, objęte wspólną nazwą szari'a („prawna droga”).

Prawa rządzące życiem islamu - 2 kategorie:

• te, które dotyczą stosunków między ludźmi a Bogiem;

• te, które odnoszą się do zwartości ludzkiej wspólnoty.

Każda z tych dziedzin prawa dzieli się na 5 kategorii:

• „wymagane” (istotne obowiązki, których wypełnianie jest nagradzane, a zaniedbanie karane);

• „zalecane” (czyli „niekonieczne” - wypełnianie nagradzane, zaniedbanie nie karane);

• „obojętne” (czyli „dozwolone”);

• „naganne” (ganione, ale nie karane);

• „zakazane” (zabronione i karane - haram): odstępstwo od wiary, nierząd, sodomia, picie wina, kradzież, fałszywe świadectwo, oszczerstwo, odmawianie jałmużny.

W sferze stosunków muzułmanów z Bogiem 5 aktów oddania Bogu (ibadat) stanowi dla muzułmanów praktykę „wymaganą”. Akty te są często nazywane „pięcioma filarami” islamu i składają się na muzułmański system obrzędowy:

1. Wyznanie wiary - szahada (*ah*do) - „Nie ma Boga, jak tylko Bóg, a Muhammed jest Posłańcem Boga”.

2. Modlitwa - salat (sal*t). Obowiązuje pięciokrotna modlitwa w ciągu doby.

3. Jałmużna - zak*t. Przepisany prawem muzułmańskim (1/40 płacy) podatek zbierany dla dobra całej społeczności.

4. Post - saum (sawm) który obowiązuje w ramadanie od zorzy do zachodu słońca, przez miesiąc.

5. Pielgrzymka do Mekki - hadżdż (hagg). Obowiązuje każdego muzułmanina, o ile jest w stanie ją odbyć, przynajmniej raz w życiu.

Jako szósty, nie obowiązujący „filar” wymienia się dźihad, czyli „świętą wojnę”, ale jest to raczej godne pochwały zalecenie.

Prawo rodzinne.

1. Poligamia jest kwestią kontrowersyjną.

2. Człowiek jest odpowiedzialny za swoje czyny.

3. Niewolnictwo jest dozwolone, ale wyzwolenie niewolnika jest wielką zasługą.

4. Potępienie składania ofiar z ludzi i zabijania małych dziewcząt.

5. Zakaz picia wina, wódki i gier hazardowych.

6. Szacunek dla rodziców i opieka nad nimi w starości, opieka nad sierotami, pomoc ubogim i potrzebującym, np. chorym, będącym w podróży, tym, których spotkało nieszczęście.

7. Człowiek ma wolną wolę. Zda rachunek ze swego życia na Sądzie Ostatecznym.

8. Stosunki seksualne to naturalne funkcje ciała, jak jedzenie i picie. Są one halal, czyli dozwolone przez prawo.

WYKŁAD 9

JUDAIZM

Opiera się na trzech głównych elementach:

- Bogu;

- Torze;

- Narodzie Izraela.

BÓG

• istota transcendentna, ponad naturą i światem. komunikuje się z ludźmi różnymi drogami.

• pozostając wszystkowiedzącym i wszechmocnym, wyrzekł się po części panowania nad światem i dał ludzkości wolną wolę, by mogła wykazać poziom swej dojrzałości.

• jest ostateczną rzeczywistością, jest bogiem historii, nadającym dziejom moralny sens.

• istotą Boga jest dobroć, ale Bóg jest stwórcą zarówno dobra jak i zła.

TORA

• Słowo „Tora” tłumaczy się jako „prawo”, ale jego pierwotne znaczenie to „nauka”. W wąskim znaczeniu: pierwszych pięć ksiąg Biblii, zwanymi Pięcioksięgiem.

• Zawiera przykazania etyczne i obrzędowe (micwot).

• Najważniejszy tekst religijny judaizmu.

• Każda gmina przechowuje zwoje Tory w synagodze, w specjalnej skrzyni, czyli arce.

• Co tydzień w synagodze czyta się inny fragment Tory, (parasz); cała Tora jest przeczytana w cyklu rocznym lub trzyletnim.

• Odnosi się w sensie najszerszym do całości żydowskich praw i obyczajów.

• Prawne aspekty tradycji żydowskiej zrodziły ogromną liczbę komentarzy i komentarzy do komentarzy. Układano też zbiory odpowiedzi (responsa) na konkretne pytania dotyczące codziennego życia Żydów.

W skład Tory wchodzi:

1. Pięcioksiąg (Pięć Ksiąg Mojżesza, Pentateuch): Księga Rodzaju (Genesis), Księgę Wyjścia (Exodus); Księgę Kapłańską (Leviticus); Księgę Liczb (Numeri); Księgę Powtórzonego Prawa (Deuteronomium).

2. Prorocy (Nebi'im) - zawierającą dzieła historyczne i księgi prorockie: (Księga Jozuego; Sędziów, Samuela, Królewska, Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela, „dwunastu proroków mniejszych”).

3. Pisma lub Hagiografy (Ketubim) - zawierające 11 ksiąg: Księga Psalmów, Przyłów, Hioba, Pieśń nad Pieśniami, Księga Rut, Lamentacje Jeremiasza, Eklezjastes (Księga Koheleta), Księga Estery, Daniela, Ezdrasza-Nehemiasza, Kronik - zbiór poezji, mądrości, proroctw i opisów dziejów.

UCZENI I ZAŁOŻYCIELE

Judaizm unika wielbienia śmiertelnych.

Postacie z przeszłości naśladowane, a nie czczone.

Zachowany porządek między dziedziną boską i ludzką.

Nie ma apoteozy (nadawania cech boskich).

DROGA IZRAELA

Wiara w jedynego Boga ściśle związana z nakazami etycznymi:

• Moralność to zarazem posłuszeństwo woli bożej i naśladownictwo Boga.

• Podstawa moralności: 613 przykazań, wyod­ręb­nionych w Pięcioksiągu; razem z opartą na nich tradycją, zwą się Halacha („droga”).

• Świat opiera się na przykazaniach i ich stosowaniu, na służbie bożej (czyli modlitwie i sławieniu Boga) i na dobrych uczynkach.

• Nagroda za dobre postępowanie nie może stanowić motywacji dla dobrego życia: dobre uczynki należy spełniać dla nich samych, gdyż są nakazane przez Boga.

• Reguła „ulepszania świata” (tikkun olam): pragnienie, by zostawić świat lepszym.

• Człowiek rodzi się ze zdolnością czynienia dobra i zła.

• Każdy musi ponieść odpowiedzialność za swoje czyny.

• Ten, kto walczy z chwiejną moralnością i odnosi zwycięstwo nad pokusami stoi wyżej niż ten, kto prowadzi życie absolutnie nienaganne.

Dwa rodzaje nakazów etycznych:

• te, które odnoszą się do związku między ludzkością a Bogiem;

• te, które określają stosunki między ludźmi.

SANKTUARIA NARODOWE

Istnieją dwa główne typy świętej przestrzeni: w Synagodze i w domu.

• Synagoga: „miejsce zgromadzeń”

• Nie jest święta. To, co się w niej odbywa i znajdujące się wewnątrz przedmioty (zwoje Tory, modlitewniki) czynią z synagogi „świątynię na krótki czas”.

• Synagogi są zorientowane w kierunku Jerozolimy.

• W synagogach ortodoksyjnych kobiety siedzą osobno, często za zasłoną lub na balkonie-galerii.

• Dom żydowski stał się miejscem świętym, na co wskazuje mezuza, małe pudełko zawierające zwój pergaminu, przytwierdzone do framugi drzwi wejściowych, zawierające wyznanie wiary oraz pierwsze dwa z błogosławieństw.

• W domu ołtarz ofiarny został zastąpiony stołem i jedzenie nabiera cech rytualnych.

• Znaczna część obrządków religijnych odprawiana jest w domu z rodzicami w roli kapłanów.

RYTM ŻYCIA

Żydzi modlą się trzy razy dziennie.

Niektóre modlitwy można odmawiać jedynie wówczas, gdy zbierze się kworum (minjan - 10 mężczyzn powyżej 13 r.ż).

Ogromne znaczenie przypisywane higienie osobistej.

Ze wszystkimi wydarzeniami od narodzin do śmierci są związane szczególne obrzędy:

Brit milat- „przymierze obrzezania”

Bar micwa („syn przymierza”) - osiągnięcie przez chłopca religijnej dojrzałości

Ceremonia ślubu: 3 części: podpisanie wiążącego prawnie kontraktu małżeńskiego (ketuby), uroczystość pierścienia (chupa) i jihud - małżonkowie konsumują małżeństwo.

Mężczyzna decyduje o ewentualnym rozwodzie. Kobieta może się zwrócić do sądu żydowskiego z prośbą, by nakazał mężowi napisać list rozwodowy.

Pogrzeb odbywa się w dniu śmierci. Żałoba kończy się po 10 miesiącach. Zmarłego wspomina się w rocznicę śmierci, odmawiając tradycyjną modlitwę kadisz („uświęcenie”), wysławiającą Boga.

ŚWIĘTA:

Nowy Rok - 10-dniowy okres zadumy i refleksji, zwany „Strasznymi Dniami” (Jamim Norami), czas uroczysty, w którym należy doprowadzić do porządku swoje stosunki z innymi ludźmi.

Jom Kippur (Dzień Pokuty, zwany też Dniem Pojednania).

Święto Szałasów (Sukkot) - poświęcone jesiennym plonom i przypomina przejście przez pustynię.

Chanuka, Święto Świateł, upamiętnia przesilenie zimowe, odnowienie świętej służby w oczyszczonej świątyni (165 r. p.n.e.) po zbezczeszczeniu jej przez kolonizatorów greckich.

Purim, Święto Losów, na pamiątkę cudownego ocalenia w Persji Żydów zagrożonych zagładą.

Pascha (Pesah) - na pamiątkę uwolnienia z Egiptu.

Święto Tygodni (Szawout) - upamiętnia dar Tory (ustanowienia Prawa na górze Synaj).

ZASADY I NORMY

• Życie toczy się w gminie, która wybiera rabina

• Ważna rola modlitwy od chwili przebudzenia.

• Przestrzeganie licznych, szczegółowo opisanych, obrzędów i zewnętrznych symboli.

• Szczególnie ważne - przestrzeganie etycznych nakazów sformułowanych w Talmudzie, zwła­szcza nakazu miłosierdzia i dobrych uczyn­ków.

• Wychowanie powinno kształtować w człowieku mądrość, bogobojność i skromność.

• Obowiązkiem każdego jest być dobrym i prawym. Każdy człowiek, niezależnie od wyznania, aby zostać zbawionym, musi powstrzymać się od bałwochwalstwa, bluźnierstwa, zabójstwa, kradzieży, kazirodztwa, wieść uczciwe życie i nie spożywać mięsa wyciętego z żyjącego jeszcze zwierzęcia.

• Duże znaczenie nauki

• Podkreślana godność pracy, zwłaszcza pracy rąk.

NURTY WE WSPÓŁCZESNYM JUDAIZMIE

We współczesnym świecie można wyróżnić trzy główne nurty judaizmu:

• ortodoksyjny - ściśle stosujący się do wskazań żydowskiego kodeksu postępowania, ujętego w Prawie Ustnym i Pisanym;

• konserwatywny - domagający się przestrzegania Halachy, ale wskazujący równocześnie na konieczność jej dostosowania do realiów współczesnego świata;

• reformowany - najbardziej liberalny, kładący nacisk na etyczny aspekt judaizmu i prawo jednostki do wyboru własnej drogi w oparciu o zasady hallachy.

WYKŁAD 10

WYCHOWANIE Z PUNKTU WIDZENIA RELIGII

Liczba wyznawców:

• chrześcijaństwo (ok. 2 miliardy wiernych),

• islam (1 miliard),

• hinduizm (niemal 800 milionów),

• buddyzm - trudno ocenić liczbę wyznawców (dominuje na znacznych obszarach pd.-wsch. Azji,występuje w wierzeniach Chin i Japonii),

• judaizm - ok. 13 milionów (spotykany we wszystkich zakątkach świata).

Znaczenie historyczne:

Judaizm wywarł ogromny wpływ na życie religijne, intelektualne i kulturalne ludności świata.

Chrześcijaństwo wyrosło bezpośrednio z tradycji żydowskiej, ma wiele wspólnych cech z islamem.

Tradycja judeochrześcijańska, a pod wieloma wzglę­dami islam w decydującym stopniu przyczyniły się do ukształtowania kultury zachodniej.

POCHODZENIE I ROZWÓJ HISTORYCZNY RELIGII

• Wszystkie systemy wierzeń są związane bezpośrednio z rozwojem kultur, z których się wyłoniły, a których korzenie można niejednokrotnie znaleźć w głębokiej prehistorii.

• Źródła opisujące pochodzenie danej wiary bywają znacznie późniejsze niż opisywane wydarzenia i często wymieszane są w nich elementy mitologiczne z historycznymi.

• Dla wyznawców islamu, buddyzmu, chrześcijaństwa ich wiara wywodzi się z nauk mistrza, którego życie można osadzić w historycznych realiach.

ASPEKTY BOSKOŚCI

Centralnym składnikiem każdej religii jest wiara w istnienie boskiego elementu lub bytu przerastającego ludzką rzeczywistość.

Ten byt może być jeden, a może ich być wiele; może być osobowy lub bezosobowy; być poza lub wewnątrz, daleko lub blisko, być transcendentny lub immanentny.

ŚWIĘTE TEKSTY

• sposób objawiania się ludziom boskości

• zbiory tekstów kanonicznych, ułożonych, zebranych i zredagowanych na przestrzeni krótkiego bądź długiego czasu.

• wykorzystywane w praktykach religijnych i w edukacji.

• zbiór podstawowych zasad i wzorzec dla formułowania doktryny.

ŚWIĘTE POSTACIE

• Wszystkie religie uznają znaczącą rolę, jaką odegrała w ich powstaniu jedna lub więcej postaci:

- mogą być one otaczane czcią jako ucieleśnienie bóstwa - Jezus czy Kriszna;

- jako odbiorcy boskiego objawienia - Mojżesz, Mahomet;

- jako osoby, które doznały niezwykłego oświe cenia - Budda

• Pisma świętych mężów i opowieści o ich życiu często są jądrem kanonu tekstów danej religii.

• W większości religii występują postaci szanowane lub wielbione ze względu na przykładne życie lub głoszone nauki.

ZASADY ETYCZNE

Zawarte w świętych tekstach i życiorysach świętych. Są formułowane w sposób zwięzły (10 przykazań judaizmu i chrześcijaństwa, „szlachetna ośmioraka ścieżka” buddyzmu), bądź trzeba je wyszukiwać w księgach (613 przykazań w Torze).

ŚWIĘTE MIEJSCA

Pierwiastek religijny łączy się tu z ziemskim: świątynie, meczety, kościoły, publiczne i domowe kaplice,

Miejsca zbiorowego i prywatnego kultu, obrzędów i edukacji religijnej,

Odbywają się tam obchody i uroczystości, mogą pełnić rolę ośrodków zarządzania w danej religii.

Wyznawcy niektórych religii darzą uwielbieniem jakieś elementy przyrody - góry, rzeki, źródła.

Świątynie różnych religii różnią się stylem architektonicznym.

ŚWIĘTY CZAS

• Niektóre pory dnia, roku, cyklu ludzkiego życia a nawet okresy dziejów, wymagają prywatnych lub zbiorowych ceremonii.

• Kosmiczny rytm Słońca, Księżyca, planet i gwiazd.

• Powszechne przekonanie, że świt i zmierzch to pory szczególnie uświęcone.

• Niektóre liturgie wymagają, by akty wiary spełniano o pewnych porach dnia, tygodnia czy roku.

• W większości religii Nowy Rok obchodzony jest jako czas odnowy w życiu jednostki i społeczności.

• W wielu religiach oddaje się cześć przodkom.

• Ogromną wagę przywiązuje się do upamiętniania wielkich wydarzeń w dziejach danej religii - np. narodzin czy śmierci jej założyciela.

• Znaczącą formą kultu są pielgrzymki do miejsc związanych z czczonymi postaciami, wydarzeniami czy przedmiotami.

ŚMIERĆ I ŻYCIE POZAGROBOWE

• Śmierć jest przedmiotem obrzędów i wierzeń religijnych.

• Chwili śmierci zazwyczaj towarzyszą rytualne obrzędy.

• Większość religii uznaje, że człowiek będzie w jakiejś formie istniał po śmierci.

• W wielu religiach wierzy się w istnienie jakiejś przestrzeni poza światem widzialnym, będących przejściowym lub ostatecznym przeznaczeniem zmarłych: raj dla sprawiedliwych i piekło dla potępionych.

• Religie pochodzące z Indii zakładają, że dusza po śmierci podlega reinkarnacji w nowej formie fizycznej, której natura zależy od sumy zasług bądź przewinień.

• Jedynie w judaizmie przyjmuje się, że to, co dzieje się z człowiekiem po śmierci nie ma większego znaczenia religijnego.

SPOŁECZEŃSTWO A RELIGIA

Religia przenika całe życie człowieka i każde jego działanie może być uświęcone:

• istotne znaczenie ma modlitwa;

• praktyka różnego rodzaju ofiary;

• zróżnicowane formy ascezy, praktyki postu, pielgrzymki religijne, zwyczaj dawania jałmużny;

• uczestnictwo od najmłodszych lat w praktykach religijnych;

• wspólne niektóre zasady etyczne, zasady postępowania w stosunku do siebie, drugiego człowieka i przyrody;

• podstawowa rola sumienia człowieka i obowiązku jego kształtowania;

• prawo Boże ustanawia najważniejsze wartości, wskazuje główne kierunki działania człowieka;

• wszystkie religie wymieniają wśród wartości: dobro, miłość do drugiego człowieka, poszanowanie życia ludzi i całej przyrody, prawdę, mądrość, rozumienie ostatecznego celu i sensu życia człowieka;

• istnienie norm, za których przestrzeganie oczekuje nagroda, a za przekraczanie - kara;

• potrzeba samokształtowania się człowieka, dążenie do doskonałości, do oświecenia, przestrzegania hierarchii wartości, wyboru dobra;

• niektóre religie (np.Wschodu) kładą szczególny nacisk na samoopanowanie, ujarzmienie zmysłów, skupienie, koncentrację, kontemplację;

• w niektórych religiach (zwłaszcza w chrześcijaństwie) dominuje przekonanie o grzesznej naturze człowieka;

• niektóre religie przywiązują szczególną wagę do pojęcia wspólnoty wyznawców, podkreślają obowiązek sprawiedliwości społecznej, nie tylko doskonalenia się jednostkowego, ale reformowania struktur społecznych.

---