ĆWICZENIE III

DYDAKTYKA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO JAKO PRZEDMIOT KSZTAŁCENIA AKADEMICKIEGO

I. DEFINICJE POJĘĆ

„DYDAKTYKA - termin pochodzenia greckiego ( didasco - uczę, nauczam; didascalos - nauczyciel) (...) - jest właściwą nazwą nauki o nauczaniu i uczeniu się szkolnym (tradycyjnie), należącej do rodziny dyscyplin o wychowaniu, czyli nauk pedagogicznych” (W. Pomykało 1993,s.134).

DYDAKTYKA OGÓLNA, czyli teoria nauczania i uczenia się, jest wiedzą niezbędną dla przyszłego nauczyciela wychowania fizycznego, trenera sportu, magistra rehabilitacji ruchowej czy specjalisty w zakresie rekreacji. Wszyscy oni bowiem spotykają się z innymi ludźmi, którym chcą pomóc w zmianach ich zachowania, w różnych okresach życia.

DYDAKTYKA OGÓLNA jest zatem zbiorem aktualnej wiedzy o nauczaniu, która może być zastosowana w różnych sytuacjach pedagogicznych, do zjawisk i procesów odnoszących się do zmian zachowania człowieka.

Dydaktyka ogólna zajmuje się analizą wszelkiego uczenia się i nauczania organizowanego w sposób świadomy, systematyczny i planowy, inaczej - analizą wszystkich czynności składających się na proces nauczania - uczenia się.

Przez proces rozumiemy tutaj zbiór powiązanych ze sobą czynności uczniów i nauczyciela, warunkujących się wzajemnie i podporządkowanych realizacji wspólnego celu, jakim jest wywołanie u dzieci, młodzieży lub osób dorosłych pewnych zamierzonych i względnie trwałych zmian.

Z dydaktyki ogólnej wydziela się coraz liczniejszy zbiór jej subdyscyplin - dydaktyk szczegółowych. „Dydaktyki szczegółowe są teoriami nauczani a wybranych dziedzin wiedzy” (W. Pomykało 1993,s.1400), np. dydaktyka nauk medycznych, historycznych czy wychowania fizycznego. Ogólna wiedza o kształceniu, dydaktyka ogólna, ma zatem swą transmisję poprzez dydaktyki szczegółowe, a dalej poprzez dydaktyki przedmiotowe nazywane zazwyczaj metodykami (np. metodyka pływania, metodyka geografii, metodyka gier zespołowych) do praktycznych nauczycielskich działań.

Dydaktyka ogólna daje więc fundamenty wiedzy, na których opierają się dydaktyki szczegółowe, stwarzając z kolei podstawę dla racjonalnych działań przedmiotowych (metodyka pływania, metodyka zespołowych gier sportowych).

Dydaktyka jest „jedną z podstawowych nauk pedagogicznych, a jej przedmiot stanowi nauczanie innych i uczenie się, niezależnie od tego, czy odbywa się ono w szkole, poza szkołą, czy w codziennych sytuacjach życiowych”. (Okoń 1987, s.58)

Dydaktyka jest „nauką o kształceniu jego celach i treściach jego metodach, środkach i organizacji”. (Okoń 1978, s. 58)

Dydaktyka wychowania fizycznego „jest to dział pedagogiki wychowania fizycznego i sportu, skoncentrowany na problemach uczenia się i nauczania w sporcie i poprzez sport, zajmujący się teoretycznymi podstawami, uwarunkowaniami, strukturami, czynnikami, efektami oraz wybranymi aspektami działań człowieka (...), włącza ona w sferę zainteresowań także aspekty i intencje pedagogiczne, przez co poszerza zagadnienia podejmowane przez dydaktykę wychowania fizycznego również o problematykę wychowawczą” (Rothig 1987, s. 392).

II. UCZENIE SIĘ, NAUCZANIE, KSZTAŁCENIE

1. UCZENIE SIĘ to proces prowadzący do względnie trwałych modyfikacji zachowania motorycznego jednostki w wyniku jej uprzednich doświadczeń. (S.Baley 1965).

Uczenie się zachodzi wówczas, kiedy człowiek otrzymuje informacje od otoczenia, wybiera spośród nich niektóre i sprawdza, czy pozwalają mu one działać w tym otoczeniu skutecznie. Każde doświadczenie dostarcza uczącemu się wciąż nowych informacji o otaczającej go rzeczywistości fizycznej i społecznej. Informacje te powodują względnie trwałe zmiany zachowania, które pozwalają lepiej rozpoznawać otaczający świat, a zatem umożliwiają skuteczniejsze niż dotąd zachowanie. Mówimy wówczas o sprawnym, skutecznym i efektywnym uczeniu się, a w przypadku szkolnego uczenia się o pożądanych zmianach zachowania ucznia.

Uściślając wcześniej cytowaną definicję uczenia się Baley'a dodajemy za, Tomaszewskim, że „za wynik uczenia się będziemy (...) uważać te zmiany, które są względnie trwałe, nie zależą od procesów obwodowych receptorach i efektorach i nie są wyłącznie skutkiem dojrzewania organizmu”.

U podstaw uczenia się ludzi leżą ich naturalne potrzeby i motywy działania. Dlatego też w szkolnym uczeniu się etapem wstępnym - jest motywacja ucznia i jego nastawień, a dopiero potem sam proces uczenia się. Cele bowiem, które stawiamy przed uczniami powinny mieć dla nich określoną WARTOŚĆ i nie przekraczać ich aktualnych MOŻLIWOŚCI. Wartość celu wiązać się będzie stopniem motywacji ucznia do uczenia się, a możliwości wiązać się będą z poziomem jego aspiracji.

TEORIA UCZENIA SIĘ

Nieskomplikowanych zachowań uczymy się na poziomie prostego łączenia bodźca z reakcją. Dziecko sparzy się dotykając gorącego pieca - uczy się więc, że kiedy piec jest czerwony, nie należy go dotykać.

UWARUNKOWANIE KLASYCZNE

Połączenie w czasie dwóch bodźców: pokarmu i dzwonka powoduje, że pies reaguje wydzieleniem śliny nie tylko na pokarm, ale również i na dzwonek.

Bardziej skomplikowanych aktów ruchowych możemy uczyć się przez WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE. Tu po wykonaniu czynności niezbędne jest WZMOCNIENIE. Uczenie się zachodzi wówczas, kiedy obserwowane zmiany zachowania są wzmacniane.

WZMOCNIENIA - działanie nauczycielskie, które utwierdza ucznia w jego czynnościach (dodatnie) bądź nie utwierdza, czyli skłania do zaniechania czynności (negatywne).

„Reakcje, które ulegają wzmocnieniu zostają wyuczone, podczas gdy reakcje nie wzmocnione wygasają” (Galloway).

W myśl teorii rewerbacyjnej Hebba informacja nie wzmocniona w czasie, kiedy znajdzie się w STM (pamięci krótkotrwałej), około 5-30 sek. nie przejdzie do pamięci trwałej, dlatego wskazane jest stosowanie wzmocnień słownych lub niesłownych w czasie 15-30 sek. po pierwszych udanych próbach wykonania nowego zadania albo powtarzanie czynności po poprawnym wykonaniu nauczanej czynności.

Wyróżnia się trzy poziomy działania, które możemy uznać za trzy poziomy uczenia się:

a) uczenie się nawykowe - wykonanie może być zbliżone do tego, co już znamy lub może być zupełnie nowe i brak jest w nim jakiejkolwiek zasady działania, ściśle określonej metody.

b) uczenie się stereotypowe - działanie może być już znane lub nowe posługujemy się jednak znaną nam metodą, zasadami, które poznaliśmy już wcześniej, w czasie uczenia się innych czynności.

c) uczenie się twórcze - charakteryzuje je zupełnie nowa metoda, nowe zasady działania.

2. NAUCZANIE - proces, którego celem jest zmiana zachowania się ucznia w rezultacie współdziałania z nauczycielem.

Nauczanie - „termin na oznaczenie specyficznych działań podejmowanych przez jedne osoby w tym celu, by inni przyswoili jakieś wiadomości lub umiejętności, podwyższali poziom swego wykształcenia, uzyskali pożądane osiągnięcia rozwojowe (zwłaszcza, jeżeli dotyczą one sfery poznawczej: gdy odnoszą się do osobowości mówi się zazwyczaj o wychowaniu.” (W.Pomykało, 1993 s. 421).

W nauczaniu uczeń odbiera informacje od środowiska społecznego i fizycznego, a także od wyłonionej z tego środowiska specjalnej osoby: nauczyciela. Istnieją tu dwa obiegi informacji: od i do środowiska i ucznia oraz od i do nauczyciela i ucznia.

Środowisko fizyczne

i społeczne

NAUCZYCIEL UCZEŃ

Z powyższego schematu widać, że nauczanie to proces wymiany informacji między uczniem a środowiskiem fizycznym i społecznym, którego wyróżniającym się elementem jest nauczyciel.

Różne ujęcia nauczania:

• pedagogika cybernetyczna mówi o nauczaniu, że jest przede wszystkim systemem komunikacji dydaktycznej nauczyciela z uczniami

• pedagodzy opierający się o psychologie dziecka mówią, że nauczanie jest „procesem wspomagającym aktywność dziecka ukierunkowaną na zdobywanie wiedzy” (Ch. Galloway1988, t.I., s.6)

• pojęcie nauczania oparte na poglądach polskich dydaktyków i psychologów: Nauczanie to „proces współdziałania nauczyciela z uczniami wspomagający ich uczenie się, którego celem jest spowodowanie korzystnych społecznie zmian zachowania się ucznia i uzyskanie przez niego kompetencji warunkujących.

Nauczanie a wychowanie:

Nauczanie odróżniamy na ogół od wychowania w ten sposób, że „o nauczaniu będziemy mówili wówczas, gdy powstające zmiany dotyczą bezpośrednio szeroko rozumianych sfer poznawczej i wykonaniowej”. Natomiast o wychowaniu wtedy, „gdy wpływy, a więc i zmiany dotyczą sfery emocjonalno-motywacyjnej, systemu wartości” (Z. Włodarski, A. Matczak).

3. KSZTAŁCENIE - zaplanowany, świadomy proces uczenia się i nauczania.

NAUCZANIE

Nie prowadzące do Prowadzące do

rozwoju jednostki rozwoju jednostki,

czyli KSZTAŁCENIE

Kształcenie ogólne, w odróżnieniu od kształcenia zawodowego specjalistycznego - to całokształt takich poczynań, czynności, działań, procesów i metod oddziaływania na jednostki i grupy, by efektem było wykształcenie ogólne tych jednostek lub grup, czyli zdobycie kwalifikacji i kompetencji ogólnych.

Przez tak pojęte wykształcenie ogólne rozumie się opanowanie podstawowych wiadomości, umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń, rozwój zdolności i uzdolnień ogólnych, dorobienie się własnych poglądów i przekonań, rozwoju wielostronnych zainteresowań, zamiłowań i upodobań, pasji i techniki całożyciowego samokształcenia, samowychowania i samorealizacji w ramach edukacji permanentnej, czyli kształcenia ustawicznego (W. Pomykało, 1993,s.296).

„Przedmiotem teorii kształcenia wielostronnego jest rozwój człowieka, dokonujący się pod wpływem kształcenia i to nie tylko szkolnego nauczania i uczenia się. Mówiąc o rozwoju człowieka, mamy na myśli zarówno rozwój całego - młodego i starszego - pokolenia, w swoisty sposób wpływający na rozwój i postęp w życiu społeczeństwa”. (Okoń 1987,s.204). Rozwój ten,
zgodnie z założeniami kształcenia wielostronnego dokonuje się poprzez:

1) przyswajanie określonej wiedzy, różne strategie działania

2) odkrywanie przez rozwiązywanie problemów

3) przeżywanie (rozwój strefy emocjonalnej)

4) działanie w czasie prowadzenia różnych konkretnych operacji.

Proces kształcenia zachodzi w sferze umysłowej, emocjonalnej psychomotorycznej.

Samokształcenie - nabywanie wykształcenia w toku działalności własnej, której cele, treść, warunki i środki ustala sam podmiot.

Wykształcenie - jakiś stan finalny, do którego doprowadziło kształcenie ogólne lub zawodowe.

Wg. Faure'a „wykształcenie powstaje z zespolenia się dwu różnych światów. Jednym z nich są takie wartościowe wytwory ducha ludzkiego jak język, obyczaje, moralność, wierzenia religijne, formy życia społecznego, arcydzieła poezji, muzyki, sztuk plastycznych, utwory naukowe i filozoficzne, wreszcie
rozległa dziedzina techniki (...). Drugim światem jest wewnętrzne życie duchowe rozwijającej się jednostki ludzkiej, nacechowane jej indywidualnością” (1957,s. 99)

III. UCZENIE SIĘ A DOJRZEWANIE

Termin „dojrzewanie” oznacza fizyczne wzrastanie organicznych struktur oraz rozwój zależnych od nich funkcji istot żywych. (def. biologiczna).

W terminologii psychologicznej dojrzewanie utożsamiane jest z pojęciem rozwoju, rozumianego jako proces osiągania dojrzałości, zarówno fizycznej, jak i psychicznej; mówi się o dojrzewaniu czy dojrzałości społecznej, intelektualnej, emocjonalnej, społecznej, albo o dojrzałych poglądach, postawach.

• doświadczenie indywidualne to - uczenie się

• doświadczenie gatunkowe to - dojrzewanie

„Osobnik rodzi się z gotowym repertuarem reakcji, a zmiany, jakie pojawiają się później w jego zachowaniu, mogą być uwarunkowane zarówno doświadczeniem indywidualnym jak i doświadczeniem gatunkowym”. /Z. Włodarski/

Co determinuje rozwój osobnika - uczenie się czy dojrzewanie?

• jedni twierdzą, że w rozwoju czynnikiem decydującym jest dojrzewanie a to, kim człowiek się staje, uwarunkowane jest przede wszystkim dziedzicznie!!!

• drudzy uważają, że doświadczenia indywidualne i związane z nim uczenie się odgrywają w rozwoju decydującą rolę!!!

Szybko okazało się, że postawione pytanie (p.w.) jest postawione wadliwie, ponieważ niemal wszystkie osiągnięcia rozwojowe są uwarunkowane obydwoma czynnikami.

- „Dojrzewanie dostarcza podstaw dla uczenia się, ale bez uczenia się, w wyniku samego tylko dojrzewania, rozwój nie byłby możliwy” / za: Żebrowską /

- „Uczenie nie tylko staję się ważnym elementem rozwoju, w miarę jak dojrzewanie stwarza do tego gotowość, lecz i samo wpływa na przebieg dojrzewania. / Rubinsztejn /

IV. DYDAKTYKA - SZTUKA CZY NAUKA?

• przez wiele lat dydaktyka była sztuką nauczania, a dopiero niedawno mówi się, że nie tyle jest to sztuka co nauka o nauczaniu,

• spór o to czego jest więcej w dydaktyce - sztuki czy nauki trwa do dziś,

• nie można ograniczyć dydaktyki jedynie do funkcji „sztuki” nauczania, bo wówczas trzeba by było dobierać do pełnienia zawodu nauczyciela szczególnych ludzi, dla których nauczanie byłoby raczej powołaniem niż zawodem,

• dydaktyka = sztuce instrumentalnej, która zrywa z receptami, formułami a wymaga improwizacji, spontaniczności, wyczucia tempa, formy...

• dydaktyka jest dziedziną naukową, w której trzeba stale dociekać prawidłowości w dążeniu do obiektywnego, uzasadnionego i uporządkowanego poznania procesów kształcenia ludzi.

Odpowiedź: dydaktyka to zarazem nauka i sztuka, bowiem opiera się nie tylko na głębokiej wiedzy, ale również korzysta z improwizacji i spontaniczności.

V. ZAKRES DYDAKTYKI WYCHOWANIA FIZYCZNEGO

Kształcenie zawsze obejmuje całego człowieka; doskonaleniu psychomotorycznemu towarzyszy doskonalenie poznawcze i emocjonalne.

1. SENSOMOTORYKA

Sprowadza proces uczenia się i nauczania do systemu komunikacji dydaktycznej. System ten tworzą podsystemy:

- nauczający (nadajnik)

- kanał informacyjny

- uczący się (odbiornik)

Podstawowym pojęciem sensomotoryki jest:

SEKWENCJA SENSOMOTORYCZNA (elementarny nośnik informacji) - jest to najprostszy ruch ograniczony dwiema decyzjami np. ruch przedramienia od decyzji „zginam przedramię” do decyzji „zakończę zginanie”. Sekwencja jest, więc nośnikiem informacji w systemie komunikacji dydaktycznej.

W każdej złożonej czynności ruchowej można wyróżnić kolejno występujące sekwencje sensomotoryczne (algorytm ruchów). Wyodrębnienie sekwencji z całej czynności ruchu pozwoliło na sprawniejsze zapamiętanie i naukę ruchu przez ucznia. Podobna analiza czynności znalazła zastosowanie w nauczaniu programowanym. Osiągnięciem sensomotoryki jest usprawnienie komunikacji słownej między nauczycielem a uczniem.

ZALETY: podkreślenie ważności etapu myślenia i świadomego działania, zwłaszcza na początku uczenia się nowej czynności.

ZASTRZEŻENIA: sprowadzenie procesu nauczania do systemu sprawnej komunikacji dydaktycznej, w której nauczyciel staje się wyłącznie „nadajnikiem”, brak uwzględnienia sfery emocjonalnej, nastawienia ucznia do uczenia się i jego motywacji; sprowadzenie procesu uczenia się jedynie do odtwarzania wzorców ruchowych, brak możliwości poznawania innych rozwiązań określonego zadania, uczeń nie uczy się jak rozwiązywać zadania - uczy się tylko schematów ruchu.

2. KINEZJOLOGIA PEDAGOGICZNA

Teoria ta wyodrębnia takie elementy określonej czynności, które decydują o sprawnym jej wykonaniu. Nauczyciel posługując się metodą biomechaniki poszukuje elementów, których nauczanie przesądzać będzie o sprawnym wykonaniu całego sportowego zadania. Tymi elementami są tzw. GŁÓWNE PUNKTY ODNIESIENIA. Od ich opanowania należy rozpoczynać nauczanie czynności ruchowych, one decydują o efektywności ruchu np. o sprawnym pływaniu kraulem decyduje odpowiedni ruch ramienia pod wodą. To właśnie tych elementów należy precyzyjnie nauczać.

ZALETA: korzystanie z analizy biomechanicznej = dokładniejsze poznanie czynności, sprawniejsze nauczanie; uczeń nie musi dokładnie wykonywać wzorca ruchu, ma szansę na pewne indywidualne odchylenia.

3. TECHNICZNE URZĄDZENIA TRENUJĄCE W NAUCZANIU

W teorii uczenia się panuje pogląd, że postępy uczenia się warunkowane są bieżącą i natychmiastową informacją zwrotną o postępach tego procesu. Bieżąca rejestracja błędów daje szansę szybszego opanowania nowych czynności ruchowych. Te poglądy dały podstawę do konstruowania przyrządów do
obiektywnej i niezwłocznej informacji o efektach uczenia się tzw. TRENAŻERÓW lub po polsku TUT-orów - Techniczne Urządzenie Trenujące. Przyrządy te zapewniają bieżącą korektę wykonywanej czynności.

ZALETY: informacja docierająca do ucznia jest obiektywna, może być dostarczana w trakcie wykonywania przez niego czynności (inf. bieżąca), kilka sekund po jej wykonaniu (inf. natychmiastowa) lub nieco później (inf. szybka).

ZASTRZEŻENIA: ograniczenie nauczania do redukcji błędów, kopiowanie przez ucznia ściśle określonych zachowań - istnieje ryzyko, że wzorzec nie będzie odpowiadał indywidualnym cechom rozwoju psychofizycznego, zatem nie będzie zapewniał optymalnej realizacji zadania.

4. SPIRALA PÖHLMANNA

W formie spirali prof. Pöhlman przedstawił proces uczenia się i nauczania czynności ruchowych. Na każdym obwodzie umieścił te same elementy procesu uczenia się, które na kolejnych obwodach znajdowały się na coraz wyższym poziomie, zbliżając uczącego się do realizacji zadania i osiągnięcia złożonego celu. Profesor wyróżnia w poszczególnych fazach uczenia się funkcje, etapy:

- przyjmowania informacji i jej integrację z informacją zawartą już w pamięci
- ocenę i wartość informacji

- planowanie i programowanie czynności

- etap wykonania czynności w praktyce aż do kontroli wykonania

każdy krok spirali uczeń może powtarzać bądź (po jego opanowaniu) przejść na wyższy poziom spirali, zbliżając się do ostatecznego celu.

5. UCZENIE SIĘ INSTRUMENTALNE

To uczenie się przez łączenie bodźca z reakcją (każda oczekiwana reakcja jest wzmacniana). Wzmocnienia mają tutaj istotne znaczenie są motywacją do podjęcia dalszych etapów uczenia się np. uczący się pływać po wejściu do wody (zadziałał bodziec) i podjęciu prób uczenia się wykonuje nieskładne ruchy, niektóre z nich okazują się skuteczne (reakcja). Świadomość skuteczności
ruchów działa jako wzmocnienie dodatnie.

ZALETY: zadaniem nauczyciela jest przede wszystkim organizacja miejsca
uczenia się - jest tak w nauczaniu programowanym gdzie rola nauczyciela sprowadza się do kontrolowania i oceniania tj. pełnienia funkcji „wzmacniacza”. Teoria ta stwarza szansę na sprawne, (choć bezmyślne) uczenie się wielu ruchowych zachowań.

6. TEORIA SCHEMATÓW SCHMIDTA

Wywodzi się z założenia, że czynności ruchowe człowieka są przede wszystkim reakcją na określone bodźce i że przebieg tej reakcji ma istotne powiązanie ze sprawnością układów neurofizjologicznych.

Schmidt wyróżnia dwa schematy w naszym zachowaniu:

- uczenie się czynności trwających bardzo krótko tzn. w takim czasie, w którym nie umiemy ruchu świadomie kontrolować i korygować

- uczenie się czynności trwających znacznie dłużej tzn. ruchów wykonywanych tak wolno, że jesteśmy w stanie włączyć świadome sterowanie tym ruchem wynika stąd konieczność stosowania innych metod do nauczania np. podwójnego salta i pływania żabką.

ZALETA: w prosty sposób przedstawia skomplikowany przebieg informacji w systemie nerwowym człowieka., służącym zmianom jego zachowania.

ZASTRZEŻENIA: upraszcza i ogranicza pojęcie uczenia się ludzi, brak w nim motywacji, stanów emocjonalnych, doświadczeń indywidualnych uczącego się.

7. DYDAKTYKA PSYCHOLOGICZNA

Zajmuje się przede wszystkim funkcją kształcącą wychowania fizycznego. Rozpatruje cały proces nauczania przede wszystkim od strony ucznia. O efektach decyduje nastawienie i motywacja ucznia do uczenia się, jego wcześniejsze doświadczenia ruchowe, możliwości fizyczne, zdrowie. Proces motorycznego uczenia się i nauczania to droga do uzyskania znaczącej kompetencji ruchowej. Na tej drodze przed uczniem stają coraz trudniejsze zadania. Podstawowym pojęciem w tak rozumianej dydaktyce jest ZADANIE, jego wartość dla ucznia (motywacja do podjęcia tego właśnie zadania) i oceny możliwości przezwyciężenia ruchów na drodze do realizacji (określony poziom aspiracji ucznia - Tomaszewski). Dydaktyka ta sięga do psychologicznych podstaw poznawczych procesów w motorycznym uczeniu się.

Kluczem do sprawności kształcenia jest jednak sytuacja fizyczna, psychiczna, społeczna osoby, ucznia podejmującego trud uczenia się. Centralną postacią jest człowiek uczący się, który podejmuje próby świadomego i ciągłego doskonalenia psychomotorycznego. W ciągu życia rozwiązuje coraz bardziej
złożone zadania prowadzące do poznawania samego siebie i otaczającego go świata.

VI. DYDAKTYKA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO MIĘDZY DYDAKTYKĄ OGÓLNĄ A METODYKĄ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO WYCHOWANIA FIZYCZNEGO

Człowiek w ciągu życia zmienia swoje zachowanie. Zmiany zachowania dokonują się poprzez dojrzewanie (które głównie warunkowane jest genetycznie) i uczenie się (warunkowane głównie przez indywidualne doświadczenie). Zmianami poprzez dojrzewanie interesują się nauki biologiczne, a poprzez uczenie się głównie nauki pedagogiczne. Nie sposób jednak jednoznacznie oddzielić dojrzewania od uczenia się. Uczenie się i nauczanie nazywamy kształceniem. Proces kształcenia zachodzi w sferze umysłowej, emocjonalnej i psychomotorycznej. W motoryce człowieka wyróżnia się jej stronę kondycyjną i koordynacyjną. U podłoża kondycji znajdują się procesy energetyczne, a koordynacji - informacyjne, dlatego też pierwsze budzą większe zainteresowania nauk biologicznych, a drugie pedagogicznych. W motoryczności ludzkiej kondycję i koordynację należy rozpatrywać jako dwie składowe określonej całości. Stąd też w analizie problemów kształcenia w sferze psychomotoryki konieczne jest współdziałanie nauk pedagogicznych z naukami biologicznymi.

Nauka, której ośrodkiem zainteresowania jest kształcenie, to dydaktyka ogólna. Dydaktyka wf jest działem dydaktyki ogólnej zajmującym się sferą psychomotorycznego kształcenia. Ze względu na specyfikę tego kształcenia powinna ona opierać się również na teorii działania. Dydaktykę wf wiążą z metodyką wzajemne zależności. Tworzy ona dla niej podstawy teoretyczne. Metodyka bez dydaktyki jest pusta, a dydaktyka bez metodyki - ślepa.

VII. KONCEPCJE DYDAKTYCZNE

1. MATERIALIZM DYDAKTYCZNY

Opiera się na sensualizmie - kierunku filozoficznym stworzonym przez Fr. Bacona (1561 - 1626), do którego odwoływał się ojciec dydaktyki, czeski pedagog Jan Amos Komeński.

Cel: danie uczniom jak największej liczby wiadomości, przekazywanie maksymalnie dużego zasobu informacji.

• główne metody to metody słowne (werbalizm),

• wiedza oparta na pamięciowym opanowaniu treści,

• proces nauczania odbywa się na wrażeniach,

• N - funkcja podająca, U - funkcja odbierająca.

2. FORMALIZM DYDAKTYCZNY

Oparty na racjonalizmie, którego ojcem był Rene Descartes (1596 - 650). Głównym przedstawicielem racjonalizmu był niemiecki filozof Immanuel Kant (1724 - 1804).

Cel: ćwiczenie sprawności intelektualnej, rozwijanie wszechstronnych zainteresowań, ale które ujawniają się w działaniu.

• proces uczenia się opiera się na wyobrażeniach (elementarnych procesach

• psychicznych),

• zwrócenie uwagi na procesy myślowe,

• redukowanie treści nauczania do jednej lub kilku pokrewnych przedmiotów,

• N - funkcja podająca, U - funkcja odbiorcza

Mimo różnych założeń wyjściowych obie teorie redukowały proces uczenia się do biernego, mechanicznego zapamiętywania. Obie reprezentują szkołę tzw. „dydaktyki pamięciowej”.

3. UTYLITARYZM DYDAKTYCZNY

Oparty na pragmatyzmie, który głosił, że prawdziwe jest tylko to, co jest użyteczne i skuteczne w działaniu. Pragmatyzm to filozofia amerykańska Jamesa - gr. pragma- czynny, działanie.

• nauczanie nie przez podawanie wiadomości lecz przez samo działanie dziecka,

• szkoła oparta na aktywności i samodzielności dziecka,

• brak planów nauczania programów,

• N- doradca, obserwator.

Doprowadziło to w konsekwencji do:

1. jednostronnego wychowania

2. przerost Ul zajęć praktycznych, często przypadkowych pod względem treści

3. jednostronnego faworyzowania nieekonomicznego uczenia się przez badanie

4. braku systematyczności i logicznej kolejności

5. przesadnego respektowania przypadkowych zainteresowań dzieci młodzieży przy doborze treści kształcenia.

4. MATERIALIZM FUNKCJONALNY

Jego twórcą jest polski pedagog W. Okoń, który mówi, że w procesie dydaktycznym należy brać pod uwagę całą złożoność procesu poznawczego. Materializm funkcjonalny opiera się na założeniu, że „za jedyny słuszny należy uznać pogląd, który w kształceniu ogólnym docenia zarówno znaczenie
treści, jaki funkcji, a więc zarówno poznania, jak i działania na nim opartego” (W.Okoń 1987).

Dydaktyka odwołująca się do tych założeń nie może przedkładać w procesie nauczania przyswajania treści nad ćwiczenia sprawności intelektualnej uczniów czy kształtowania umiejętności działań praktycznych nad opanowanie treści i rozwój intelektu. Cel musi obejmować wszystkie te składniki łącznie, jako, że są one elementami jednolitego i pełnego aktu poznawczego.

5. DYDAKTYKA WSPÓŁCZESNA

Dydaktyka współczesna wyznacza nauczycielowi kierowniczą rolę w procesie nauczania, doceniając zarazem potrzebę współdziałania uczniów z nauczycielem w formułowaniu zadań samodzielnej pracy uczniów.

ZASADY DYDAKTYCZNEJ PRACY NAUCZYCIELA

1. patrzeć właściwie na dziecko jako istotę odrębną i posiadającą bogate życie wewnętrzne,

2. mobilizować aktywność dziecka,

3. pobudzać i rozwijać je, a nie nauczać,

4. uwzględniać głębsze zainteresowania dziecka,

5. angażować je do pełnego życia,

6. stwarzać z klasy społeczność dziecięcą,

7. łączyć aktywność ruchową z pracą umysłową,

8. rozwijać zdolności twórcze,

9. indywidualizować wg. właściwej każdemu dziecku miary,

10) zastępować karność zewnętrzną wolnością wewnętrzną (S. Kunowski 1981).

VIII. TAKSONOMIE CELÓW

TAKSONOMIA - jest hierarchicznym schematem kwalifikacyjnym tych rodzajów zachowań, które naszym zdaniem uczniowie powinni sobie przyswoić w środowisku wychowawczym.

CECHY TAKSONOMII:

• wielostronne podejście do procesu kształcenia

• jakościowa modyfikacja osiągnięć uczniów (np. zmiany zasobu wiedzy, procesów umysłowych i zachowania oraz wzajemnych związków między nimi)

• pomiar osiągnięć uczniów i warunków w jakich te osiągnięcia nastąpiły (czas realizacji zadań, całość osiągnięć i dopuszczalnych błędów, zgodność z przyjętymi wzorcami lub odstępstwa od nich)

• formułowanie celów operacyjnych (dotyczących całego przebiegu procesu kształcenia, a nie tylko produktu ostatecznego).

PODSTAWOWE ZADANIA TAKSONOMII TO:

• określenie zadania

• wyznaczenie przebiegu i zakresu kształcenia

• przygotowanie wskazań do kontroli

TAKSONOMIA CELÓW

• termin „taksonomia” zaczerpnięty został z biologii, gdzie oznacz naukę o zasadach klasyfikacji gatunków zwierzęcych i roślinnych (pochodzi z jęz. Greckiego taksis - układ, porządek, nomos prawo)

• słownik pedagogiczny odnosi ten termin do określenia i klasyfikacji celów kształcenia i wychowania

• taksonomia zmierza do ścisłego, kompletnego i rozłącznego ujęcia celów kształcenia, z założeniem, że poszczególne pozycje taksonomiczne mogą stać się przedmiotem pomiaru. / Okoń /

Szczególny rozgłos zdobyła w świecie taksonomia opracowana przez zespół uczonych amerykańskich pod kierunkiem Benjamina S. Blooma (1971) dotycząca dziedziny poznawczej i emocjonalnej (bez psychomotorycznej).

Autorzy taksonomii wyodrębniają 3 dziedziny celów:

• poznawczą

• emocjonalną

• psychomotoryczną

SFERA POZNAWCZA (B.S.Bloom - 1956)

W dziedzinie poznawczej wyodrębniono 6 kategorii:

1 - wiadomości

2 - rozumienie

3 - zastosowanie

4 - analiza

5 - synteza

6 - ocena

--są to poznawcze cele kształcenia.

I cel to opanowanie przez uczniów wiadomości różnego rodzaju takie jak: fakty, terminy, kryteria, pojęcia itp.

II rozumienie - to rezultat analizy i syntezy (umiejętność interpretacji).

III poziom taksonomii to zastosowanie - umiejętność generalizowania, odnoszenia, zastosowania poznanej wiedzy itp.; właściwe zastosowanie.

IV cel to analiza w formie umiejętności dokonywania podziału całości na elementy, ustalenie ich hierarchii i wzajemnych stosunków (analiza elementów, stosunków między elementami, zasad organizacji całości).

V cel synteza (często łączone z analizą) - ma własne odrębne postawy, którymi są umiejętności tworzenia całości z danych elementów w celu uzyskania nowej struktury, wytworzenie własnego dzieła, opracowanie planu działania, stworzenie obrazu całości na podstawie właściwych danych.

VI poziom to ocenianie w kategoriach wartości zewnętrznych i wewnętrznych tak poznawanego materiału jak i metod kształcenia.

SFERA EMOCJONALNA (D.R.Krathwohl - 1964)

Rozpatrywana jest w 5 kategoriach:

• recepcja bodźców emocjonalnych,

• działanie z wyrażaniem zgody na nie, chęcią działania i zadowolenia z podjętego działania

• wartościowanie = akceptacja wartości, ich wybór, wiara, zaangażowanie i poświęcenie

• systematyzacja, do której niezbędne są umiejętności definiowania, dyskutowania, porównywania

• wybór własnego systemu wartości - system tych wartości przechodzi w światopogląd; w sferze tej dokonują się zmiany wartości i stabilizują wymagania, występują dążenia do doskonalenia, perfekcjonizmu, pojawia się oczekiwanie uznania i wysokiej oceny przez rówieśników, znajomych.

SFERA PSYCHOMOTORYCZNA (A.J.HARROW - 1972)

Również 5 kategorii:

• percepcja- służy rozumieniu złożonego działania, jego kolejnych etapów, świadomości techniki i oddziaływania instrukcji działania,

• naśladownictwo - kierowanie obserwacją, wykrywanie działań pod kierunkiem,

• ćwiczenia,

• automatyzacja czynności,

• perfekcyjne wykonywanie

Jest to sfera najmniej rozbudowywana taksonomicznie.

Bibliografia :

Czabański B, (1995) Elementy Dydaktyki Ogólnej AWF, Wrocław, Seria B, Nauki Humanistyczne
Czabański B, (2000) Kształcenie Psychomotoryczne AWF, Wrocław

10

---