WYKŁAD 1
PODSTAWOWE POJĘCIA DYSCYPLINY NAUKOWEJ - STOSUNKI
MIĘDZYNARODOWE
MIĘDZ.STOS.GOSP.—więzi i zależności między istotnymi elementami podmiotami gosp. z otoczeniem w
aspekcie regionalnym oraz w aspektach gosp. światowej jako całości.
Przedmiotem stosunków międzynarodowych jest szeroka płaszczyzna aspektów związanych z takimi
płaszczyznami gospodarczymi jak:
międzynarodową wymianę towarów i usług opartą na międzynarodowym podziale pracy a więc rozwoju
specjalizacji
migracja kapitału tzn. kredyty, transfer kapitału w formie inwestycji portfelowych oraz zagraniczne
inwestycje bezpośrednie
nowoczesna technologia, która poważnie nowelizuje lub ogranicza sprzedaż zagraniczną czyli eksport
oraz import oraz wpływa na samą migrację kapitału
zagraniczna polityka która przechodziła różne trendy w związku z pojawieniem się protekcjonizmu i
poważnych barier ograniczających kupno i sprzedaż wobec otoczenia (polityka wolnego handlu,
protekcjonistyczny, neoliberalny)
problem ratowania sytuacji gospodarczej lub kryzysowej na świcie - teoria gosp. światowej
integracja gospodarcza, jeżeli dotyczy całego świata ma charakter integracji globalnej ; gdy dotyczy
najważniejszych regionów to mamy do czynienia z integracją regionalną
problem zadłużenia międzynarodowego, które poważnie wzrasta i jest próba ograniczenia go w różne
formy
rola org. międzynarodowych np. GATT (WTO) - układ o cłach i taryfach celnych, ONZ, KBWE, (dziś
OBWE), Bank Światowy - ich zadanie to doprowadzić do tego aby gospodarka światowa nie
doprowadziła do kryzysu gospodarczego.
Centrum gospodarki światowej:
USA, Kanada, Meksyk
Japonia z wpływami w Azji SE, kraje tygrysie: Korea, Singapur
kraje Europy zach. UE
Pozostałe kraje są krajami peryferyjnymi.
Semiperyferyjne - element pośredni między, krajami centrum a peryferiami.
Najważniejsze aspekty w Polsce: inflacja, bezrobocie, zadłużenie, deficyt budżetowy.
WYKŁAD 2
GOSPODARKA ŚWIATOWA
Zróżnicowanie okoliczności a szczególnie warunki formułujące globalną strategię rozwojową doprowadziły do
pojawienia się nowych analiz i spostrzeżeń na całokształt gospodarki światowej. Różne teorie modernizacji
powstały na początku lat 50-tych. Ich twórcy zakładają, że stały kontakt podsystemów zwłaszcza peryferyjnych z
semiperyferyjnymi z rozwiniętym kręgiem kulturowo - cywilizacyjnym jest nieodzowny i bardzo pożyteczny.
Efektem tego miało być zmniejszenie się zacofania i rozpoczęcie rozwoju nawet w krajach słabo rozwiniętych
zgodnie z optyką eurocentryczną w Europie, Ameryce Pn. i sfer wpływów w Japonii, mimo zróżnicowań
kulturowych, społecznych, politycznych a zwłaszcza ekonomicznych.
Autorzy polskiej transformacji ustrojowej byli zafascynowani aktualnymi teoriami modernizacyjnymi pojmując
rozwój społeczny jako ewolucyjny, bo prowadzący od stadium zacofania do stadium rozwoju przemysłowego, a
nawet informatycznego i przebiegający we wszystkich społeczeństwach konwergencyjny . Takie pojmowanie
rozwoju prognostycznego i jego atrybutów było wyrazem pobożnych życzeń wynikających z przekonania, że
etapy rozwojowe doprowadzą do niwelowania różnic ekonomicznych, kulturowych, a nawet i politycznych. W
polskich opracowaniach poświeconych problematyce globalnej zauważa się strukturę gospodarki światowej
oraz ugrupowań integracyjnych w podziale na dwa rynki czy systemy tzn. kraje wysokorozwinięte i kraje
rozwijające się, mimo różnych struktur i układów ekonomiczno - politycznych. Obecnie można stwierdzić, że
jednolita koncepcja gosp. światowej znajduje się w formie przyszłościowej gdyż rozwiązanie wielu nowych
problemów ekonomiczno- politycznych stoi jeszcze pod znakiem zapytania. Większość autorów przyjmuje
założenie mające dość ogólne ale zbyt wygodne brzmienie, że istnieje jedna gospodarka światowa mimo
występowania różnych typów gospodarek, a nawet ugrupowań. Twierdzą, że gospodarkę światową należy
rozumieć jako system, który wiąże wchodzące w jego skład gospodarki narodowe a zjednoczenie jako całość
oddziałowuje na procesy funkcjonowania i wzrostu swych części składowych. Zwolennicy powyższej koncepcji
unikający odpowiedzi na pytanie: “czy dominującą i niezbędną rolę w przechodzeniu gospodarki z form
indywidualnych do regionalnych spełnia szybko dokonująca się integracja regionalna czy globalna ?”.
Poważnym błędem jest utożsamianie obu wspomnianych form integracji gdyż integracja regionalna
zdominowała globalną gospodarkę światową na przestrzeni i płaszczyźnie dynamiki rozwojowej. Współczesny
regionalizm stał się zjawiskiem dominującym we wszystkich ważniejszych ośrodkach gospodarczych współ
czesnego świata. Odmienna od koncepcji modernizacji i naśladownictwa była jedna z interesujących szkół,
specjalistyczna dla współczesnego świata, której podstawowym tezą była zależność centrum, semiperyferie i
peryferie będąca w istocie ostrzeżeniem przed niekontrolowanym procesem modernizacji i bezkrytycznym
importem.
Powyższa teza została sformułowana na przełomie lat 60 i 70 i szybko znalazła poparcie w Ameryce
Środkowej, Azji oraz w wielu krajach Europy Zach.. Najnowsza jej wersja opracowana przez Franka określana
bywa mianem TEORII SYSTEMU ŚWIATOWEGO, a opiera się na zależności krajów peryferyjnych od centrum
gospodarczego i zauważa się pogłębiający się proces “rozwój niedorozwoju”. W 1993 r. Szwedzka Akademia
Nauk przyznała nagrodę za osiągnięcia w historii ekonomii. i stosunków międzynarodowych, za badania
dotyczące odnowy nowych struktur ekonom. Jej autorem jest prof. Fogel z Uniwersytetu Chicago, który
stwierdził ” do analizy i roli instytucji oraz norm prawnych w globalnym rozwoju gospodarki należy podchodzić
bardzo ostrożnie ”. Jego koncepcja jest kontynuacją zależności centrum - peryferia, cała problematyka
sprowadza się do odpowiedzi i wyjaśnienia, że zmiana instytucjonalna będąca trudnym procesem rozwojowym
jest konsekwencją zmieniających się reguł formalnych i nieformalnych. Reguły formalne można zmieniać
jednorazowo, nieformalne (tradycje, zwyczaje) wymagają dłuższych okresów dla każdego kraju peryferyjnego.
Autor odpowiada na pytanie: dlaczego niektóre kraje są i pozostaną bogate a inne biedne.
Zależności między centrum, peryferiami i globalną gospodarką światową posługuje się do dnia dzisiejszego
prof. Zbigniew Brzeziński.
W swych opracowaniach o peryferyjnych sferach wrażliwości, którymi dla USA były i pozostają kraje Ameryki
Środkowej i Południowej a obecnej Rosji i UE cała Europa Środkowa i Południowa.
Przy uwzględnianiu aspektów cykliczności powyższa koncepcja stosunków międzynarodowych nazywana
KAPITALIZMEM ZALEŻNYM oznacza, że każda gospodarka i jej struktura kształtowana jest w głównej mierze
przez oddziaływanie czynników zewnętrznych. Poważne czynniki zew. bardzo często nie przyspieszają lecz
opóźniają proces przemian.
Każdy rozwój gospodarczy jest wypadkową oddziaływań zewnętrznych i wewnętrznych, a prowadzenie
gospodarki autarkicznej jest wykluczone w dniu dzisiejszym.
Wyjaśnienie powyższych problemów i wątpliwych wypowiedzi przynosi historia, gdyż na przełomie lat 80-90 w
całej Europie Środkowej doszło do poważnych zmian systemowych. Proces ten wskazał odpowiednią
przynależność i miejsce w hierarchii zależności gospodarki światowej od indywidualnych krajów europejskich.
Wiele wątpliwości i nieporozumień wyjaśnia się dopiero w dniu dzisiejszym gdyż reformowane gospodarki
przez stosunki międzynarodowe łagodzą procesy cykliczności, warunkujący współprace, przystąpienie do
międzynarodowego podziału pracy, exportu kapitału i procesy integracji międzynarodowej w każdym regionie
gospodarczym. Na podkreślenie zasługuje aspekt, w okresach kryzysowych najgłębsze przemiany polityczne
następujące w krajach rozwijających się. Warunkują także sprawiedliwy podział pracy oraz skuteczne
przemiany strukturalne. Wyjcie z obecnego kryzysu światowego nie będzie możliwe bez gruntownych zmian w
teorii i polityce stosunków międzynarodowych. Koncepcja światowego kapitalizmu w tak prezentowanej formie
przybiera na znaczeniu w całej Europie Środkowej.
Projektując awans ekonomiczny Polski i zauważmy rozwój nie można bagatelizować a przede wszystkim
zapominać o kredytowanej modernizacji opartej na importowanych technologiach, kapitałach czy wzrostach
organizacyjnych gdyż prowadzą one (nie zawsze) do asymetrycznej współzależności pociągając za sobą wiele
negatywnych następstw. Petryfikacja podziału pracy miedzy centrum, peryferiami i semiperyferiami powoduje,
że ewolucja pojedynczych państw jest poważnie utrudniona, ale możliwa Przykładem awansu z peryferii do
centrum gospodarki światowej jest Japonia w dniu dzisiejszym. Spektakularny awans w systemie światowym
odnotowały również kraje azjatyckie, chociaż w ich przypadku groźna okazuje się luka między
zaawansowaniem techniczno - technologicznym a postępem społeczno - politycznym. Nie mogły o tym
zapominać takie kraje jak Polska z Europy Wschodniej. Koncepcja światowego kapitalizmu w powyższych
formach przybiera na znaczeniu, a w miejsce tradycyjnego podziału pracy pojawia się nowy międzynarodowy
podział pracy oparty na odmiennym podłożu, które tworzy nowa technika i technologia. Oprócz tradycyjnych
regionów geograficznych, nowych trans granicznych oraz międzynarodowych mówi się o zupełnie nowych
podmiotach gospodarczych, które warunkują ukształtowanie się zupełnie odmiennego podziału regionalnego
opierając się na tezie, że w całym procesie stabilizacji światowej w tym na starym kontynencie nie może
pojawić się taka forma współpracy jak “Europa Ojczyzn” lecz będzie to “Europa Regionów”. Proces globalizacji
może przebiegać w odmienny sposób jedynie w krajach o znaczeniu mocarstwowym wsparte filarem czynników
politycznych, który jest problemem militaryzacji. W aspektach gospodarczych wyższe tempo gospodarki nie
zapowiada niwelowania i wyrównywania poszczególnych krajów. Może ono występować jedynie w przypadku
ugrupowań integracyjnych, które zapewniają przeobrażenia strukturalne, socjalne i przebudową gospodarki w
kierunku efektywności. Podstawowym parametrem świadczącym o rozwoju gospodarczym światowej jest
DOCHÓD NARODOWY, którego koncepcje można stosować jedynie w dojrzałej i otwartej gosp. rynkowej.
Wyrażany przez nią poziom zależy od działania rynku międzynarodowego, którego reguluje pieniężne glosy
społeczeństwa. W literaturze ekonomicznej przyjmuje się błędnie utożsamiane PNB z rozwojem. Sprzeczność
tą w stosunku do gospodarki światowej wyjaśnia prof. Galbraith. W obecnej sytuacji gospodarki, globalnej
gospodarki światowej i międzynarodowych stosunków gosp. na plan pierwszy wysuwają się łagodzenia takich
negatywnych przejawów jak inflacja, bezrobocie, zadłużenie międzynarodowe. Głównym celem stosunków
międzynarodowych jest wprowadzenie mechanizmu funkcjonowania i takiej struktury gospodarki na świecie,
aby zależności między powyższymi parametrami ulegały łagodzeniu. Ważnym generatorem współczesnych
stosunków międzynarodowych jest nauka, technika i technologia, która obok kapitału, ziemi i pracy jest
głównym filarem rozwoju współczesnej cywilizacji.
WYKŁAD 3
MIĘDZYNARODOWA MIGRACJA CZYNNIKÓW PRODUKCJI
Najważniejszą rolę odgrywa migracja kapitału (import, eksport) i nowoczesnej technologii.
Zdolności rozwojowe każdej gospodarki ogranicza niedostateczność zasobów kapitałowych wykorzystywanych
na zaplanowane i nie prognozowane cele inwestycyjne lub przemiany strukturalne Przemiany strukturalne
każdej gospodarki wynikające z dotychczas popełnianych
błędów w dotychczasowej gospodarce (np. Polska) nadmiernie obciążają wszelkie procesy akumulacji i
główne źródła rozwojowe. Zmiana celów i priorytetów polityki makroekonomicznej a szczególnie
międzynarodowej ma na celu poprawić warunki w kierunku akumulacji kapitałowej, która w ramach gospodarek
indywidualnych są niewystarczające lub nieprawidłowo wykorzystywane.
Kapitał zagraniczny wykorzystywany dla potrzeb rozwoju i restrukturyzacji każdej gospodarki może pochodzić z
trzech źródeł:
z kredytów udostępnionych przez oficjalnych pożyczkodawców, którymi są międzynarodowe instytucje
finansowe i rządy krajów udzielających kredytów
z inwestycji realizowanych w danym kraju przez zagraniczne firmy narodowe i korporacje
międzynarodowe lub wielonarodowe
z bezzwrotnej pomocy finansowej różnych instytucji i organizacji np. PHARE (pomoc dla Polski)
Kredyty zagraniczne udzielane przez oficjalnych pożyczkodawców
kredyty międzynarodowych instytucji finansowych tzn.: Bank Światowy, Europejski Bank Inwestycyjny,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. Zaciąganie powyższych kredytów załatwia rząd danego kraju i jest
głównym gwarantem jego zwrotu.
kredyty udzielane przez rządy państw w ramach plafonów gwarancyjnych zagranicznych wszelkich instytucji
ubezpieczeniowych.
Ze względu na czas dzielimy je na:
kredyty długookresowe pow. 5lat
kredyty średniookresowe 1-5 lat
kredyty krótkookresowe do 1 roku
Kredyty udzielane Polsce dzielą się na:
Kredyty budżetowe, które zaciąga rząd
Kredyty gwarantowane, za które odpowiada rząd lub Ministerstwo Finansów.
Z punktu widzenia rodzajów udzielanych kredytów wyróżniamy 4 rodzaje kredytów:
strukturalne kredyty dostosowawcze udzielane przez Bank Światowy dla zasilania budżetów i wspierania
reform oraz finansowania konkretnych działań wynikających z umowy
bezpośrednie kredyty inwestycyjne dla konkretnych podmiotów gospodarczych
kredyty inwestycyjne w formie linii kredytowych dostępnych dla podmiotów gospodarczych bez względu
na formę własności za pośrednictwem banków krajowych. W przypadku kredytów instytucji rządowych dla
poszczególnych krajów linie są udostępniane bankom krajów dłużniczych w ramach plafonów
gwarancyjnych, za które gwarantuje czy też odpowiada instytucja rządowa lub poręczyciel finansowy np.
Ministerstwo Finansów
pozostałe kredyty nie spełniające powyższych kryteriów, a które udziela Bank Światowy na specyficzne
na specyficzne sytuacje gospodarcze np. promocję zatrudnienia, rozwój służby zdrowia, rozwój przemysłu,
przyspieszenie prywatyzacji czy restrukturyzacji.
Chociaż kredyty udzielane Polsce charakteryzowały się zróżnicowaniem geograficznym, warunkami spłaty
odsetek to w dniu dzisiejszym 90% kredytów udzielanych Polsce pochodzi z następujących podmiotów
gospodarczych:
Światowy 40%
Niemcy 20%
Bank Europejski Bank Inwestycyjny 12%
USA 11, 8 %
Francja 7, 9%, Włochy 5% 1994- - 1995
Korea Pd. 4, 9%
W przekroju geograficzno - instytucjonalnym na przestrzeni lat 1950 -1990 kredyty pochodziły z krajów, z którymi
polska utrzymywała dobre stosunki gospodarcze, a termin spłacanych odsetek ulega odroczeniu z wyjątkiem
Klubu Londyńskiego, którego kapitał czy kredyty miały być spłacane na bieżąco, co umorzeniach,
przesunięciach spłaty kredytu nie było mowy. Pozostałe instytucje finansowe: Bank Światowy, Międzynarodowy
Fundusz Walutowy, Klub Paryski przesunięcia możliwe - polskie zadłużenie rosło.
Dzisiaj nasze zadłużenie = 42 mdl $.
Głównymi barierami wpływającymi na życzliwość kredytodawców zalicza się: obawę przed ponoszeniem ryzyka
i obwarowywanie niektórych kredytów nadmierną liczbą klauzul zabezpieczających (jeśli brak zaufania do
kredytobiorcy). Drugą przyczyna ograniczającą możliwości swobodnego kredytowania jest długa i uciążliwa
procedura załatwiania wszelkich spraw administracyjnych, nawet w instytucjach ponadnarodowych. Trzecią
barierą jest ściśle podporządkowanie przedmiotu planowanych kredytów, a więc z góry ustalenie na co ma być
on przeznaczony.
Drugą formą exportu kapitału są inwestycje zagraniczne, które realizowane przez firmy krajowe stanowią źródło
uzupełniania krajowych zasobów kapitałowych. Według kryterium możliwości zachowania kontroli nad
procesem podejmowania decyzji.
Inwestycje zagraniczne dzieli się na 2 grupy:
Inwestycje zagraniczne portfelowe (oparte wyłącznie na papierach wartościowych)
Inwestycje zagraniczne bezpośrednie (decydują w dniu dzisiejszym o gospodarczym porządku świata, gdyż w
80% inwestycje bezpośrednie są stymulatorem obrotów towarów ma świecie i głównym czynnikiem
napędowym exportu każdego kraju.
Zagraniczne Inwestycyjne Bezpośrednie (ZIB) występują gdy inwestor w firmie zagranicznej zachowuje znaczny
stopień kontroli nad procesami podejmowania decyzji dotyczących wytwarzania dochodu w firmie krajowej oraz w jej
filiach i oddziałach. Na poziomie mikroekonomicznych takich możliwości nie zapewniają inwestycje portfelowe,
które często wiążą się z działaniami wyłącznie spekulacyjnymi z racji zmian sytuacji na giełdach papierów
wartościowych. Dlatego zagraniczne inwestycje bezpośrednie w każdym cywilizowanym kraju świata wychodzą
w płaszczyznę stosunków międzynarodowych na pierwszy plan, przyczyniają się do przyspieszenia prywatyzacji
stanowiąc ważny kanał transmisji nowych rozwiązań technicznych, technologicznych i nowoczesnych metod
zarządzania a nawet marketingu. Stymulując poprawę nowoczesności i jakości produkcji nawet krajowej, ZIB -y
oddziaływają na rozwój eksportu i importu, wzmacniają gospodarkę danego kraju na rynkach
międzynarodowych w okresie ostrej rywalizacji i współzawodnictwa współczesnego świata. Dynamika ZIB dwa
razy przewyższa dynamikę obrotów towarowych, a głównym inwestorem tej formy kapitału na świecie są: USA,
JAPONIA, WIELKA BRYTANIA, NIEMCY, FRANCJA, KORPORACJE MIĘDZYNARODOWE.
Na przestrzeni lat 1950-1995 w dynamice bezwzględnie dominował kapitał amerykański, a głównym terenem
lokowania inwestycji bezpośrednich od lat 60- tych były kraje peryferyjne.
Od początku lat 80- tych, 70 % lokat inwestycyjnych dokonują kraje wysoko rozwinięte. W dynamice i strukturze
ZIB występują poważne zmiany ilościowe i jakościowe.
W latach 90-95 na głównego inwestora na świecie wysuwa się gospodarka japońska dystansując USA i
Europę Zachodnią. Z aspektów współpracy gospodarczej a nawet teorii MSE wynika że między obrotami
towarowymi a migracją kapitału powinny występować ścisłe korelacje.
W polskiej gospodarce po 89 roku zauważa się dość paradoksalny przypadek i trudną do wyjaśnienia sytuację
kapitałową, gdyż głównym inwestorem lokat kapitałowych w Polsce są USA, a w obrotach towarowych Niemcy.
W hierarchii krajów Europy Środkowej pod względem lokowanego w Polsce kapitału zajmujemy 2 miejsce po
Węgrach. Ze względu na ZIB per capita Polskę wyprzedza Norwegia, Czechy, Słowacja i wszystkie kraje
nadbałtyckie. O prawidłowej formie lokowania kapitału w każdej formie decyduje skuteczność specyficznych
podmiotów gospodarczych, którymi w stosunkach międzynarodowych są:
korporacje międzynarodowe
korporacje wielonarodowe
korporacje transkontynentalne
korporacje światowe
korporacje globalne
O dynamice i strukturze ZIB decyduje nie tylko kraj ale też firma macierzysta decydująca się na ZIB w wybranym
kraju świata (mogą być to filie i oddziały).
definicja:
Korporacje międzynarodowe to przedsiębiorstwa działające w co najmniej 6 krajach, których kapitał
może pochodzić z jednego kraju.
definicja:
Korporacje wielonarodowe to przedsiębiorstwa ponadnarodowe, których kapitał musi pochodzić z
co najmniej 2 krajów, a miejsce i zróżnicowanie lokowania inwestycji bezpośrednich nie odgrywa w
tym zakresie decydującego znaczenia.
Z tendencji które kształtują współczesne MSE, na pierwszy plan wysunęły się korporacje międzynarodowe
eliminując wielonarodowe gdyż w aspektach wielonarodowości pojawiły się sprzeczności wynikające z problemu
warunków lokowania kapitału, struktury produkcji oraz podziału wygospodarowanego zysku.
FORMY INTEGRACJI
regionalna - zdominowała globalizm dlatego korporacje o zasięgu regionalnym odgrywają ważniejszą rolę niż
niektóre korporacje o zasięgu światowym. Sytuacja ta ma zostać ustabilizowana na początku 21 wieku.
globalna
Obok kredytów portfelowych, ZIB dołącza nowoczesną technikę, technologię. Technologia, wiedza, wysokie
kwalifikacje decydują o kształcie zagranicznej polityki gospodarczej każdego kraju. W zakresie nowoczesnej
technologii (eksport) dominują: USA, Japonia. W zakresie eksportu towarów o średniej technologii na 1- wszy
plan wysunęli się Niemcy i najprawdopodobniej utrzymają się przez najbliższe 20 lat.
Zróżnicowanie inwestycji bezpośrednich, nowoczesnej techniki i technologii wynika z nakładów środków
finansowych przeznaczonych przez dane kraje na B+R.
W tym zakresie zajmujemy przedostatnie miejsce w Europie (tylko przed Bałkanami).
PIENIĄDZ ŚWIATOWY I MECHANIZMY ROZLICZEŃ
MIĘDZYNARODOWYCH
Według ekonomistów: dolar
pieniądz światowy - każda waluta wymienialna
od momentu wstrzymania wymienialności dolara na złoto dolar przestaje pełnić podstawową funkcję.
Pieniądzem światowym jest więc samo złoto.
Pierwszą formą rozliczeń międzynarodowych, która jest rezultatem stosunków gospodarczych danego kraju z
otoczeniem jest forma dewizowa, która dokonuje się dzięki wszelkim świadczeniom płatniczym występującym
w skali międzynarodowej. Są to więc wszelkiego rodzaju papiery wartościowe łącznie z pieniądzem używanym
do form zapłaty, czy uregulowania należności, czy rozbieżności finansowych. Dewizowa forma rozliczeń
pozwala na uzyskanie pełnych korzyści z wymiany międzynarodowej racjonalne rozszerzenie zagranicznych
stosunków gospodarczych (ZSG) w tym kierunku, aby zapewniały największą rentowność. Z biegiem czasu
pojawiają się kolejne formy rozliczeń rozliczenia bezdewizowe (stosunki dwustronne lub wielostronne,
międzynarodowe)
Rozliczenia bezdewizowe (RBd) - jest to forma powszechna i wygodna, używana w większości krajów świata a
szczególnie zauważalna w gospodarkach posiadających waluty częściowo wymienialne lub nie wymienialne w
ogóle. RBd polega na tym że w transakcji międzynarodowej nie bierze udziału pieniądz a wymiana
dokonywana jest w formie naturalnej towar za towar (wymiana barterowa). Podstawowe formy RBd stosowane
w praktyce to transakcje kompensacyjne, clearing dwustronny (bilateralny) i wielostronny (multilateralny).
I. TRANSAKCJE KOMPENSACYJNE - polegają na procesie wymiany, w którym dwa państwa uzgadniają
wzajemne dostawy towarów o różnej wartości. Taki sposób zawierania transakcji nie pozostaje zbyt wygodny,
gdyż rodzi negocjacje między państwami nie zawsze kończące się pozytywnie. Konieczne jest również
znalezienie odpowiednich partnerów oferujących sobie na wzajem atrakcyjne towary. Dlatego ta forma
ogranicza elastyczność wymiany i nie może rozwijać się na szeroką skalę w gospodarce globalnej.
II. Częściej stosowanym sposobem prowadzenia wymiany bez użycia dewiz jest system rozliczeń w
CLEARINGU BILATERALNYM (dwustronnym). ta forma jest najczęstszą formą w stosunkach wzajemnych
między krajami o walutach wymienialnych i niewymienialnych lub w ramach krajów posiadających
nieustabilizowane sytuacje płatnicze.
Zasada rozliczenia dwustronnego jest to próba uelastycznienia transakcji kompensacyjnych, dlatego twierdzi
się, że jest to szereg rozłożonych w czasie transakcji barterowych. Podstawą rozliczeń są dwustronne umowy
między dwoma krajami dotyczące wzajemnych płatności wynikających z bilansu płatniczego.
W każdej umowie dewizowej określa się:
sumę globalnej płatności
okres ważności
walutę rozliczenia
sposób postępowania w przypadku niezbilansowania własnych obrotów.
Poza tym umowy te zawierają dodatkowe postanowienia dotyczące ilości lub wartości obrotów
kontyngentowych lub rozbieżności płatniczej między dwoma krajami. Każda umowa obejmuje część handlową
(1) i część płatniczą (2):
1.obejmuje ilościowa lub wartościową specyfikację dostaw
1.określa sposób rozliczeń umowy handlowej
Na podstawie umowy bilateralnej większość krajów rozlicza wszelkie obroty towarowe w ciągu roku lub kilku lat,
które dokonuje się ilościowo lub wartościowo. Wartość wzajemnych obrotów jest ustalona w umownej walucie
clearingowej, która może być jednostką narodową lub walutą trzeciego kraju. Ważnym elementem umowy
bilateralnej jest określenie sposobu postępowania w przypadku niezbilansowania obrotów, który wynika z
umowy. jest to istotne, gdyż bardzo często wartość wzajemnych obrotów pod koniec okresu obrachunkowego
nie ulega zrównoważeniu. W tym celu w umowach bilateralnych stosuje się kredyt techniczny, który udziela dany
wierzyciel. Wysokość kredytu technicznego jest to określony % wartości wzajemnych dostaw, ma on na celu
utrzymania stabilności wymiany gospodarczej, aby następowała dalsza współpraca gdyż w przypadku np.
towarów konsumpcyjnych doprowadziłoby to do bardzo negatywnych sytuacji. Kiedy kredyt techniczny nie
równoważy rozbieżności przystępuje się do definitywnego rozliczenia między stronami. Wyróżniamy 2 formy w
tych okolicznościach:
tzw. zamrożenie clearingowe - dodatkowe dostawy dóbr i usług nie przekraczające 3 - miesięcy
spłata rozbieżności w dowolnej walucie wymienialnej sprzedaż taka może być rozliczona dewizowo lub
przy pomocy specyficznych towarów np. ropa naftowa, gaz, atrakcyjne towary o innym klimacie
dojrzewania.
W rozliczeniu bilateralnym stosuje się wymianę naturalną a niezbędnym warunkiem sprawnego funkcjonowania
takiego systemu jest wartościowe równoważenie wzajemnych obrotów.
Nie mile widziana jest duża rozbieżność między eksportem a importem dwóch współpracujących ze sobą
krajów. Ze względu na ograniczenia postęp w organizacjach nie utrzymał się na stałe a w handlu
międzynarodowym jego miejsce zajęły rozliczenia wielostronne podnoszące efektywność organizacyjno -
finansową. Rozliczenia 2-stronne pobudzały inflację w gospodarce całego świata, gdyż chwilowo wolne środki
pieniężne, importerzy i eksporterzy wykorzystują w pierwszej kolejności. Ponadto w rozliczeniach dwustronnych
dochodzi do współpracy a nawet grupy towarowej, które z rachunku ekonomicznego można było nabyć w innych
krajach. Zmodyfikowaną i bardziej rozwiniętą formą rozliczeń bezdewizowych jest:
III. CLEARING WIELOSTRONNY
Ten sposób rozliczeń jest swoistą formą terytorialną, podmiotową ograniczonych rozliczeń dewizowych. Forma
wielostronna różni się od 2-stronnego tym, że umowa na podstawie której dokonuje się rozliczeń podpisywana
jest przez więcej niż dwa kraje a obroty nie muszą się wzajemnie bilansować. Na mocy tej umowy nadwyżki
uzyskane z jednym krajem mogą pokrywać deficyt w stosunkach z pozostałymi sygnatariuszami w umowie.
Rozliczenie wielostronne sugeruje, że dany kraj powinien zachować równowagę nie indywidualną lecz z
wybrana grupą krajów, z którymi najczęściej są ugrupowania integracyjne. Rozliczenia wielostronne w clearingu
są dużo korzystniejsze od rozliczeń 2-stronnych, gdyż przyczyniają się do wzrostu racjonalności
gospodarowania, pogłębiają proces specjalizacji a zapewniają możliwość wyboru dostawcy lub odbiorcy danej
grupy towarowej, szczególnie o niższej jakości lub po wyższych cenach, co okazuje się niemożliwe w rozliczeniu
dwustronnym. Kolejną zaletą rozliczeń wielostronnych jest wzrost znaczenia waluty rozliczeniowej, która nie pełni
już funkcji wyłącznie technicznych ale może spełniać rolę pieniądza międzynarodowego na całym obszarze,
którą objęta jest umowa. Można wreszcie uznać, że przejście do wielostronnych rozliczeń dewizowych zmusza
do regularnych płatności dewizowych słusznie uważanych za najwygodniejszy i najefektywniejszy sposób
rozliczeń międzynarodowych a potwierdza to próba wprowadzenia wspólnej waluty w UE od 1999 roku pod
nazwą “EURO” mająca być ukoronowaniem całego procesu pogłębiania współpracy gospodarczej a z biegiem
czasu może otworzyć szansę do głównego jądra europejskiego nowych krajów takich jak: Polska Czechy,
Słowacja, Węgry. Warunkiem rozliczeń wielostronnych jest prawidłowe funkcjonowanie i relacje pieniędzy
krajowych w stosunku do zagranicy, który reguluje najważniejszy problem pieniądza światowego a jest nim
polityka kursu walutowego.
WYKŁAD 5
SKUTECZNOŚĆ ROZLICZEŃ MIĘDZYNARODOWYCH
Problem pieniądza światowego, jego skuteczność w funkcjonowaniu w gospodarce, którego forma rozliczeń są
kursy walutowe.
Rezultat wymiany towarowej zależy nie tylko od czynnika ekonomicznego ale skuteczność oddziaływania
określonych przepisów wynika z relacji która zależy od ceny pieniądza krajowego. Kurs walutowy - cena
pieniądza krajowego wyrażona w walucie zagranicznej.
Rezultaty rozliczeń międzynarodowych zależą od wymienialności waluty a skuteczność od wielkości
kształtowania się kursu walutowego. Aby skuteczność rozliczeń międzynarodowych była wysoka musi być
odpowiednia relacja między waluta jednego i drugiego kraju. Niezbędne jest wprowadzenie kursu walutowego
dla prawidłowego wyrażenia ceny pieniądza zagranicznego w walucie krajowej (i na odwrót). Problem
komplikują bariery (rozbieżność, odchylenia kursów walutowych)
ZAGRANICZNA POLITYKA EKONOMICZNA
ZAGRANICZNA POLITYKA EKONOMICZNA - ZWANA POLITYKĄ HANDLOWĄ
- państwa w zakresie działalność obrotu zagranicznego, które przez odpowiednie narzędzia i środki
oddziałowuje na zmianę poziomu eksportu i importu, strukturę handlu zagranicznego poprawę
relacji cen eksportowych do cen importowych (term of trade) oraz uzyskania nadwyżki w bilansie
handlowym i płatniczym.
Zagr. Polit. Ekonom. - ma charakter ewaluacyjny gdyż przechodzi z jednej formy w wyższe przez zastosowanie
lub odrzucenie odpowiednich środków czy instrumentów.
W zarysie historycznym miała ona potrójny wymiar:
polityka wolnego handlu - podkreśla konieczność swobody obrotów towarowych ; zakłada zniesienie
ograniczeń i przeszkód w rozwoju handlu międzynarodowego występujących w formie ceł, polityki celnej,
ograniczeń ilościowych, jakościowych, dewizowych oraz sztucznych środków popierających eksportu w formie
premii i subwencji dla produkcji i eksportu.
polityka protekcjonizmu - w odróżnieniu od 1. opiera się na założeniu, że międzynarodowych stosunkach
gospodarczych nie zawsze występuje zgodność interesów a wręcz przeciwnie gdyż mogą być one sprzeczne
ze sobą ; w tej sytuacji wiele krajów zyskuje stosując określone polityki handlowe przez ograniczenie przychodu
określonych towarów regulując konkurencję zagraniczną w stosunku do krajowej,
protekcjonizm gospodarczy - ma na celu ochronę produkcji krajowej przed konkurencja
zagraniczną, a został zapoczątkowany w okresie merkantylizmu
Merkantylizm - polityka ta służyła utrzymaniu aktywnego salda bilansu handlowego przez ograniczenie importu
za pomocą ceł i popieranie wywozu własnych towarów przy stosowaniu premii i ulg dla producentów i
eksporterów krajowych.
W okresie masowej produkcji przemysłowej w Wielkiej Brytanii oraz Francji pojawiła się tendencja do zmiany
polityki handlowej. Inicjatorami tych dążeń byli właściciele ogromnej nadwyżki produkcyjnej właściwie w tych
krajach i ich interesem było zniesienie nakazów i ograniczenie systemu merkantylistycznego oraz przejście do
polityki wolnego handlu (p. w. h..). Rozwój p. w. h. Przypadł na lata 1765 -1865. Dokonano wtedy stopniowej
obniżki ceł, ale dotyczyło to wymiany między Wielką Brytania i Francją. Układ ten pozostał w mocy do1880 r.,
ale zawierał klauzulę największego uprzywilejowania i był modelem liberalizacji handlu międzynarodowego w
latach następnych. Już od 1890 r. Zauważono w Europie i USA powrót protekcjonizmu przez wprowadzenie
taryf celnych. Wprowadzono dużo wyższe cła w Niemczech, USA, Francji w celu ochrony przemysłu krajowego.
Wyjątkiem była Anglia.
W okresie międzywojennym a nawet czasach Wielkiego Kryzysu Gospodarczego (1929 - 1933) zauważono
konieczność utrzymania protekcjonizmu w celu ochrony konkurencji zewnętrznej. Również Keynes wskazywał na
negatywne i pozytywne przejawy protekcjonizmu.
Twierdził on, że są to ograniczenia w handlu zagranicznym i mogą być jedyną formą służąca w każdym kraju
zdrowej polityki zatrudnienia. Na skutek sugestii Keynesa ora stosowanej wtedy polityki sterowanej przez GATT
(dziś WTO) pojawiła się mocna koncepcja względem protekcjonizmu zwana polityką neutralną.
tendencje do liberalizacji w większości wysoko rozwiniętych krajów przez wprowadzenie polityki neoliberalnej
nie oznaczało powrotu do klasycznej polityki wolnego handlu, lecz zmusiły tylko do osłabienia nowych form
protekcjonistycznych. Współczesny protekcjonizm oparty na zasadach neoliberalnych różni się od protekcji lat
30-tych, gdyż ma charakter selektywny. W odróżnieniu od globalnego, regionalny różniący się od narodowego
oraz pozataryfowy w stosunku do tradycyjnego występującego w formie taryfy celnej. Polityka
protekcjonistyczna przechodziła różne wzloty i upadki tzn. w miejsce likwidowanych barier taryfowych pojawiały
się zastępcze środki i ograniczenia mające identyczną skuteczność, a różniące się wyłącznie nazwą (zamiast
polityki celnej pojawia się ograniczenie ilościowe i jakościowe, które ma takie same skutki)
Rundy Kennedy'ego - występuje z ofertą liberalizacji przepisów celnych między Starym Kontynentem a
gospodarką amerykańską ; ogromne nadwyżki towarowe w latach 70-tych w gospodarkach azjatyckich, ich
teoretycy a szczególnie Japończycy ostrzegają Europę i USA, że jeśli przeprowadzona liberalizacja nie będzie
dotyczyła ogromnej nad produkcji, zastosują wobec USA i Europy Zach. bardzo skuteczny środek
protekcjonistyczny - drogę nowoczesnej technologii. Europejczycy i Amerykanie uginają się w 1973 r. dochodzi
do spotkania na szczycie w Tokio
Runda Tokijska - ma na celu złagodzić przepisy taryfowe i pozataryfowe w stosunku do Japonii i sfer wpływów
azjatyckich i USA ; Zauważa się rozbieżności rozwojowe pomiędzy bogatą północą a południem w Europie,
ogrom rozbieżności między północą i południem a centrum gospodarczym Europy. Granica rozbieżności nie
ulega zmniejszeniu, gdyż z tezy koncepcji gospodarki światowej rozwój niedorozwoju - bogaci stają się bogatsi,
a biedni stają się biedniejsi, luka rozwojowa powiększa się. Wtedy budzą się gospodarki krajów peryferyjnych
oferujące dla całego świata najtańszą siłę roboczą, ale produkujący także największą ilość żywności na
świecie. Kryzys energetyczny lat 70-80 przekształca się w kryzys żywnościowy i kraje rozwijające się wysuwają
tezę, że w ramach wymiany międzynarodowej polityki neoliberalnej musza zostać uwzględnione gospodarki
peryferyjne. Pociąga to za sobą kolejną rundę - Rundę Urugwajską.
Runda Urugwajska - dotyczy liberalizacji artykułów konsumpcyjnych, głównie rolno-spożywczych między
peryferiami a krajami centrum ; trwała ona blisko 18 lat i miała 8 przystanków tzn. nadzwyczajnych posiedzeń,
gdyż łagodzenie neoliberalizmu nie przyniosło skutecznych rozwiązań. Ostatecznym efektem kolejnych rund
urugwajskich było utworzenie w 1995 r. kolejnej organizacji ponadnarodowej - WTO.
WTO - zastąpiła GATT, który nie mógł sprostać komplikującej się sytuacji liberalizacji permanentnych stale
odradzających się współczesnych narzędzi parataryfowych i poza taryfowych. Runda urugwajska nie kończy się
rezultatem i dlatego musi powstać WTO. Obok klauzuli narodowej i klauzuli największego uprzywilejowania
najlepszymi środkami zagranicznymi były cła i polityka celna.
CŁA - nadawane przez państwo na towary w momencie przekraczania przez nie granicy, określonej opłaty.
Jego ciężar w efekcie ponosi zawsze konsument towaru. Ustawy celne w większości krajów na świecie nie
podaje definicji cła, lecz podają od czego, w jakiej wysokości, kiedy, przez kogo będzie ono realizowane czy
zapłacone.
Są różne formy ceł i polityki celnej.
Podział:
cła retorsyjne
cła dyskryminacyjne
cła preferencyjne
Podział z punktu widzenia sposobu ich ustalania dzielimy je na:
ustalane wartościowo
ustalane ilościowo
kombinowane (mieszane)
Podział:
cła maksymalne
cła minimalne
W ramach liberalizacji pojawia się kolejna grupa barier utrudniających wymianę - narzędzia pozataryfowe a
polityka wolnego handlu przeszła do historii.
Do ograniczeń pozataryfowych zaliczamy:
ograniczenia ilościowe
ograniczenia dewizowe
Narzędzi pozataryfowe:
opłaty wyrównawcze
podatek
opłaty wewnętrzne
zarządzenia skarbowo-podatkowe
polityka kursu walutowego
Dzisiaj główną rolę odgrywają bariery (niezlinearyzowane) drogą wspólnej umowy lub skutecznej organizacji
międzynarodowej. Są to:
udział państwa w handlu międzynarodowym
formalności celne i administracyjne stosowane przy imporcie
normy stosowane przy imporcie
ograniczenie poprzez oddziaływanie cen
pozostałe ograniczenia w tym narzędzia pośrednie w których najważniejszą rolę odgrywa kurs walutowy.
Do skuteczności wszelkich form protekcjonistycznych należy podchodzić bardzo ostrożnie, gdyż najczęściej
stosowaną formułą w polskiej literaturze jest wyłącznie negowanie protekcjonizmu, bo uważa się, że cło oraz
wszystkie podobne rzeczy trzeba wyeliminować. W literaturze zachodniej są sugestie, że polityka
protekcjonistyczna ogólnoświatową grą zespołową, której w 100% wyeliminować się nie da. Bariera czy środek
taryfowy lub pozataryfowy likwidowany w dniu dzisiejszym zostaje zastąpiony analogicznym narzędziem, które
się tylko inaczej nazywa a przynosi taki sam skutek jak instrument poprzedni np.: opłaty portowe, ilości i jakości
sprzedawanych towarów, opakowania, terminy dostaw.
Protekcjonizm jest potrzebny, ale w ograniczonym zakresie. Pozytywny protekcjonizm i eliminacja kombinacji,
zmusza producentów do lepszej jakości i wyklucza manipulowanie złą jakościowo produkcją krajową, może
oddziaływać na politykę i gospodarkę (USA zniosło dla Polski klauzulę największego uprzywilejowania i
możliwa była zmiana systemu), pomaga on też eliminować manipulowanie kursami walutowymi, które
zauważane były między już nie wybranymi grupami krajów, ale nawet ugrupowaniami regionalnymi (UE,
CEFTA, EFTA, NAFTA)
UE - Amerykanie nazywają niedostępną twierdzą europejską, uznać jej działalność doprowadzić do
protekcjonizmu na całym świecie
WYKŁAD 7
INTEGRACJA GOSPODARCZA
UWARUNKOWANIA I FORMY MIĘDZYNARODOWEJ INTEGRACJI
Teoria integracji gospodarczej bez względu na formę, treść, miejsce zostaje weryfikowana w każdym modelu
rozwojowym, ze względu na zróżnicowania geograficzne, ekonomiczne, polityczne i kulturowe.
W tradycyjnych ujęciach integracji gospodarczej przyjmuje się rolę specyficznej siły gospodarczej działającej na
zasadzie ” ucieczki naprzód ”, które warunkują jej bezwzględny rozwój. Uważa się, że każdy krok rozwojowy
sprzeczny z założeniem niektórych form współpracy regionalnej może pociągać następne implikacje, które
potwierdzają o rozwoju lub utrzymaniu tego co zostało dotychczas osiągnięte. W wyniku uzależnienia
ekonomicznego i wzajemnego dostosowywania struktur gospodarczych i politycznych miała być osiągnięta
droga wstępnej współpracy i koordynacji ekonomicznej. Nadzieję na wiarygodność powyższego przebiegu
integracyjnego wzrasta gdyż coraz szybciej obserwowano szybszy rozwój aspektów gospodarczych w stosunku
do niebezpiecznych problemów politycznych. Były nimi:
- pierwsze i tradycyjne formy współpracy na etapie strefy wolnego handlu, a nawet ograniczeń taryfowych i
integracji globalnej
W strategii powstawania i kształtowania się integracji sugerowano , że każdej jej formie wpływającej na
wyrównywaniu różnic w rozwoju pogłębiać będzie międzynarodowy podział pracy, a z biegiem czasu sprzyjać
rezultatom politycznym, które kształtują ład i porządek na całym Świecie.
Integracji gospodarcza pogłębia się i przybrała nieodwracalny charakter.
Decydują o niej takie procesy jak:
zagęszczenie się powiązań produkcyjnych
pogłębiająca się współzależność koniunkturalne
komplementarność gospodarstw
Siły napędowe rozwoju integracji regionalnej mają też źródło w głównych tendencjach gospodarki światowej
wynikających z internacjonalizacji życia gospodarczego.
Główne uwarunkowania integracji zaczynają narastać w etapie internacjonalizacji produkcji i otwarcia ekonomik
narodowych przez odpowiednie mechanizmy wymiany towarów, usług, kapitału, techniki i technologii oraz
problemy ekologiczne.
Stworzenie skutecznych mechanizmów regulujących całokształt integracji gospodarczej w skali światowej są
sprawą niemożliwą do realizacji w zróżnicowaniach politycznych, gospodarczych, społecznych, kulturowych.
Większe możliwości zastosowania znalazła regulacja ładu i porządku w skali regionalnej, gdyż gospodarcza i
polityczna jednorodność współpracujących państw może być łatwiejsza w realizacji skutecznych reguł i
głównych zasad na płaszczyźnie międzynarodowej.
Chociaż w skali globalnej integracja regionalna nie jest rozwiązaniem optymalnym (zastrzeżenia i
nieporozumienia między regionami na Świecie) UE, NAFTA, CEFTA.
Mimo tych trudności współprace regionalne zdominowały integrację światową a regionalizm wyprzedził
globalizm, ze względu na bardziej realne rozwiązania nawet w krajach peryferyjnych i semiperyferyjnych .
Ekonomiczne warunki postępującego procesu integracji na poziomie związków makroekonomicznych
najbardziej zaowocowały na starym kontynencie i stanowią one mimo okresowych załamań istotną postawę
kontynuacji integracji instytucjonalnej w różnych formach.
Teoretyczne wyobrażenie optimum wyraża się w uzyskaniu pełnej lub totalnej integracji poprzez ustanowienie
między krajami członkowskimi Unii Walutowej i Gospodarczej. Zauważa się tę zależność wyłącznie na
kontynencie europejskim, ale pojawiają się uwagi i zastrzeżenia, że najbardziej rozwinięta teoria w Europie
przynosi największe rezultaty. Wiele rozwiązań pośrednich lub odraczanych w czasie świadczą, że teoretyczne
aspekty integracji europejskiej nie znajdują zastosowania w innych częściach Świata, bo pojawiły się obawy, a
nawet zastrzeżenia co do najwyższych form współpracy europejskich, którymi ma być zapowiadana na rok
1999 wspólna waluta europejska (EURO).
Teoretyczne klasyczne ujęcie integracji gospodarczej przedstawia się w następujących etapach
(fazach):
Faza wolnego handlu
Unia Celna
Wspólny rynek
Unia Gospodarcza i Walutowa
Integracja totalna (całkowita)
Pierwszym i najprostszym jest 1-szy
- likwidacja ceł i ograniczeń ilościowych. Kraje zachowują autonomię, zewnętrzną taryfę celną i prowadzą
własną niezależną politykę handlową wobec krajów trzecich (EFTA, CEFTA, NAFTA, Chiński Obszar
Gospodarczy, nowopowstały Obszar Pacyfiku i Azji Południowo - Wschodniej obejmujący 19-ście krajów)
Kraje tworzące strefę wolnego handlu mogą ujednolicić cła i wtedy przekształcają się w Unię Celną.
W tej formie dominują:
cła dyskryminujące
cła preferencyjne
Unia Celna ujawnia podwójny charakter na cały handel zagraniczny, bo wywołuje
efekt
efekt kreacji handlu zagranicznego
Wspólny rynek
wyższa forma integracji
zapewnia zwiększenie całej taryfy celnej wobec krajów trzecich, ale obejmuje też swobodę przepływu kapitału i
siły roboczej tylko w obrębie ugrupowania.
Jego efektem są:
mechanizmy wolnej konkurencji
optymalna alokacja siły roboczej
rozwój produkcji na wielką skalę (spadek kosztów)
szybki postęp techniczny oraz ujednolicenie polityki celnej
Unia Walutowa - obejmuje oprócz: sfery wolnego handlu, Unii Celnej, Wspólnego rynku, koordynację polityki
walutowej prowadzonej na kraje członkowskie.
W zakres koordynacji wchodzi:
wysokość kursów walutowych
tworzenie rezerw walutowych
pomoc kredytowa
wprowadzenie jednolitej waluty europejskiej
Jeżeli na obszarze państw członkowskich zostaną spełnione warunki Unii Walutowej ważniejsze dziedziny
polityki gospodarczej mogą zostać objęte skoordynowaną polityką, a władzę ekonomiczną przejmują organy
ponadnarodowe.
Dopiero wtedy można mówić o Unii Gospodarczej.
Unia Polityczna - ukoronowanie procesu integracyjnego oznacza koordynację zarówno polityczną wewnętrzną,
jak i zagraniczną całego ugrupowania.
Tę formę nazywa się totalną lub całkowitą.
Należy odpowiedzieć na pytanie:
“Do jakiego stopnia integracji zobowiązują formalne postanowienia zawartych układów czy kontraktów ?”
Jakie metody realizacji celów integracyjnych są prawdziwe i z góry przewidywalne ?
W jakim stopniu zawarte w sformułowaniach układy stanowią struktury instytucjonalne, a nawet intencje mogą
rozszerzać cały proces integracyjny ?
Odpowiedzi na te pytania wynikają z fałszywie sprawowanych założeń integracyjnych, a konkretnym przykładem
jest punkt stwierdzający, że do współpracy powinny przystępować kraje o zbliżonym poziomie gospodarczym.
Założenie to w dniu dzisiejszym okazuje się absurdalne, a potwierdza to wspaniała współpraca między USA a
Meksykiem, krajami nowouprzemysłowionymi a gospodarkami peryferyjnymi.
Dlatego przyjmowanie do Unii Europejskiej nowych krajów powinno być zaktualizowane o więcej obiektywizmu
i założeń gospodarki globalnej.
INTEGRACJA EUROPEJSKA
“Nie możemy już dłużej czekać szczególnie na jutro, musimy je sobie sami stworzyć” - Berger
Chociaż koncepcje integralne pojawiły się w Europie zachodniej po zakończeniu 1-ej Wojny Światowej, to
występująca sprzeczność polityczna ograniczyła zastosowania rynkowe w praktyce, a proces jednoczenia
Europy okazał się niemożliwy. Pod wpływem rewolucji naukowo - technicznej punkt ciężkości przesunął się w
kierunku gospodarczym, bo wzrost internacjonalizacji produkcji prowadził do wiązania ekonomik narodowych z
czynnikami zewnętrznymi. Czynniki te koncentrowały się na intensyfikacji wymiany międzynarodowej
uzupełnianej wywozem kapitału i pojawiającej się nowej technologii. Zanik politycznej rywalizacji zlikwidował
podział tylko zach. części kontynentu i uwolnił współpracę ekonomiczną od polityki strategicznej. Utrzymujący
się do końca lat 80-tych podział stworzył nienaturalną strukturę kontynentu na Wschód i Zachód gwarantując
rozwój współpracy gospodarczej na całym kontynencie. Głównym generatorem eliminującym nowe formy
współpracy już po 2-ej WŚ. Były aspekty polityczne , a nawet strategiczne stwarzające w Europie okres tzw.
Zimnej Wojny. Tylko kraje Europy zachodniej przystąpiły do próby włączenia wzajemnych kompleksów
gospodarczych, co ułatwiło ich gospodarek do wymagań światowych. Z inicjatywy Organizacji Europejskiej
Współpracy Gospodarczej (OECE) już w 1951 r. utworzono Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWIS)
mającą profil gospodarczy a jej podstawą był traktat paryski (RFN, Włochy, Francja, Belgia, Holandia,
Luksemburg).
Już w 1954 r. EWWIS uchwaliła rezolucję programu integracji gospodarczej. Rozbieżności spojrzenia na
integrację spowodowały powołanie specjalnej komisji pod przewodnictwem Spaaka, który opracował raport,
okazujący się następnie traktatem o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG), oraz
Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej. Traktat ten nazwano rzymskim.
Podpisały go:
Francja RFN Belgia Holandia Luksemburg Włochy
5-go marca 1957 r. , a wszedł w życie 1-go stycznia 1958 r. Układ ten zobowiązywał do powołania wspólnoty,
której celem było utworzenie wspólnego rynku oraz stopniowe ujednolicanie polityki gospodarczej w ramach
całej wspólnoty. Rozwój w ramach wspólnoty miał doprowadzić do utworzenia jednolitego mechanizmu
gospodarczego i politycznego opartego na mechanizmach państwowo - politycznych w postaci władzy ponad
narodowej.
Realizację tego celu rozłożono na dwa etapy:
1.Miał doprowadzić do wspólnego rynku, tzn. Swobodnego przepływu głównych czynników produkcji
(towarów, kapitału, siły roboczej).
1.Jego efektem miało być osiągnięci Unii Walutowej i Gospodarczej, poprzez daleko idącą koordynację
polityczno gospodarczą przez instytucje ponad narodowe.
Po szybkim postępie rozwoju w 1-szym 10-cioleciu i efektach osiągnięcia Unii Celnej w 1968 r., realizacja 2-go
etapu natrafiła na ograniczenia. Utworzenie Unii Celnej, a następnie eliminowanie wszelkich przepisów
taryfowych okazało się procesem skomplikowanym. Pojawiły się przeszkody w przepływie siły roboczej, a
głównie migracji kapitału. W 1970 r. odezwała się polityka rolna.
W styczniu 1978 r. po ukończeniu okresu przejściowego 6 założycielskich krajów poszerzyło swoje granice
przyjmując do EWG:
Wielką Brytanię Danię Irlandię
Rzeczywista realizacja Unii Gospodarczej miała być dokonana na przełomie lat 70, 80-tych, a jej program ujęto
w planie Wernera. Przyczyną problemów odroczenia czasowego kolejnych faz integracyjnych były problemy
kredytowe, walutowe, polityki podatkowej, a szczególnie wahań kursów walutowych. W 3-ej fazie (początek lat
80-tych) miały być osiągnięte warunki wprowadzenia wspólnej waluty. Cały proces rozpoczęto od realizacji Unii
Walutowej, której podstawy tworzył system ujednolicania kursów w ramach tzw. węża walutowego. Jego
funkcjonowanie uległo załamaniu w wyniku kryzysu w połowie lat 80-tych. Ponownie wraca się do niego w 1979
r., bo problemy walutowe były ważnym elementem koordynacji wymiany towarowej, kapitałowej,
technologicznej. Koncepcja i realizacja Europejskiego systemu walutowego trwa do dzisiaj. Przejawia się w
formie tzw. pogłębiania obecnej Unii Europejskiej w kierunku wspólnej waluty, gdyż obecna forma rozliczenia w
formie ECU ma być zastąpiona nową walutą europejską w 1999 r. w formie EURO. Ze względu na rozbieżności
podstawowych parametrów ekonomicznych układ warunków w byłej EWG przynosi zróżnicowanym
gospodarkom nie tylko same korzyści pojawiły się negatywne oblicza tego okresu zwłaszcza po przyjęciu do
ugrupowania kolejnych krajów:
Grecja
Hiszpania
Portugalia
reprezentujących niższy poziom gospodarczy. Do 1980 r. główną rolę napędową spełniały w EWG Francja
(aspekty polityczne) Niemcy (aspekty gospodarcze). Zaangażowanie się potencjału gospodarczego
gospodarki niemieckiej wynikało z sytuacji poza Europejskiej, a szczególnie pojawiających się mocnych
ośrodków gospodarczych w Ameryce północnej i Azji południowo wschodniej. Dotychczasowy proces integracji
mimo zauważalnych postępów nie doprowadził do scementowania gospodarek oraz samego ugrupowania
jako całości. Między najważniejszymi elementami integrującymi występowała nierównowaga. Dalsza
harmonizacja wymagała umocnienia ogniw decyzyjnych mających charakter ponadnarodowy i wprowadziło to
generalną zmianę integracji już na przełomie lat 80, 90-tych. Już w tym okresie wspólnota stanęła przed
dylematami rozwojowymi, bo pojawiły się zauważalne problemy, bez eliminacji których dalszy rozwój
ugrupowania byłby ograniczony. Wprowadzono więc następujące posunięcia mające być fundamentem
rozwojowym dalszego etapu integracji w Europie:
1.Sfinalizowanie tworzonego jednolitego rynku wewnętrznego
2.Zakończenie rozpoczętej fazy budowy nowych instytucji, które w ostatecznej formie będą miały charakter
wyłącznie ogólnointegracyjny
3.Nastąpi odpowiednie ukształtowanie się stosunków gospodarczych i politycznych z krajami Europy
Środkowej
4.Nastąpi modyfikacja w stosunkach z najważniejszymi konkurentami (USA, Japonia)
5.Wprowadzenie odpowiedniego stanowiska Wspólnoty wobec Rosji, wyzwolonych krajów wschodnich,
obszarów byłej Jugosławii Do powyższych procesów Wspólnota Europejska przystąpiła w połowie lat
80-tych, a głównymi formami koordynacji były:
jednolity akt europejski
przekształcenie stosunków między państwami członkowskimi w Unii Europejskiej, aby podstawowe
reformy Wspólnoty tzn. Unia Gospodarki, Walutowa, a następnie Polityczna mogły wejść w życie 1
stycznia 1997 r., lub najpóźniej w 1999 r.
doprowadzenie do sformułowania wspólnej polityki obronnej
Na międzynarodowej konferencji w 1985 r. państwa członkowski podjęły decyzję utworzenia jednolitego rynku
wewnętrznego, który miał być zrealizowany do końca 1992 r. Cel ten osiągnięto. Proces miał nadrobić zaległe
etapy Unii Celnej oraz stworzenie prawdziwego, wspólnego rynku towarów, usług, kapitałów, osób. Chociaż
Traktat rzymski pozostaje nadal podstawową formą założycielską to jednolity akt europejski wprowadzi do
niego wiele modyfikacji i korekt. Jego cele ratyfikowano 11 lutego 1986 r. w Luksemburgu i 27 lutego 1987 r. w
Hadze, a zaczął on obowiązywać od 1 lipca 1987 r. Jednolity akt europejski zawiera nowe elementy na
promocję wspólnej przedsiębiorczości w krajach wspólnoty aż do utworzenia spółek europejskich. Wg ocen
ekspertów utworzenie jednolitego rynku wewnętrznego miało doprowadzić do wzrostu dochodu narodowego
europejskiej 12-stki w granicach 4,5% do 6,5% założenia te dla niektórych krajów członkowskich okazały się
nierealne. Nie spełniła ich:
Grecja
Hiszpania
Portugalia
Pojawiły się stwierdzenia, że głównie korzyści z jednolitego rynku wewnętrznego i jednolitego aktu
europejskiego przypadają wyłącznie najsilniejszym krajom bądź korporacjom ponadnarodowym. Obawy wobec
europejskiego ugrupowania wyraziła Japonia, USA którzy stwierdzili, że Wspólnota dąży do utworzenia z
Europy zachodniej “niedostępnej twierdzy” co spowoduje nawrót tendencji protekcjonistycznych w całym
Świecie. Główne korzyści rozszerzonego rynku Unii Europejskiej czerpią najmocniejsze gospodarki oraz prężni
dostawcy z krajów trzecich. Poważnymi trudnościami spotkały się kraje słabsze ( Polska, Węgry, Czechy,
Słowacja)
Kolejną grupę problemów stanowi wprowadzenie w krajach wspólnoty jednolitych norm technicznych
połączonych z podwyższonymi wymogami jakościowymi co zamykało dostęp na rynki UE wielu asortymentów i
produktów z Europy Środkowej.
Manifestowana z dużą stanowczością realizacja jednolitego aktu europejskiego, na podstawie którego
powstała UE tłumaczyło się, że obecne sytuacje międzynarodowe, a nawet europejskie musi opierać się na
zasadzie wzajemnych ustępstw, ale i wzajemnych korzyści. Były to wskazówki dla Europy Środkowej.
Kolejnym wydarzeniem w ramach Wspólnoty było wejście w życie Traktatu z Maastricht który podpisano w
grudniu 1991 r. na spotkaniu szefów państw rządów europejskiej 12-stki. Postanowiono utworzyć UE opartą na
wspólnotach europejskich i wzbogacono o nowe formy współpracy. W rezultacie 1 stycznia 1993 r. traktat z
Maastricht wchodzi w życie i zostaje zastąpiony traktatem o Unii Europejskiej.
Przedsiębiorstwa wielonarodowe
PepsiCo Citibank 3M Westinghouse Warner Music GlaxoWellcome AirTouch Lintas Gillette
Z każdym tygodniem więcej
Mirosława Chmielewska
Coraz powszechniej uchodzimy za kraj, w którym nic złego nie powinno się stać zaangażowanym kapitałom. Ichoć różne zachodnioeuropejskie i amerykańskie gazety lokują Polskę na dość dalekich jeszcze miejscach pod względem bezpieczeństwa inwestowania, to jednak nikt rankingów tych nie traktuje poważnie, gdyż nie mają one nic wspólnego z obiektywizmem, lecz odpowiadają interesom prowadzonym przez wydawców owych pism. Do końca 1997 roku firmy zagraniczne zainwestowały w Polsce niemal 21 miliardów dolarów USA. Przekroczona więc została magiczna, czy jak kto woli, psychologiczna, bariera 20 mld dolarów.
A jeszcze w połowie ubiegłego roku nie wyglądało na to, że uda się ją pokonać. Szacunki Głównego Urzędu
Statystycznego oparte na danych za pierwsze półrocze 1997 roku przewidywały, że łączna wielkość
inwestycji zagranicznych na koniec ubiegłego roku zamknie się sumą od 19 do niespełna 20 mld dolarów. Ostatni kwartał przyniósł jednak poważne przyspieszenie. Analitycy twierdzą, że zadecydował o tym program
gospodarczy zapowiedziany przez wicepremiera Balcerowicza oraz projekt budżetu na rok bieżący, przewidujący stabilizację i "schłodzenie" gospodarki.
FIAT i DAEWOO na czele Łącznie w roku ubiegłym napłynęło do
Polski ok. 6,6 mld dolarów, z czego 5,7
mld dolarów to inwestycje powyżej
miliona dolarów. Oznacza to wzrost o
niemal 10 procent w porównaniu z
również dobrym rokiem 1998.
Dotychczas prawie 600 firm
zagranicznych zainwestowało w naszym
kraju ponad milion dolarów.
Bezapelacyjnym liderem wciąż, tak jak
rok i dwa lata temu, pozostaje włoski
FIAT. Dotychczas koncern ten
zainwestował w Polsce 1142 miliony
dolarów. Plany FIATA do 2002 r. to
kolejne inwestycje rzędu 400 mln
dolarów, a później, gdzieś tak do roku
2010 - jeszcze 200-300 mln dolarów. Na
drugim miejscu jest DAEWOO. W
Polsce mieści się centrala strategiczna
DAEWOO, kierująca poczynaniami
koncernu w państwach Europy
Środkowej i Wschodniej. W dodatku
DAEWOO dosyć dobrze zniosło wielki
kryzys koreańskiej gospodarki i nie
zamierza zmniejszyć swojej aktywności
za granicą. Wyrazem tego jest skala
jego działania w Polsce. W ubiegłym
roku DAEWOO zainwestowało ponad
709 mln dolarów, w tym 624 mln w
spółkę DAEWOO-FSO. To największa
ubiegłoroczna inwestycja. Dzięki niej
DAEWOO uplasowało się na drugim
miejscu listy z łącznymi inwestycjami
przekraczającymi 1011 mln dolarów.
Szefowie koreańskiego koncernu
zapowiadają, że w tym roku
zaangażująw Polsce ponad 560 mln
dolarów. Trzecie miejsce przypadło
koncernowi, handlującemu...
pieniędzmi.
Chodzi tu o międzynarodową grupę
finansową EBRD zajmującą się
bankowością i operacjami na rynku
kapitałowym.To znak nowych czasów, w
których ponadnarodowe konsorcja
finansowe stają się coraz potężniejszymi
inwestorami na światowych rynkach. W
Polsce EBRD jeszcze jednak dość
wyraźnie ustępuje obu motoryzacyjnym
potentatom. Na koniec ubiegłego roku
łączny poziom inwestycji grupy osiągnął
prawie 617 mln dolarów. Przewiduje się, że
w br. zainwestuje ona jeszcze ok. 216 mln
dolarów i utrzyma nie zagrożoną, trzecią
pozycję.
Inni też mają ambitne plany
Czołówka największych inwestorów
zagranicznych w Polsce zatem się nie
zmieni, ale na dalszych miejscach można
się spodziewać dosyć istotnych
przetasowań. Zamierzenia wielu
przedsiębiorstw są bowiem bardzo ciekawe.
Na przykład, amerykański koncern
TEXACO, który dotychczas zaangażował w
Polsce zaledwie 30 mln dolarów i zajmuje
dopiero 112. miejsce na liście, w
najbliższych latach zamierza zainwestować
prawie pół miliarda dolarów w rozbudowę
sieci stacji benzynowych i poszukiwania
geologiczne. Tak duże nakłady od razu
przesuną TEXACO na miejsce w drugiej
połowie czołowej dziesiątki. Podobnie może
stać się z francuskim holdingiem ACCOR,
który teraz zajmuje 138. miejsce z 23 mln
dolarów - ale teraz chce zainwestować 350
mln dolarów w budowę hoteli w Łodzi.
Najpopularniejsze w ubiegłym roku były
inwestycje w produkcję środków
transportu - ok. 1,3 mld dolarów, oraz w
produkcję artykułów spożywczych - ponad
740 mln dolarów. W klasyfikacji,
nazwijmy to, drużynowej, prowadzą USA -
dotychczas prawie 3982 mln dolarów
inwestycji, przed Niemcami - 2105 mln
dolarów, instytucjami międzynarodowymi -
1654 mln dolarów, Włochami - 1636 mln
dolarów, Francją - 1618 mln dolarów i
Holandią - 1214 mln dolarów. Niemcy
tradycyjnie idą ławą, bez wielkich
wyskoków. Największy inwestor
niemiecki, koncern tytoniowy
REEMTSMA, zajmuje 14. miejsce z
inwestycjami wynoszącymi około 226 mln
dolarów.