NADCIŚNIENIE CZ2
1.Charakterystyka ukłądu bodźco-przewodzącego serca
Układ przewodzący serca składa się z węzła zatokowo-przedsionkowego, leżącego w prawym przedsionku, węzła przedsionkowego-komorowego, leżącego na granicy między jamami, oraz pęczka Hissa, którego włókna rozdzielają się w przegrodzie międzykomorowej na dwie odnogi po jednej do każdej komory i przewodzą bodźce do pojedynczych włókien mięśnia sercowego.
Serce człowieka posiada zdolność wytwarzania bodźców elektrycznych, które rozchodząc się w sercu, pobudzają je do skurczu. |
Wyspecjalizowana w układ przewodzący tkanka mięśnia sercowego, tzw. tkanka nerwowo-mięśniowa, układa się w dwa węzły: zatokowy i przedsionkowo-komorowy i odchodzące od nich włókna. W warunkach fizjologicznych bodźce do skurczów mięśnia sercowego powstają w węźle zatokowo-przedsionkowym. Jest on głównym rozrusznikiem serca, a impulsy w nim powstałe rozchodzą się do przedsionków i następnie przez węzeł przedsionkowo-komorowy do komór, pobudzając je do skurczu. Impulsy te przewodzone są również przez inne tkanki aż na powierzchnię skóry, gdzie można je zarejestrować w postaci elektrokardiogramu.
2.Rola wapnia i magnezu w skurczu mieśnia sercowego
WAPŃ- jest niezbędny do skurczu serca i tym samym odgrywa ważną rolę w prawidłowym pompowaniu krwi do wszystkich tkanek ciała. Jego niedomiar może skutkować nawet zatrzymaniem serca. Wraz z potasem wapń reguluje ciśnienie we krwi.
MAGNEZ- Odpowiednia ilość tego pierwiastka w organizmie przyczynia się do wzmocnienia naczyń krwionośnych i obniża ciśnienia, co ma wpływ na efektywnośc pracy serca. Magnez rozszerza tętnice i chroni przed zawałem. Pomaga regulować poziom wapnia i poprawia wchłanianie potasu. Wpływa na utrzymanie prawidłowego rytmu serca i czasem jest podawany dożylnie w celu zredukowania arytmii. Magnezem leczy się zastoinową niewydolność serca. Zauważono również, że osoby pijące twardą wodę, czyli taką, która zawiera dużą ilość magnezu, rzadziej zapadają na choroby serca.
3.Zaburzenia rytmu serca
4.Leki p/arytmiczne - podział
leki blokujące kanały sodowe
leki blokujące receptory β-adenergiczne
leki blokujące kanały potasowe
leki blokujące kanały wapniowe
5.Leki p/arytmiczne grupy 1A,B i C - własciwosci,wskazania i p/wskazania,działania niepożadane
Leki blokujące kanały sodowe dzielimy na podklasy: 1A,1B,1C.
1A
Leki te hamują narastanie potencjału w fazie 0(zero), wydłużając czas repolaryzacji.
Zaliczamy: CHINIDYNĘ, PROKAINAMID, DIZOPYRAMID
CHINIDYNA
W dawkach leczniczych wydłuża okres depolaryzacji diastolicznej w komórkach węzła zatokowego, wydłuża czas trwania potencjału czynnościowego, zwalnia rytm serca. W pęczku Hisa i włóknach Purkiniego hamuje przewodnictwo wydłużające depolaryzację i przedłużają repolaryzację i czas trwania potencjału czynnościowego. Zmniejsza kurczliwość komórek mięśnia sercowego, zmniejsza pojemność wyrzutową serca.
Stosowana jest w :
niemiarowości komorowej i nadkomorowej,
migotaniu i trzepotaniu przedsionków,
w częstoskurczu nadkomorowym
W połączeniu z β-adrenolitykami stosowana jest w kardiowersji.
Działania niepożądane:
obniżenie ciśnienia
suchość w jamie ustnej
zaburzenia gastryczne
osłabia kurczliwość mięśnia sercowego
wywołuje zaburzenia rytmu pracy serca
trombocytopenię
w dużych dawkach psychozę
Przeciwwskazania:
- blok przedsionkowo-komorowy
- osłabiona kurczliwość mięśnie sercowego
PROKAINAMID
Zmniejsza pobudliwość układu bodźcotwórczo-przewodzącego serca, przedłuża czas przewodzenia impulsów i wydłuża czas refrakcji.
W dużych dawkach może przyśpieszyć pracę serca.
Stosowana zapobiegawczo i leczniczo w :
migotaniu i trzepotaniu przedsionków,
napadowej tachykardii nadkomorowej,
przedwczesnych skurczach komorowych,
tachykardii komorowej
Działania niepożądane:
uszkodzenie mięśnia sercowego
podany dożylnie może wywoływać hipotensję
reakcje uczuleniowe
leukopenie
agranulocytozę
objawy depresji
Środki zmiękczające i antybiotyki amino glikozydowe nasilają jego działanie.
DIZOPYRAMID
Działa depresyjnie na mięsień sercowy i układ bodźco- twórczo- przewodzący z wyjątkiem pęczka Hisa i włókien Purkiniego.
Wydłuża okres refrakcji w przedsionkach i komorach, osłabia kurczliwość mięśnia sercowego.
Stosowany jest zapobiegawczo i leczniczo w napadach tachykardii komorowej i przy skurczach dodatkowych.
Działania niepożądane:
suchość w jamie ustnej
zaburzenia żołądkowo-jelitowe
utrudnione oddawanie moczu
hipotensja
osłabienie siły mięśniowej
zatrzymanie wody
nasilenie niewydolności krążenia
1B
Leki te zwiększają próg pobudliwości komórek, nieznacznie hamują narastanie fazy 0, skracają repolaryzację komórek, czas trwania potencjału czynnościowego.
Zaliczamy: LIDOKAINA, MEKSYLETYNA, TOKAINAMID, FENYTOINA
LIDOKAINA
Działa przeciw arytmicznie, hamuje depolaryzację i pobudliwość mięśnia sercowego w rozkurczu, hamuje przewodnictwo we włóknach Purkiniego.
Stosowana jest:
w zawale mięśnia sercowego,
w zatruciach glikozydami,
w arytmiach,
w zatruciach glikozydami,
w arytmiach wywołanych operacjami na sercu
Należy do środków znieczulenia miejscowego.
Działania niepożądane:
spadek ciśnienia krwi
blok serca
zatrzymanie oddechu
reakcje uczuleniowe
następują najczęściej po 65 roku życia i po podaniu dożylnym.
Charakterystyczne objawy przedawkowania: zaburzenia widzenia, wymioty, utrudnione oddychanie, bradykardia.
MEKSYLETYNA
Hamuje szybki prąd sodowy w komórkach mięśnia sercowego, zmniejsza amplitudę i szybkość narastania potencjału głównie w komórkach włókien Purkiniego. Wykazuje również działanie miejscowo znieczulające i przeciwdrgawkowe.
Wskazania: arytmia komorowa.
Preparat: MEXICORD
TOKAINID
Hamuje dokomórkowy, szybki prąd sodowy w komórkach mięśnia sercowego. Skraca czas trwania potencjału i okres refrakcji. Słabo wpływa na szybkość przewodzenia w układzie bodźco- twórczo- przewodzącym serca. Stosowany leczniczo i zapobiegawczo w arytmiach komorowych.
Działania niepożądane:
drgawki
drżenia
leukopenia
agranulocytoza
złuszczające zapalenie skóry
arytmia komorowa
zapalenie płuc
nudności
wymioty
jadłowstręt
Preparat: TONOCARD
FENYTOINA
Zmniejsza pobudliwość mięśni komór, skraca czas refrakcji i czas trwania potencjału czynnościowego w zapisie EKG skraca czas trwania odcinka Q-T, działa przeciwdrgawkowo. Stosowana w leczeniu niemiarowości komorowych wywoływanych przez glikozydy nasercowe oraz przez trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne.
Działania niepożądane:
oczopląs
niezborność ruchowa
zaburzenia mózgowe
wykwity skórne
odwapnienie kości
zmiany w obrazie krwi
Preparat: PHENYTOINUM
1C
Leki te silnie hamują narastanie fazy 0, w mniejszym stopniu wydłużają czas trwania potencjału czynnościowego oraz refrakcję i repolaryzację.
Zaliczamy: PROPAFENON, ENKAINID, FLEKAINID, AJMALINA, PRAJMALINA
PROPAFENON
Silnie zmniejsza napływ jonów Na w komórkach mięśnia serca, hamuje pobudliwość, szybkość przewodzenia i częstość wytwarzania bodźców w węźle zatokowym, przedsionkowo-komorowym, pęczku Hisa i włóknach Purkiniego. Zmniejsza szybkość narastania potencjału czynnościowego. Działanie jego jest silniejsze w mięśniu niedotlenionym.
Stosowany jest w leczeniu arytmii komorowych, tachykardiach komorowych, tachyarytmiach.
Może wywoływać bóle w klatce piersiowej. Może nasilać niewydolność mięśnia sercowego, blok przedsionkowo-komorowy, hipotensję, agranulocytozę.
Preparaty: POLFENON, RYTMONORM
ENKAINID
Zmniejsza pobudliwość, szybkość przewodzenia u automatyzm serca na skutek zwolnienia węzła przedsionkowo-komorowego. Wydłuża okres refrakcji w obrębie mięśnia sercowego.
Stosowany w leczeniu niemiarowości komorowych z arytmią komorową i tachykardią.
Działania niepożądane:
bóle w klatce piersiowej,
tachyarytmia
drgawki
niepokój
niewydolność mięśnie sercowego
nudności
FLEKAINID
Zmniejsza pobudliwość ii szybkość przewodzenia w węźle przedsionkowo-komorowym oraz w mięśniu sercowym. Zmniejsza kurczliwość mięśnia sercowego. Wykazuje działanie miejscowo znieczulające.
Stosowany jest przeciw arytmicznie w zapobieganiu arytmii nadkomorowych, trzepotaniu i migotaniu przedsionków.
Działania niepożądane:
zaburzenia rytmu serca
bóle w klatce piersiowej
bóle głowy
niewydolność serca
żółtaczka
Preparat: TOMBOCOR
AJMALINA
Naturalny alkaloid rauwolfii. Hamuje czynność układu bodźco- twórczo- przewodzącego serca, nie wpływa na kurczliwość mięśnia sercowego. Zwalnia przewodzenie w węźle przedsionkowo- komorowym, pęczku Hisai włóknach Purkiniego. Działa krótko, do 30minut.
Stosowana w leczeniu migotaniu przedsionków, częstoskurcz nadkomorowym, w niemiarowości wywołanej glikozydami nasercowymi.
Działania niepożądane:
zaburzenia rytmu serca
asystalia
PRAJMALINA
Alkaloid rauwolfii. Wskazania jak wyżej. Działa długo do 8 godzin.
Preparat:
NEOGILURYTMAL
6.leki p/arytmiczne grupy 2 - własciwosci,wskazania i p/wskazania,działania niepożadane
LEKI BLOKUJĄCE RECEPTORY β-adrenergiczne
Zmniejszają aktywność i szybkość przewodzenia tkanki bodźco- twórczej oraz kurczliwości mięśnie sercowego powoduje zwolnienie fazy 0 depolaryzacji.
Działają:
ujemnie chronotropowo( częstość skurcza mięśnia sercowego),
ujemnie tono tropowo( zmniejszają napięcie mięśnia sercowego),
ujemnie ino tropowo ( zmniejszają siłę skurczu mięśnia sercowego),
ujemnie batmotropowo (zmniejszają pobudliwość mięśnia sercowego),
ujemnie gromotropowo ( zmniejszają zwolnienie przewodnictwa w układzie bodźco- twórczo- przewodzącym)
PROPRANOLOL
Powoduje zwolnienie czynności węzła zatokowego, głownie na skutek wyłączenia pobudzającego działania układu współczulnego. W węźle przedsionkowo- komorowym zmniejszają szybkość przewodzenia impulsów i wydłuża okres repolaryzacji. Ponadto zwalnia szybkość depolaryzacji, zmniejsza napięcie i siłę skurczu mięśnia sercowego. Zmniejsza ciśnienie tętnicze krwi. Osłabia kurczliwość i zmniejsza pojemność minutową serca, zmniejsza zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen.
Wskazania:
tachukardia zatokowa na tle tyreotyksyny, guza chromochłonnego nadnerczy i tachykardii lękowej
zapobiega arytmii wywołanej halo tanem i cyklopropanem
migotanie i trzepotanie przedsionków
Preparat: PROPRANOLOL
NADOLOL
Zwalnia częstość skurczów serca na skutek hamowania czynności bodźco-twórczej węzła zatokowego, zmniejsza pobudliwość włókien Purkiniego i mięśnia sercowego. Zmniejsza pojemność minutową serca. Obniża ciśnienie skurczowe i rozkurczowe. Jest stosowany jako lek hipotensyjny w dawce 1 raz na dobę.
Preparat: APO-NADOLOL
Działania niepożądane:
nasilenie objawów niewydolności mięśnia sercowego
nadmierne obniżenie ciśnienia krwi
napady duszności u chorych na astmę
uczucie zmęczenia, zaburzenia snu
depresja
zaburzenia układu pokarmowego
nasilają hipoglikemię doustnych leków przeciw cukrzycowych
wchodzą w interakcje z gr I i IV leków przeciw arytmicznych
7.Leki blokujace kanały potasowe w sercu - charakterystyka
Zaliczamy: AMIODARON, BRETYLIUM, SOTALOL
AMIODARON
Wydłuża okres repolaryzacji i czas trwania potencjału czynnościowego w mięśniach przedsionków i komór serca oraz przewodzenie przedsionkowo-komorowe. Zmniejsza kurczliwość mięśnia sercowego. Kumuluje się po upływie 4-7 dni od rozpoczęcia podania.
Wskazania: zespół Wolfa-Parkinsona- White'a, u chorych z częstoskurczem komorowym.
Działania niepożądane:
odkładanie złogów w rogówce
niedoczynność tarczycy
wypadanie włosów
Preparaty: CORDARONE, OPACORDEN
BRETYLIUM
Wywołuje zwolnienie czynności węzła zatokowego, obniżenie amplitudy potencjału czynnościowego, wydłuża repolaryzację. Stosowany w zagrażającym życiu nawracającym napadzie migotania komór lub nawracających napadach arytmii komorowej, w znoszeniu bloku przy zawale serca.
Działania niepożądane:
hipotensja
zwolnienie akcji serca
nudności
wymioty
SOTOLOL
Blokuje kanały potasowe związane z fazą repolaryzacji komórek. Stosowany w arytmiach i tachykardiach komorowych, w przedwczesnym skurczu komór, w arytmiach z dodatkową drogą przewodzenia przedsionkowo-komorowego.
Przeciwwskazania:
astma oskrzelowa
blok przedsionkowo komorowy II i III stopnia
zastoinowa niewydolność serca
uszkodzenie nerek
Preparaty:
SOTOHEXAL, BIOSOTAL
8.Leki blokujace kanały wapniowe w sercu - charakterystyka
Zaliczamy: WERAPAMIL, DILTIAZEM
Blokują swoiście napływ jonów wapnia do komórek układu bodźco- twórczo- przewodzącego i do komórek mięśnia sercowego.
WERAPAMIL
Wydłuża okres refrakcji, zwalnia przewodnictwo przedsionkowo- komorowe w pęczku Hisa. W większych dawkach działa rozkurczająco na mięśnie naczyń krwionośnych obniżając ciśnienie krwi.
Stosowany jest w leczeniu częstoskurczu nadkomorowego, w migotaniu i trzepotaniu przedsionków.
Przeciwwskazania:
zaburzenia przewodzenia przedsionkowo-komorowego w zespole Wolfa-Parkinsona-White'a
I trymestr ciąży
wstrząs pochodzenia sercowego
stosowanie leków przeciw arytmicznych II grupy
Działania niepożądane:
bradykardia
zatrzymanie akcji serca
hipotensja
zaczerwienienie twarzy
zawroty głowy
obrzęki
nasilają działanie glikozydów nasennych przez zmniejszenie ich wiązania z białkami
Preparaty:
IZOPTIN, LEKOPTIN, STAVERAN, APO-VERAP
DILTIAZEM
Blokuje czynność wolnych kanałów wapniowych typu L, silniej od werapamilu hamuje działanie węzła zatokowo-przedsionkowego, a słabiej przedsionkowo- komorowego. Słabo hamuje kurczliwość mięśnia sercowego, w dużych dawkach obniża ciśnienie krwi. Stosowany w częstoskurczu nadkomorowym, trzepotaniu przedsionków.
Przeciwwskazania:
zaburzenia przewodnictwa przedsionkowo-komorowego
zespół Wolfa-Parkinsona-White'a
Preparaty:
BLOCALCIN, DILZEM, OXYCARDIL
9.Leki zwiekszajace kurczliwosz miesnia sercowego - podzial,charakterystyka
a) leki wpływające na przemiany energetyczne mięśnia sercowego
b) leki moczopędne
c) leki zmniejszające opór naczyniowy
d) leki blokujące rec adrenergiczne β
e) leki zwiększające kurczliwość mięśnia sercowego (inotropowo +) - glikozydy nasercowe
f) leki zmniejszające opór przepływu krwi w naczyniach płuc
g) leki osłaniające miesień sercowy (kardioprotekcyjne)
10.Charakterystyka glikozydow nasercowych
Podział pod wzg czasu dział:
Grupa I - glikozydy krótko działające, które nie kumulują się w organizmie.
Grupa II - stanowią glikozydy o średnim czasie działania i zdolności kumulacji; należą do nich m.in.: lanatozyd C, digoksyna, gitoksyna.
Glikozydy grupy III - to substancje długo działające, silnie kumulujące się, zaliczamy do nich lanatozyd A, acetylodigitoksynę, digitoksynę.
Wskazania: leczenie niewydolności krążenia pochodzenia sercowego - w tym przypadku znalazły zastosowanie glikozydy naparstnicy i cebuli morskiej, a w ostrej strofantynę. Niemiarowości nadkomorowych, głównie migotania przedsionków, trzepotanie przedsionków.
Działanie:
Nasercowe:
• Inotropowo dodatnio (siłą skurczu)
• Chronotropowo ujemnie (częstość pobudzeń)
• Tonotropowo dodatnio (siła skurczu)
• Dromotropowo ujemnie (szybkość przewodzenia)
• Batmotropowo dodatnio (pobudliwość) - jako działanie nieporządane
Pozasercowe:
• zwiększa wydalanie Na+ i H2O - wpływ na kanaliki nerkowe
• wzrost napięcia naczyń tętniczych i żylnych
• wzrost siły i szybkości skurczu mięśni gładkich i poprzecznie prążkowanych
• pobudzenie ośrodkowe nerwu X
Działania niepożądane glikozydów:
- dotycza przewodu pokarmoego, układu nerwowego, narządu wzroku i układu krążenia;
- częstoskurcz komorowy;
- migotanie komór;
- migotanie przedsionków;
- bloki przewodzenia;
- nudności, wymioty, brak apetytu, bóle brzucha, biegunka;
- bezsenność;
- uczucie osłabienia mięśni;
- zaburzenia wzroku (widzenie boczne lub przyćmione, mroki lub błyski);
11.Leczenie niewydolnosci miesnia sercowego
Celem leczenia ostrej niewydolności serca jest opanowanie objawów, zwłaszcza duszności oraz ustabilizowanie pracy hemodynamicznej serca. W tym celu podaje się leki rozszerzające naczynia, np. nitroglicerynę, leki moczopędne oraz leki zwiększające kurczliwość mięśnia sercowego.
U osób obrzękiem płuc stosuje się mechanizmy wspomagające oddychanie. W przypadku niepowodzenia należy wprowadzić mechaniczne wspomaganie czynności serca, np. kontrapulsacja wewnątrzaortalna.
Chorzy z ostrą niewydolnością serca wymagają ścisłego monitorowania czynności serca, jego rytmu, elektrokardiogramu, pomiaru ciśnienia tętniczego oraz czynności oddechowej.
12.Leki kardioprotekcyjne
Są to leki osłaniające mięsień sercowy. DEKSRAZOKSYNA- pochodna EDTA, zapobiega powikłaniom kardiologicznym, usuwa jony Fe2+ i Cu2+ z połączeń z doksorubicyną co zapobiega hamującemu dział tych związków a oksydazę cytochromu c oraz na powstanie wolnych rodników tleowych w mięśniu sercowym.
13.Azotany i azotyny jako leki zwiekszajace przeplyw wiencowy
Poprawiaj a ukrwienie serca i znoszą napady bólu w dusznicy bolesnej.
Mechanizm ich działania związany jest z uwalnianiem przez te leki rodników azotanowych. Rodnik ten jest śródbłonkowym czynnikiem rozkurczającym mięśnie gładkie, aktywuje cyklozę guanylową co prowadzi do wzrostu wewnątrzkomórkowego stężenia cGMP i aktywacji zależnych od cGMP kinaz białkowych.
Działanie lecznicze w niewydolności wieńcowej związane jest z przemieszczeniem krwi do naczyń żylnych, zmniejszeniem obciążenia wstępnego i następczego serca, zmniejszeniem komorowego ciśnienia i rozszerzeniem naczyń wieńcowych.
W wyniku stosowania tej grupy leków może dojść do tolerancji. Objawia się ona zmniejszeniem skuteczności tych leków i podaniem coraz większych dawek.
Związki te stosowane są w celu przerywaniu napadów dusznicy bolesnej, zapobieganiu im, w leczeniu zawałów serca.
Do przerywania napadów stosujemy: nitroglicerynę, azotan amylu, di azotan izosorbitolu.
Są stosowane w postaciach roztworów, aerozoli i lingwetek.
W zapobieganiu napadom stosujemy doustnie preparaty o przedłużonym działaniu: di azotan izosorbitolu, monoazotan izosorbitolu, pentaerytrytol.
Działania niepożądane:
hipotensja
bóle i zawroty głowy
zaczerwienienie twarzy
wzrost ciśnienia śródgałkowego i śródczaszkowego
nudności
wymioty
Przeciwwskazania:
uczulenie na związki azotowe
ostra niewydolność lewokomorowa serca
stenoza aortalna
Preparaty:
NIROGLICERYNA, NITROMINT, NITROCARD, SUSTONIT, EFFOX, EFFOX LONG, MONOMAC DEPOT, MONONIT, MONONIT, OLIGARD, AEROSONIT, CARDIONIT, ISOKET retard, SORBONIT, PENTAERYTHRITOL amp, PENTAERYYTHRITOL (GALPENT)
14.Beta-adrenolityki i blokery kanalow wapniowych stosowanych w chorobie wieńcowej
LEKI BLOKUJĄCE RECEPTORY β-adrenergiczne
Stosowane są zapobiegawczo w występowaniu napadów dusznicy bolesnej przez działanie ekonomizujące prace mięśnia sercowego, zmniejszają częstość skurczu mięśnia sercowego, napięcie i siłę skurczu, zmniejszają ciśnienie skurczowe i pojemność wyrzutową serca, zmniejszają zapotrzebowanie serca na tlen, zwiększa się tolerancja na wysiłek.
Przeciwwskazania:
niewydolność krążenia
astma
blok serca II i III stopnia
niewydolność węzła zatokowo- przedsionkowego
Zaliczamy: PROPRANOLOL, SOTALOL, NADOLOL, METOPROLOL, ATENOLOL, ACEBUTOLOL, LABETALOL
LEKI BLOKUJĄCE KANAŁY WAPNIOWE
Stosowane są w zapobieganiu napadom dusznicy bolesnej.
NIFEDYPINA- Stosowana jest do przerywania napadów.
Działania niepożądane:
nudności
wymioty
bóle brzucha
bóle i zawroty głowy
MOLSIDOMINA
Stosowana w leczeniu dusznicy bolesnej i w celu wyrównania krążenia, w leczeniu zawału i w innych postaciach niedokrwienia mieśnia sercowego.
Działania niepożądane:
bóle głowy
hipotensja
Jej aktywnym metabolitem jest linsidomina.
15.Choroba niedokrwienna serca - leki stosowane
a) Azotany i azotyny (NITROGLICERYNA, AZOTAN AMYLU, DIAZOTAN IZOSORBITOLU, MONOAZOTAN)
b) β-adrenolityczne (PROPRANOLOL, SOTALOL, NADOLOL, OKSEPRENOL, ATENOLOL. ACEBUTOLOL, METOPROLOL, LABETOLOL)
c) blokujące kanały Ca: WERAPAMIL, DILTIAZEM, NIFEDYPINA, MOLSIDOMINA
d) \ leki osłaniające komórki mięśnia sercowego: TRIMETAZIDYNA
e) leki otwierające kanały potasowe” NIKORANDIL
16.Leki stosowane we wstrząsie
a) dopamina
b) dobutamina
c) noradrenalina
d) epinefryna
e) fentanyl + droperidol
f) glikozydy nasercowe
g) glikokortykosteroidy: hydrokortyzon, deksametazon, metyloprednizolon
h) tlen
i) krew, elektrolity, roztwory koloidowe