A.Sadowski POGRANICZA część III Agnieszka Lapczyk
- Pogranicze jako obszar, terytorium znajdujące się przy granicy lub daleko od centrum
- Pogranicze jako usytuowany w przestrzeni kontakt społeczno-kulturowy między dwoma lub więcej narodami lub grupami etnicznymi
- Pogranicze jako miejsce kształtowania się nowego człowieka i jego kultury
Emil Szramek:
Cechy rejonu pogranicza: Kresowe i peryferyjne ulokowanie, Zmienna przynależność polityczna, Tygiel kulturowy i religijny, Świadomość pogranicza: człowiek pograniczny,
Konwersje obywatelskie, Mozaikowy układ społeczny
Najbardziej znane reg. pogr.: Śląsk, Pomorze, Warmia, Alzacja i Lotaryngia, Górna Adyga, Istria
A. Kłoskowska:
Pograniczem jest zetknięcie się odrębnych kultur nad granicą narodowo-państwową. Ale też genealogiczne przemieszczanie kulturowe, zmiana narodowości, uczestnictwo w kulturze mniejszościowej.
Grzegorz Babiński: Pogranicze polsko- ukraińskie: etniczność, zróżnicowanie religijne, tożsamość.
- pogranicze a granica: pogranicze to naturalny, spontaniczny wyznacznik zasięgu kultur, etosów idei, systemów wartości; granica to porządek stanowiony
WYMIARY:
Polityczny - wiąże się z politycznym przesunięciem czy wytyczeniem granic państwowych. Można wyróżnić pogranicza, które powstały na styku struktur politycznych, wokół granic państwowych lub w wyniku ich historycznych przesunięć. W pewnych sytuacjach to właśnie wytyczenie granicy politycznej i rozdzielenie jednolitego wcześniej politycznie i kulturowo obszaru doprowadziło do zwiększania się różnic kulturowych między rozdzielonymi w wyniku decyzji politycznych społecznościami oraz do powstania na ich styku obszarów pogranicznych.
Historyczny - Historia pogranicza stanowi o jego istocie to ogólne i zapewne banalne w swojej wymowie stwierdzenie powinno być uszczegółowione. Pogranicze narodowe, podobnie jak naród, jest produktem historii, powstało jako wynik długotrwałych procesów. Jednakże rola historii w tworzeniu pograniczy bywała bardzo różna i chyba mniej istotna niż w przypadku narodów. Warto analitycznie podzielić pogranicza na takie, które tworzyły się przy widzialnej obecności historii przez duże H, a więc jako skutek wyraźnych wydarzeń, czy raczej między tymi wydarzeniami. Ale chyba bardziej istotna dla tworzenia się pogranicza była ta mała, codzienna historia, nie polityczna, lecz społeczna, ekonomiczna, lokalna. W wielu przypadkach wielkie wydarzenia historyczne wkraczały na wcześniej ukształtowane naturalne pogranicza kulturowe, często dramatycznie je zmieniając.
Etniczny - Nie każde pogranicze jest pograniczem narodowym czy etnicznym. W etnografii wyróżnia się pogranicza kulturowe, czasami wręcz folklorystyczne czy gwarowe. Etniczność występuje na wielu poziomach zorganizowania, od narodów do grup etniczno- regionalnych.
W obrębie narodu występują różne jego części i grupy o zróżnicowanym stopniu narodowej identyfikacji, tożsamości i ideologii, co uwidacznia się zwłaszcza na obszarach pogranicza. Typologia pograniczy nie nie może być w pełni precyzyjna. Można dokonać takiej typologii:
- pogranicza narodowe między w pełni ukształtowanymi narodami,
- pogranicza etniczne gdy żadna z grup nie jest narodem,
- pogranicza między narodem i zbiorowością etniczną, nie będącą narodem.
Społeczny - odnosi się do różnic społecznych między zamieszkującymi obszar pogranicza grupami etnicznymi. Historia zna wiele przypadków nie tylko pograniczy, ale całych państw, które charakteryzowały się wyraźnym rozdzieleniem różnych grup etnicznych. Państwa takie powstawały na ogół w wyniku podboju lub inwazji kolonialnej, a różnice etniczne były nierzadko także różnicami rasowymi. Na wielu obszarach pogranicza ludność wiejska różniła się wyraźnie etnicznie od ludności miejskiej Łączyło się to oczywiście z różnicami zawodowymi, poziomem wykształcenia, a także statusem ekonomicznym
Kulturowy - ma centralne znaczenie w analizach pogranicza. Mamy tu do czynienia ze zderzeniami kultur, dyfuzją kulturową czasem wręcz z rozpadem kultury. Odnosimy się do podstawowych dziedzin kultury -materialnej, symbolicznej i społecznej. Pogranicze to coś innego niż granica, zwłaszcza granica państwowa, która jest wyraźną linią fizyczną. Pogranicze to obszar pewnego półcienia, przestrzeń na której występuje przenikanie i wzajemne przeplatanie się różnych ludzkich zbiorowości i ich kultur.
IDENTYFIKACJA:
1 poprzez tradycję kulturową i rodzinną
2 religijno - kulturowa
3 poprzez kultywowanie i ochronę tradycji pamięci niepodległościowej
4 z całym narodem ukraińskim i niepodległą Ukrainą|
5 społeczno - kulturowa
6 „prywatna”
Geograficzny - pogranicze zawsze ma swój aspekt przestrzenny. Czasami bywa wyznaczone w miarę dokładnie - między rzekami, łańcuchami gór, czy w oparciu o inne naturalne cechy przestrzeni. Najczęściej wyznaczone jest na podstawie geografii osadnictwa ludzkiego. Pogranicze jest przestrzenią, ale jego rzeczywisty obszar i zasięg wyznaczają migracje, osadnictwo i zróżnicowanie kulturowe mieszkańców. Przestrzeń geograficzna pogranicza funkcjonuje w świadomości jego mieszkańców - czasami nawet część wsi położona po przeciwnej stronie rzeki bywa wyraźnie oddzielona od pozostałej.
Autoidentyfikacja:
rozproszona, często nawet podzielona; człowiek marginalny, świadomość kresowa.