1. Elementy dzieła muzycznego
porządkują one materiał dźwiękowy będący tworzywem dzieła muzycznego. W wyniku współdziałania tych elementów dzieło uzyskuje określony kształt.
RYTM określa przebiegi czasowe w utworze, opiera isę na określonych stosunkach dzwięków dłuższych i krótszych.
METRUM daje zasady porządkujące przebiegi rytmiczne za pomocą akcentów.
MELODIA przebieg dzwiękó różnej wysokości, tworzących specyficzną linie ukształtowana w czasie przez rytm i metrum
HARMOANIKA współbrzmienia dźwięków
KOLORYSTYKA DŹWIEKOWA wynika z rozmaitego charakteru środków wykonawczych i ich zestawienia.
DYNAMIKA dotyczy zmian wysokości dźwięków w odrębie utworu.
AGOGIKA tempo i jego zmiany
ARTYKULACJA sposób wydobycia dźwięku
2. Kategorie podziału utworów muzycznych
muzykę wokalną - przeznaczoną do śpiewu, dla solisty, zespół solistów, chór, zespół wokalny
muzykę instrumentalną - przeznaczoną na instrument lub grupę instruentów.
3. Budowa okresowa a snucie motywiczne - mowa fraza zdanie okres
Wyprowadzenie całości utworu z jednego motywu zasadniczego poprez jego modyfikację.
Motywy najmniejsza cząstka kompozycji. Dźwięki ugrupowane w sposób rytmiczno - metrycznym, posiadają sens melodyczno - harmoniczny. Fraza połączenie kilku motywów. Zdania muzyczne są ze sobą ściśle powiązane i dopełniają się. Pierwsze nosi nazwę poprzednika, drugie następnika. Dwa dwutakty . Okres - Dwa 4takty
4. Pieśń - forma muzyczna utworu wokalnego, instrumentalnego lub wokalno-instrumentalnego. Najstarszy rodzaj muzyki.
Pieśni dzielą się ze względu na złożoność i rodzaj technik w niej użytych: pieśń; jednoczęściowa; pieśń trzyczęściowa; recitativo; arietta; aria; alborada; bergeretta; caccia; cantiga; cantilena; canzona (muzyka); cavata; centicle; chanson; chant; charivari; dumka; estampie; frottola; idylla; lauda; serenada
5. RONDO ma formę 3cześciowej pieśni, polega na przeplataniu tematu głównego kilkakrotnie innymi myślami.
Ritornel - temat główny, stale powracający
Kuplet - Myśl poboczne , epizody
6. Sonata i allegro sonatowe - słownictwo i kompozytorzy
Sonata - instrumentalna forma muzyczna. Na początku XVII wieku wykształcają się dwa typy sonat staroklasycznych:
sonata da camera - kameralna, pisana zwykle na dwa instrumenty smyczkowe z akompaniamentem organów lub klawesynu
W drugiej połowie XVII wytworzył się typ sonaty klasycznej. Tego typu sonata stała się stałym elementem twórczości klasyków wiedeńskich - Haydna, Mozarta i Beethovena.
Sonata klasyczna uzyskała czteroczęściową budowę:
część - allegro - forma sonatowa lub rondo
Allegro sonatowe zw. też formą sonatową - jedna z podstawowych form muzycznych, na której opierają się części sonaty, koncertu, symfonii i innych dzieł muzycznych.
jest formą swobodną, lecz obowiązuje w niej zasada dwóch kontrastujących tematów, utrzymanych w tonacjach pokrewnych. Trzeci temat jest bądź rozwinięciem pierwszego, bądź niezależną melodią. Stanowi on epilog lub codę.W formie sonatowej występują trzy etapy:
Ekspozycja - prezentacja tematów. Najpierw pierwszy, zwykle dynamiczny. Potem drugi - stonowany i bardziej melodyjny, kontrastujący z pierwszym, skomponowany w tonacji pokrewnej. Temat drugi łączy się z pierwszym bezpośrednio lub za pośrednictwem krótkiego intermezzo. Ekspozycja zakończona jest kadencją doskonałą.
Przetworzenie - następuje tu przeróbka tematów, dzielenie ich na cząstki, przeplatanie, drobne zmiany rytmiczne, zmiany tonacji. Często występuje tu forma polifoniczna: prosta imitacja, kanon lub fuga. Począwszy od Beethovena wprowadza się dodatkowe tematy cząstkowe. W ten sposób dochodzi do punktu kulminacyjnego, w którym emocje sięgają zenitu. Przetworzenie najlepiej ukazuje kunszt kompozytora.
Repryza, zwana też reekspozycją - następuje w niej powtórna prezentacja tematów, połączona z wyciszeniem napięcia.
7. symfonia gatunek muzyki orkiestrowej. to zazwyczaj trzy- lub czteroczęściowy utwór muzyczny na orkiestrę, popularny w XVIII, XIX i w pierwszej połowie XX wieku. Symfonia jest orkiestrowym odpowiednikiem sonaty.
Części klasycznej symfonii: I(szybka - allegro sonatowe) II (wolna - w formie wariacji lub pieśni) III (taneczna lub bardzo szybka - menuet, lub scherzo) IV (szybka - rondo, wariacje lub allegro sonatowe)
Franz Schubert w dwuczęściowej VII symfonii, Hector Berlioz w Symfonii fantastycznej, Gustav Mahler w większości swoich dzieł).
Franz Joseph Haydn - ponad 104 symfonie
Wolfgang Amadeus Mozart - 41 symfonii (68)
Ludwig van Beethoven - 9 symfonii
Franz Schubert - 8 symfonii (VII Niedokończona, VIII Wielka)
Robert Schumann - 4 symfonie (I Wiosenna, III Reńska)
8. Kontrapunkt - terminologia
Kontrapunkt (nuta przeciw nucie). Jest to technika, która polega na prowadzeniu kilku niezależnych linii melodycznych (polifonia) zgodnie z określonymi zasadami harmonicznymi i rytmicznymi. Typy kontrapunktów: wokalny palestrinowski luxarius Formy muzyczne oparte na założeniach kontrapunktu: fuga, kanon, inwencja.
9. Fuga
(łac. ucieczka) forma polifoniczna, ustępy imitacyjne występują na przemian z innymi, swobodnie kontrapunktującymi. Składa się z 3 ustępów, w których temat zostaje imitacyjnie przeprowadzony przez wszystkie głosy, przy czym poszczególne przeprowadzenia rozdzielone sią ustępami nie zawierającymi tematu. Ustępy te nazywamy epizodami. Pierwsze przeprowadzenie nazywa się ekspozycją fugi. Temat (głos prowadzący) otrzymuje swą imitacyjna odpowiedz w głosi drugim(comes) po czym przechodzi przez wszystkie pozostałe głosy. Odpowiedz może być tonalna lub realna. Imitacja odbywa się w interwale kwinty lub kwarty, pierwsze przeprowadzenie zawiera tye wstąpień tematu, ile fuga ma głosów. W dalszych przeprowadzeniach imitacja tematu ulega przemianom - augmentacji, dyminucji, odwróceniu tzw. Przetworzeniem. Na końcu - kodzie - która stanowi kulminację utworu, pojawia się Stretto (nakładanie na siebie tematu w różnych głosach - polega na wejściu tematu w podstawowej formie, bądź też dyminuncji czy augmentacji w jednym głosie przed końcem jednej z tychże form tematu w innym głosie. Łączniki - wewnętrzny i zewnętrzny Różnica pomiędzy nimi polega na położeniu łącznik. Gdy ma on miejsce w ramach ekspozycji lub kolejnych przeprowadzeń - mówimy że jest to łącznik wewnętrzny - zwykle jest on krótszy (zawiera się w 1-2 taktach). Gdy łącznik występuje pomiędzy przeprowadzeniami - jest to łącznik zewnętrzny. Jego długość jest różna - od ok.2 do nawet 20-30 taktów. Materiał muzyczny wykorzystany w łącznikach jest całkowicie zależny od kompozytora
10. Swobodne formy polifoniczne
Poemat symfoniczny na orkiestre symfoniczną , nawiązuje do treści literackich. Jego forma wynika z programu, który leży u podstaw kompozycji. Przeważnie jednoczęściowy, miewa formę allegra sonatowego. Może mieścić się w formie ronda i wariacji
Ballada jednoczęściowa forma o charakterze epicznym, dramatycznym ; występują w niej liczne , kontrastujące ze sobą grupy tematyczne. ( Chopin, 4 ballady na fortepian; G. Faure - ballada na fortepian.
Rapsodia - forma szeregująca liczne ustępy o odmiennej tematyce, dość swobodnie powiązane ze sobą: G.. gershwin - błękitna rapsodia na fortepian.
Scherzo forma 3 częściowa, występuje na miejscu menueta w cyklu sonatowym, pozniej usamodzielniona. Staje się poematem fortepianowym. Schubert: 3 scherza na fortepian, L. Różycki - Stańczyk, scherzo symfoniczne.
Fantazja forma swobodna, zbliżona do allegra sonatowego zmienia się pod względem tonalnym, posiada liczne tematy kontrastujące Szymanowski - Fantazja op 14 na fortepian
Nokturn krótku o charakterze lirycznym. Ilustrował noce, P. Czajkowski Nokturn Cis-moll na fortepian.
Field - Nocturnes na fortepian
Romance utwór o rozlewnej, sentymentalnej melodyce , treść nastrojowa Mozart romance z koncertu fortepianowego e-moll
Elegia o żałoznym poważnym wyrazie Rachmaninow Elegia op 3 na fortepian
Burleska - elementy komiczne, kontrasty, Bach Burleska w III particie
Etiuda - słuzy rozwijaniu biegłości technicznej wykonawcy,
11. Suita barokowa: części i intermezza
Wywodzi się z muzyki tanecznej XV w. Forma cykliczna złożona z kilku kontrastujących ze sobą części, utrzymana w jednej tonacji. Utwór samodzielny lub zamknięta w większej formie - opera. Częśći wstępne: Fantazja, Fuga, pavana, preludium, sinfonia, sonata, toccata, uwertura Podstawowe allemande, courante, sarabanda, gile Uzupełniające(taneczne) anglaise, canarie, Bourree gawot, loure, menuet, passepied, polonaise, (nietaneczne) aria, rondo, badinerie, arlekinada. Części końcowe: Capriccio, Fuga, finale, passacaglia temat z wariacjami. intermezzo Między ostatnie 2 tańce wstawiano z reguły intermezzo, zazwyczaj w postaci tańca nie należącego do podstawowych tańców
12. Msza -
Ordinarium (łac. ordinarius zwyczajny) w liturgii katolickiej zbiorcze określenie tych jej części (tekstów), które - w odróżnieniu od proprium - z zasady nie podlegają zmianie, mimo różnych okresów roku liturgicznego i okazji, dla których sprawowany jest obrzęd. części stałe. mianem ordinarium określa się na przykład części stałe Mszy świętej - po łacinie ordinarium missae. Są to: Panie zmiłuj się nad Nami (Kyrie) Chwała na wysokości Bogu (Gloria in excelsis Deo) Wierzę w Jednego Boga (Credo) Święty święty (Sanctus) Baranku Boży (Agnus Dei)
Proprium (łac. proprius własny) w liturgii określenie części (tekstów), które podlegają zmianie w zależności od różnych okresów roku liturgicznego i okazji dla których sprawowany jest obrzęd. części zmienne. właściwe danemu okresowi bądź świętu pańskiemu w roku liturgicznym - po łacinie jako proprium de tempore; wspomnieniom świętych pańskich - po łacinie jako proprium de sanctis.
Requiem Msza za zmarłych, msza żałobna - to kompozycja mszalna wykonywana w Dzień Zaduszny jak również podczas uroczystości żałobnych. Należy do takich, które były zamawiane przez wiernych w intencji ulżenia cierpienia duszom w czyśćcu.
msza kantatowa - podobnie jak motet bazuje na stylu bel canto i stile concerto. Pojawia się tutaj wiele wpływów z opery. ariami, duetami, fragmentami chóralnymi i akompaniamentem instrumentalnym. Szczytowy punkt rozwoju osiągnęła ona w Wielkiej Mszy h-moll J.S. Bacha.
symfoniczna (terminologia i kompozytorzy) symfoniczna (np. Msza c-moll KV 427 i Msza koronacyjna C-dur KV 317 W.A. Mozarta, 6 ostatnich mszy J. Haydna, Missa solemnis L. van Beethovena).
13. Motet i madrygał - kompozytorzy
Motet - utwór wokalny, wok inst. Z tekstem religijnym poetyckim prozaicznym. Pełnił funkcję użytkową w obrząku liturgicznym.
Madrygał wielogłosowy utwór, wykorzystujący poezję świecką typu madrygałowego Lu binne teksty poetyckie o ściśle określonych właściwościach wersyfikacyjnych sonet, canzona, oktawa, sekstyna. XIV-XV w. Włochy (Petrarka)- składały się z dwóch tercetów , XVII w. (G.B.Marinii)- gatunek poezji miłosnej, wyrafinowanej.Jan z Lublina, Jan Kochanowski baroku- madrygały na styl Marina; twórcy: M. Grodziński (o treści erotycznej), J.A.Morsztyn.
Madrygały wojenne- S.Grochowski; Łacińskie madrygały religijne- M.K.Sarbiewski.
14. Kantata wok- inst. Niesceniczny, o rozbudowanej formie; wieloodcinkowy wieloczęściowy, kantare - śpiewać
Jest to utwór kilkuczęściowy (najczęściej 3-częściowy), skomponowany zwykle na głos solowy, przeważnie sopran, z towarzyszeniem klawesynu lub basso continuo (klawesyn, wiolonczela, ew. inny instrument niskobrzmiący lub akordowy, np. lutnia, chitarrone etc.). Składa się z arii i recytatywów. Kantaty tego typu komponowali m.in. Antonio Vivaldi, Georg Friedrich Händel, Alessandro Scarlatti i Giacomo Carissimi. Tekst kantaty włoskiej zwykle był świecki Georg Philipp Telemann, Dietrich Buxtehude, Johann Gottlieb Graun i inni kompozytorzy.
Oratorium - wielka forma muzyczna wokalno-instrumentalna (zbliżona do opery, lecz bez akcji scenicznej), wykonywana na estradzie koncertowej (lub w kościele).
W oratorium biorą udział: śpiewacy - soliści, chór i orkiestra. Epickie fragmenty recytuje narrator (testo, historicus), czasem rolę tę przejmuje chór.
W oratoriach najbardziej widoczną cechą jest wpływ opery na tę formę. Niemal wszystkie składają się z trzech części podzielonych na wzór opery na akty i sceny. Jan Sebastian Bach: Oratorium na Boże Narodzenie, Georg Friedrich Händel: Izrael w Egipcie Handel: Mesjasz Handel: Samson Handel: Juda Machabeusz Joseph Haydn: Stworzenie świata
pasja (łac. passio męka) - w religii chrześcijańskiej fragmenty Ewangelii opowiadające o męce Pańskiej - ostatnich 12 godzinach życia Jezusa Chrystusa, od pojmania w Ogrójcu w nocy z czwartku na piątek 7 kwietnia 33 roku do śmierci na krzyżu na wzgórzu Golgota.
Jej rozpamiętywanie stanowi treść nabożeństw Drogi krzyżowej i Gorzkich żali oraz liturgia Wielkiego Tygodnia zapoczątkowana jeszcze liturgią Niedzieli Palmowej. G. F Händel - Pasja według św. Jana; Bach Pasja według św. Jana
16. Muzyka XX wieku
atonalność, brak tonalności, zależności poszczególnych dźwięków i akordów od dźwięku centralnego, tzw. toniki, pierwszego tonu (stopnia) gamy; równouprawnienie i samodzielność wszystkich 12 dźwięków skali chromatycznej: dodekafonia;
Serializm (z łac. series, ciąg) - kierunek w muzyce współczesnej wywodzący się z muzyki dodekafonicznej. Polega na totalnym uporządkowaniu wszelkich aspektów tworzywa muzycznego: rytmu, dynamiki, artykulacji itp. za pomocą serii.
Przedstawicielami serializmu byli Pierre Boulez - Struktury I na dwa fortepiany Karlheinz Stockhausen- Kontra-Punkte na zespół instrumentalny
dodekafonia, echnika kompozytorska w muzyce współczesnej oparta na rozszerzonej gamie diatonicznej. Na początku XX wieku była to awangardowa technika w muzyce współczesnej sformułowana przez Arnolda Schönberga i stosowana przez kompozytorów tzw. drugiej szkoły wiedeńskiej. Najwybitniejszymi jej przedstawicielami byli: Alban Berg, Arnold Schönberg i Anton Webern. W Polsce jednym z nielicznych dodekafonistów, a jednocześnie pierwszym był Józef Koffler. Po II wojnie światowej technika dodekafoniczna została upowszechniona w Europie dzięki zaangażowaniu jej entuzjastów, jak R. Leibowitz, podczas Kursów Nowej Muzyki organizowanych w Darmstadt w Hesji. Od końca lat 50. stosowana była przez polskich kompozytorów, m.in. przez T. Bairda i K. Serockiego.
muz. Konkretna kierunek w muzyce współczesnej, w którym zamiast dźwięków instrumentów lub śpiewu wykorzystuje się realne dźwięki - dźwięki przyrody, odgłosy fabryczne, dźwięki ruchu ulicznego, przypadkowe głosy ludzkie itp. Dźwięki takie są rejestrowane, a następnie preparowane i miksowane w celu osiągnięcia zamierzonego efektu estetycznego.
Kierunek ten zainicjował w roku 1948 francuski kompozytor Pierre Schaeffer kompozycją Symphonie pour un homme seul. Muzyka konkretna występuje w czystej formie lub łączona jest z muzyką instrumentalną albo wokalną.
kompozytorami którzy poszli w ślady Schaeffera byli: Karlheinz Stockhausen Edgar Varese John Cage
aleatoryka kostka do gry) - kierunek w muzyce współczesnej polegający na wprowadzeniu przypadkowości zarówno w pracy kompozytorskiej, jak i wykonawczej. N Wolfganga Amadeusza Mozarta Musikalisches Würfelspiel J.S. Bacha, np. w Kunst der Fuge.
Na etapie komponowania twórca może używać algorytmu losowego, czysto przypadkowego tworzenia struktury utworu (zobacz dadaizm). Kompozytor może pozostawić pewną dowolność wykonawcy. Inną metodą jest budowanie kompozycji z krótkich elementów składowych, których sekwencja wybierana jest losowo w czasie wykonywania utworu, tak jak w utworze Klavierstück Stockhausena, gdzie kompozycja zapisana jest na 11 arkuszach, przypadkowo ułożonych. dopuszcza się inne dźwięki, pochodzenia czysto przypadkowego, tak jak na przykład w utworze Johna Cage, w którym użyto 12 odbiorników radiowych przypadkowo przestrajanych w czasie wykonywania muzyki. John Cagere Frank Zappa Karlheinz Stockhausen Pierre Boulez Witold Lutosławski Sylvano Bussotti The Dillinger Escape Plan
Sonoryzm - kierunek w muzyce współczesnej, zaliczany do nurtów Drugiej Awangardy, typowy przede wszystkim dla muzyki polskiej w latach sześćdziesiątych, cząsto utożsamiany z pojęciem "polskiej szkoły kompozytorskiej".
W sonoryzmie elementem wyróżnionym i formotwórczym było samo brzmienie, zazwyczaj wydobywane nietradycyjnymi sposobami z tradycyjnych instrumentów (skrobanie, skrzypienie i bębnienie po pudle wiolonczeli). Zapoczątkował ten nurt Tren i I Kwartet smyczkowy Krzysztofa Pendereckiego, oba utwory skomponowane w 1960 roku. Podjęli go i rozwinęli Henryk Mikołaj Górecki (Genesis I, II; Choros I), Wojciech Kilar (Riff 62, Generique), Kazimierz Serocki (Freski symfoniczne), Andrzej Dobrowolski, Zbigniew Rudziński. Witold Szalonek (m.in. Les sons) wyróżnił się wyjątkowo odkrywczym podejściem do instrumentów dętych, w których rozwinął m.in. technikę grania wielodźwięków (tzw. dźwięki kombinowane - w oboju jest ich ok. 160). W muzyce chóralnej najoryginalniejszy był wkład Andrzeja Koszewskiego. Najmłodszym polskim sonorystą był Krzysztof Meyer (pierwsze kwartety smyczkowe i symfonie).
W utworach sonorystycznych nie ma melodii, rytmu ani harmonii w tradycyjnym znaczeniu tych pojęć - rolę ich przejmują rozmaite rodzaje brzmień. Formę utworu określają zmiany brzmień i faktur oraz dynamiki, która staje się podstawowym sposobem kształtowania dramaturgii utworu. Częste są w utworach sonorystycznych dwa rodzaje przebiegu formy:
charakterystyczny pomysł brzmieniowy - pomysł kontrastujący - synteza obu pomysłów na zakończenie utworu
stopniowe narastanie do kulminacji wykonywanej przez cały zespół, w maksymalnej dynamice - albo wręcz przeciwnie, redukcja (jak w Refrenie Góreckiego)
Utworom sonorystycznym zarzucano często, że są "katalogami efektów". Istotnie, powstawały w okresie, który kompozytorzy ci później określali mianem "eksperymentalnego". Ze środków wypracowanych w późniejszych latach komponowali dzieła znacznie bardziej złożone, bliższe tradycyjnej symfonice lub kameralistyce, czego przykładem jest przede wszystkim Pasja wg św. Łukasza Krzysztofa Pendereckiego.
20. Charakterystyczni kompozytorzy narodowi
Muzyka narodowa - kierunek w muzyce epoki romantyzmu i współczesnej polegający na inspiracji muzyką folklorystyczną kultur narodowych i regionalnych, zwykle tych, z którymi kompozytor był związany. Muzyka narodowa ograniczona jest do kultur europejskich. Dopiero w drugiej połowie XX wieku kompozytorzy współcześni sięgnęli do dorobku muzycznego kultur pozaeuropejskich i ten kierunek w muzyce nazywany jest Muzyką Świata. Muzyka narodowa oddana jest typowymi dla swojej opoki środkami. Do najwybitniejszych przedstawicieli muzyki narodowej, którzy swą twórczość w całości lub części poświęcili temu kierunkowi należą: Bela Bartok Antonin Dvorak Manuel de Falla Edvard, Grieg Carl Orff, Bedřich SmetanaFryderyk Chopin Henryk Górecki Witold Lutosławski Stanisław Moniuszko Karol Szymanowski