WYKŁAD 1

PROCEDURA BADAWCZA PEDAGOGIKI______

Typy procedur badawczych w naukach społecznych:

Procedura tzw. badań Procedura tzw. badań

jakościowych ilościowych

Obie procedury różnią się od siebie, gdyż są formułowane wg odmiennych założeń dotyczących wymagań (norm) wobec badań naukowych.

Procedura badań ilościowych jest ściśle znormalizowana: poszczególne etapy następują po sobie w ściśle określonej kolejności, tworząc logiczny ciąg działań badawczych (kolejny krok wynika z poprzednich).

Procedura badań jakościowych nie jest znormalizowana, istnieje duża swoboda jej kształtowania, poszczególne etapy badań powtarzają się wielokrotnie na różne sposoby, zależnie od natury przedmiotu badań i postępu w badaniach. Jest możliwa przy założeniu luźniejszych kryteriów badania naukowego (dopuszczanych w naukach społecznych od lat 60-ątych).

Będziemy mówić o tej pierwszej:

PROCEDURA BADAŃ ILOŚCIOWYCH__________

ETAPY BADAŃ ILOŚCIOWYCH BADANIA WERYFIKACYJNE
I	II	III	IV
Problem badawczy	Hipoteza i opracowanie zmiennych	Wybór metod weryfikacji	Weryfikacja empiryczna
= pytanie o to, co chcemy zbadać	= próbna odpowiedź na pytanie	=sposobów sprawdzenia odpowiedzi	sprawdzenie odpowiedzi =rozwiązanie problemu

1. SFORMUŁOWANIE PROBLEMU_____

Etap obejmuje:

1. ustalenie przesłanek problemu

2. sformułowanie problemu i zdefiniowanie zmiennych

3. analizę i dekompozycję problemu

1. _______________________Przesłanki problemu

Co jest źródłem problemu badawczego? Przesłanki problemu to wszystkie te informacje, które skłaniają nas do postawienia pytania. Przesłanki mogą stanowić :

• własne doświadczenie np. praktyka pedagogiczna

• literatura przedmiotu np. niedokończone, otwarte badania, niesprawdzone do końca teorie itp.

2. Podstawowe zasady formułowania problemów

• Pytania a zmienne

Problem badawczy - def. wg Nowaka = to pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie. Jest to więc pytanie skierowane do rzeczywistości, która - poprzez badanie - ma nam dostarczyć odpowiedź.

• Zasadniczy podział problemów badawczych ze względu na przedmiot badań:

problemy badawcze

opisowe weryfikacyjne

Problemy opisowe dotyczą opisu zjawisk, tj. zmiennych; ich przejawów, dynamiki itp.

Np.„Czy uczniowie są agresywni na przerwie?”; „Jakie są przejawy agresji uczniów na przerwie?”; „Jak zmienia się agresywność uczniów w czasie trwania przerwy śródlekcyjnej?”

Problemy opisowe nie wymagają stawiania hipotez!!!

Dlatego procedura badań opisowych jest prostsza:

ETAPY BADAŃ ILOŚCIOWYCH BADANIA OPISOWE
I	II	III	IV
Problem badawczy	Opracowanie zmiennych	Wybór metod poznania zmiennych	Wykonanie badań i opis zmiennych
= pytanie o zmienne, które chcemy zbadać	= definicje, wartości, wskaźniki do zmiennych	=sposobów zbadania zmiennych	=odpowiedź na postawione pytanie

Problemy weryfikacyjne (=wyjaśniające)

dotyczą relacji między zjawiskami: wpływu jednych zjawisk na inne,. [„Jakie są przyczyny agresji uczniów na przerwie?”; „ Jakie są skutki agresji uczniów na przerwie?” ; „Jaki wpływ wywiera agresja uczniów na przerwie na postawę dyżurujących nauczycieli?”]

Tu konieczna jest hipoteza określająca tę relację.

Podsumowanie:

Problemy badawcze dotyczą rozpoznania pewnych zmiennych (problemy opisowe) lub też rozpoznania relacji między zmiennymi (problemy weryfikacyjne).

• Co to jest zmienna?

Zmienna to dowolna cecha (właściwość, czynnik, zjawisko...), która może przybierać różne wartości w badanym zbiorze obiektów.

• Co to jest wartość zmiennej?

Każda zmienna może być podzielona na wartości. Można powiedzieć, że zmienna to logiczny zbiór wartości. (EB)

Np.:

zmienna: kolor oczu

wartości:

W1-szare; W2-zielone; W3-niebieskie; W4-piwne

W tym wypadku podział jest oczywisty, ale np.:

ile wartości stanowi zmienną „zdolności ucznia do matematyki”?

Czy: zdolny - niezdolny ?

Czy: niezdolny - mało zdolny - średnio zdolny - zdolny - genialny?

Czy: zdolny na 0 - 100% wykonanych zadań w

matematycznym teście ?

Często to sam badacz ustala jaki zakres zmienności go interesuje (tzn. ile wyróżnić wartości zmiennej).

Za pomocą wartości różnych zmiennych można opisać dany przedmiot.

Np.:

Zmienna: wartość zmiennej:

Płeć kobieta;

Rasa Azjatka;

Kolor włosów brunetka;

Poziom inteligencji bardzo inteligentna

Postawa polityczna; postępowa;

Poziom stresu w miejscu pracy brak stresu...

• Jakiej relacji dotyczą problemy weryfikacyjne?

Relacja między zmiennymi to - w najprostszej wersji - zależności między 2 zmiennymi:

zmienna niezależna zmienna zależna

wpływ

np.: przyczyna skutek

• O co możemy pytać formułując problem weryfikacyjny? :

Formułując problem weryfikacyjny możemy pytać o:

zmienną niezależną,

zmienną zależną

lub o charakter relacji, która je łączy.

Ćwiczenie:

O który z tych elementów to pytanie?

`Jaka jest główna przyczyna niedostosowania społecznego dzieci?' /ZN/

`Jaki jest wpływ problemowej organizacji materiału szkolnego na poziom rozumienia go przez uczniów?'/ZN-ZZ/

`Jaka metoda sprawdzania wiedzy eliminuje stres uczniów?'/ZN/

`Jaki jest skutek autorytarnej postawy nauczyciela wobec uczniów?'/ZZ/

`Jakie czynniki zmniejszają stres dziecka w gabinecie lekarskim?'............/ZN/

• Zakres pytania problemowego

Pytanie problemowe musi być tak sformułowane, aby jasno wyznaczało grupę osób /populację/, jakiej dotyczy. Z tego względu może mieć różny zakres.

W badaniach naukowych często interesują nas odpowiedzi na pytania, które dadzą się uogólnić. W takich badaniach badana grupa jest tylko próbą populacji, która nas interesuje, a wyniki badań mają charakter prawidłowości, tyczącej się całej populacji.

Z tego względu badania możemy podzielić na:

Badania

Proste: Gdy badamy całą interesującą nas grupę, a wyniki badań dotyczą tylko tej grupy

Reprezentatywne: Gdy badamy tylko próbę (mniejszą grupę) z interesującej nas populacji. Wyniki badań wykonanych na próbie są następnie uogólniane, tj. mają dotyczyć całej populacji.

Formułując problem badawczy należy określić dokładnie jego zakres tj. określić jakiego rodzaju osób - grupy lub populacji - on dotyczy.

• Precyzja sformułowania problemu

Wszystkie ważniejsze terminy użyte do sformułowania problemu powinny być sprecyzowane tak, aby je jednoznacznie rozumiano.

Formułując problem badawczy zdefiniuj kluczowe terminy użyte w jego sformułowaniu.

Źródła definicji:

- odpowiednia literatura (podręczniki; słowniki; teorie...) Tu:

definicje sprawozdawcze (zakorzenione w literaturze); definicje regulujące (z literatury, ale zmodyfikowane). Podając taką definicję powołujemy się na źródło.

- propozycja własna, tworzona zgodnie z zasadami logiki (definicje projektujące).

• forma pytań problemowych

Ze względu na logiczno-gramatyczną strukturę, pytania problemowe można podzielić na:

pytania problemowe /wg. Ajdukiewicza/

pytania dopełnienia (=pytania otwarte) - ich forma nie

przesądza możliwych odpowiedzi. Rozpoczynają się od zaimków „jak-i-a-ie ?”; „któr-y-a-e?”; gdzie?”; „ile?”„dlaczego?” itp..

pytania rozstrzygnięcia (=pytania zamknięte) - ich forma wskazuje możliwą alternatywę odpowiedzi: tak lub nie. Zaczynają się od partykuły „Czy...?”

Przykłady pytań dopełnienia:

„Od którego roku życia dziecko jest zdolne do przeprowadzania operacji formalnych?”

„Jaka jest przeciętna wysokość zarobków nauczycieli szkół podst.?”

„Jakie czynniki sprzyjają integracji klas szkolnych szkół podst.?”

`”Jaka jest główna przyczyna wzrostu narkomanii wśród warszawskiej młodzieży licealnej po 1990 roku?”.

„Która z cech osobowości wychowawcy ma decydujący wpływ na jego akceptację przez uczniów?”

Przykłady pytań rozstrzygnięcia:

„Czy dziecko w wieku lat trzech jest zdolne do myślenia abstrakcyjnego?”

„Czy nauczanie problemowe w klasach szk. podst. jest bardziej skuteczne od tradycyjnego?”

„Czy obecność matki dziecka w szpitalu łagodzi stres związany z jego hospitalizacją?”

• dekompozycja problemu badawczego /ogólnego pytania otwartego/

Podstawowym warunkiem, jaki ma spełniać problem badawczy jest jego rozstrzygalność!!!

Warunek ten spełniają:

1. przede wszystkim pytania rozstrzygnięcia

- Odpowiedź na nie to „tak” lub „nie”.

2. pytania otwarte szczegółowe tzn. takie, których forma wprawdzie nie przesądza odpowiedzi, ale ze względu na znany kontekst społeczny, w praktyce odpowiedź jest wyborem z zamkniętego zbioru wartości (wiemy, że tylko pewne odpowiedzi wchodzą w grę).

Np. „W jakim wieku dzieci zaczynały obowiązkową naukę w szkole podstawowej w latach 50-tych?”

Tu: wiemy z historii, że zbiór wartości do wyboru to : 6lat ; 7lat

Dlatego:

problemy badawcze formułowane jako ogólne pytania otwarte (dopełnienia) sprowadza się do szeregu pytań zamkniętych (pytań rozstrzygnięcia) lub pytań otwartych szczegółowych. Zabieg taki nazywa się dekompozycją problemu badawczego.

Dekompozycja do pytań zamkniętych:

Przykład 1:

Jakie czynniki mają istotny wpływ na pozytywny stosunek uczniów liceum do przedmiotu nauczania?

• Czy osobiste zainteresowania uczniów mają istotny wpływ na ich pozytywny stosunek do przedmiotu nauczania?

• Czy kompetencje merytoryczne nauczyciela, ujawniane w toku lekcji, mają istotny wpływ na pozytywny stosunek uczniów do przedmiotu nauczania?

• Czy pozytywnie oceniane przez uczniów cechy osobowości nauczyciela mają istotny wpływ na pozytywny stosunek uczniów do przedmiotu nauczania?

Przykład 2:

W jaki sposób płeć badanych uczniów szkół średnich różnicuje ich poglądy na temat optymalnego wieku prokreacji?

• Czy dziewczęta i chłopcy w istotnym stopniu różnią się w poglądach na wiek optymalnej prokreacji?

• Czy wartość ewentualnej różnicy zależna jest od wieku badanych?

• Czy ewentualna różnica związana jest z deklarowaną gotowością do pełnienia adekwatnej do płci roli w rodzinie (matki lub ojca)?

• Czy ocena własnej rodziny badanych modyfikuje w obrębie płci ich poglądy na wiek optymalnej prokreacji?

Przykład 3

Jakie czynniki w istotnym stopniu obniżają stres dzieci w wieku 7 -10 lat podczas długotrwałej (ponad 2 tygodnie) hospitalizacji na dziecięcych oddziałach ortopedycznych?

• Czy częsta (co najmniej co 2 dzień) obecność w szpitalu kogoś z bliskiej rodziny dziecka (rodzice, rodzeństwo, dziadkowie) zasadniczo łagodzi stres dzieci podczas długotrwałej hospitalizacji?

• Czy „domowy” wystrój sal szpitalnych i ich bogate wyposażenie w różnego typu zabawki, gry i elektronikę zasadniczo łagodzi stres dzieci podczas długotrwałej hospitalizacji?

• Czy obecność na oddziałach wykwalifikowanej kadry pedagogicznej i organizacja edukacji i rozrywki dla dzieci podczas ich długotrwałej hospitalizacji zasadniczo łagodzi ich stres?

Dekompozycja do pytań otwartych szczegółowych:

Przykład 4:

problem główny (ogólny, opisowy): /LS 41

Jakie są warunki materialne nauczycieli wiejskich szkół gimnazjalnych w powiecie Oleckim?

problemy szczegółowe:

• Jaka jest wysokość miesięcznych dochodów na osobę w rodzinie nauczycielskiej?

• Jakie są warunki mieszkaniowe nauczycieli?

• liczba pokoi

• powierzchnia użytkowa na osobę

• wyposażenie w sprzęt RTV

• Jakich środków lokomocji używają?

• samochodów z jakiego przedziału cenowego?

• jakiej daty produkcji?

• Jaki procent nauczycieli posiada dodatkowe nieruchomości?

• Jak spędzają urlop?

• jaki % nauczycieli zostaje w domu?

• jaki % nauczycieli wyjeżdża na wczasy w

• kraju?

• jaki % nauczycieli wyjeżdża na wczasy

• za granicę?

• Warunki stawiane pytaniom dekomponującym pytanie problemowe: problematyka badań.

Problem główny (ogólny, otwarty) i problemy szczegółowe (zamknięte lub otwarte szczegółowe) tworzą zbiór pytań określanych jako problematyka badań. Problematyka badań powinna tworzyć jeden, logiczny system. Problematyce badań odpowiada zbiór hipotez, czyli próbnych odpowiedzi na postawione pytania.

2. SFORMUŁOWANIE HIPOTEZ______

Etap obejmuje:

1. sformułowanie zbioru hipotez

2. sprecyzowanie hipotez

3. wskazanie empirycznych konsekwencji hipotez

4. operacjonalizację zmiennych: określenie zmiennych, podzmiennych, ich wartości i wskaźników

1. Sformułowanie zbioru hipotez_____

W odróżnieniu od pytań dotyczących opisu zjawisk - pytania o relacje między zmiennymi wymagają postawienia hipotez roboczych.

Hipoteza - od greckiego hipothesis = przypuszczenie, domysł.

Hipoteza (def. wg. Łobockiego) - Stwierdzenie, co do którego istnieje pewne prawdopodobieństwo, że jest właściwym rozwiązaniem problemu badawczego.

A więc:

Problem to pytanie, a hipoteza to przypuszczalna odpowiedź na to pytanie! Przypuszczalna - bo nie wiemy jeszcze, czy prawdziwa. Dopiero przyszłe badanie potwierdzi ją lub odrzuci.

• Co uprawdopodabnia hipotezę?

Hipoteza nie jest dowolnym twierdzeniem. Jest ona prawdopodobna (subiektywnie) ze względu na:

• niesprzeczność jej treści z już uznanymi faktami nauki i teoriami (opisanymi w literaturze naukowej).

• poczynione badania wstępne i wcześniejsze obserwacje badacza oraz jego wiedzę.

• Czego dotyczy hipoteza?

Hipoteza zakłada związek (korelację) co najmniej 2 zmiennych (zmiennej niezależnej i zależnej):

zmienna niezależna zmienna zależna

Związek ten może być:

• pozytywny {przykład1: im lepsze wykształcenie tym wyższa satysfakcja z uprawianego zawodu; Dobre zdanie o nauczycielu warunkuje dobry stosunek ucznia do przedmiotu; przykład2: Metoda problemowego ujęcia materiału sprzyja lepszemu rozumieniu materiału z lekcji)

• negatywny (przykład1: im silniejsze zaangażowanie w pracę zawodową tym mniej czasu poświęcanego wychowaniu dzieci; ; przykład2: Metoda problemowego ujęcia materiału powoduje gorsze rozumienie materiału z lekcji)

• Rodzaje hipotez

Hipotezy odpowiadają ściśle problemom badawczym, gdyż stanowią odpowiedzi na postawione pytania problemowe.

Stąd podział hipotez:

Hipoteza

główna szczegółowa

(ogólna, wyjściowa) (robocza)

Hipoteza główna to twierdzenie będące odpowiedzią na główne pytanie problemowe. Hipotezy tej bezpośrednio nie sprawdza się w badaniu. Sprawdza się ją wyłącznie poprzez weryfikację hipotez roboczych, będących odpowiedziami na pytania (problemy) szczegółowe (zamknięte pytania rozstrzygnięcia lub pytania otwarte, szczegółowe) .

W planie badań umieszcza się więc hipotezę główną i zbiór odpowiadających jej hipotez szczegółowych.

Przykład 1:

Pytanie problemowe:

Jakie czynniki mają istotny wpływ na pozytywny stosunek uczniów liceum do przedmiotu nauczania?

Hipoteza główna:

Na pozytywny stosunek uczniów liceum do przedmiotu nauczania mają istotny wpływ: osobiste zainteresowania uczniów, kompetencje merytoryczne nauczyciela oraz pozytywna ocena uczniów cech jego osobowości.

Pytania szczegółowe:

• Czy osobiste zainteresowania uczniów mają istotny wpływ na ich pozytywny stosunek do przedmiotu nauczania?

• Czy kompetencje merytoryczne nauczyciela, ujawniane w toku lekcji, mają istotny wpływ na pozytywny stosunek uczniów do przedmiotu nauczania?

• Czy pozytywnie oceniane przez uczniów cechy osobowości nauczyciela mają istotny wpływ na pozytywny stosunek uczniów do przedmiotu nauczania?

Zbiór hipotez roboczych (szczegółowych):

H.1.:

Osobiste zainteresowania uczniów mają istotny wpływ na ich pozytywny stosunek do przedmiotu nauczania.

H.2.:

Kompetencje merytoryczne nauczyciela, ujawniane w toku lekcji, mają istotny wpływ na pozytywny stosunek uczniów do przedmiotu nauczania.

H.3.:

Pozytywnie oceniane przez uczniów cechy osobowości nauczyciela mają istotny wpływ na pozytywny stosunek uczniów do przedmiotu nauczania.

prokreacji.

2. Sprecyzowanie hipotez

Sprecyzowanie hipotez polega na zdefiniowaniu kluczowych pojęć, które ona zawiera.

Pojęcia te zwykle określają cechy - zmienne - które chcemy badać.

Formułując hipotezy zdefiniuj kluczowe terminy użyte w ich sformułowaniu.

Użyj definicji:

- sprawozdawczych (zakorzenione w literaturze)

- regulujących (z literatury, ale zmodyfikowane)

- projektujących (propozycja własna)

Hipoteza - w najprostszym ujęciu - zakłada związek między dwoma zmiennymi:

zmienna niezależna zmienna zależna

Nic nie mówi jednak o tym, jak ten związek potwierdzić w badanej rzeczywistości.

Aby go potwierdzić należy określić jakie konsekwencje przyjętych hipotez można zaobserwować podczas badań (wskazanie empirycznych konsekwencji hipotez).

Należy też określić w jaki sposób rozpoznamy, czy zawarte w hipotezie zmienne (cechy) wystąpiły podczas badań (to tzw. operacjonalizacja zmiennych).

3. Wskazanie empirycznych konsekwencji hipotez roboczych__________________

Z hipotezy, posiłkując się posiadaną wiedzą, wyprowadza się konsekwencje empiryczne, które - stwierdzone podczas badań - potwierdzą lub wykluczą hipotezę.

Wyprowadzając emp. konsekwencje sprawdzanej hipotezy odpowiadamy na pytanie:

Co musi się wydarzyć podczas badań, abyśmy uznali, że hipoteza się potwierdziła? Po czym poznamy czy założona w hipotezie relacja między zmienną niezależną i zależną faktycznie zachodzi oraz po czym poznamy, że wystąpiły interesujące nas zmienne?

Tym samym przewidujemy [prognozujemy] wynik badań, przy założeniu, że nasza hipoteza jest prawdziwa, tj, że wskazany związek faktycznie zachodzi.

Jaki to związek?

• Probabilistyczny charakter relacji przyczynowo-skutkowych

W naukach społecznych, różnego typu relacje między zmiennymi mają charakter probabilistyczny: zachodzą nie zawsze, ale z pewną częstotliwością.

Przykład:

Np. z pewnym prawdopodobieństwem możemy przypuszczać, że dziecko poddawane przemocy w rodzinie, będzie ją stosować w dorosłości wobec swoich dzieci. Przypuszczamy, że tak może się zdarzyć, na podstawie uogólnienia wielu badań i obserwacji różnych historii rodzinnych, w których tak się właśnie działo (rozumowanie indukcyjne). Na podstawie takich obserwacji i analiz zbudowano teorię wzorców zachowań wdrukowanych w dzieciństwie i powielanych w dorosłości.

Potwierdzono hipotezę związku 2 zmiennych:

doznawanie agresji stosowanie

w dzieciństwie agresji w dorosłości

Czy jednak każdy doznający agresji w dzieciństwie będzie ją później stosował wobec własnych dzieci? Oczywiście - nie. Teoria mówi, tylko tyle, że często się zdarza, że obie zmienne korelują ze sobą (współwystępują) w rzeczywistości. Innymi słowy z pewnym prawdopodobieństwem możemy oczekiwać, że osoba bita - będzie stosować bicie wobec swoich dzieci.

Ściśle mówiąc korelują ze sobą odpowiednie wartości obu zmiennych:

W1(ZN); W1(ZZ)

doznawanie agresji stosowanie agresji

w dzieciństwie w dorosłości

W2(ZN); W2(ZZ)

brak doznawania agresji brak stosowania agresji w dzieciństwie w dorosłości

Korelacja ta nie jest pełna: zdarza się, że bici nie biją swoich dzieci, a także, że wychowywani bez bicia - stosują je wobec dzieci. Jednak zdarza się to wyraźnie rzadziej (o czym wiemy na podstawie badań) i dlatego możemy utrzymywać, że między doznawaniem agresji w dzieciństwie, a jej stosowaniem w dorosłości istnieje więź przyczynowo-skutkowa o probabilistycznym (statystycznym) charakterze.

Jak jednak rozpoznać w praktyce związek tych dwóch zmiennych?

• Sposób identyfikacji relacji przyczynowo-skutkowych

Jest kilka metod wnioskowania o wzajemnym związku 2 (lub więcej) zmiennych na podstawie badań.

Najprostsza z nich polega na sprawdzeniu podczas badań korelacji (współwystępowania) odpowiednich wartości 2 zmiennych: niezależnej i zależnej:

Oto schemat:

ZN korelacja ZZ

I zbiór: W1 W1

II zbiór: W2 W2

Przykład :

Zbiór hipotez roboczych (szczegółowych)i ich konsekwencji empirycznych (badawczych):

H.1.:

Osobiste zainteresowania uczniów mają istotny wpływ na ich pozytywny stosunek do przedmiotu nauczania.

H(E)1.:

Hipoteza H. 1. się potwierdzi, jeśli badanie wykaże, że wśród uczniów zainteresowanych daną dziedziną wiedzy, pozytywne nastawienie do - odpowiadającego tej dziedzinie - przedmiotu nauczania występuje istotnie częściej, niż wśród uczniów nie zainteresowanych daną dziedziną.

H.2.:

Kompetencje merytoryczne nauczyciela, ujawniane w toku lekcji, mają istotny wpływ na pozytywny stosunek uczniów do przedmiotu nauczania.

H(E)2.:

Hipoteza H.2. się potwierdzi, jeśli badanie wykaże, że wśród uczniów, których nauczają kompetentni merytorycznie nauczyciele, pozytywny stosunek do przedmiotu nauczania jest o wiele częstszy, niż wśród uczniów, których nauczają nauczyciele nie wyróżniają się merytoryczną kompetencją.

H.3.:

Pozytywnie oceniane przez uczniów cechy osobowości nauczyciela mają istotny wpływ na pozytywny stosunek uczniów do przedmiotu nauczania.

H(E)3:

Hipoteza H3 się potwierdzi, jeśli badanie wykaże, że istotnie większa liczba uczniów pozytywnie oceniających cechy osobowości uczącego ich nauczyciela ma pozytywny stosunek do przedmiotu przez niego nauczanego, niż uczniów nie oceniających jego osobowości zbyt pozytywnie.

2._Operacjonalizacja zmiennych: zmienne, podzmienne; wartości zmiennych; wskaźniki

Zmienne, które są przedmiotem naszych badań powinny być tak opracowane (zoperacjonalizowane), abyśmy w praktyce nie mieli kłopotów jak rozpoznać, że wystąpiły podczas badań. . Służy temu operacjonalizacja zmiennych.

Operacjonalizacja zmiennych polega na przekładaniu treści pojęcia określającego daną zmienną na język operacji badawczych. Musimy określić co konkretnie mamy stwierdzić podczas badań, abyśmy byli pewni, że określona wartość zmiennej wystąpiła.

Aby rozpocząć operacjonalizację zmiennych należy najpierw uszczegółowić poszczególne zmienne:

• Podzmienne (wymiary zmiennej, dymensje)

Często zmienne mają szerokie zakresy. Najlepiej wtedy podzielić je na węższe zakresowo jednostki (podzmienne, wymiary, dymensje) . Podziały na wymiary mogą być tworzone w oparciu o rozmaite kryteria, w zależności od potrzeb badania . Np.

Przykład 1

Zmienna: Opinia o swojej rodzinie

Wymiary, Podzmienne (podział 1):

• opinia o ojcu

• opinia o matce

• opinia o rodzeństwie

lub:

Wymiary, Podzmienne (podział 2):

• opinia o jakości wzajemnych kontaktów w rodzinie

• opinia o materialnym aspekcie życia rodziny

• opinia o intelektualnych aspiracjach członków rodziny

Przykład 2

zmienna: agresja dzieci w szkole:

• agresja na przerwie

• agresja na lekcji

• agresja po lekcjach, na terenie wokół szkoły

lub:

• agresja wobec rówieśników

• agresja wobec nauczycieli

• agresja wobec pracowników szkoły /woźnych/

lub:

• agresja słowna

• agresja fizyczna

• agresja „mimiczna”

• Wartości zmiennej

Kolejnym krokiem jest podział poszczególnych zmiennych na wartości:

Wyliczając wartości zmiennej badacz musi zdecydować jak szczegółowo chce daną zmienną badać?

Przykład:

Zmienna: agresja słowna ucznia

Wartości zmiennej (tu: 2):

W1: jest agresywny słownie

W2: nie jest agresywny słownie

Albo:

Wartości zmiennej (tu: 3):

W1: jest bardzo agresywny słownie

W2: jest umiarkowanie agresywny słownie

W3: w ogóle nie jest agresywny słownie

• Dobór wskaźników

Następnym krokiem po określeniu wartości zmiennych jest dobór wskaźników:

Def. wskaźnika wedle ST. Nowaka:

Wskaźnikiem jakiegoś zjawiska jest cecha, której zaobserwowanie pozwala nam stwierdzić, czy wystąpiło to zjawisko

Wskaźnik wskazuje na określoną wartość zmiennej.

korelacja

Wskaźnik wartość zmiennej

Musi nim być taka cecha, która:

1. łatwo i jednoznacznie da się stwierdzić w badaniach.

2. często współwystępuje (koreluje) z wartością zmiennej, na którą ma wskazywać

przykład dobrego wskaźnika:

korelacja

uśmiech radość

Uśmiech to dobry wskaźnik radości, gdyż bardzo często, gdy ludzie są radośni, to się uśmiechają. Uśmiech i radość łączy więc wysoka korelacja (współwystępowanie), co oznacza, że po uśmiechu prawie zawsze możemy poznać, że ktoś jest radosny. Jednak ta korelacja nie jest pełna: w szczególnych przypadkach możemy się zawieść: ktoś np. może być radosny, ale się nie uśmiechać, albo uśmiechać się, choć nie jest radosny (np. uśmiechać się obłudnie). Mimo to uśmiech jest dobrym wskaźnikiem radości, gdyż statystycznie często z nią współwystępuje.

(więcej o wskaźnikach - przy poszczególnych metodach)

3. WYBÓR METOD WERYFIKACJI HIPOTEZY

Etap obejmuje:

1. wybór sposobu poznania zmiennych i wskaźników

2. wybór i selekcję metod weryfikacji

3. zaplanowanie czasu oraz doboru osób

4. zaplanowanie poszczególnych metod

5. sprawdzenie wartości metodologicznej zaplanowanych metod w badaniach próbnych

1. Wybór sposobu poznania zmiennych i wskaźników

Są 2 sposoby poznawania zmiennych i wskaźników, oraz dwie grupy metod, które je wykorzystują:

Poznanie zmiennych

bezpośrednie = przez obserwację pośrednie =przez wypowiedzi osób

zmiennej lub jej wskaźników badanych

metody:

obserwacja bezpośrednia ankieta; wywiad; testy;

eksperyment socjometria…

Tak, jak i w życiu - np. chcąc się dowiedzieć „Czy X jest dziś wesoły?” mamy 2sposoby:

- na podstawie obserwacji uśmiechu na twarzy X-a wnioskować o jego wesołym nastroju

- lub zadać mu pytanie „Czy jesteś dziś wesoły?” i poprosić o odpowiedź.

Decyzja o wyborze sposobu poznawania poszczególnych zmiennych naprowadza nas na wybór metod.

2. Wybór i selekcja metod weryfikacji_hipotezy

Zwykle (choć nie zawsze) do zbadania zmiennych i sprawdzenia hipotezy można użyć różnych metod. Należy wybrać te, które do naszych badań są najlepsze.

Metody możliwe do poznania interesujących nas zmiennych selekcjonuje się pod kątem 2 kryteriów:

- ekonomiczności

- wiarygodności danych

Ekonomiczność - możliwość zebrania bogatych danych w krótkim czasie i jak najmniejszym kosztem

Wiarygodności danych - możliwość uzyskania „prawdziwych” danych, nie zafałszowanych np. na skutek złej woli osób będących źródłem informacji.

Spośród możliwych metod wybierz te, które są wiarygodne i ekonomiczne. Nie powinno być ich zbyt wiele, ale dobrze, jeśli daną zmienną bada się więcej niż jedną metodą.

3. ______________________zaplanowanie badań__

• wybór obiektów badań

Zanim zaplanuje się szczegółowo wybrane metody należy rozstrzygnąć KOGO obejmie badanie. Powiedzieliśmy że:

Badania

Proste (całościowe): Gdy badamy całą interesującą nas grupę, a wyniki badań dotyczą tylko tej grupy.

Reprezentatywne: Gdy badamy tylko próbę (mniejszą grupę, która ma reprezentować całą populację), a wyniki badań wykonanych na próbie są następnie uogólniane, tj. mają dotyczyć całej populacji. Przy badaniu reprezentatywnym podstawowym problemem jest sposób doboru próby (zagadnienie nie omawiane)

• Ustalenie czasu badań

Ilość czasu, niezbędnego do przeprowadzenia badań zależy od:

• rozległości terenu badań

• rodzaju stosowanych metod

• typu badań :

Badania

dynamiczne przekrojowe /statyczne/

dynamiczne: badanie określonego zjawiska przez jakiś czas. Obserwacje i wywiady - to zwykle takie badania

Tu: np. badania panelowe - dotyczą tej samej grupy osób, badanej w odstępach czasu

przekrojowe: badanie jakiejś populacji czy próby poprzez zebranie danych w jednym punkcie czasowym. Zwykle sondaże ankietowe.

4. Zaplanowanie metod weryfikacji_hipotezy____

Wybrane metody należy szczegółowo zaplanować, poczynając od sformułowania zadań badawczych, kierujących ich użyciem (celu). W zadaniu tym powinna znaleźć się zmienna (zmienne), które mamy zbadać weryfikując hipotezy. /o tym więcej - przy planowaniu metod/

5. sprawdzenie wartości metodologicznej zaplanowanych metod w badaniach próbnych

Metody badawcze muszą spełniać pewne kryteria naukowe, aby były poprawne metodologicznie. Możemy je sprawdzić pod tym względem jeszcze przed właściwymi badaniami i wykonując je na mniejszej grupie osób (czy próbie), niż zasadnicze badania.

Jakie własności zaplanowanych metod możemy sprawdzić w badaniach próbnych - o tym powiemy przy omawianiu poszczególnych metod.

IV . WERYFIKACJA EMPIRYCZNA HIPOTEZY

Etap obejmuje:

1. przygotowanie i wykonanie badań

2. sporządzenie protokołu

3. zestawienie wyników surowych

4. opracowanie wyników

5. wnioskowanie i rozwiązanie problemu badawczego /=potwierdzenie lub odrzucenie hipotezy/

1. Wykonanie badań__________________________

Zaplanowane badania należy przygotować: oznacza to np. wydrukowanie odpowiedniej ilości kwestionariuszy, odbicie na xero skal szacunkowych i innych narzędzi...

Następnie wykonujemy badania wedle założonego planu, notując skrupulatnie wszystko, co dzieje się podczas badań. Zwracamy uwagę zwłaszcza na sytuacje, które odbiegają od planu.

Notujemy:

• okoliczności i warunki przebiegu badań

• wykonywane czynności

• niespodziewane zakłócenia (np. wizyta dyrektora szkoły podczas badań)

• wrażenia co do ogólnego samopoczucia badanych

• wrażenia dotyczące interakcji badani-badacz

• czas badań i poszczególnych etapów

• uzyskiwane wyniki.

2. Sporządzenie protokołu____________________

Po wykonanych badaniach, na podstawie notatek sporządza się protokół, czyli raport z badań.

W raporcie zamieszczamy zaktualizowany plan badań (jakie faktycznie warunki wystąpiły podczas badań? Jaki faktycznie czas zajęły poszczególne badania? ...); nasze uwagi i wrażenia z badań oraz dołączamy uzyskane wyniki (tzw. wyniki surowe).

3. Zestawienie wyników surowych________________

• selekcja uzyskanych danych

Uzyskane w badaniu dane selekcjonuje się, odrzucając informacje niepoprawnie uzyskane, niepełne, niewiarygodne lub nieistotne dla rozwiązania problemu (np. źle wypełnione formularze ankiet itp...).

• Uporządkowanie danych

Następnie dane porządkuje się, systematyzuje i grupuje wg. określonych kryteriów. Dokonuje się tym samym klasyfikacji danych, która może być wielostopniowa.

4. opracowanie wyników_______________________

Istnieją 2 sposoby opracowania wyników:

Sposób opracowania wyników

statystyczny opisowy

/analiza ilościowa/ /analiza jakościowa/

1. Opracowanie statystyczne (analiza ilościowa):

Stosuje się do danych, które można przedstawić liczbowo (mierzone własności, zliczone częstości wystąpienia zjawiska, procent wystąpienia zjawiska w populacji...)

Dotyczy opracowania wyników badanej próby: za pomocą specjalnych wzorów liczy się wielkości i zależności różnych cech (np. płci ucznia i jego aktywności na lekcji: czy dziewczynki czy chłopcy są bardziej aktywni?). Analizę ilościową zawsze trzeba uzupełnić narracyjnym opisem wniosków z badań.

2. Opracowanie opisowe:

(analiza jakościowa)

Stosuje się do danych, których nie sposób przedstawić liczbowo (np. obserwacje nieskategoryzowane; ankiety otwarte, wywiady nieskategoryzowane itp.). Sporządza się opis wyjaśniający zbadanych faktów, uogólniając je i syntetyzując we wnioskach. Zaczyna się od sporządzenia rejestru uzyskanych danych, a następnie ich charakterystyki. Posługujemy się logiczną analizą uzyskanych wyników surowych, a swoje wnioski opisujemy w formie narracyjnej. Takie opracowanie wyników stosuje się jako uzupełnienie opracowania statystycznego lub jako jedyny możliwy rodzaj opracowania w badaniach jakościowych.

Rodzaj badań i opracowanie wyników:

badania ilościowe badania jakościowe

opracowanie opracowanie

statystyczne tylko opisowe

i opisowe

• Uogólnienie wyników

Jeżeli badania były proste - nasze wnioski (=potwierdzona hipoteza) dotyczą tylko zbadanej populacji (np. dzieci tylko w tym szpitalu; dzieci tylko z tej szkoły itp...).

Jeżeli zaś badania były reprezentatywne wnioski z badań można uogólnić na szerszą populację, niż ta bezpośrednio zbadana (np. na dzieci także w innych, podobnych szpitalach, innych podobnych klasach szkolnych itp...).

Posługujemy się w tym celu wnioskowaniem statystycznym, które umożliwia uogólnienie wyników uzyskanych w badaniu próby na całą populację

• Synteza wyników

Na koniec opisujemy wszystkie wnioski dając odpowiedź na postawione pytanie problemowe (problem główny)

Przedstawiamy także ocenę konsekwencji odniesienia uzyskanych wyników do zastanej wiedzy i praktyki pedagogicznej.

Dobrze jest także wskazać kierunek możliwych badań na przyszłość, formułując pytania wymagające rozważenia lub badań.

_________________________________________________________________________

B i b l i o g r a f i a

Łobocki M. - Metody i techniki badań pedagogicznych, Impuls, Kraków 2007

Sołoma L. - Metody i techniki badań socjologicznych, Olsztyn 2002

Brzeziński J. - Metodologia badań psychologicznych, PWN 2004;

Babbie E. - Badania społeczne w praktyce, PWN 2006

Nowak S. - Metodologia badań społecznych, Wwa 1985

Góralski A. red. - Metody badań pedagogicznych w zarysie ,wyd. WSPS 1994

Bereźnicki F. - Prace magisterskie z pedagogiki, Impuls, Kraków 2008

1

METODY BADAŃ

WYKŁAD 1

Procedura badawcza pedagogiki

---