Terroryzm międzynarodowy: ideologia, formy działania i metody jego zwalczania

Problemy z definicją terroryzmu

Problem określenia zjawiska terroryzmu, można rozpatrywać w kilku aspektach:

• prawnym - brak jest powszechnie obowiązującej definicji terroryzmu,

• typologicznym - należy rozróżnić typy działań terrorystycznych, ze względu na ich cel,

• psychologicznym - określenie co powodowało postępowaniem terrorystów,

• geograficznym - w zależności od zasięgu przestrzennego podejmowanych działań,

Definicja terroryzmu:

Terroryzm(łać. terrere - strach, sienie przerażenia, stosowanie prawa pięści w celu wywołania określonych skutków), istnieje ponad 120 definicji tego zjawiska, występują sporo kontrowersji w związku z jego klasyfikacją. Nie ma zgody co do tego, czy łączyć go z działalnością kryminalną, czy też skupiać się na jego politycznym i ideologicznym wydźwięku, wiele niejasności budzi także kategoria terroru jako metody rządzenia.

• Krzysztof Indecki:

1. terror jako metoda rządzenia:

1. terror może być postrzegany jako zjawisko o charakterze politycznym, jako forma politycznej przemocy podjętej w celu przekazania politycznej informacji,

2. polityczna przemoc nie może być utożsamiana z przymusem państwa,

3. stosowanie terroru stanowi rezultat zachowania określonych podmiotów: jednostek, grup jednostek; ma służyć potrzymaniu władzy, lub jej uzurpowania,

4. wymaga innych środków walki,

2. dwie definicje ogólne terroryzmu:

1. terroryzm obejmuje akty przemocy popełnione zarówno przez jednostki, jak i grupy jednostek, a także przez sprawców działających na zlecenie państwa,

2. terroryzm to myślna, politycznie motywowana przemoc, podjęta przez subnarodowe grupy lub tajnych agentów przeciw niewalczącym celom,

Walter Laquer - wyróżnia on terroryzm:

1. odgórny - stosowany przez państwo,

2. oddolny - związany ze sprzeciwem jednostek lub grup wobec państwa,

3. Richard E.Rubenstein:

terroryzm to działanie wykorzystujące przemoc i uprawnione przez jednostkę lub grupę; które z prawnego punktu widzenia jest pozbawione znamion legalności,

• Martha Crenshaw:

terroryzm to metoda walki stosowanej przez niewielkie ugrupowania angażujące w istocie niewielką liczbę bezpośrednich wykonawców,

• Brigitte L.Nacos - najczęściej w definiowaniu terroryzmu wskazuje się takie elementy jak:

1. polityczne podłoże(nienakierowane na własne korzyści),

2. skierowanie przeciwko cywilom lub niewalczącym przedstawicielom sił zbrojnych,

3. sprawcy nie działają w imieniu żadnego państwa,

Alex P.Shmidt:

1. terroryzm jest metoda walki w której zarówno liczba ofiar, jak i one same mają charakter symboliczny,

2. osoby wobec których zastosowano akt terroru mają za zadanie wywołanie strachu wśród pozostałych członków grupy bądź społeczności,

3. podstawowym celem jest zdezorientowanie u zmuszenie obiekty terroru do wypełnienia określonych zadań bądź zwrócenie uwagi opinii publicznej;

Shmidt dokonał także selekcji dwudziestu dwóch cech, najczęściej pojawiających się w definicjach terroryzmu

• Bruce Hoffman:

terroryzm, to działanie odrębne od form działalności przestępczej i nieregularnych działań wojennych, charakteryzujące się celami i motywami politycznymi używające przemocy, bądź gróźb jej użycia z zamiarem wywołania dalekosiężnych reperkusji,

• wg ONZ(od 1994):

1. czyny, metody i praktyki będące ciężkim naruszeniem celów i zasad Narodów Zjednoczonych, mogące stanowić groźbę dla międzynarodowo pokoju i bezpieczeństwa, zagrożenie dla przyjaznych stosunków między państwami, utrudnienie międzynarodowej współpracy, a także czyny, metody i praktyki podjęte w celu zniszczenia praw człowieka, podstawowych wolności i demokratycznych podstaw społeczeństwa,

wg Unii Europejskiej:

1. czyn mogący poważnie zagrozić krajowi lub organizacji międzynarodowej, który został zdefiniowany na gruncie prawa krajowego, a popełniony w celu poważnego zastraszenie ludności, zmuszenia rządu lub jakichkolwiek organizacji międzynarodowych do dokonania lub powstrzymania się od jakichkolwiek działań, a także poważnej destabilizacji lub zniszczenia podstawowych politycznych, ustrojowych, ekonomicznych lub społecznych struktur kraju lub organizacji międzynarodowej,

10. wg amerykańskich instytucji państwowych:

1. Departament stanu:

dokonane przez subnarodowe grupy lub pojedynczych wykonawców z premedytacją i posiadające polityczne cele akty wymierzone w osoby cywilne i mające wpłynąć na ich zachowanie,

2. Departament bezpieczeństwa narodowego:

działanie zagrażające życiu ludzkiemu, którego celem jest:

1. zastraszenie ludności cywilnej,

2. wywarcie wpływu na politykę rządu,

3. oddziałanie na rząd poprzez akty o masowym zasięgu rażenia,

3. FBI - terroryzm:

1. krajowy - działania jednostek lub grup na terytorium USA i nie kierowane z zewnątrz,

2. międzynarodowy - akt transgraniczny w swoich celach i środkach angażujący osoby z więcej niż jednego państwa,

• Cyberterroryzm - próba definicji:

1. Collin: połączanie cybernetyki z terroryzmem

2. Pollit: zaplanowany, politycznie umotywowany atak przeprowadzony przez subnarodowe grupy lub tajnych agentów przeciwko informacjom, systemom komputerowym i danym, co skutkuje przemocą wobec niemilitarnych celów

3. stwarza 3 podstawowe zagrożenia:

1. atak na system,

2. atak na informację,

3. wspieranie klasycznego terroryzmu,

Typologia współczesnego terroryzmu

Wg A.K.Cronin, w oparciu o kryterium motywacji należy wyróżnić terroryzm:

1. lewicowy - wywodzący się z radykalnego ruchu komunistycznego,

2. prawicowy - powiązany z nazizmem i faszyzmem,

3. etnonacjonalistyczny/separatystyczny - powiązany z ruchami narodowowyzwoleńczymi i separatystycznymi,

4. religijny - powiązany z ekstremizmami religijnymi

Ewolucja pojęć terror i terroryzm w perspektywie historycznej

Terror jako:

1. metoda/system rządzenia:

1. Rewolucja Francuska - rządy Robespierre'a - regime de la terrour,

2. Totalitaryzm - terror państwowy, stałe narzędzie rządzenia:

• stalinowska Rosja,

• nazistowskie Niemcy,

• faszystowskie Włochy,

• forma walki:

1. Carl Piscane, Karl Heitzen - ideolodzy działań terrorystycznych,

2. Anarchizm(atak skierowany ku przedstawicielom państwa) i bolszewizm(doraźna metoda walki) w Rosji,

3. rewolucyjne działania na Bakłanach(początek XX wieku),

4. ruchy narodowowyzwoleńcze na terytoriach państw kolonialnych(np. Algieria, Palestyna)

5. ruchy separatystyczne(np. IRA, ETA, FNLC),

6. terroryzm lewacki(RAF) → wg .V.Grotowicza: mieszczańskie pochodzenie, ruchy uniwersyteckie, postępująca radykalizacja, apogeum lata 70-te, bardziej aktywne niż prawica, dynamiczne działania państwa, marginalizacja i eliminacja, powrót konserwatyzmu,

Nowe oblicze terroryzmu na przełomie XX i XXI wieku

Po zakończeniu zimnej wojny doszło do aktywizacji ruchów terrorystycznych.

▪ Wg B.L.Nacos jest to powodowane przez:

1. zakończenie zimnej wojny,

2. opozycja do mocarstwa jakim są USA,

3. poczucie odpowiedzi na globalizację,

4. postęp technologiczny,

▪ Wg W.Laquera jest to tzw. terroryzm ponowoczesny - odpowiedz na dominację USA; od terroryzmu poprzedniej epoki różni się:

• ponadnarodowym charakterem,

• brakiem ograniczeń w celach i metodach działania,

• bezwzględnością wobec cywilów,

• różnorodnością form politycznej przemocy,

• popularyzacją zamachów samobójczych,

• zatarcie granicy między terroryzmem miejskim a innymi taktykami walki,

• wzrostem liczby zamachów,

• sponsorowanie terroryzmu przez państwa,

• ideologiczna apokaliptyka ugrupowań terrorystycznych,

▪ coraz częściej celem ataków stawały się USA,

▪ pojawia się terroryzm katastroficzny(tokijskie metro),

▪ terroryzm nacjonalistyczny(paranoiczny prawicowy ekstremizm) i religijny

▪ atak na WTC zmienai postrzeganie zjawiska terroryzmu, rozpoczyna się wojna z terroryzmem,

▪ CBERN - akronim określający formy zagrożenia terrorystycznego: chemiczne, biologiczne, materiałami wybuchowymi, radiologiczne i nuklearne,

Analiza trendów i skali międzynarodowego terroryzmu

Analiza trendów i skali międzynarodowego terroryzmu jest niezwykle trudna, szczególnie od 2003 roku - rozpoczęcia się „wojny z terroryzmem” - inwazji USA na Irak. Ilość działań terrorystycznych, od tamtego momentu, znacznie wzrosła oraz zmieniła charakter. Dlatego też, w analizie, należy rozróżnić okres przed i po 2003 roku.

• w okresie 1977-2003 kulminacja aktywności terrorystycznej przypada na lata 2002/2003,

• atak na WTC z 11.IX.2001 pozostaje jednym z najtragiczniejszych i okupionych największą liczba ofiar(~3350),

• w latach 80-tych także dochodziło do krwawych zamachów(1983 - Liban, 1985 - samolot pasażerski Londyn-Montreal), jednak rok 2001 pozostaje tu znaczącą cenzurą,

• najczęściej były to ataki za pomocą materiałów wybuchowych i broni palnej, oprócz tego używane są bomby z zapalnikami czasowymi, często stosuje się także porwania,

• dramatyczny wzrost ilości ofiar ataków terrorystycznych należy przypisać wojnom w Iraku i Afganistanie,

• regionami o największej intensyfikacji działań terrorystycznych jest Bliski Wschód i Azja Południowa,

Wg amerykańskiego departamentu stanu, można zaobserwować 5 podstawowych trendów w odniesieniu do działalności terrorystycznej:

• coraz częstsze występowanie tzw. mikroaktorów,

• zaawansowanie taktyki terrorystycznej,

• coraz trudniejsze oddzielenie działalności terrorystycznej i kryminalnej.

• wzrost ilości ataków samobójczych,

• zmniejszenie się liczby państw sponsorujących terroryzm,

Fundamentalizm religijny i jego podstawowe cechy charakterystyczne

Fundamentalizm nie jest zjawiskiem dokładnie określonym i zdefiniowanym. Termin ten nadużywany w środkach masowego przekazu został błędnie powiązany przede wszystkim z islamskim fanatyzmem.

Fundamentalizm:

1. wg Oxford English Dictionary:

oznacza ścisłe trzymanie się zasad i dogmatów wobec wszelkiego krytycyzmu;

2. wg Encykloedii Politologii:

3. jest jedną z najważniejszych współczesnych postaw intelektualnych i ideologicznych, przyjmuje najczyściej postać religijną; może występować jako fundamentalizm hinduistyczny, chrześcijański, żydowski, a nawet przybrać postać tzw. Etnofundamentalizmu charakterystycznego dla Bałkanów,

4. Benjamin Barber:

jest narzędziem i ideologią społeczną będącą reakcja na procesy globalizacyjne,

5. Robert Borkowski:

ideologowie ruchów fundamentalistycznych przyjmują odejście od prawd wiary i zatracenie tożsamości kulturowej opartej na religii, za powód współczesnych problemów społecznych

Fundamentalizm islamski - jest forma sprzeciwu wobec ekspansji kultury i wartości „Zachodu”(konsumpcjonizmu, laicyzacji), jest obecnie najaktywniejsza forma religijnego ekstremizmu; jego powstanie łączy się z:

• konfliktem arabsko-izraelskim(0d 1949),

• inwazją ZSRR na Afganistan(1979),

• międzynarodową interwencja w Kuwejcie(1991) i później w Iraku(2003),

• rewolucja irańską(1979),

• stagnacja gospodarczą i wyzem demograficznym w państwach arabskich,

• kryzys kontaktów na linii rząd - społeczeństwo w państwach arabskich

• ekspansja kultury i wartości Zachodu,

• nietolerancja wobec innych wyznań,

• antyamerykanizm,

Fundamentalizm islamski nie skonstruował spójnej ideologii, jednak wśród wielu nurtów pojawiają się wspólne elementy, takie jak budowanie ładu społecznopolitycznego opartego na Koranie i prawie szariatu, odrzucenie kultury Zachodu, dżichad.

Dżihad - termin oznaczający świętą wojnę ze złem, zastał on wpleciony przez ekstremistów, w kontekst międzykulturowej konfrontacji, stał się narzędziem walki politycznej.

Szahid - męczennik, kolejny termin zawłaszczony przez fundamentalistów na rzecz walki z Zachodem.

Przykłady ruchów i partii politycznych:

• Turecka Partia Sprawiedliwości i Rozwoju,

• Islamski Dżihad, Bracia Muzułmańscy(Egipt),

• Hezbollach,

• Wahabici(Arabia Saudyjska),

• Al-Kaida

• Front Ocalenia Algierii,

Czy można sporządzić profil współczesnego terrorystycznego

Nauka nie jest w stanie skonstruować „uniwersalny profil terrorysty”, za pomocą mediów został jednak wykreowany stereotyp araba-terrorysty, powszechnie krytykowany przez badaczy tematu.

Wciąż jednak poszukuje się portretu psychologicznego terrorysty, uwzględniający jego motywację, status, pochodzenie.

Wg S.Huntingtona, kadrę bojową i oddziały szturmowe organizacji terrorystycznych tworzą studenci i intelektualiści, z kolei aktywistami są ludzi pochodzący z klasy średniej, często dobrze sytuowane. Z drugiej strony coraz ważniejszym elementem stają się ludzie pochodzenia wiejskiego, imigranci wykonywający najmniej płatne i poniżające zawody.

Czym jest Al-Kaida i jakie są jej cele?

al-Qaeda - z arab. podłoże, fundament, podstawa, baza

Organizacja stawiająca sobie za cel koordynację działań terrorystycznych na świecie(centralizm decyzyjny, decentralizm wykonawczy), chcąca wykorzenić obce wpływy ze świata islamu i wprowadzić nowy ład oparty na regułach religijnych.

Jej klasyfikacja budzie wiele kontrowersji. Wg ekspertów nie jest to sformalizowana organizacja, a raczej siec powiązań i kontaktów wokół Osamy bin Ladena. Sama nazwę zawdzięcza zachodnim instytucją ścigającym terrorystów.

Jej struktury uformowały się w wyniku inwazji ZSRR na Afganistan, gdzie rozpoczęto tworzenie ruchu oporu i prowadzono walki partyzancki. Działanie te były finansowane przez państwa i wpływowe postacie świata arabskiego, oraz przez USA, które w ten sposób próbowały powstrzymać ekspansje komunizmu. Później współpraca ta została uznana za wielki błąd polityki Stanów Zjednoczonych.

Po ewakuacji wojsk radzieckich z Afganistanu, zaczęto wykorzystywać doświadczenia i struktury organizacji, do pomocy w działaniu innych radykalnych grup. Współcześnie podejrzewa się, iż wspiera wiele muzułmańskich ugrupowań na całym świecie.

Państwa sponsorujące terroryzm i państwa wykorzystywane przez organizacje terrorystyczne oraz ich miejsce w stosunkach międzynarodowych.

Istnienie tego typu państw jest poważnym problemem międzynarodowym, wykorzystują one grupy terrorystyczne w celu poszerzenia własnych wpływów. Obecnie, Departament Stanu USA podejrzewa 4 państwa (Kubę, Iran, Syrię i Koreę Północną) o takie działania, szczególny status posiada także Liban i sudan.

Państwa sponsorujące terroryzm i państwa wykorzystywane przez organizacje terrorystycz wg B.L.Nacos

Interes grupy terrorystycznej	Interes państwa	Państwa sponsorujące terroryzm wg DS USA
Bazy operacyjne	Wspólne cele polityczne i podzielane animozje	Iran
Szkolenie	Wspólne uznanie obiektu za wrogi	Libia
Wsparcie finansowe	Wspiera akty przemocy	Sudan
Broń	Realizacja własnych celów politycznych	Syria
Wywiad, wsparcie logistyczne	Podłoże ideologiczne, antyamerykanizm, współpraca z ruchami latynoamerykańskimi,	Kuba
Możliwości rekrutacyjne, pozyskiwanie funduszy	Antyamerykanizm, szantaż z programem nuklearnym w tle jako punktem negocjacji	Korea Północna

Kuba:

• antyamerykanizm,

• bliskie relacje z Iranem i Koreą płn., oraz org. ETA, FARC, ELN,

• nie walczy z terroryzmem,

Iran(najbardziej uzasadnione oskarżenia):

• uznawany za państwo najaktywniej wspierające terroryzm,

• antyizraelska polityka, oskarżony o wspieranie org. palestyńskich,

• mieszanie się w sprawy wewnętrzne okupowanego Iraku,

Korea Północna:

• nie ma obecnie dowodów na współpracę,

• przetrzymywanie japońskich obywateli,

• rozprzestrzenianie technologii mogący mieć zastosowanie cywilne i militarne,

Syria:

• oskarżona o wsparcie dla Hezbollachu, umożliwia transport towarów i broni,

• antyizraelska polityka,

• możliwość tworzenia baz szkoleniowych dla terrorystów,

• deklaruje walkę z terroryzmem,

Libia:

• uważana za jednego z głównych sponsorów, stała za kilkoma atakami w latach 80-tych,

• zdeklarowała się pomóc w walce z terroryzmem,

Sudan:

• sponsorował terroryzm w latach 80-tych,

• znajdowały się w nim obozy szkoleniowe arabskich ekstremistów,

• po 2003 podjął współpracę z USA

Ugrupowanie terrorystyczne prawdopodobnie działają także na terytoriach innych krajów, takich jak Somalia czy Filipiny, wykorzystując słabość ich organów centralnych i sił bezpieczeństwa.

Modele i formy zwalczania terroryzmu na forum lokalnym i międzynarodowym

Modele i formy zwalczania terroryzmu na forum lokalnym:

1. cywilny - związany z użyciem sił policyjnych i wymiaru sprawiedliwości; traktujący terroryzm jako czyn kryminalny,

2. militarny - bardziej skoncentrowany na użyciu siły jako odpowiedzi mogące je przypadku państw demokratycznych skutkować ograniczeniem swobód obywatelskich i procedur demokratycznych,

W jej ramach wykorzystuje się wiele instytucji bezpieczeństwa narodowego. W sferze państwowej, cywilny model uważa się za skuteczniejszy, ponieważ:

• obecność armii na ulicy świadczy o sile terrorystów i słabości państwa,

• obecność armii może intensyfikować konflikt w spolaryzowanym społeczeństwie,

• działalność wojska ma inny charakter(eliminacja zagrożenia),

• nie sprawdza się w praktyce,

• łamanie praw człowieka,

• uzależnienie od wojska, niebezpieczeństwo dla demokracji,

• odciąganie armii od jej głównych zadań,

Modele i formy zwalczania terroryzmu międzynarodowym:

1. niemilitarny - obejmuje on:

• akcje dyplomatyczne,

• sankcje ekonomiczne,

• blokowanie źródeł finansowania,

• militarny - w jego ramach podejmuje się:

• wojny z państwami sponsorującymi/wspierającymi terroryzm,

• działania prewencyjne,

• działania odwetowe,

• operacje sił specjalnych,

• akcje specjalne,

• odbijanie zakładników,

Globalna strategia walki z terroryzmem: ONZ, USA i UE

---