Wykład z 17.10.2003.
.............Woodaebi- Niger ( łudabi); tryb życia półkoczowniczy polega na dokonywaniu pewnych sezonowych migracji wymuszanych zwykle warunkami naturalnymi, te migracje są wywoływane w tym przypadku następstwem pór roku. Od października do końca marca panuje tam pora sucha, podczas której temperatura często przekracza 50 stopni Celsjusza w cieniu, kamienie są rozgrzane do tego stopnia, że ich chwycenie Europejczykowi grozi natychmiastowym poparzeniem drugiego stopnia; jest to pora naprawdę w tych rejonach sucha tzn. znikają źródła wody i aby przetrwać tę porę suchą Woodaebi muszą oddalać się od swoich sezonowych wiosek, w których występuje centralna studnia będąca własnością grupy rodowej, populacja ulega sezonowemu rozproszeniu, pod koniec pory suchej praktycznie wody już nie ma i przez kilka ostatnich dni czy tygodni woodaebi i ich bydło czekają z utęsknieniem na pierwsze deszcze, które nadchodzą z początkiem kwietnia. Zjawiska związane z suszą pogłębiają się na tych terenach pod koniec XX wieku występuje zjawisko zwane, dezertyzacja, czyli powiększaniem się powierzchni pustyni, co powoduje często klęski głodu i wypadki nawet śmiertelne, czasami zmusza koczownicze plemiona do przyjęcia pewnych form gospodarki towarowo-pieniężnej. W latach 80-tych Woodaebi zmuszeni byli handlować swoimi lekami z okolicznymi plemionami, czego zwykle nie robili musieli udać się do miasta by zdobyć pieniądze na zdobycie pożywienia, gdyż ich własna gospodarka momentami nie była już samowystarczalna. Struktura społeczna Woodaebi jest strukturą typową dla wielu ludów pierwotnych.
Rodzina - wszystkie osoby, które związane są pewnymi więzami krwi z naszymi rodzicami, czyli każdy z nas w polskim czy europejskim układzie kulturowym należ zarówno do rodziny swojej matki jak i do rodziny swojego ojca; występuje u nas pewna preferencja względem określenia przynależności człowieka do tej linii męskiej do linii ojca np. po linii ojca występuje dziedziczenie majątku i najbardziej typowe dziedziczenie nazwiska;zarówno krewni naszej matki jak i krewni naszego ojca są naszymi krewnymi. System, w którym uznajemy linie łączącą nas zarówno z linią matki jak i ojca nazywamy systemem kognatycznym. Nasi krewni -w teorii antropologicznej są nazywani krewnymi kognatycznymi.
Wśród bardzo wielu plemion o prostszych strukturach występuje taka sytuacja, że uznaje się tylko jedna linię łączącą daną osobę albo z rodziną ojca albo z rodziną matki, taki przekaz unilinearny czyli jednoliniowy może przyjąć dwie postacie: 1) system patrylinearny, czyli agnatycznego występuje wtedy, kiedy jednostka swoją przynależność rodzinną definiuje wyłącznie poprzez przynależność do linii ojca; 2) system matrylinearny, w którym przynależność do grupy rodzinnej definiuje się tylko i wyłącznie po stronie matki. Takie grupy, które są wyznaczane tylko jedna z tych linii nazywamy linearzami.
Linearz jest to grupa ludzi wywodzących się od wspólnego przodka, przy czym to pochodzenie określane jest wyłącznie albo w linii męskiej albo w linii żeńskiej.
Istnieją poważne konsekwencje takiego podziału, ponieważ zupełnie inaczej wygląda struktura społeczna oparta o zasady pokrewieństwa nam znane z autopsji, a zupełnie inaczej w tamtych społeczeństwach. Paradoksalnie w skrajnych przypadkach wtedy, kiedy mamy do czynienia np. z matrylinearzem ojciec biologiczny nie koniecznie musi być uznawany za ojca dziecka; system linearzy określa czasem zawiłe związki polegające na wzajemnych uprawnieniach, przywilejach i obowiązkach wobec innych osób, zobowiązaniach między ludźmi, którzy wg naszych definicji pokrewieństwa byliby sobie bardzo odlegli natomiast struktura linearzowa łączy ludzi, którzy są zgodnie z naszymi prawidłami określenia bliskości pokrewieństwa dosyć dalecy, w tamtych kulturach nalezą do grupy bliskich sobie osób, ponieważ są definiowani jako jedna kategoria osób wywodzących się od wspólnego przodka; zakres rodziny głębokich powiązań miedzy ludźmi może obejmować dużo więcej osób niż w przypadku naszych grup rodzinnych. Jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że zwykle mamy tutaj do czynienia z niewielkimi populacjami, bo to są wioski, które liczą czasami kilkadziesiąt lub, co najwyżej kilkaset osób i pomiędzy nimi występują takie związki genealogiczne to na ogół cała struktura takiego plemienia mieszkającego na niewielkim terytorium dzieli się na niewielka liczbę grup rodzinnych. U Woodaebi występuje takich klanów 15, wywodzi się ich pochodzenie aż do wspólnego mitologicznego przodka.
System matrylinearzy czy patrylinearzy warunkuje również inne zjawiska np. zawieranie małżeństw. Zawieranie małżeństw u Woodaebi ma dwojaki charakter, występują dwa typy małżeństw; 1)kupgar jest to, tzw. małżeństwo preferencyjne, czyli takie małżeństwo, które jest z góry przez starsze pokolenie ustalone i jest zawierane wg specyficznych reguł, a ta regułą jest coś, co w antropologii nazywane jest małżeństwem kuzynów przeciwległych. Kuzynami nazywamy potomstwo rodzeństwa naszych rodziców z jednej lub drugiej strony. Istnieją takie kultury, w których różnicuje się tzw. kuzynów równoległych i przeciwległych; przez kuzynów równoległych rozumiemy takich kuzynów ( nie zależnie od płci) w zależności od relacji rodzica tej osoby do naszej matki lub ojca tj. kuzynem równoległym będzie syn brata mojego ojca, kuzynką równoległą ze strony matki będzie córka lub syn siostry matki.( dla faceta) Kuzyni równolegli wtedy, kiedy występuje zgodność płci w tym starszym pokoleniu, ale kiedy mamy do czynienia z odwrotną sytuacja, jeśli chodzi o płeć to mamy do czynienia z kuzynostwem przeciwległym, czyli kuzynem przeciwległym jest córka siostry ojca albo córka brata matki. Z naszego europejskiego punktu widzenia stopień pokrewieństwa kuzynów przeciwległych i równoległych jest taki sam. Kiedy występują struktury linearzowe to występuje tendencja do tego, aby wyznaczać pole małżonków wśród kuzynów przeciwległych, kuzynostwo równoległe jest utożsamiane z braćmi lub siostrami, jest uznawane za rodzeństwo pierwszego stopnia. np. gdyby ktoś u Woodaebich chciał poślubić swoją kuzynkę równoległą, naruszyłby tabu kazirodztwa i spotkał się z bardzo poważną karą. Natomiast musi się ożenić ze swoją kuzynką przeciwległą na zasadzie pewnego kontraktu zawieranego pomiędzy tymi rodzinami nuklearnymi. Takie układy są bardzo charakterystyczne nie tylko dla tego malusieńkiego plemienia, ale dla bardzo wielu kultur na świecie. Układ kognatyczny występuje w mniejszości społeczeństw niespełna 30%, natomiast u ponad 70% kultur świata występują struktury o charakterze linearzowym, przy czym dominujące są linearze po linii ojca patrylinearze rzędu 2/3 z tych 70%. W kulturze Woodaebi występuje drugi typ małżeństw typ, kigal czyli z miłości nie są oparte na poprzednim układzie.
Podstawowe wartości, kod zachowania występujący wśród woodaebi:1) gościnność, co jest dość typowe wśród ludów żyjących w trudnych warunkach naturalnych, ponieważ taka norma ma charakter altruizmu zwrotnego; zakłada się, że jeśli ja będę wobec obcego przybysza gościnny i udzielę mu pomocy, to spotka mnie to z wzajemnością w podobnej sytuacji; 2) powściągliwość i skromność; 3) cierpliwość i wytrwałość, co niewątpliwie jest funkcjonalne przy ich trybie życia; 4) dbałość i zdolność przewidywania, brak agresji; woodaebi nie atakuje nie sprowokowane, ale potrafi się bronić; 5) podporządkowanie rozmaitym zakazom o charakterze tabu np.przy pozdrowieniu nie można patrzeć sobie w oczy, w ciągu dnia mąż nie może trzymać żony za rękę, nazywać jej po imieniu ani żadnych takich intymnych gestów wykonywać, rodzicom nie wolno rozmawiać bezpośrednio ze swoimi dziećmi i nie wolno im mówić po imieniu używają osoby trzeciej. Aby ta oschłość uczuciowa została dzieciom jakoś skompensowana pokolenie babć i dziadków nadrabia te braki. Wolni od nacisków zewnętrznych starali się podtrzymywać tradycję, co było ich swego rodzaju obsesją, występuje tutaj pory respekt dla sfery relacji międzyludzkich, piękna fizycznego i przyrody. Najważniejsze w ich życiu są te momenty, kiedy po potwornej suszy przychodzi ulga w postaci pierwszych kropel deszczu, kiedy zaczyna się pora wilgotna. Wtedy odbywają się rozmaite święta i obrzędy, podczas których woodaebi mogą swoje cechy charakterologiczne z jak najlepszej strony pokazać. Odbywają się dwa święta pierwsze z nich to, worso jest to święto, które po okresie
czasowego rozproszenia łączy grupy klanowe w całość święto reintegracji przez 3 dni występują obrzędy tańczy się śpiewa, nawet spożywa się bitych przy tej okazji zwierząt, co dla plemion pasterskich jest wyjątkową okazją. Natomiast drugie dużo ważniejsze święto nosi nazwę kirłol,poświęcone jest ideałowi męskiej piękności, chłopcy mogą pokazać siebie uwypuklając te elementy swojej urody, które przez kobiety woodaebi są preferowane najbardziej. Są takie tańce pierwszy to taniec jake, który jest konkursem czaru, powabu, wdzięku męskiego, po wielogodzinnych przygotowaniach następuje taniec, który jest czymś w rodzaju wstępnych eliminacji do czegoś, co można nazwać konkursem piękności woodaebi, po tym tańcu grupa, która zostanie zaakceptowana przez swoje kobiety następuje drugi taniec kirłolg, podczas którego wygląd tych tancerzy przybiera inną formę ( białe tuniki, diademy z muszelek i z charakterystycznymi pióropuszami) tańczą dalej aż do momentu, kiedy przez aklamacje kobiet zgromadzonych zostaje na placu boju nie wielka garstka i wreszcie ten jeden ideał. Ceremonia ta służy nie tylko wyłonieniu człowieka, który przez następny rok będzie się cieszył największym prestiżem, ale przede wszystkim jest sposobnością do zawarcia małżeństw z miłości. Ten przypadek stanowi ilustrację funkcjonowania pewnego opisu w kategoriach, który jest spotykany w antropologii kulturowej często, chodzi mianowicie o koncepcje wzorów kultury. To, co zostało powiedziane jest takim skrótowym opisem pewnej kultury z punktu widzenia pewnych cech. Nigdy nie można opisać wszelkich możliwych do zaobserwowania parametrów w danej grupie społecznej, zawsze robimy to zgodnie z pewnym nachyleniem teoretycznym. Wzór kultury jest takim pomocnikiem badacza, który służy opisowi pewnego zbioru wzorców zachowań występujących w danej grupie społecznej. Istnieje kilka sposobów rozumienia wzorów kultury i musimy się z nimi zapoznać, ponieważ jest to jedno z najważniejszych pojęć w antropologii kultury.
Istnieje koncepcja tzw. konfiguracjonistyczna, czyli rozumienie kultury jako pewnej konfiguracji pewnych cech, które tworzą pewien profil kultury; zakłada, że kultura stanowi pewną zintegrowaną całość, że te elementy są ze sobą zharmonizowane i występuje ona w dwóch postaciach: 1) ujęcie psychologiczne, przez co rozumie się przyjęcie pewnego założenia o związku pomiędzy typem kultury a charakterystycznymi cechami osobowościowymi, które występują w danej grupie społecznej; pojęcie to pochodzi od Ruth Benedikt autorki pracy ”Wzory kultury”. 2) ujęcie konfiguracjinistyczne ( nie jestem pewna proszę sprawdzić w swoich notatkach) Alfred, Luis, Kleber jest ujęciem w kategorii trwałych tradycji historycznych, akcent położony na historyczny proces przekazywania treści kulturowych; to pojęcie ma charakter najszerszy, globalny, konfiguracjonistyczny związane z nim jest przyjęcie pewnego dosyć mocnego założenia o zharmonizowaniu różnych elementów tworzących kulturę.
W innym nieco węższym rozumieniu wzorów kultury jest termin wprowadzony przez)Morisa, Otlera mianowicie temat kulturowy, czyli pewna opcja, stanowisko przyjęte w danej społeczności, które zwykle kontroluje zachowania, pobudza do działania w tejże grupie i może być milcząco uznawane lub jawnie popierane w całym tym społeczeństwie; określa on pewne oczekiwania jak należy się zachować, w jaki sposób podstawowe kwestie związane z zachowaniem w danym społeczeństwie mają przebiegać. Najistotniejsze w tej koncepcji Otlera jest to, że zwrócił on uwagę na to, iż, zwykle w kulturach istnieje kilka tematów kulturowych, przy czym niekoniecznie one są ze sobą zbieżne; zawsze tak jest, że w pewnym układzie kulturowym istnieją pewne tzw. wiodące tematy kulturowe oraz pewne kontr tematy, np. norma nie zabijaj kontra nakaz zabijania pewnych osobników tj. przestępcy, wrogowie wojenni. Tego typu sprzeczności wewnątrz kulturowe nie są cechą ani cywilizowanych ani bardziej pierwotnych społeczności natomiast są na porządku dziennym w ludzkich społeczeństwach.
Ralph Linton, który wprowadził istotne rozróżnienie, mamy do czynienia z czymś takim jak rzeczywisty wzór kulturowy, czyli skalę normalnych dopuszczalnych w danym społeczeństwie zachowań i reakcji na dana sytuację; pewne rzeczy mogą być w społeczeństwie bardziej standaryzowane, czyli występuje bardzo duża jednolitość tych wzorców zachowań, ale może być tam dosyć spora skala zachowań dopuszczalnych. W którymś momencie dotrze się do takiego sposobu zachowania, który już akcentowany nie będzie i te granice wyznaczają pojęcia związane z tym rzeczywistym wzorem kultury, mianowicie z pewnym wyobrażeniem jak należy się zachować i to nazywamy wzorem idealnym jest to termin niemalże tożsamy z normą społeczną. Te dwa elementy nie muszą być ze sobą zbieżne może istnieć pewna norma, pewien wzór idealny wypowiadany przez członków danej społeczności przed obserwatorem zewnętrznym w rzeczywistości ludzie zachowują się inaczej. Z punktu widzenia badań antropologicznych, istotne jest odróżnienie od tych dwóch poprzednich jeszcze trzeciego terminu konstruktu wzoru kulturowego. Przez konstrukt wzoru kulturowego rozumiemy pewien twór umysłu badacza, który wynika z analizy tego, co się dzieje w rzeczywistości, jest tym, co badacz ma szansę zauważyć, a wiec są to najczęściej spotykane zachowania, reakcje w danej sytuacji, albo to, co badaczowi zezwoli się badaczowi w danej kulturze zobaczyć. Istnieje bardzo wiele takich sfer zachowań, do których badacz nie będzie miał pełnego dostępu, natomiast musi sobie na podstawie swoich obserwacji zdanie wyrobić. Linton przestrzegał przede wszystkim przed tym, aby tego, co napotkamy w dziełach antropologicznych, czyli konstruktu wzoru kulturowego nie utożsamiać w sposób 100% z rzeczywistym wzorem kulturowym, czyli jak naprawdę ludzie się zachowują gdyż może tu wystąpić pomimo największej rzetelności badacza pewne rozbieżności. To są te podstawowe sposoby rozumienia wzorów kultury pewnego pojęcia, które zostało sformułowane w ramach pewnego konkretnego kierunku antropologicznego mianowicie psychokulturalizmu analizy kulturowej osobowości człowieka.
W dużej mierze antropologia zrodziła się z pewnej fascynacji innymi kulturami ze zjawiska, jakim jest zderzenie kultur, które doprowadziło do tego ze pewne wyobrażenia, które w naszym układzie społecznym wydają się zupełnie oczywiste musiały ulec pewnemu zakwestionowaniu i przeglądając się w zwierciadle innych kultur pewne kwestie rozumiemy inaczej. Istotne zderzenie kulturowe nastąpiło dopiero pod koniec wieku XV, kiedy to pojawił się problem kolonizowanych już na masową skalę najpierw przez Hiszpanów Portugalczyków potem przez Francuzów i Anglików tzw. nowego świata. W nowym świecie przebywali rdzenni mieszkańcy, których kultura w sposób drastyczny różniła się od tej kultury, z która do czynienia mieli mieszkańcy chrześcijańskiej europie. Kiedy nastąpiła era odkryć geograficznych pojawił się istotny problem tj., w jaki sposób można potraktować mieszkańców tych nowo odkrywanych jednocześnie podbijanych ziem. Ścierały się na samym początku dwa stanowiska: pierwsze wydaje nam się wręcz nieprawdopodobne, ale mówiące o tym, że mieszkańcy tamtych terenów tylko z pozoru przypominają z wyglądu ludzi tak naprawdę nie są istotami ludzkimi a jako takie nie nadają się jako obiekty działalności misjonarskiej nie można ich nawrócić na wiarę chrześcijańską, więc można wytępić podobnie jak szkodliwe zwierzęta. Na szczęście dla owych ludów ówczesna hierarchia kościelna w osobie Papieża Pawła III postanowiła inaczej. W sierpniu 1537 r została wydana bulla papieska, która stwierdzała, że na odkrytym nowym świecie mieszkańcy są prawdziwymi ludźmi i jako tacy podlegają wystawieniu na światło boże, można wchodzić z nimi w kontakt i starać się doprowadzić do ich chrystianizacji. Na mocy owego dokumentu papieskiego ludność ta była chroniona przed eksterminacją o charakterze masowym. Wbrew temu, co funkcjonuje jako tzw., czarna legenda Hiszpańskiego podboju w Ameryce Południowej Hiszpanie nie mordowali masowo tamtejszych Indian, co nie znaczy, że nie dochodziło do pewnych ekscesów, ale głównie robiono to na zasadzie podboju innych ludów; nie było takich ekscesów, jakie stały się udziałem ludności Ameryki Północnej w wieku XIX. To zderzenie kultur, które nastąpiło na początku XVI wieku stało się asumptem do rozwoju głębszej refleksji o odmienności kulturowej, pierwszymi „antropologami” byli misjonarze i ludzie, którzy dokonywali opisu tamtejszych terenów pod kontem pewnych działań pragmatycznych. W ich opisach znajdziemy bardzo wiele tworów jak już dzisiaj wiemy na podstawie konfrontacji z innymi dość fantastycznych niemniej jednak te opisy kultur SA bardzo interesujące i pod wieloma względami rzetelne. Antropologia zaczęła się rozwijać jako nauka dopiero na przełomie wieku XVII i XIX, czyli związana była z działalnością myślicieli oświeceniowych i kontekst powstania współczesnej antropologii jest wpisany w pewne oświeceniowe korzenie. Antropologia rozwijała się od razu dwoma torami, w ramy dzisiejszej antropologii wchodzą dwie dziedziny: po pierwsze jest to antropologia kulturowa jak również antropologia fizyczna, czyli nauka o fizycznym, biologicznym zróżnicowaniu gatunku ludzkiego i wynikających z tego konsekwencji. Pod nazwą antropologia najpierw rozumiano antropologię fizyczną, jej twórcą był niemiecki uczony Johan Blumenbach, który w 1775 r opublikował dzieło” O zróżnicowaniu naturalnym gatunku ludzkiego” i w tym, że dziele przedstawił postulaty nowej nauki i pewne jej metody badawcze. Od tego czasu rozpoczęli działalność antropologowie, którzy znani są jako faceci od czaszek, ponieważ Blumenbach wymyślił metodę zwaną krenologią oznacz naukę o czaszkach. Nie chodziło o badanie czaszek samych w sobie, ale o wyznaczenie pewnych typów rasowych w oparciu o pewne współczynniki, takim współczynnikiem była tzw. norma wertikalis, czyli jeżeli wykonamy rzut czaszki pionowy to jest stosunek tej osi dłuższej do osi poprzecznej, na tej podstawie możemy wyróżnić trzy podstawowe typy:, kiedy proporcje tej czaszki są mniej więcej kwadratowe, czyli norma wertikalis jest równa jedności to wtedy jest to typ mongolski- mongoloidalny; jeżeli czaszka jest pociągła, długa to jest to typ murzyński; jeżeli te proporcje osiągnęły wartości pośrednie to mamy do czynienia z typem kaukaskim, do którego zaliczano również przedstawicieli ludów europejskich. Od końca wieku XVIII mamy do czynienia z tym podstawowym rozróżnieniem i z tym określeniem ludy kaukaskie, określenie to było później szeroko wykorzystywane w rozmaitych koncepcjach o charakterze rasistowskim, totalitarnym. Prace uczonych oświeceniowych były kierowane, bardzo istotnym założeniem, wszyscy owi myśliciele akcentowali tezę o jedności gatunku ludzkiego. Jest to bardzo istotne dla zrozumienia tego, co się działo później w antropologii czy w ogóle myśli europejskiej, ponieważ podówczas sądzono, że gatunek ludzki stanowi jedność natomiast zróżnicowanie rasowe, które jest wyrażane np. owymi różnicami proporcji czaszki, kolorem skóry ma charakter wtórny i jest odpowiedzią na warunki środowiska naturalnego. Ta pierwsza teza antropologii oświeceniowej była tezą w gruncie rzeczy nowoczesną, z którą dzisiejsi badacze też się w pełni zgodzą. Przyjmowano również tezę o pochodzeniu gatunku ludzkiego z jednego pnia z jednego źródła. Antropologia zawdzięczała pierwszej fazie swojego istnienia bardzo wiele rozwojowi nauk biologicznych i to z dwóch powodów:, 1) jeśli chodzi o antropologię fizyczna to jest oczywiste, ponieważ antropologia fizyczna defakto jest jedną z gałęzi nauk biologicznych; natomiast o antropologii kulturowej w sensie naukowym mówi się od mniej więcej połowy wieku XIX, umowna data powstania to rok, 1859 który jest datą publikacji dzieła Karola Darwina „ O pochodzeniu gatunku ludzkiego”. Na początku swojego funkcjonowania antropologowie rozpoczęli prace nad badaniem dziejów ludzkości, czyli ich podstawowym zadaniem była nie tylko rejestracja obcych kultur i jakiegoś teoretycznego ich opisu, ale bardziej ich interesującym założeniem było zbadanie pewnych stadiów rozwojowych ludzkości. Pierwszym takim nurtem był kierunek ewolucjonistyczny; chodzi o przyjęcie pewnej opcji badawczej, Herbert Spencer twierdził ze schemat ewolucyjny wypracowany w naukach biologicznych możemy zastosować do rozmaitych innych elementów opisu świata tj. o świata przyrody nieożywionej, formy geologiczne itd., ale również do określenie pewnych faz rozwoju społeczeństwa. Wyposażeni w takie założenia o charakterze metodologicznym ówcześni antropologowie przystąpili do działania. Te działania oparte były, jeśli chodzi o swoją treść empiryczną przede wszystkim o rozmaitego rodzaju znaleziska i doniesienia pochodzące z różnych części świata. Ważne jest, że większość ówczesnych antropologów nie znała z autopsji żadnych obcych kultur to byli tzw. badacze gabinetowi tacy, którzy opisywali, wysnuwali swoje tezy teoretyczne na podstawie dostarczonych przez podróżników, misjonarzy rozmaitych materiałów, co wpłynęło na rozmaite zniekształcenia, które przy takiej reinterpretacji pojawić się musiały.
Mniej więcej w tym czasie, kiedy konstytuowała się antropologia jako nauka zaczęto odkrywać pierwsze formy, które wskazywały na to, że nasze dzieje jako gatunku sięgają znacznie dalej niż dotychczasowe wyobrażenia w kategoriach historycznych, czyli kilkunastu tysięcy lat. W 1856 roku w miejscowości Neandertal w środkowych Niemczech odnaleziono dobrze zachowane szczątki w tym zwłaszcza prawie kompletną czaszkę pewnego osobnika, który pod wieloma względami przypominał człowieka, wyglądało to na czaszkę niewątpliwie ludzką jednak wyglądała na bardzo archaiczną, toporną w swej budowie czegoś, czego na pewno nie znaleźlibyśmy wśród obecnie żyjących ludzi. Był to pierwszy znaleziony dowód ludzki na to, że gatunek ludzki podobnie jak inne gatunki ulegał ewolucji i w związku z tym zaczęto się takim rzeczom przyglądać. Dosyć dużo czasu upłynęło zanim znaleziono kolejne szczątki o wiele rzędów wielkości starsze niż człowiek z Neandertalu zwany neandertalczykiem, którego szczątki datujemy na 100-200 lat wstecz, natomiast obecnie znajdowane szczątki mają już po kila milionów lat. Kolejne przełomowe znalezisko nastąpiło w 1895 roku na Jawie, znaleziono szczątki człowieka zwanego dzisiaj człowiekiem z Jawy 1) południowo (wschodnia Azja), znalezisko to datujemy na około 1 miliona lat wstecz. Trzecim z ważnych znalezisk dokonanych na początku XX wieku to tzw. człowiek pekiński, najbardziej przełomowe zdarzenie nastąpiło w 1924 roku Rajmund Dard przebywając na terenie Afryki południowej w niewielkiej miejscowości znalazł na terenie kamieniołomów niewielka czaszkę istoty zapewne dziecka, która posiadała wiele elementów, które mogą wskazywać, że jest to ludzka istota, ale posiadała pewne ewidentne cechy, które lokowały ją wśród gatunków zbliżonej do współczesnej małpy. Dard domyślał się, że jest to znalezisko niezwykle stare, dzisiaj wiemy ze jest to znalezisko datowane na rząd 4 mln lat wstecz. Tutaj następuje bardzo istotny zwrot w tejże całej historii otóż istniało pewne wyobrażenie dotyczące antropogenezy pochodzenia gatunku ludzkiego związane z pewnymi założeniami ideologicznymi, chodziło o to, że zapewne człowiek pochodził z rejonów tzw. starego świata, ale przede wszystkim z Europy lub Azji. Uprzedzenie to było na tyle silne, że doprowadziło na początki XX wieku do jednego z najbardziej znanych oszustw, ewidentnych fałszerstw. W Wielkiej Brytania znaleziono czaszkę, po wnikliwej analizie, która nastąpiła dopiero kilkanaście lat później okazała się być falsyfikatem, została sklecona z elementów współczesnych kości ludzkich, kości zwierzęcych, ale dość sprytnie zostało to spreparowane, że wielu zawodowych paleoantropologów dało się na to nabrać, ów praprzodek ludzkości zgodnie z europocentrycznym punktem widzenia miał się wywodzić właśnie z terenów Europy konkretnie z południowej Bretanii. Najstarsze szczątki praludzi znajdujemy w Afryce, i jest to dziecko z taug Darta.. Rajmund Dard nazwał swoje znalezisko australopitekusem, co znaczy po łacinie mała południowa, czyli nie przypisał raczej przynależności temu swojemu zwierzęciu przynależności do gatunku ludzkiego i rzeczywiście wszystko to, co poprzedza naszą historie już ludzką dzielimy na dwa etapy dosyć wyraźnie od siebie oddzielone. Wszystkich przedstawicieli gatunków praludzkich nazywamy hominidami, czyli człowiekowatymi, wszystkie hominidy dzielimy na gatunki praludzkie i takie gatunki, które już noszą w swoim członie nazwę homo, czyli człowiek. Przez wiele lat uważano, że odnaleziony przez Danta hominid jest najstarszym hominidem, natomiast obecnie okazuje się, że musimy granicę przesunąć jeszcze dalej wstecz. Mamy już pierwsze znaleziska, które przekraczają wiek 4 mln lat, najnowszym znaleziskiem są znaleziska dokonane na przełomie 2000 i 2001 roku na terenach Afryki i noszą one nazwę, sahelantropos czyli człowiek z terenu Sahelu, znaleziono go nad jeziorem Czad, dlatego nosi również nazwę człowieka znad Czadu, jego szczątki datuje się na prawie 7 mln lat wstecz. Następne znalezisko, które jest bardzo młode pochodzi z Afryki wschodniej to......... 4,4 mln lat, i wreszcie pojawiają się już australopitekusy- pierwsze formy praludzkie. Jak do tej pory wszystkie australopitekusy zostały znalezione wyłącznie na terenach Afryki. Australopitekus jest praprzodkiem człowieka, ponieważ jest to istota, która chodziła w postaci wyprostowanej nic innego nie potrafimy określić, hominidem jest coś, co chodzi w postaci wyprostowanej i to coś jednocześnie posiada pewne cechy, które umożliwiają potencjalnie wytworzenie się pewnych cech bardziej ludzkich. Istnieją pewne dowody pośrednie i bezpośrednie do nich należy przede wszystkim budowa anatomiczna, którą z różnych znalezisk możemy pozbierać: odpowiednio wysklepiona stopa, która nadaje się do chodzenia przez istotę dwunożną z charakterystycznym lepiej niż u innych gatunków rozwiniętym dużym paluchem, następnym elementem to kość udowa, która musi być odpowiedniego kształtu i odpowiednio wytrzymała by tą wyprostowaną sylwetkę udźwignąć, kolejnym elementem anatomicznym jest kształt klatki piersiowej, kształt żeber. Kolejna cecha bardzo istotna to ułożenie czaszki otworu potylicznego, otwór potyliczny u istoty dwunożnej jest osadzony stosunkowo nisko, ponadto otwór potyliczny jest pośrednim dowodem na to na ile potencjalnie rozwinięta umysłowo mogła być ta istota, przez otwór potyliczny wchodzi rdzeń kręgowy ilość zwojów nerwowych, które przechodzą z rdzenia do mózgu świadczy potencjalnie o wielkości tego mózgu również istotnej jego złożoności, czyli im większy proporcjonalnie do budowy całego ciała jest przekrój tego otworu tym bardziej potencjalnie umysłowymi zdolnościami ta istota mogła dysponować. Kolejnymi istotnymi parametrami badanymi przez antropologów są parametry związane z procesem rodzenia się potomstwa. Wiemy z autopsji naszej rzeczywistości ze ludzkie dziecko rodzi się ze stosunkowo dużą głową i stosunkowo dużym mózgiem i ceną za to jest to, że musi się rodzić z czaszką bardzo mało jeszcze rozwiniętą praktycznie rzecz biorąc miękką, po to, aby moc się przecisnąć przez stosunkowo niewielki otwór rodny w miednicy. Ten wzorzec tego stosunku przekroju czaszki potomka do średnicy otworu rodnego jest bardzo dobrym wskaźnikiem tego czy kości naszego praprzodka raczej świadczą o tzw. małpim scenariuszu rozwoju czy tym bardziej ludzkim. Moment uzyskiwania coraz większego mózgu, który zapewne jest podstawowym aspektem tzw. procesu hominizacji uczłowieczania się tej istoty 01 jest elementem newralgicznym również z punktu widzenia zmian anatomicznych człowieka. Istnieje hipoteza zwana historią pochodzenia ze wschodu (wschodnia część kontynentu afrykańskiego), wiąże się ona z pewnym wydarzeniem geologicznym tj. powstanie wielkiego rowu afrykańskiego, na zachód od tego pęknięcia pozostały tereny lasów deszczowych, czyli równik tropikalny, po prawej stronie mamy tereny z kolei sawanny afrykańskiej. Po zachodniej stronie mamy lasy 95 tropikalne, które jeżeli chodzi o gatunki podobne do gatunków małpich stymulują raczej bardzo powolna ewolucje, natomiast tereny sawanny mają charakterystyczna ekologię są to wysoko położone stepy o stosunkowo wysokiej trawie i porozrzucanych drzewach, czyli teren otwarty gdzie łatwo jest paść łupem drapieżnika i niełatwo jest cokolwiek wypatrzyć, jeśli nie ma się postawy wyprostowanej. Jest to teren, który w przypadku gatunków małpich stymulował rozwój dwunożności. Uznaje się w ramach tej hipotezy, że na tamtych terenach nacisk ewolucyjny powodował pojawienie się istot dwunożnych. Dzisiaj z terenów Tanzanii, Kenii i Etiopii mamy zdecydowanie najwięcej znalezisk form praludzkich z tej bardzo wczesnej epoki, czyli na poziomi australopiteków. Istnieją jeszcze inne dowody zupełnie bezpośrednie na to, że australopitekus chodził w postaci wyprostowanej, znaleziono na równinie wyżynnej w Kenii ślady odciśniętych stóp na długiej przestrzeni kilkudziesięciu metrów tejże istoty i to jest dowód ostateczny, że ta istota chodziła w sposób wyprostowany przez dłuższe odcinki; ślady te zostały zachowane w pyle wulkanicznym, który uległ skamienieniu. Jeżeli 56......w procesie ewolucyjnym posuniemy się dalej to dochodzimy do takiego momentu, kiedy już nie tylko mamy do czynienia z australopitekusami, w pewnym momencie zaczyna towarzyszyć na poziomie mniej więcej 2 mln. lat pierwszy gatunek, który nosi nazwę homo; odnaleziono takie szczątki tak stare odnaleziono tylko w Afryce i ochrzczono ten gatunek, homohabilis co oznacza człowiek zręczny, jednocześnie przy tych szczątkach odnaleziono najstarsze narzędzia kamienne, czyli odłupki, które niewątpliwie nie zostały wykonane w sposób przypadkowy nie są dziełem sił natury. Na poziomie homohabilis praczłowiek zaczął zmieniać swoja dietę, czyli w procesie ewolucyjnym z typowego roślinożercy, którym był australopitekus stał się istota mięsożerną albo wszystkożerną, świadczą o tym miedzy innymi pozostawione przez owych praludzi kości zwierząt - antylop. Wiemy, że ów człowiek nie był samodzielnym myśliwym tylko raczej padlinożercą, który korzystał z pracy innych drapieżników, wiemy to na podstawie mikroskopowej analizy nacięć zębów na owych kościach, bo można dzięki temu określić, które nacięcia zostały zrobione wcześniej; wcześniejsze nacięcia były zrobione przez zwierzęta późniejsze przez praludzi. Kolejny gatunek, który pojawił się i stopniowo wypierał gatunek homohabilis to, homoergaster. Chłopiec, z Turkanu jest przedstawicielem homoergastera datowany na 1,7 mln wstecz w dużej mierze przypomina szkielet wyraźnie ludzki, pewną boczną linią był człowiek tzw. wyprostowany, czyli homoerektus pochodzący, od homoergaster, który jest na tyle istotną gałęzią rozwojową gdyż o ile nam wiadomo był to jedyny gatunek, który wyemigrował z Afryki z pośród gatunków praludzkich tej pierwszej epoki i znalazł swoje miejsce zamieszkania na innych kontynentach. Homoerektusa znaleziono w takich miejscach jak Jawa, pod Pekinem i stosunkowo niedawno na Półwyspie Iberyjskim znaleziono pierwszego europejskiego homoerektusa. Homoerektus żył jeszcze prawdopodobnie 300-400 lat temu i później mamy pewną lukę w którymś momencie pojawia się neandertalczyk najbardziej znany nasz praprzodek, pojawia się w kilku miejscach na świecie przede wszystkim są to tereny północnej Afryki, Bliskiego Wschodu i Europy, Półwysep Iberyjski w południowej Francji. Na Bliskim Wschodzie znaleziono obok siebie datowane na tę samą epokę z bardzo bliskich sobie lat szczątki zarówno neandertalczyków jak i ówczesnych wczesnych homo sapiens, znaleziska te pochodzą z mniej więcej z przed 40 tys. lat; okresy życia do dzisiaj żyjącego homo sapiens i wymarłego neandertalczyka nakładały się na siebie, czyli istniał być może dosyć długi okres współistnienia tych dwóch gatunków. Niekoniecznie jak sądzą niektórzy paleoantropolodzy jako gatunek tworzący kulturę żyliśmy w pewnym momencie sami na ziemi. Istnieją pewne znaleziska świadczące o tym, że neandertalczyk tworzył pewną kulturę, zachowały się pewne obiekty, które świadczą o tym, że nie były to przypadkiem ukształtowane rzeczy np. rodzaj pewnej ozdoby w postaci nacięć na kości, są to ewidentne przykłady pewnego zdobnictwa i drugi element kość z otworami to znalezisko zostało odkryte w Słowenii jest to kość, która prawdopodobnie była fletem, ponieważ układ tych otworów nie jest przypadkowy i przy pomocy takiego instrument można odgrywać pewne melodie, układ tych otworów odpowiada pewnemu układowi melodycznemu. Jeżeli tak no to mieliśmy do czynienia z niewątpliwie z dosyć już rozwiniętą na pewnym poziomie abstrakcji cywilizacji tego człowieka neandertalskiego. Dowody, które do tej pory są dowodami nie rozstrzygniętymi to dowody oparte o materiał genetyczny, który pozostaje po tych, że szczątkach w tym przypadku nie istnieje jeszcze zgodność, co do ich interpretacji i można się spodziewać, że najbliższe lata, może nawet miesiące przyniosą rozstrzygnięcie tych, że kwestii. Jak na razie tan materiał genetyczny przez jednych badaczy na postawie pewnych analiz jest uważany za dowód na taki stopień zgodności owej... genetycznej, że jesteśmy spokrewnieni z neandertalczykami z kolei inne badania świadczą o tym, że tak jednak nie było. Istnieje jeszcze jedna hipoteza związana z powstaniem gatunku ludzkiego chodzi konkretnie o homo sapiens, czyli hipoteza Ewy; identyfikuje jakąś pramatkę gatunku ludzkiego, ta identyfikacja następuje na podstawie pewnego materiału genetycznego. Istnieje coś takiego jak pewne mutacje neutralne, czyli takie, które nie są generowane przez płciowe rozmnażanie się ludzi, istnieje część materiału genetycznego zwany RDNA, który dziedziczymy wyłącznie po linii matki ( 37 genów dziedziczone wyłącznie w linii żeńskiej), praktycznie nie zmienia się z pokolenia na pokolenie, więc to może być bardzo dobry wskaźnik jakiś punkt odniesienia do czegoś. Istnieją jednocześnie pewne oddziaływania środowiska np. promieniowań kosmicznych itp., które powodują tzw. mutacje neutralne, czyli te 37 genów, które się nie zmienia przy przekazie z pokolenia na pokolenie jednak też ulega pewnej zmienności ze względu na te neutralne mutacje; zachodzą one w skali czasowej bardzo wolno i z dosyć dużą regularnością ze względu na stałość oddziaływania tych pewnych czynników środowiskowych; zmiany, które zachodzą w RDNA stanowią dobry punkt odniesienia i wyznaczają pewne tempo, które możemy nazwać pewnym zegarem biologicznym, molekularnym; zegar ten na podstawie badań różnych gatunków możemy jakoś tam wykalibrować, biologowie, genetycy potrafią określić tempo, z jakim te mutacje zachodzą; jeśli weźmiemy pod uwagę taka sytuację, że w jakiejś populacji istniała jedna linia rozwojowa ta jedna pramatka ludzkości i od niej jej potomstwo się rozwijało załóżmy w Afryce w jednej linii to wśród tej populacji pomiędzy nimi ta skala zmienności jest stosunkowo niewielka; w momencie, gdy te linie się rozdzieliły część tych ludzi została w Afryce a część wyemigrowała do Azji to od tego momentu nastąpiło oddzielaniem się tej populacji. W populacji, która się oddzieliła ten proces zaczął się na nowo, dlatego możemy oczekiwać, że w populacji, która jest najstarszą ta zmienność będzie największa ( masło maślane). Na podstawie badań genetycznych możemy powiedzieć, że centrum, z którego wyewoluowała ludzkość homo sapiens była Afryka centralna lub wschodnia oraz że nastąpiło to w przedziale czasowym 150 do 200 tys. lat temu.
W skali czasowej mamy bardzo duży rozdźwięk australopiteki żyły kilka milionów temu 4 do 7, gatunki, które tworzyły narzędzia tj. homohabilis, homoerektus, homoergaster żyły mniej więcej 2 do 1 mln lat temu, później żyły takie gatunki jak homoneandertalis i niemal współczesny mu człowiek myślący, czyli homo sapiens; przy czym na podstawie materiału genetycznego jesteśmy w stanie postawić dosyć sensowną i przez większość uczonych obecnie przyjętą hipotezę ów homo sapiens pojawił się w Afryce centralnej 200 tys. lat temu. Nie wszyscy antropologowie zgadzają się z takim scenariuszem, jeden z nim twierdzi, że zapewne gatunek ludzki wyewoluował niezależnie od siebie w różnych miejscach na świecie. Istnieją w antropologii współczesnej dwie podstawowe tezy dotyczące pochodzenia gatunku ludzkiego; pierwsza nosi nazwę mono centrycznej np. hipoteza Ewy, czyli że człowiek pochodzi z jednego miejsca na ziemi; druga policentryczna 37 teza mówi o tym, że człowiek narodził się w różnych kontynentach jednocześnie i że te populacje w późniejszym etapie rozwoju po przez migracje krzyżowały się z sobą. Hipoteza mono centryczna w większym stopniu jest zbieżna z tą oświeceniową koncepcją początków ludzkości i gatunku ludzkiego, natomiast teza mówiąca odwrotnie o wielu miejscach na ziemi jest tezą, która mogłaby wspierać poglądy rasistowskie np. mówiące o tym ze poszczególne rasy ludzkie są odrębnymi podgatunkami gatunku ludzkiego a nie pewnym zróżnicowaniem środowiskowym w ramach tego samego gatunku. Zagadnienie antropogenezy jest jednym z czołowych zagadnień antropologii fizycznej konkretnie działu paleoantropologii Kolejnym zagadnieniem bardzo silnie związanym jest zagadnienie funkcjonowania ras ludzkich; pierwsi badacze np. Blumenbach definiowali rasę ludzką w kategoriach przystosowania do warunków środowiska, przy czym wyróżniano różne kryteria. Kryteria......podziału rasowego- bierze się pod uwagę jeden jedyny czynnik, czyli stężenie melaniny; organizmy w mniejszym lub większym stopniu są odporne na działanie promieni ultrafioletowych i to przystosowawcze działanie w postaci koloru skóry jest zupełnie oczywiste. Innym takim czynnikiem jest kształt oczu, tzw. skośne oczy u ludów azjatyckich to nie jest przypadek, lecz ochrona oczu przed bardzo ostrym prawie, że poziomym padaniem promieni słonecznych przez dłuższą część roku. Wiele innych takich czynników posiada swój przystosowawczy charakter np. pewna odmiana cząsteczki hemoglobiny zwana hemoglobiną S, ktoś, kto posiada gen kodujący hemoglobinę S jest narażony na wystąpienie pewnego bardzo silnego defektu genetycznego zwanego anemią sierpowatą, który może doprowadzić do śpiączki afrykańskiej. Wiele ludów mieszkających na terenach dzisiejszej Afryki Równikowej posiada ten gen, ludzie ci posiadają w bardzo słabym stopniu rozwinięte i nie bardzo szkodzące im objawy anemii sierpowatej, ale dzięki posiadaniu tego wzorca hemoglobiny są bardziej odporni niż inne populacje na zarazek malarii; w związku, z czym posiadanie takiego genu w wielu przypadkach śmiertelnego w momencie, kiedy jego działanie zostanie stłumione przez jakiś czynnik środowiska może być funkcjonalne i być istotnym elementem przystosowawczym. Inne elementy to zróżnicowanie w tzw. skali mlecznej, defekt laktazy, czyli pewnego enzymu, który umożliwia nam konsumowanie słodkiego mleka ssaków; istnieją takie populacje, w których bardzo wielu osobników nie może spożywać mleka np. niemal wszyscy Chińczycy nie mogą spożywać mleka jako dorosłe jednostki, po przekroczeniu pewnego progu wiekowego nie trawią mleka; w wielu populacjach Indii czy Tajlandii ten defekt również występuje. Rasy istnieją w sensie podziału ludzi wg jakiegokolwiek kryterium; kryterium może być kolor skóry, ale może też być np. niezdolność spożywania mleka. Dla antropologów wskaźniki rasowe mają duże znaczenie mianowicie jako tzw. markery genetyczne, które służą np. do odtworzenia pewnych wzorców migracji, gdy nie istnieją źródła pisane na ten temat. Rasy jako zjawisko świadomościowe istnieją, ale nie jako podgatunki gatunku ludzkiego; gatunek homo sapiens jest gatunkiem, który charakteryzuje bardzo wysoki stopień jedności. Te koncepcje wiążą się bardzo silnie z tym pierwszym wpływowym kierunkiem ewolucjonistycznym w rozwoju antropologii.
p.s. niektóre nazwy mogą mieć błędy w pisowni jeśli macie notatki z wykładu poprawcie sobie. Pozdrawiam.
10