Rehabilitacja oznacza ograniczony w czasie proces, mający na celu umożliwienie osobie chorej optymalnego poziomu funkcjonowania fizycznego (ADL's),umysłowego i społecznego. Procesowi temu powinno towarzyszyć wyposażenie danej osoby w środki umożliwiające przystosowanie się do życia w nowych warunkach m.in. poprzez środki kompensujące utratę funkcji lub ograniczenie funkcjonowania (np. pomoce techniczne) oraz inne środki, które służą rehabilitacji.

Fizjoterapeuta - absolwent średniej szkoły medycznej, studiów licencjackich lub magisterskich, o kierunku rehabilitacja lub fizjoterapia. Obecnie w Europie, w tym w Polsce, nie kształci się już fizjoterapeutów również na poziomie niższym, niż licencjat, tj. technik fizjoterapii. Specjalista w zakresie stosowania metod fizjoterapii zajmują sie planowaniem i prowadzeniem zajęć fizycznych, ale wykonują także zabiegi fizykoterapeutyczne (elektrolecznictwo, światłolecznictwo, wodolecznictwo itp.) i masaże.

Obecnie nie szkoli się już technika fizjoterapii i nie ma także kierunku rehabilitacja i szkół medycznych tego kierunku. Szkoły Wyższe kształcą na poziomie licencjatu, 3 lub 3,5 letnie, a uzupełniająco - 2 lata studiów magisterskich.

Rehabilitacja - forma uczestnictwa w kulturze fizycznej dla osób niepełnosprawnych (rehabilitare - przywracać do stanu właściwego).

W odniesieniu do zdrowia rehabilitacja ruchowa oznacza oddziaływanie na osoby częściowo lub trwale niepełnosprawne, a celem jej jest przywracanie lub kompensowanie utraconych w następstwie choroby lub kalectwa funkcji psychomotorycznych organizmu.
Głównym środkiem rehabilitacji ruchowej jest ruch.

Rehabilitacja ruchowa = fizjoterapia = kinezyterapia (ruch) + fizykoterapia + masaż

Korektywa łączy wychowanie fizyczne z rehabilitacją.

Osoby zainteresowane rehabilitacją:
• poszkodowany i jego rodzina,
• społeczeństwo,
• przedsiębiorstwa i firmy zatrudniające,
• służby i instytucje medyczne.

Fizykoterapia - jedna z ważnych składowych leczenia w kompleksowej fizjoterapii przy czym jej udział jest różny tzn. w zależności od schorzenia.

Ma wpływ na:

• Przyspieszenie gojenia ran pourazowych, pooperacyjnych

• Zmniejszenie dolegliwości bólowych, niejednokrotnie bez potrzeby stosowania środków farmakologicznych. Przyspiesza możliwość wprowadzenia ruchu jako środka leczniczego

• Poprawa stanu miejscowego nerwów obwodowych, działając tonizująco i pobudzająco

Cały ustrój przez działanie selektywne na poszczególne tkanki i narządy.

Cele rehabilitacji

• jest całością starań podejmowanych wobec osoby niepełnosprawnej.

• Wykracza ona poza pomoc doraźną, mobilizuje i rozwija istniejący potencjał psychofizyczny, dąży do odzyskania przez daną osobę dotychczasowego miejsca w społeczeństwie lub uzyskanie nowego.

• Ideałem jest rehabilitacja dążąca do całkowitego włączenia niepełnosprawnego w normalne życie. Chociaż w praktyce to ambitne założenie udaje się zrealizować niezmiernie rzadko, należy wszelkimi siłami dążyć do zbliżania się do tego celu.

• Kiedy pacjent osiągnie już zamierzony stan, z równie dużym zaangażowaniem trzeba dbać o to, aby efekty pracy rehabilitacyjnej zostały utrwalone i utrzymywane. W wielu przypadkach choroba będąca przyczyną niepełnosprawności przyjmuje przewlekły charakter i przez cały czas niekorzystnie oddziałuje na pacjenta. Taki niepełnosprawny nie osiąga więc nigdy stabilnej poprawy zdrowia, znajduje się w sytuacji ciągłej walki o utrzymanie deficytów na jak najniższym poziomie.

• Pomoc udzielana temu człowiekowi musi obejmować działania o charakterze socjalnym, psychologicznym, pedagogicznym, medycznym i technicznym, słowem: ma być obecna we wszystkich obszarach życia. W przeciwnym razie chory bardzo szybko podda się zwątpieniu i nie będzie widział sensu dalszych wysiłków.

Kinezyterapia- wiedza o wykonywaniu ruchu jako środka leczniczego, znajduje najczęściej zastosowanie w rehabilitacji schorzeń narządu ruchu, choć w terapii innych narządów jej przydatność rośnie (względy psychologiczne). Przed przystąpieniem do terapii ruchem podobnie jak do jakiegokolwiek leczenia należy pacjenta zdiagnozować. Badanie dla potrzeb fizjoterapii jest zbliżone dobadania ortopedycznego, różnicując się od niego większym nasileniem oceny funkcji ( w wielorakim rozumieniu tego pojęcia).

• Kinezyterapia o działaniu miejscowym (lokalnym)- skupia leczenie oddziaływania ruchu i środków pomocniczych, które dotyczą narządu ruchu, czy miejsca gdzie jest zlokalizowane schorzenie (np. kikut kończyny po amputacji).Celem jest pełne przywrócenie utraconych funkcji lub unieruchomienie mechanizmów kompensacji lokalnej, które zastąpią te utracone. Nie oddziałuje na wydolność ogólnoustrojową. Podczas typowych dla niej ćw. pracuje nie więcej jak 30% ogólnej masy ciała.

• Kinezyterapia o działaniu ogólnym - wykorzystuje się w niej do ćw. zdrowe, nieobjęte procesem chorobowym części ciała i narządy. Podstawowe zadanie to przywrócenie to przywrócenie funkcji niesprawnych w wyniku choroby narządów. Zadania te realizuje się najczęściej dzięki kompensacyjnym przerostom wszystkich składowych wydolności ogólnej co decyduje o końcowych efektach leczenia- przez składową kinezyterapii, fizjoterapii

• Metody kinezyterapeutyczne- to dostosowanie dokładnie opracowanych schematów i postępowań oraz wzorców ruchowych do leczniczych potrzeb określonych jednostek chorobowych czy jednorodnych pod względem etiologii schorzeń. Założenia teoretyczne, które powstały ostatnio są wyrazem wielokierunkowych poszukiwań zależności między rozwojem struktury nerwowo-mięśniowej i ruchem, ponieważ maja one przeciwdziałać zmianom powstałym w wyniku schorzeń miejscowych w OUN, narządzie ruchu lub obu jednocześnie. Metody charakteryzują się znakomitą diagnostyką psychofizyczną.

Metoda PNF
PNF jako koncepcja powstała w 1946 r. w Kalifornii dzięki współpracy neurofizjologa - dr Hermana Kabata i fizjoterapeutki - Maggie Knott. Jest przykładem neurofizjologicznego kompleksowego systemu oddziaływania terapeutycznego opartego na najnowszych osiągnięciach nauk medycznych, którego istotę zawarto w nazwie: proprioceptywne (dotyczące receptorów ciała) nerwowo-mięśniowe torowanie (ułatwianie, facilitowanie) ruchu.

Korzyści z pracy w Koncepcji PNF to :

• metoda przyjazna dla pacjenta - oparta na bezbolesnej pracy, wykorzystującej silne odcinki ciała i umiejętności chorego do ułatwiania reedukacji utraconych funkcji,

• wysoki poziom bezpieczeństwa terapii wynikający z integracji zabiegu z diagnostyką,

• możliwość pracy z chorym na każdym poziomie dysfunkcji - zabezpieczenie terapią wszelkich funkcji od ruchowych do wegetatywnych,

• wysoki poziom edukacji pacjenta, oparty na współuczestnictwie w planowaniu terapii oraz kontynuacji ćwiczeń w formie programu domowego,

• niewielki wymagania sprzętowe,

• duża efektywność prowadzonej terapii, wynikająca z dokładnej analizy problemu i ukierunkowanych oddziaływań

• Metoda Kaltenborna-Evjenth
  Po raz pierwszy została ona zaprezentowana na forum międzynarodowym w roku 1973, w Polsce pierwszy licencjonowany kurs odbył się w roku 1993. Powyższa metoda powstała w oparciu o doświadczenia lekarzy i fizjoterapeutów ze Skandynawii. Rozwój metody odbywał się jednak na bazie uznanych w Świecie szkół terapii manualnej (Cyriax, McKenzie, Maitland itp.). Za główne cele działań terapeutycznych metoda ta przyjmuje przywrócenie prawidłowej mechaniki stawów i przeciwdziałanie zaburzeniom układu kostno-stawowego. Korekcja mechaniki stawów ma poprzez specyficzne techniki zmniejszyć dolegliwości bólowe, zwiększyć lub (w zależności od potrzeb) zmniejszyć ruchomość określonych części układu ruchu.
  Informowanie, instruowanie i pomoc w wykonywaniu ćwiczeń to cechy, na które w metodzie Kaltenborn-Evjenth kładziony jest ogromny nacisk. Metoda ta stanowi kompendium współczesnej wiedzy na temat badania i leczenia zarówno stawów kończyn jak i kręgosłupa. NDT-Bobath;
  To koncepcja rehabilitacji dla pacjentów po przebytym udarze mózgu lub innych urazach mózgowo czaszkowych Udar mózgu - pojęcie ogólne ( kliniczne) określające każde nagłe wystąpienie mózgowych objawów ogniskowych wywołanych niedostatecznym krążeniem mózgowym powstałym z przyczyn miejscowych lub ogólnych.

• metody kinezyterapeutyczne - bardzo efektywne, specjalistyczne sposoby aplikowania ruchu, często rozbudowane o część diagnostyczną, korzystające ze specyficznych technik, stworzone w oparciu o najnowszą wiedzę z zakresu anatomii i fizjologii, biomechaniki. Opracowane z myślą o usuwaniu określonych dysfunkcji:

• PNF (odtwarzanie prawidłowej funkcji zaburzonej w przebiegu chorób neurologicznych lub ortopedycznych)

• McKenzie (leczenie i diagnozowane przyczyn bólów kręgosłupa (np.: dyskopatia), stawów obwodowych i kończyn, z wykorzystaniem dobranego indywidualnie dla każdego pacjenta zestawu ćwiczeń i terapii manualnej)

• NDT - Bobath (stosowana przy rehabilitacji dzieci i dorosłych ze schorzeniami neurologicznymi)

• Vojty (stosowana przy rehabilitacji dzieci i dorosłych ze schorzeniami neurologicznymi)

 

• Kaltenborn-Evjenth - (usuwanie dysfunkcji stawów nabytych w przebiegu schorzeń ortopedycznych, z wykorzystaniem specyficznych ruchów biernych  i terapii tkanek okołostawowych)

Mulligan (mobilizacje stawów w ruchu)

Wyrównanie szans to proces zmierzający do udostępnienia w jednakowym stopniu wszystkim środowiska fizycznego, a więc :budynków mieszkalnych i środków transportu, świadczeń społecznych i zdrowotnych, możliwości kształcenia i pracy zawodowej, życia społecznego i kulturalnego, w tym sportu i rekreacji.

Rehabilitacja jest więc przemyślanym, skoordynowanym dobrze zorganizowanym procesem leczenia, usprawniania, nauczania, zatrudniania i przystosowania do normalnego społecznego współistnienia ludzi, którzy na skutek choroby, urazu, wad wrodzonych nabytych utracili zdrowie i są inwalidami lub grozi im inwalidztwo. Celem tego procesu jest osiągnięcie przez jednostkę optymalnego poziomu funkcjonowania. służyć maja temu zdobycze różnych dziedzin nauki. Podobnie jak wielorakie mogą być przyczyny niepełnosprawności i rodzaje dysfunkcji, tak też należy stosować odmienne formy i metody rehabilitacji. Wyróżnia się jej 3 rodzaje:

Rehabilitacja medyczna (lecznicza) prowadzona jest w placówkach służby zdrowia-szpitalach, przychodniach, poradniach, uzdrowiskach. Przyspieszać ma ona powrót do zdrowia, zapobiegać trwałej utracie funkcji chorego układu. Leczenie farmakologiczne wspierane jest zajęciami usprawniającymi i postępowaniem psychologicznym. Naturalna regeneracja organizmu sprawia, że skrócony zostaje okres kompensacji i czas adaptacji ustroju do funkcjonowania w zmienionych warunkach organicznych.

Rehabilitacja społeczna rozpoczyna się już przy łóżku pacjenta, od chwili współdziałania służb medycznych z nim samym, z rodziną chorego, z jego najbliższym otoczeniem. Zaakceptowanie siebie samego w zmienionych niekorzystnie warunkach życia, odnalezienie swojego miejsca wśród bliskich, uzewnętrznienie przez rodzinę i znajomych postawy aktywnego współuczestnictwa w zmaganiach z toczącą się chorobą, z dolegliwościami okresu rekonwalescencji- jest pierwszym stopniem rehabilitacji społecznej. Dalszy jej ciąg to współdziałanie instytucji i organizacji tworzących system, który zapewnia warunek egzystencji materialnej niepełnosprawnego i jego rodziny. Umożliwia naukę, korzystanie z dóbr kultury, poruszanie się po drogach, we własnym mieszkaniu.

Rehabilitacja zawodowa to przede wszystkim dobrze dobrane czynności zawodowe; miejsce, stanowisko pracy dostosowane do kwalifikacji i umiejętności zawodowych niepełnosprawnego, zgodnie z zaleceniem lekarza i psychologa, odpowiadające stanowi zdrowia i wydolności fizycznej i percepcyjnej. Na rehabilitację zawodową składają się: leczenie, usprawnianie praca, poradnictwo, przygotowanie pracy. Proces ten powinien przebiegać w najlepszych warunkach zdrowotnych, przy dobrze zorganizowanych formach opieki socjalnej. Życzliwe zachowanie środowiska, prawidłowy społeczny klimat jest dla człowieka powracającego do pracy po okresie choroby, często już z orzeczoną jedną z trzech grup inwalidzkich, warunkiem powodzenia życiowego.

NFZ zapewnia ubezpieczonym rehabilitację leczniczą w warunkach:

• ambulatoryjnych,

• ośrodka dziennego,

• stacjonarnych.

Na rehabilitację kieruje lekarz ubezpieczenia zdrowotnego. Do skierowania lekarz ma obowiązek dołączyć komplet badań diagnostycznych potwierdzających rozpoznanie.

 

  Rehabilitacja w warunkach ambulatoryjnych (i domowych)

Rehabilitacja ambulatoryjna obejmuje świadczenia udzielane w poradni lub w domu pacjenta. Każda poradnia rehabilitacyjna ma obowiązek udzielania, w uzasadnionych medycznie przypadkach, świadczeń w warunkach domowych.

Ambulatoryjna i domowa rehabilitacja lecznicza obejmuje:

• poradę rehabilitacyjną lekarską,

• zabiegi fizjoterapeutyczne.

Konsultacja lekarza z poradni rehabilitacyjnej nie jest konieczna do podjęcia rehabilitacji. Skierowanie na zabiegi fizjoterapeutyczne może wystawić każdy lekarz ubezpieczenia zdrowotnego. Wyjątkowo - w przypadku dysfunkcji narządu ruchu wywołanej wadami postawy - skierowanie może wydać tylko lekarz poradni rehabilitacji medycznej lub lekarz poradni ortopedii i traumatologii.

Skierowanie traci ważność w przypadku, gdy nie zostanie zarejestrowane w zakładzie rehabilitacji w terminie 30 dni od daty wystawienia.

Lekarz kierujący pacjenta na rehabilitację w warunkach ambulatoryjnych może zlecić wykonanie nie więcej niż 3 rodzajów zabiegów. Pacjenci skierowani na zabiegi fizykoterapeutyczne mogą skorzystać maksymalnie z 10 zabiegów w cyklu terapeutycznym na jedną okolicę ciała; ograniczenie to nie dotyczy zabiegów kinezyterapeutycznych.

Na odwrocie skierowania - w karcie zabiegów fizjoterapeutycznych - pacjent podpisem potwierdza wykonanie zabiegów w danym dniu.

Rehabilitacja w warunkach domowych obejmuje porady lekarskie i zabiegi fizjoterapeutyczne udzielane w miejscu zamieszkania / przebywania pacjenta, który ze względu na dysfunkcję narządu ruchu nie może sam dotrzeć do ambulatorium.

Przy kwalifikacji pacjentów do rehabilitacji w warunkach domowych istotne jest schorzenie oraz czas, jaki upłynął od momentu rozpoczęcia choroby - zabiegi fizjoterapeutyczne powinny być realizowane w okresie od 6 do 12 miesięcy (w szczególnych przypadkach - bez ograniczenia czasowego) od wystąpienia choroby lub urazu powodującego zaburzenia funkcji narządu ruchu.

Skierowanie na rehabilitację w warunkach domowych może wystawić lekarz ubezpieczenia zdrowotnego - specjalista w dziedzinie: rehabilitacji medycznej, balneologii i medycyny fizykalnej, reumatologii, neurologii, ortopedii i traumatologii.

Lekarz kierujący zobowiązany jest umieścić na skierowaniu adnotację, że rehabilitacja powinna odbywać się w warunkach domowych.

Fizjoterapeuta odwiedza pacjenta 3 razy w tygodniu lub częściej (w zależności od potrzeb), zabiegi nie mogą trwać krócej niż 1 godzinę dziennie. W trakcie rehabilitacji domowej fizjoterapeuta współpracuje z pielęgniarką podstawowej opieki zdrowotnej lub z pielęgniarką opieki długoterminowej, która po zakończeniu procesu usprawniania kontynuuje opiekę nad pacjentem.

Czas trwania rehabilitacji w warunkach domowych wynosi do 4 tygodni z możliwością powtarzania cyklu usprawniania co 12 tygodni, w zależności od stanu zdrowia pacjenta. Kontynuacja rehabilitacji w warunkach domowych powyżej 16 tygodni w roku kalendarzowym możliwa jest po uzyskaniu pisemnej zgody dyrektora oddziału NFZ.. Lekarz wnioskujący musi uzasadnić taką konieczność.

Rehabilitacja w ośrodku dziennym

Rehabilitacja w ośrodku dziennym przeznaczona jest dla osób, których stan zdrowia nie pozwala na rehabilitację w warunkach ambulatoryjnych, ale nie wymagają one całodobowego nadzoru medycznego.

Rehabilitacja w ośrodku dziennym - ogólnoustrojowa   

Rehabilitacja ogólnoustrojowa to kompleksowa rehabilitacja narządu ruchu, szczególnie w przypadku istnienia wskazań ortopedycznych (po urazach, po zabiegach operacyjnych, w przypadkach schorzeń przewlekłych), neurologicznych, reumatologicznych, onkologicznych.

Do rehabilitacji ogólnoustrojowej w ośrodku dziennym kierują lekarze oddziałów: urazowo - ortopedycznego, chirurgicznego, neurochirurgicznego, reumatologicznego, onkologicznego, urologicznego, ginekologicznego, chorób wewnętrznych.

W przypadku zaostrzenia schorzeń przewlekłych skierowanie mogą wystawić również lekarze poradni: rehabilitacyjnej, urazowo-ortopedycznej, neurologicznej, reumatologicznej oraz lekarz podstawowej opieki zdrowotnej.

Czas trwania rehabilitacji wynosi od 3 do 6 tygodni. Pacjenci powinni być usprawniani przez 5 dni w tygodniu, w cyklach przed- i popołudniowych (minimum 5 zabiegów dziennie).

Rehabilitacja w ośrodku dziennym - dla dzieci z zaburzeniami wieku rozwojowego

  

Rehabilitacja dzieci z zaburzeniami wieku rozwojowego to wielospecjalistyczna, kompleksowa rehabilitacja dzieci zagrożonych nieprawidłowym rozwojem psychomotorycznym oraz dzieci o zaburzonym rozwoju psychomotorycznym. (Po przedstawieniu orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego oraz za zgodą dyrektora oddziału NFZ istnieje możliwość korzystania z tego rodzaju rehabilitacji do ukończenia przez pacjenta 25. roku życia.)

Na ten rodzaj rehabilitacji kierują lekarze specjaliści w dziedzinie: neonatologii, pediatrii, rehabilitacji, ortopedii, neurologii, reumatologii, okulistyki, otolaryngologii, audiologii i foniatrii oraz lekarze podstawowej opieki zdrowotnej.

Czas trwania rehabilitacji wynosi od 12 do 24 tygodni (ilość zabiegów oraz czas ich trwania)

Rehabilitacja w warunkach stacjonarnych

Rehabilitacja w warunkach stacjonarnych przeznaczona jest dla pacjentów, którzy ze względu na kontynuację leczenia wymagają stosowania kompleksowej rehabilitacji oraz całodobowego nadzoru medycznego.

Decyzję o leczeniu w warunkach stacjonarnych podejmuje lekarz oddziału rehabilitacyjnego, który na podstawie skierowania i oceny stanu zdrowia pacjenta dokonuje kwalifikacji oraz ustala termin przyjęcia na oddział.

Świadczenia rehabilitacyjne w warunkach stacjonarnych udzielane są przez 6 dni w tygodniu (minimum 5 zabiegów dziennie)

Rehabilitacja w warunkach stacjonarnych - ogólnoustrojowa  

Zakres rehabilitacji obejmuje kompleksową fizjoterapię narządu ruchu. Zabiegi przeznaczone są dla pacjentów, którzy wymagają wszechstronnego postępowania usprawniającego, szczególnie ze wskazań ortopedycznych (po urazach narządu ruchu, po przebytych zabiegach operacyjnych, w przypadku zaostrzenia schorzeń przewlekłych), neurologicznych i onkologicznych.

Skierowanie na rehabilitację ogólnoustrojową wystawiane jest przez lekarza oddziału: urazowo-ortopedycznego, chirurgicznego, neurochirurgicznego, neurologicznego, reumatologicznego, onkologicznego, ginekologicznego, urologicznego, chorób wewnętrznych.

W razie wystąpienia u pacjenta zaostrzenia choroby przewlekłej, skierowanie może wystawić również lekarz poradni: rehabilitacyjnej, urazowo-ortopedycznej, neurologicznej, reumatologicznej lub lekarz podstawowej opieki zdrowotnej.

Od chwili zakwalifikowania pacjenta na leczenie do przyjęcia na oddział rehabilitacji ogólnoustrojowej nie może upłynąć więcej niż 42 dni. Czas trwania rehabilitacji wynosi od 3 do 6 tygodni.

Historia rehabilitacji

Znane jest powszechnie określenie wielkiego filozofa francuskiego Pascala, który żył w XVII w. „ Ruch to życie , bezruch to śmierć”. Także pogląd Tissota z końca XVIII w., iż ruchem można zastąpić niemal każdy lek, a ruchu nie można zastąpić żadnym, poprzedza wiedza sprzed wielu stuleci. Pozytywna wartość ruchu na organizm człowieka znana była dawniej kulturze chińskiej i japońskiej. Także starożytni Grecy doceniali znaczenie gimnastyki i stosowali w medycynie różne formy działania, które określa się dziś nazwą „ kinezyterapia”. W dziełach Hipokratesa (460-377 p.n.e.) znajdują się liczne opisy zniekształceń organizmu człowieka oraz wytyczne do zapobiegania im ich leczenia, jako pierwszy dokonał charakterystyki bocznego skrzywienia kręgosłupa. W dziele” Corpus Hippocraticum”, leczył on skoliozy za pomocą łóżka- tzw. scamnum W dziele o chirurgii podaje on, że „ćwiczenia wzmacniają, a nieczynność osłabia ciało”- co do dziś pozostaje aktualne. Hipokrates opisał też sposób amputacji kończyn, sporządzanie protez, aparatów ortopedycznych i obuwia korygującego zniekształcenia stóp. W jego dziełach są opisy kąpieli na podtrzymywanie zdrowia, w celu zapobiegania chorobom i starości. W Royal College of Surgeons w Londynie znajduje się proteza kończyny dolnej wykonana 300 lat p.n.e. ( rzeźba z egipskiego grobowca).

• Galen(129-199 n.e.) opisał dodatni wpływ ćwiczeń na rozwój ciała, podał rodzaje ćwiczeń, sposób ich wykonania. W swoim dziele „Ars parva„ usystematyzował wady postawy i wprowadził stosowane do dziś terminy: skoliosis, kyphosis, lordosis , kolana koślawego. Przedstawił tam można trakcję i ślizg wykonane rękami.

• Calius Aurelius (210 r.n.e.) podał wskazówki co doprowadzenia ćwiczeń biernych u chorych z porażeniami.

• Przykład tych kilku przedstawicieli starożytnej medycyny obrazuje, jak ważną rolę odgrywało zawsze leczenie usprawniające.

W czasach średniowiecznych postęp w medycynie był nieznaczny- ze względu na panujący wtedy ideał ascezy i brak zainteresowania badaniami ciała ludzkiego. Choroby, zaburzenia i zniekształcenia ciała traktowano jako karę za grzechy oraz „dopust Boży”, co zapewniało spokój sumienia wobec osób upośledzonych. Jednak w imię chrześcijańskiej miłości bliźniego powstało wówczas wiele zakładów dla chorych i kalek, prowadzonych głównie przez zgromadzenia zakonne.

W XIII w. zmienił się charakter prowadzenia walki. Wynalezienie prochu przyczyniło się do zastosowania na polach bitew broni palnej- dział, muszkietów, wzrosła liczba rannych, pojawiły się nowe rodzaje zranień. Rozwinęła się chirurgia; udoskonalano formy usprawniania rekonwalescentów.

• Na początku XVI w. Ambroży Pare - zdolny lekarz i wielki humanista, pierwszy zastosował podwiązanie naczyń krwionośnych przy amputacji kończyn. Zaopatrywał też w protezy chorych z amputowanymi kończynami. Stosował protezy kosmetyczne, metalowe gorsety do korekcji skolioz, szyny do unieruchomienia oraz obuwie korekcyjne..W jednym z jego dzieł czytamy: „W roku Pańskim 1583, dziesiątego dnia grudnia, Toussain Posson […] cierpiący na wrzody nogi oraz próchnienie i gnicie kości błagał mnie, bym w imię Boga odjął mu tę nogę […] Po stosownym przygotowaniu uciołem mu nogę na 4 cale poniżej rzepki […]

Bogu dzięki wyzdrowiał dobrze i wrócił do domu z nogą drewnianą”.

Z 1505 r. znany jeszcze wcześniejszy opis o odstrzeleniu ręki rycerzowi niemieckiemu Goetzowi von Berlichingen w czasie oblężenia Landshut. Nieznany chirurg ( lub może pomysłowy rzemieślnik) skonstruował rękę z żelaza- rycerz ten zyskał przydomek Goetz - Żelazna Ręka.

• Pietro de Marchetti- żył w XVII w. , włoski chirurg, kontynuator działań Pare'go. Zaopatrzył marszałka Francji Montgomercy'ego w futerał do trzymania kciuka, który uległ przykurczowi w następstwie zranienia. Umożliwiło to poszkodowanemu trzymanie broni i posługiwanie się nią, zatem i kontynuowanie służby wojskowej.

W XVI i XVII zaznaczył się wzrost zainteresowania budową i działaniem organizmu ludzkiego; pojawiły się doniesienia o wartości leczenia ruchem.

• Wojciech Oczko (1537-1599), lekarz nadworny Stefana Batorego, propagował kuracje balneologiczne i leczenie ruchem.

• Sebastian Petrycy żył w XVII w., profesor Uniwersytetu Krakowskiego, zalecał w celach leczniczych stosowanie ćw. ruchowych, pływania, gry w piłkę oraz spacerów

Francis Glisson (1599-1677) anglik propagował ćw. przy leczeniu zniekształceń klatki piersiowej i kręgosłupa. Wprowadził pętlę wyciągową za głowę, stosowaną do dzisiaj, zwaną jego imieniem.

• Mikołaj Andry (1658-1752) propagował ćw. w przypadku wad postawy, określane obecnie jako ćw. antygrawitacyjne. Uważał, że przyczyną skolioz są zmiany mięśniowe. Dlatego kładł nacisk na kształtowanie prawidłowej postawy. Wprowadził pojęcie higieny postawy.

• Andre Tissota (1728- 1797) podkreślał wpływ ćw. ruchowych na oddychanie i rozwój mięśni, podał zasady ćw. fizycznych w chirurgii, ortopedii oraz w korekcji zniekształceń kręgosłupa u dzieci.

W 1780 -1880 dokonał się ogromny postęp wleczeniu zachowawczym wad postawy ciała. W Europie powstały pierwsze instytuty ortopedii będące prekursorami centrów rehabilitacji we Florencji, Bolonii, Paryżu, Montpelier i innych, leczenie opierało się na stosowaniu różnego rodzaju urządzeń, przyrządów, gorsetów. W 1772 r. w Paryżu Lavarcher skonstruował Ortegę, która stanowi pierwowzór dla obecnie stosowanego gorsetu Milwaukee.Były to też łóżka redresujące kręgosłup w pozycji poziomej, krzesła trakcyjne, pasy i gorsety z pelotami. Zwolennikiem czynnego leczenia skolioz był Shaw w swojej książce „Curvature of the Spine” wydanej w Londynie w 1825 r. opublikował program ćw. ruchowych (ćw. winne być tak dobrane, aby oddziaływały korygująco na kręgosłup, a także na żebra i kończyny, a następnym etapem powinno się dążyć do utrwalenia uzyskanej korekcji przez wzmacnianie mm. Grzbietu.

• Gabriel Pravaz (1791-1853) polecał gimnastykę jako podstawowy środek dynamicznego przeciwdziałania skoliozie.

• Jasques Delpech (1777-1832) podkreślał rolę krążka międzykręgowego i asymetrycznego wzrostu kręgosłupa w progresji skoliozy. W swoich terapiach stosował ćwiczenia i pływanie.

• Bradford i Brackett zakładali gipsy w pozycji leżącejn a specjalnie skonstruowanym stole, stosując jednocześnie wyciąg wzdłużny.

W XVIII i XIX w. w wielu krajach placówki leczenie stosowały ćw. jako środek terapeutyczny. Nawet ze środowisk nielekarskich pochodziły inicjatywy upowszechnienia ćw. dla młodzieży.

• Henryk Ling (1776-1839) szwedzki twórca gimnastyki leczniczej, opracował system, który opiera się na ćw. czynnych, uznawane za podstawowe ćw. kształtujące. Opracował ćw. lecznicze dla dzieci i młodzieży z wadami postawy, zniekształceniami kręgosłupa i innymi schorzeniami narządów ruchu oraz sposób prowadzenia tych ćw. przez terapeutę. W Centralnym Instytucie Gimnastyki w Sztokcholmie wykształcił też pierwszych instruktorów kinezyterapii. Wraz z rozwojem gimnastyki szwedzkiej zaczęto również wprowadzać jej elementy do terapii wad postawy ciała. Wiązało się to zapewne wówczas z powszechnym przeświadczeniem , iż przyczyn większości wad należy szukać w dysfunkcji układu mięśniowego.

Według Luninga i Shultessa, ćw. dynamiczne miały prowadzić do przywrócenia symetrii ciała .

• Adolf Lorentz (1854-1946) uważał, iż w terapii wad postawy najistotniejsze jest odzyskanie fizjologicznego przebiegu osi kręgosłupa, a nie max siły mięśniowej

• Gustaw Zander ( 1835- 1920) Szwed , w późniejszych latach wprowadził ćwiczenia z pomocą aparatów i urządzeń. Metoda ta przeżywa renesans w zmodyfikowanej formie- z zastosowaniem opracowanych na nowo aparatów.

W 1911 r. Abbot z Portland pierwszy w ramach tych zastosował derotację w celu korekcji garbu żebrowego.

• Blount zastosował w 1946 r. pierwszy skuteczny gorset w leczeniu nieoperacyjnym skolioz, wprowadził do powszechnego użytku tzw. Gorset Milwaukee-Blounta- sprawdził sę on najlepiej w leczeniu dzieci młodszych.

Polscy lekarze w XIX w. szeroko propagowali i doceniali wartości gimnastyki leczniczej:

• Ireneusz Zabłudowski - lekarz z Białegostoku. Po ukończeniu WAM w St. Petersburgu (1882) pracował w Klinice Chirurgiii w Berlinie, gdzie rozwijał i stosował metody leczenia fizykalnego i opracował zasady mechanoterapii. Zasadniczy rozwój ćwiczeń usprawniających jest ściśle powiązany z powstawaniem i rozwojem ortopedii.

Znakomici lekarze zajmujący się schorzeniami narządów ruchu:

• Ludwik Bierkowski (1801- 1860) ur. w Poznaniu , w 1837 r. zorganizował w Krakowie zakład gimnastyczno ortopedyczny

• Teofil Matecki (1810-1886) otworzył podobny zakład w Poznaniu.

• Tomasz Drobnik (1858- 1901), ordynator szpitala Poznaniu, stworzył podstawy leczenia skutków wiotkiego porażenia dziecięcego i opracował metody przeszczepów mięsni zdrowych w miejscu porażonych. W Warszawie ok 1844 r. działały zakłady ortopedyczno - gimnastyczne, założycielem był Robert Eichler i Gustaw Mann. W tym mieście wysoko ceniony był jako specjalista w zakresie gimnastyki leczniczej Stanisław Majewski.

W 1866 r. ukazało się dzieło J.B. Wagnera Gimnastyka domowa. Praca cieszyła się duża popularnością

• 1892 r. H. Kuczalska w Warszawie otworzyła zakład gimnastyki szwedzkiej, gdzie prowadziła ćw. lecznicze metodą Linga.

W XIX w. rozwój masażu leczniczego. Dzięki staraniom Metzgera (1868- 1909) masaż stał się samodzielną dyscypliną naukową. W Niemczech K. Biesalski przeprowadził w 1907 r. badanie statystyczne, które wykazały, że jest tam ok. 100 000 dzieci kalekich w wieku poniżej 14 r. ż Zaczęto w takim razie tworzyć zakłady leczniczo-wychowawcze przygotowujące inwalidów do samodzielnego życia i nauki zawodu. Jeden z takich zakładów był prowadzony w Berlinie.

Wiek XX to okres dynamicznego rozwoju rehabilitacji. Wówczas też powstała nazwa „ rehabilitacja” w dzisiejszym znaczeniu tego słowa, przebył długą drogę przemian, zanim wypełniła się zawartymi w niej obecnie treściami. Po raz pierwszy nazwy „rehabilitacja” użył w 1918 r. D.C. McMurtie, dyrektor Instytutu Czerwonego Krzyża dla Inwalidów w Nowym Jorku, przy opisaniu szkoły reedukacji i rehabilitacji inwalidów wojennych- duża ich liczba po I Wojnie Światowej spowodowała zainteresowanie się rehabilitacją ze względów leczniczych, , społecznych i ekonomicznych. Na znaczenie ekonomiczne opieki nad niepełnosprawnymi zwrócił uwagę Paul Pastur w Belgii , uwżał ,żę będzie znacznie taniej uczyć inwalidów zawodu, niż umieszczać ich w zakładach opiekuńczych.

W Polsce po odzyskaniu niepodległości z bardzo ważny problem uznano leczenie zaburzeń narządów ruchu u dzieci i młodzieży. W wielu miastach wówczas powstały wówczas zespoły gimnastyki wyrównawczej dla dzieci z wadami postawy i bocznymi skrzywieniami kręgosłupa. W Poznaniu organizował je i prowadził ortopeda dr Wiktor Dega, podczas swoich studiów za granicą zapoznał się szczegółowo z różnymi metodami terapii i wprowadził je później w Polsce (Poznań, Bydgoszcz).W 1930 r. W. Dega zorganizował ćwiczenia gimnastyki wyrównawczej dla dzieci ze szkół poznańskich. Były prowadzone do 1939 r.

• W 1946 r. prof. Hovard Rusk utworzył nowojorskim Bellevue Center oddział rehabilitacji ( obecnie Instytut Medycyny Fizykalnej i Rehabilitacji). Był to pierwszy oddział rehabilitacji z wlasnym personelem i łóżkami. Potem zaczęły powstawać liczne ośrodki rehabilitacji i oddziały w szpitalach ogólnych. Punktem zwrotnym w intensywnym rozwoju placówek rehabilitacyjnych w Polsce była epidemia choroby Heinego-Medina w 1951r., ofiarami epidemii padło ponad 6 tys. osób, głównie dzieci. W szpitalach zakaźnych utworzono specjalne oddziały dla przypadków ostrych. Rozpoczęto leczenie rehabilitacyjne ambulatoryjne, a dla chorych z cięższymi porażeniami- leczenie w powołanych specjalnie 10 zakładach leczniczo- wychowawczych. Zakłady te stały się zalążkami specjalnych ośrodków rehabilitacyjnych, które w większości działają do dnia dzisiejszego.

W latach 50tych zorganizowano kilka szkół techników fizjoterapii, w późniejszych latach modernizowano ich program. Mgr gimnastyki leczniczej kształciły akademie wychowania fizycznego w Poznaniu, Warszawie, Krakowie, Wrocławiu i Katowicach. Uczelnie te nadal kształcą magistrów fizjoterapii. Obecnie powoływane są także wydziały przy akademiach medycznych, kształtujące fizjoterapeutów na poziomie licencjatu. W 1983 r. wprowadzono 2stopniową specjalizację mgr.

Metody postępowania usprawniającego u osób niesłyszących mają tradycję sięgającą drugiej połowy XVIII w. Powstały pierwsze szkoły dla głuchych. Niewidomi stanowili zawsze problem społeczny. Krótkowzroczność i nadwzroczność korygowano w indywidualnych przypadkach od wielu stuleci. W XIX w. Zajęto się wówczas tyflopedagogiką, problemami społecznymi, legislacyjnymi oraz postępem metod terapeutycznych. Ludwik Braille (1809-1852) ociemniały od3 r.ż., nauczyciel z zawodu, opracował punktowy system pisma, który otworzył niewidomym bezpośredni dostęp do książek- pismo Braille,a.

• Doc. Dr Janina Tomaszewska (1911-1998) współpracownik Degi, autorka opracowań dotyczących metodyki rehabilitacji, leczenia dzieci z bocznym skrzywieniem kręgosłupa, usprawniania chorych po złamaniu kręgosłupa z uszkos=dzeniem rdzenia kręgowego, po amputacji kończyn dolnych oraz zasad leczenia usprawniającego w schorzeniach reumatycznych. Zajmowała się organizacją sportu inwalidzkiego oraz problemami socjalnymi dzieci.

• Prof. Dr Kazimiera Milanowska udzielała się czynnie w życiu zawodowym, naukowym i społecznym

• Prof. Dr Andrzej Seyfried zajmuje się rehabilitacją pacjentów ze schorzeniem reumatoidalnymi i innymi schorzeniami narządów ruchu, potetyka i ortotyką, jest autorem licznych opracowań terapeutycznych i organizacyjnych, zajmuje się problemami społecznymi i zawodowymi w rehabilitacji.

• Prof. Dr Krystyna Dobosiewicz - interesuje się problemami rehabilitacji dzieci z bocznymi skrzywieniami kręgosłupa oraz pacjentów po urazach czaszkowo- mózgowych

• Prof. Dr Jan Hulek - głównymi zainteresowaniami naukowymi są mechanizmy uszkodzenia nn. Obwodowych, regeneracja nn. Obwodowych, urazy rdzenia kręgowego, neuropraksja rdzenia kręgowego.

• Prof. Dr Jerzy Kiwerski - specjalista w ortopedii i rehabilitacji

• Prof. Dr Jerzy Grossman-opracował metody usprawniania dzieci z wadami rozwojowymi, problemami rehabilitacji w geriatrii.

Poska koncepcja uznaje rehabilitację za integralną część podstawowego leczenia, a jej cechy to wczesne zapoczątkowanie, powszechność, kompleksowość i ciągłość postępowania.

---