S. Mossakowski- Tematyka dekoracji pałacu Krasińskich (1689-1699)

- pałac był własnością Jana Dobrogosta Krasińskiego

- późniejszy pałac RP

- Rozpoznanie faz budowy i dekoracji utrudniało nieprawidłowe rozpoznanie faz budowy pałacu Stanisława Kleinpoldta- Małopolskiego. Pałac ten stał się własnością Krasińskiego w latach 70 XVII. Część zachowanych rachunków dotyczy tej właśnie przebudowy! Były one łączone dotychczas z wzniesiona później rezydencja.

• Miejsce: PN. część terenu miedzy ul. Długą i Świętojerską (zakupił ten teren w 1683 i 1689)

• Zamiar budowy w 1687- wydatek na piece do wypalania cegły.

• 1689 stan surowy- kontrakt ze stolarzem Wilhelmem Barszem (na ramy okienne i drzwi)

• Dostawcy materiałów i wyk: Solari (Rococo?)

Giovanni Battista Maderki

Giuseppe Simone Bellotti

+ umowa z rzeźbiarzem gdańskim: Andrzej Schlüter (na wykończenie tympanonu- płaskorzeźby)

• Gł. Projektant budowy - Tylman z Gameren (doglądał budowy!) od 1690 płatny z tego tyt. osobno!

• 1691-93- kamieniarze chęcińscy wyk. ozdobne marmurowe odrzwia i kominki

• 1692-94- ślusarze- wyk. Żelazne okucia do 35 okien (szkice Tylmana do proj. okien mezzanino-1691)

- Podania, w których czytamy o budowie: opat paradyski Kazimierz Szczuka, pijar Benedykt Zawadzki

• 1692-93- Andrzej Schlüter- kamienny kartusz herbowy fasady. Ukończony przez kamieniarza Fryderyka w 1694.

• 1693-94- kapitele pilastrów i girlandy, malowanie fasady

• 1694- kamienne panoplia (armatury) na przyczółkach ryzalitów obu elewacji

• 1695- anonimowy sztukator wyk. Kartusz herbowy na elewacji ogrodu.

- Ukończenie elewacji ogrodowej- G.B. Maderni.

-Chronologia prac we wnętrzu: (daty w szkicach Tylmana)

• 1696- arkady miedzy klatka schodowa a salonami pietra

• 1699- dekor. Sufity klatki schodowej

- Budowa prawej oficyny(parter: kuchnia)- równocześnie z pracami wykończeniowymi

+ogrodzenie murowane całej posesji

+oranżeria, figarnia, cekhauzie w ogrodzie

• 1690- gromadzenie mat.

• 1692- dalsze prace bud. Zakończone 1695

- Budowa drugiej oficyny (parter: stajnie) nie została rozpoczęta

- Nie wykonano także: balustradowych attyk nad bocznymi ryzalitami elewacji ogrodowej

Nie ustawiono kamiennych figur i wazonów na postumentach attyki fasadowej (niektóre były nawet wykonane)

Nie dokończono dekor. wnętrz korpusu głównego

- Ukończono (na pewno): westbuł z rzeźbami figuralnymi i sztukateriami (warsztat G.S. Bellottiego) z plafonem i supraportami- malowanymi przez Michelangelo Palloniego.

- Być może ukończono: hermowe atlanty- na ścianach salonu na piętrze (łączone z A. Schluterem)

- Brama: od zachodu

Prowadzi na teren ogrodu pałacowego

dzieło wyk. wg projektów Tylmana

Zachowana w stanie pierwotnym

Rustykowane lizeny zwieńczone maszkaronami

Tematyka dekoracji plastycznej pałacu: zaczerpnięta z historii domniemanych antycznych przodków Krasińskiego

- Herb kruka- legendarna genealogia nawiązującą do patrycjuszowskiego rodu rzymskiego- Waleriuszów (gens Valeria) którego kilku przedstawicieli używało przytomna Corvinus.

- Protoplaści (s.250): 1. Marcus Valerius- pokonał znakomitego Gala, decydując o losach bitwy i całej wojny. Kruka, który atakował twarz Gala pomógł mu w zwycięstwie.

To przyniosło mu przydomek: Corvous lub Cosinus.

2. Marcus Valerius Messala Corvinus (czasy Augusta)- najwybitniejszy protoplasta, mecenas szt.,literat, mąż stanu wojownik.

Jego pojedynek i liczne fakty- przekaz Tytusa Liwiusza „Ab urbe condita” + dzieła Dionizego z Halikarnasu, Waleriusza Maksymusa, … (s.252)

Te dzieła były znane i czytane w Polsce XVI/XVII w.

Pol. XVI- historyczno-panegiryczne nawiązywanie do starożytności:

-Bartłomiej Potocki- szukając ant. Genealogii polskich rodów rycerskich znalazł rzymskich Waleriuszow jako przodków rodzin, których herby miały w godle wizerunek kruka (Ślepowron, Korwin..)

Tematyka dekoracji figuralnej głównej wschodniej elewacji pałacu: historia Marka W. Korwina.

- płaskorzeźba środkowego ryzalitu fasady

• Środek, scena: końcowy moment pojedynku Waleriusza z Galem

- pośrodku na tle budowli St. Rzymu

- akcent na MWK- za nim krzak dębu

(*dąb= waleczność i wytrwałość)

-MWK- trybun wojskowy, ubrany w: zbroje (lorica hamata) z owalna tarcza w typie republikańskim (parma equetris)

- Gal- przebity mieczem przez MWK, odpędza tarcza atakującego kruka

* scena wg opisu Dionizego z Halikarnasu

+ także wg Karpowicza: scena gł nawiązuje do fresku- walka Horacjuszy z Kuracjuszami 1612, G. Cesari, salon pał. Konserwatorów na Kapitolu, Rzym

• Strona prawa, scena: Jeźdźcy w płaszczach wojskowych (płaszcz dowódcy- paludamentum) z żołnierzami (jeden ze znakiem wojskowym- signum militarne) nie maja hełmów!

- pierwszy z jadących w zbroi łuskowej (lorlica squamata) unosi rękę- gest pozdrowienia.

-kroczacy towarzysz w cywilnej todze narzuconej na głowe- niby plaszcz kaplana- rozklada dłonie (prosi lub tłumaczy)

* scena wg podania Liwiusza (scena historyczna)- uspokojenie buntu wojska rzymskiego w Kampanii (MWK przemawia do legionow)

* nie maja bezpośredniego związku ze scena gł.

• Naroże prawe (koncowa czesc): jency skuci łańcuchami, niewolnicy. Jest to scena alegoryczna

• Naroże lewe: para zwróconych ku sobie stjacych postaci w togach

W tle oddzial kawalerii

Jeden z nich ma na glowie hełm ozdobiony lwią paszcza

* wg Liwiusza: scena, gdy Tytus Maniliusz Torkwatus (dyktator) przeprowadzil wybory nowych konsulow, wybrano MWK.

- Symbole: krzeslo kuralne (sella curulis) ozdobione skrzydłami orła,

tarcza owalna zdobiona pękiem jowiszowych błyskawic + 2 postacie efebow podtrzymujące ją.

Jest to alegoria czynow wojennych nowego konsula.

• Narożnik lewy (koncowa czesc): grupa dostojnikow w togach naciągniętych na glowy (relato capite), jeden z nich (lictor) wspiera się na pęku rózeg (fasce), drugi (mlody) trzyma zwoj pergaminu, trzeci siedzi na podeście zdobionym glowa barana, w dalszej czesci mały ołtarz i naczynie ofiarne.

*baran- zwierze ofiarne

- interpretacja: są to kapłani, wrozbici (haruspices),

* wg Liwiusza: MWK sprawował funkcje kaplana (ponifex) w czasie wojny (jakiejś tam), z ofiary wynikalo, ze jeden z konsuli musi poświecic Zycie dla zwycięstwa (padło na Decjusza Musa).

- MWK to młody (bez brody) kaplan pośrodku, który przewodniczy obrzedowi

Dziedzincowa, wschodnia fasada. Figury na szczycie (s.258)- rzeźbione, pełnoplastyczne ustawione na szczycie i narożnikach przyczółka.

• Marek Waleriusz - na szczycie

­- w zbroi łuskowej (locca squamata)

- z tarczą i mieczem w ręku

- w hełmie z wizerunkiem kruka

• Niewolnicy- po bokach MW.

- w otoczeniu panoplii

Symbolizują zwyciężonych nieprzyjaciół

- Nad naroznikami- posagi rzymskich bogow wojny:

• Minerwa (Pallada) z dzidą w reku- nad scen wróżby, bo była tez czczona jako bogini mądrości znajaca przyszłość.

• Mars z mieczem

* wg rys. Tylmana - figury członków rodu Waleriuszow lub postacie alegoryczne mialy być ustawione nad ryzalitami bocznymi tej elewacji

- nad scena zwycięstwa MW- pierwotnie umieszczony był kartusz z herbem Krasińskich (znany jedynie z foto!!) a nad nim kruk. Kartusz otoczony był wiencem laurowym, unosily go po bokach 2 postacie Famy a od gory koronowało uskrzydlone putto.

- Pod oknami mezzanino w ryzalitach bocznych- motyw kruka i podkowy połączony w zwoje laurowych i debowych girland. (motywy zaczerpnięte z herbu Krasińskich)

• Wazony- atrybuty Fortuny- zaprojektowane do ustawienia na attyce czesci miedzyryzalitowych. Zdobia obramienie okien 1p. w ryzalicie srodkowym, są wypelnione pekami owocow jak rogi obfitości.

* wazony jako świadectwo minionej przeszłości i dobra wrozba na przyszłość.

Elewacja ogrodowa- zachodnia: stanowi kontynuację programy fas. Wschodniej.

Płaskorzezba tympanonu (prawie w całości rekonstruowana): triumf jednego z rzekomych antycznych przodkow rodziny Krasińskich.

• Scena glowna:

- rydwan zaprzężony w 4 konie, żołnierz powozacy rydwanem w helmie, w glebi widoczny luk triumfalny.

- na rydwanie Waleriusz

- rozwiany plaszcz dowodcy (paludamentum)

- opiera reke na tarczy w kształcie półksiężyca (pelta)

- na glowie ma helm z krukiem

- po bokach kwadrygi krocza 4 postacie z zapalonymi pochodniami

- za kwadryga znak wojskowy (signum militarne) w formie kolistego medalionu.

• W narozach tympanonu:

- str. prawa: 2 pary meskich postaci w rozwianych togach, zwrócone w strone wozu triumfatora. Opieraja się na 2 sferach (orbis): -niebieskiej i -orbis terrarum

- starszy: wyciąga ku niemu dlon w której trzymal pioro (być może!)

- młodszy: trzyma zwoj*

* wg Ripy to symbol chwały

Rozpoznanie tego przedstawienia: wg Mossakowskiego, za M. Kühn.

• Marek Waleriusz Mesala, przyjaciel Oktawiana Augusta, slawny pisarz, mowca, mecenas art., jego triumf ex Galia zostal opisany przez Trybulla.

- Motyw 2 globow (sfer) wskazuje na czasu O. Augusta: sławny geograf i filozof stoicki Strabo, przyjaciel O.A. interesowal się szczególnie kosmologia mowil ze najwaznjesza jest znajomość zjawisk niebieskich dla właściwej oceny zdarzem na ziemi.

• Strabon jako brodaty medrzec, oparty na sferze niebieskiej

• Poeta Tribullus- przedstawiony jest jako młodzieniec, jego utwor znakomicie wspolgra z przedstawieniem orbis terrarum.

- W glebi po tej samej (prawej) stronie tympanonu:

• Para młodzieńców pozdrawiających MWM, to być może Horacy i Mecenas (należeli do kregu Messali)

- w narozu tympanonu:

• trzon lezacej kolumny* oplataja go liscie debu i krzew lauru*

* lezaca kolumna- symbol trwałości

Powalony, ale nie potrzaskany trzon kolumny! Oznaczac może konkretne zdobycze wojenne triumfatora.

* nieprzemijajaca slawa i honor

- wskazuje na nia Tribullus bo dzieki jego wierszon czyny i slawa Korwin zostaly uniesmiertelnione

-strona lewa (naroze tympanonu): -odniesienie do jego zwycięstwa

• uskrzydlona Muza (personifikacja historii) podobnie przedstawiona jak rzymska bogini Viktoria. Zapisuje imie triumfatora i miejsca zwycięstw na tarczy która podaje brodaty Chronos- czas*

* takie rozpoznanie także u Ripy.

Tematyka dekoracji rzeźbiarskiej fasady ogrodowej + figury wieńczące tympanon:

(charakter alegorycznej apoteozy)

- figury zniszczone w 1944:

• szczyt: antyczny wojownik w helmie, krótkiej tunice i obszernym plaszczu zarzuconym na ramie. Prawa reka podtrzymuje stojaca tarczę.

- wg foto sprzed 1944: w polu tarczy: godlo herbu Ślepowron rodziny Krasińskich.

Wyk. jolga. /marzec 2007/

1

---