Wykład 27.03.2001 Metoda behawioralna

Założenia

1. Środowiskowość (otoczenie)

Wszelkie organizmy kształtują się poprzez otoczenie - na zachowania wpływają kary i nagrody; uczymy się przyszłości poprzez skojarzenia z przeszłością.

2. Eksperymentalizm

Eksperyment pozwala stwierdzić jaki czynnik środowiskowy spowodował zachowanie i w jaki sposób możemy je zmienić (np. zachowanie zaniknie jeśli nagroda wyłączona).

Metoda eksperymentalna RÓŻNA od klinicznej (np. psychoanaliza)

KL: przypadek (case study) ekstrapolacja (na prawa ogólne)

E: prawa ogólne intrapolacja (do przypadku)

3. Optymizm

Zmianę zachowania spowodują zmiany w środowisku (np. przestępczość maleje ze wzrostem zamożności; wzrost stymulacji zwiększ poziom intelektualny)

Założenia 1 - 3 określają rozumienie zaburzeń zachowania:

1. zachowanie zaburzone i prawidłowe jest efektem doświadczenia

2. Eksperyment pozwala stwierdzić jakie czynniki środowiskowe prowadzą do zachowań patologicznych.

3. Jeśli je zmienimy jednostka oduczy się zachowań starych a wyuczy nowych (przystosowanych).

4. Antypsychologizm

Przedmiot badań naukowych musi być materialny. Myśli i uczucia są niejawne niesprawdzalne. Sprawdzalne, jawne i materialne są zachowania.

Uczenie się poprzez:

1. warunkowanie klasyczne

2. warunkowanie instrumentalne (sprawcze = operant)

3. modelowanie

1. warunkowanie klasyczne co z czym chodzi w parze

Proces, w którym początkowo neutralny bodziec warunkowy, poprzez ciągłe występowanie w parze z bezwarunkowym, osiąga zdolność wywołania reakcji, która występowała tylko na bodziec bezwarunkowy.

Faza 1 Faza 2 (wyuczenie) Faza 3

bodziec bezwarunkowy bodziec bodziec bodziec

bezwar. warun. warunkowy

1) nagły hałas 1) nagły hałas 1) szczur 1) szczur

2) środek wymiotny 2) środek wym. 2) alkohol 2)alkohol

reakcja bezwarunkowa reakcja bezwarunkowa reakcja bezwar. 1) strach 1) strach 1) strach

2) nudności, zgaga 2) nudności, zgaga 2) nudności, zgaga

Zjawiska warunkowania klasycznego: Wytwarzanie - wygaszanie odruchu (wycofanie

wzmocnienia). Uczenie się - oduczanie.

Różnicowanie wzmocnienie R w obecności tego lecz nie innego S. W wyniku tej procedury R będzie pojawiać się tylko w obecności S skojarzonego ze wzmocnieniem lecz nie w innych sytuacjach.

Generalizacja niepowodzenie różnicowania. R wzmacniane w obecności określonego S będzie pojawiać się także na S podobne do oryginalnego, nawet jeśli nie było wzmacniane w ich obecności.

Na warunkowaniu klasycznym oparte są m.in. fobie (nadmiernie silne reakcje emocjonalne na nieodpowiednie obiekty).

Terapie W. K. (wykorzystują wygaszanie):

• zanurzanie /w rzeczywistej lub wyobrażonej sytuacji budzącej lęk/

• systematyczna desensytyzacja (odczulanie, odwrażliwianie)

I. Wolpe: wyobrażanie sobie serii scen budzących coraz większy lęk

+ głęboka relaksacja (neutralizacja zagrożenia)

Leczenie z patologii i zaburzeń - uczenie różnicowania

Patologia - nadmierna generalizacja

zaburzenia psychiczne = objawy

usunięcie objawów = wyleczenie

2. warunkowanie instrumentalne co zrobić, żeby otrzymać to, co chcemy

Thorndike (koty - skrzynka problemowa - jak zdobyć rybę na zewnątrz skrzynki?; metoda

prób i błędów, a nie wglądu) - sformułował prawo efektu

Skinner (szczury i gołębie) - 3 elementy prawa efektu: warunkowania instrumentalnego

S różnicujący - dyskryminujący Sygnał, że wzmocnienie jest prawdopodobne; wzmocnienie jeśli pojawi się R instrumentalna

R instrumentalna Skierowana na otoczenie, by zmodyfikować je tak, aby pojawił się S wzmacniający Inaczej: R, której prawdopodobieństwo wystąpienia można zwiększyć (wzmocnienia pozytywne) lub zmniejszyć (kary)

S wzmacniający - wzmocnienie Zmiana siły R instrumentalnej Pozytywne: zdarzenie, którego wystąpienie zwiększa prawdopodobieństwo powtórnego wystąpienia poprzedzającej je reakcji (nagradza zachowanie) Negatywne: zdarzenie, którego usunięcie zwiększa prawdopodobieństwo... Kara: zdarzenie, którego wystąpienie zmniejsza prawdopodobieństwo...

Zjawiska podstawowe: nabywanie i wygaszanie R dowolnych (warunkowanie klasyczne reakcje mimowolne).

Zachowanie nieprzystosowawcze to zachowanie:

1. niewłaściwe w oczach tego, kto kontroluje wzmocnienia

2. prowadzące do zmniejszenia liczby pozytywnych wzmocnień

S_R - bodziec różnicujący = układ stanowiący okazję dla przyszłej reakcji

Np. napis „mówimy po angielsku” jest S_R dla Amerykanina, że będzie miał sposobność (okazję) porozmawiania z rodakami.

Te bodźce, które najlepiej przewidują kiedy i gdzie zachowanie zostanie wzmocnione, najprawdopodobniej staną się S_R S_R może stać się dobrze ubrana obsługa hotelu: jest prawdopodobne, że mówi po angielsku.

Warunkowanie klasyczne uczymy się reagować na nowe S (jako na S warunkowe)

Warunkowanie instrumentalne uczymy się nowych wzorców zachowania

Oba typy R (instrumentalna i warunkowa) występują wtedy, kiedy obecne są S poprzedzające (S_R i S warunkowe).

KONTROLA BODŹCA - te bodźce (zarówno warunkowe, jak i różnicujące) w kolażu (układzie wszystkich działających), które są efektywne w wywoływaniu reakcji, wykazują KONTROLĘ BODŹCA nad reakcją.

Np. Janek, Franek i Ania rozmawiają o tym, jak spędzić weekend. Propozycja J. dostarcza różnych S_R i S warunk. (entuzjazm, uśmiech, itp.), które kontrolują myślenie i wzbudzają R emocjonalne. A. chce dopowiedzieć cos do propozycji J., ale kolejny pomysł F. zmienia jej myślenie i kontroluje kierunek rozmowy (kontroluje reakcje).

Kontrola bodźca w terapii (bodziec wpływa na nasze zachowanie0 palenie tylko na balkonie, nie po jedzeniu, itp.

TERAPIA

3 pytania, które zadaje sobie terapeuta:

1. jakie niepożądane zachowania występują?

2. Jakie wzmocnienia je podtrzymują?

3. Jakich zmian w otoczeniu dokonać, by zachowanie nieprzystosowane zamienić na przystosowane?

Terapia oparta na warunkowaniu instrumentalnym:

• wybiórcze wzmacnia nie pozytywne - wybór zachowania docelowego (target) i systematyczne wzmacnianie; np. w leczeniu anoreksji: wyszukiwanie zachowań, które pacjent ceni bardziej niż jedzenie:

1 łyżka budyniu - 10' telewizji

1 kotlet - 20' rozmowy telefonicznej

• wybiórcze karanie: np. impuls elektryczny za okaleczenie się w autyzmie; nie leczy, ale hamuje nieprzystosowawcze zachowanie

• wygaszanie - ignorowanie zachowanie (które jest emitowane w celu uzyskania wzmocnienia pozytywnego)

Terapia oparta na warunkowaniu instrumentalnym i klasycznym:

• uczenie się unikania: uczenie się (1) co zapowiada zdarzenie awersyjne [co z czym chodzi w parze](powrót o 22 ulicą X zapowiada spotkanie ze skinem, czemu towarzyszy lęk(przed nocnym powrotem ulicą X), (2) jak tego uniknąć [co trzeba zrobić, by uzyskać to, czego chcemy](wracać ulicą wcześniej)

W.K. ulica X nocą (S_W), napad (S_BW), lęk (R_W)

W.I. ulica X nocą (S_R), powrót inną ulicą (R_I), brak lęku (S _{Wzmacniający})

Wykład 3.04.2001 Behawioryzm c.d.

3. modelowanie

Uczenie się polegające na obserwowaniu i naśladowaniu zachowania innych osób (wskazane w 1969r. przez A. Bandurę jako jeden z mechanizmów agresji). Powszechny mechanizm uczenia się zachowań, ważna technika terapii.

Eksperyment Vermonta - 1/3 dzieci oglądała film nierealistyczny (1): dzieci na filmie nie płakały po zastrzykach; 1/3 oglądała film realistyczny (2): dzieci płakały umiarkowanie lub krótko; 1/3 (tzw. grupa kontrolna - 3) nie oglądała filmu. Która grupa najmniej płakała po zastrzykach? (2), GK, (1) - w tej kolejności!

Model nierealistyczny nie zmniejsza leku ponieważ nie pozwala na identyfikację. Najbardziej skuteczny model to taki, który przeżywa lek, ale sobie z nim radzi.

Badanie skuteczności leczenia fobii węży - eksperyment.

(Bandura, Blanchard, Ritter - 1969)

Porównanie 3 technik:

1. systematyczna desensytyzacja (odwrazliwianie)

2. modelowanie

1. wygaszanie zastępcze (vicarious)

2. modelowanie uczestniczące

Ad. 1) systematyczna desensytyzacja: kojarzenie wyobrażenia zagrażającej sytuacji z głęboką

relaksacją.

Ad. 2a) wygaszanie zastępcze: obserwacja modeli wykonujących zachowania budzące strach

bez szkodliwych konsekwencji dla siebie. Warunkiem wygaszenia strachu jest

nieobecność przewidywanych konsekwencji negatywnych.

Ad. 2b) modelowanie uczestniczące: pod kierunkiem przewodnika, który - jako model -

demonstruje zachowanie w warunkach bezpiecznej obserwacji, uczestnik przyłącza

się, a przewodnik stopniowo wycofuje.

2b) procedura najtrwalsza; zmieniła także postawę wobec węża

Perspektywa poznawcza

Podejście poznawcze akcentuje posiadane przekonania o świcie i sobie samym; dawna teza Marka Aureliusza:

„ Jeżeli cierpisz z powodu jakiejś rzeczy, to nie ta rzecz ci przeszkadza lecz twój własny sąd o tej rzeczy. I jest w twojej mocy to zmienić”.

• ludzie depresyjni są realistyczni, a niedepresyjni maja nierealistyczny optymizm

Podejście poznawcze - historia

Przełom lat 60. I 70. rewolucja poznawcza

1964 - „śmiertelne rzężenie behawioryzmu” Koch

1974 - wykluczenie doniesień poznawczych ze spotkań Towarzystwa Terapii behawioralnej

Podejście behawioralne pozostało jednak najbardziej popularne ( powstało też zintegrowane podejście behawioralno - poznawcze).

Podstawy poznawczej teorii uczenia się

1. Teoria konstruowania poznawczego (G. Kelly konstrukty osobiste)

• dwubiegunowe pojęcia (silny - słaby, dobry - zły) tworzące hierarchiczny system służą charakteryzowaniu przedmiotu poznania.

Dzięki nim konstruujemy doświadczenia = nadajemy im sens.

2. Teoria kontroli

1. poczucie kontroli (Rotter); poczucie samoskuteczności (Bandura0

2. sprawowanie kontroli (seligman: teoria wyuczonej bezradności; Mischel: kontrola umysłu i impulsów emocjonalnych

3. Teoria depresji (Beck)

Założenia podejścia poznawczego:

1. Interakcjonizm

Dezygnacja z determinizmu środowiskowego. Przyczynowe współdziałanie organizmu i

otoczenia.

2. Coverants - the operant of mind

O roli „zdarzeń ukrytych”: na zachowania wpływają zdarzenia psychiczne, „osobiste”

(mental events).

Lloyd Homme - myśli można „zaobserwować” - ukryte warunkowania: zastosowania reguł warunkowania.

Rodzaje zdarzeń psychicznych:

1. Krótkoterminowe

1. Oczekiwania - treści poznawcze dotyczące zdarzeń przewidywanych w przyszłości

1. co do wyniku (zachowanie X rezultat Y)

2. co do skuteczności (potrafię wykonać X; m.in. mechanizm systematycznej desensytyzacji w leczeniu fobii)

2. Oceny - z reguły automatyczne, terapii podlegają myśli autodefetystyczne

(depresja: nie zdam, jestem głupi).

Treść myśli (oceny) Emocja

• zagraża mi niebezpieczeństwo lęk

• straciłem cos wartościowego smutek

• naruszono moje terytorium gniew

Założenie: modyfikacja oceny modyfikuje emocje!

3. Atrybucje - poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: dlaczego przytrafiło mi się X? Lub: dlaczego A. nie przyszedł na spotkanie?

	Wewnętrzne		Zewnętrzne
		stałe	niestałe	stałe	niestałe
ogólne	Kretynka jestem	Mam katar	Faceci są nieodpowiedzialni	Spadł śnieg, oblodziło się
specyficzne	Nie umiem być miła	Zrobił mi się pryszcz	A. jest zakręconym naukowcem	A. musiał śledzić kurs dolara

2. Długoterminowe

Przekonania (A. Beck, A. Ellis)

Mechanizmem depresji są zniekształcenia poznawcze - dysfunkcjonalne przekonania (schematy poznawcze).

Tzw. triada poznawcza:

negatywny obraz: 1. siebie

2. świata

3. przyszłości

Dysfunkcjonalne przekonania same w sobie nie są przyczyną zaburzeń (emocje: gniew, smutek i lęk sygnalizują obecność czynników szkodliwych i niezaspokojonych potrzeb) i są adaptacyjne. Dezadaptacyjne jest ich duże natężenie.

Zaburzenia myślenia w dysfunkcjonalnym schemacie poznawczym:

1. selektywne abstrahowanie

2. wyolbrzymianie i minimalizowanie

3. rozumowanie w kategoriach czarno - białych (ignorowanie stanów pośrednich)

4. katastrofizacja

5. nadgeneralizacja

6. arbitralne wnioskowanie

7. personalizacja(myślenie ksobne)

Wymiary zdrowia psychicznego wg Ellis:

1. Dbanie o własne dobro

2. Przystosowanie społeczne (towarzyskość, współpraca, związki emocjonalne)

3. Autonomia (niezależność; potrzeba akceptacji bez poczucia, że jest się niezbędnym)

4. Tolerancja (przyznawanie innym prawa do błędu, powstrzymywanie się od nierealistycznych oczekiwań)

5. Akceptowanie dwuznaczności i niepewności (przekonanie o tym, że świat ma charakter probabilistyczny; nic nie jest całkowicie konieczne i pewne)

6. Giętkość myślenia

7. Myślenie naukowe (obiektywność, racjonalność, stawianie hipotez)

8. Zaangażowanie (aktywność)

9. Podejmowanie ryzyka

10. Samoakceptacja (bezwarunkowa akceptacja siebie)

11. Hedonistyczne nastawienie do życia (poszukiwanie przyjemności, ale rezygnacja jeśli przyszłe konsekwencje mogą być negatywne; nie wybieranie cierpienia w nadziei na lepszą przyszłość)

12. Brak perfekcjonizmu i utopijnych poglądów

13. Przyjmowanie odpowiedzialności za własne trudności (nieobwinianie innych, ani sytuacji)

Ellis irracjonalne przekonania (tabela w literaturze!)

1. Każdy, także dorosły, musi być kochany przez wszystkich i za wszystko, co robi.

2. Wiele postępków to czyny okropne i nikczemne, za które należy ponieść surową karę.

3. To straszne, że sprawy nie układają się tak, jak by się chciało.

4. Przyczyną nieszczęść są okoliczności zewnętrzne.

5. Jeżeli coś jest lub może być niebezpieczne, albo przerażające, należy na tym skupić całą swoją uwagę.

6. Łatwiej unikać trudności życiowych niż starać się z nimi skonfrontować.

7. Człowiek potrzebuje czegoś więcej niż siebie - pewnej idei lub kogoś silniejszego, żeby mógł się na nim oprzeć.

8. Powinno się mieć osiągnięcia pod każdym względem, być zawsze kompetentnym, inteligentnym i osiągać wszelki możliwy szacunek.

9. Jeżeli człowiek przeżył jakieś nieszczęście - zawsze już będzie pozostawał pod jego wpływem.

10. Dla egzystencji człowieka jest niesłychanie ważne to, co robią inni ludzie, należy więc wkładać dużo wysiłku, aby zmienić ich zgodnie z naszymi wyobrażeniami.

11. Szczęście samo przyjdzie - można je osiągnąć przez bierność i czekanie.

12. Na to jakich emocji się doznaje nic nie można poradzić, człowiek nie może nad nimi zapanować.

Seligman wyuczona bezradność (niezdolność uczenia się unikania wskutek wcześniejszego doświadczenia sytuacji, w której unikanie nie było możliwe)

W. B. Jest uogólnionym oczekiwaniem braku kontroli powstałym wskutek wyuczenia się, że nie ma związku pomiędzy działaniem a następstwami (reakcja i wzmocnienie są niezależne).

Teoria uwzględnia poznawcza reprezentację sytuacji, która ma trzy komponenty:

1) informacja o następstwie (szok)

2) poznawcza reprezentacja następstwa: oczekiwanie, przekonanie, że cokolwiek zrobię nastąpi szok

3) zachowanie (zaniechanie zachowania się w jakikolwiek sposób)

Na efekt bezradności nie wpływa wielkość porażki (czy mało, czy mocno dotkliwa)

• Kofta, Sędek 1989

W. B. to deficyt:

1. motywacyjny (spadek tendencji do inicjowania zachowań, apatia)

2. emocjonalny (pogorszenie nastroju, depresja)

3. poznawczy (obniżenie zdolności radzenia sobie w innych, kontrolowanych sytuacjach)

Wykład 10.04.2001 Terapia behawioralno - poznawcza

Terapie behawioralno - poznawcza

Warunkowanie ukryte (ogniwo między behawioryzmem a podejściem poznawczym) ukryte przeciwwarunkowanie stopowanie myśli kontrola warunkowania ukryte zwiększanie wrażliwości

Techniki samokontroli bodźca kontrola bodźcowa samoobserwacja samonagradzanie samokaranie

Terapie poznawcze

Poznawcza restrukturyzacja (zmiana nastawienia poznawczego) Terapia racjonalno - emotywna (Ellis 1962) Samoinstruowanie (D. Meichenbaum 1974) Terapia poznawcza (Beck 1970, 1976)

Terapie radzenia sobie Ukryte modelowanie (Cantel 1971, Kardin 1973) Trening radzenia sobie Szczepienie przeciw stresowi (Meichenbaum 1975)

Terapie poznawcze: zbiór procedur powstałych na drodze eksperymentalnej (wiele przypadków, a nie jeden!), czerpiących z teorii przetwarzania informacji, percepcji, teorii decyzji, psychologii społecznej oraz rozwojowej.

♣ Stopowanie myśli - procedura przeznaczona do zatrzymania tych procesów poznawczych, które prowadzą do niepożądanych efektów (myśli o śmierci, niskiej wartości, utracie kontroli, nieodwzajemnionej miłości, przejedzeniu)

Klient werbalizuje negatywne myśli („nic mi nie wychodzi”), T. krzyczy „stop”, klient koncentruje się na negatywnych myślach po cichu i sygnalizuje to, T. podnosi rękę i krzyczy „stop” - dyskutuje efekt. Procedura powtarza się, T. ścisza głos - klient krzyczy „stop” aż do zablokowania zachowania. Efektywne w połączeniu ze stwierdzeniami pozytywnymi, samowzmacnianiem (Wolpe 1990).

♣ Ukryte zwiększanie wrażliwości - technika mająca wzbudzić lęk, aby zmniejszyć niepożądane zachowania, S wzbudzające lęk są wzmacniane.

ZASTOSOWANIE: leczenie przejadania się, palenia, nadużywania alkoholu, dewiacji seksualnych (pedofilia, ekshibicjonizm).

Nieprzystosowane, „przyjemne” zachowanie (opisane szczegółowo) kojarzone jest w wyobraźni z S wysoce awersyjnymi (wymiotowanie, robaki pływające w kieliszku - Cantella 1966, 1986). T. uczy klienta unikania pokusy (omijanie miejsca, ucieczki).

Kojarzone z procedurami warunkowania jawnego i terapią poznawczą, np. w leczeniu dewiacji seksualnej z wstrętnymi zapachami (Maletzky 1980).

SAMOKONTROLA obejmuje zwykle zachowania, które są społecznie akceptowane i które zawierają przejrzyste intencje dotyczące samodoskonalenia się.

Wzorce zachowania omawiane w kategoriach samokontroli charakteryzuje GRADIENT ODWRÓCENIA KONSEKWENCJI: konsekwencje początkowo dodatnie okazują się w ostatecznym rozrachunku ujemne (nałogi, przejadanie się) lub odwrotnie - konsekwencje początkowo nieprzyjemne są w dłuższej perspektywie pozytywne (ćwiczenia fizyczne, oszczędzanie).

Cel terapii: przekształcenie odwróconego gradientu tak, by opóźnione konsekwencje stały się bardziej wyraziste, natychmiastowe.

♣ Samoobserwacja - trening w zakresie różnicowania i rejestrowania zachowań (zał: zapis zachowania wpływa na częstotliwość jego występowania). Samoobserwacja jest zwykle wstępną fazą skutecznej samoregulacji. Jeśli samodzielna - efekty zmienne i krótkotrwałe.

♣ Samonagradzanie - po wykonaniu pożądanej reakcji. Zakłada się (wg Kanfara) TRÓJFALOWY MODEL REGULACJI:

1. Samoobserwacja (monitorowanie)

2. Samoocena - porównanie działania z celami lub standardami

3. Samowzmacnianie - jeśli poziom wykonania zgodny z celami lub wykracz poza nie (badania wykazują względnie stałe, pozytywne efekty utrzymujące się około 7-9 miesięcy po zakończeniu leczenia)

Motywacja - nie od razu super, ale powoli ustalic osiągalny cel, standardy (w depresji są za wysokie!)

A. Ellis terapia „Jak zmienić wygórowane żądania w sensowne preferencje”

Terapia REBT (racjonalno - emotywno - behawioralna) i CBT (poznawcza terapia zachowania - cognitive behaviour therapy)

METODA AKTYWNO - DYREKTYWNA LECZENIA PROBLEMÓW EMOCJONALNO - BEHAWIORALNYCH Założenia:

• pacjenci sami się zadręczają i sami mogą się „oddręczyć” formuła A - B - C - D - E

• pokazać jak A (nieprzyjemne wydarzenie aktywizujące), B (przekonanie - belief) i C (konsekwencje) wpływają na siebie

r - racjonalne; ir - irracjonalne

A - np. X mnie nie lubi

rB - zachęcające do zdrowych, funkcjonalnych odczuć (zawód, żal) „Chciałabym żeby X mnie lubił, ale skoro mnie nie lubi, to szkoda. Mimo to życie może być dobre.”

rC - działanie akceptujące lub poprawiające sytuację

irB - odczuwanie konsekwencji niezdrowych i destrukcyjnych; poczucie zagrożenia; złość, użalanie się nad sobą „Musi mnie lubić, skoro nie lubi, to jestem do niczego, X jest okropny”

irC - unikanie, odwlekanie, uzależnienia, przemoc, zemsta zablokowanie, zniszczenie prób radzenia sobie z nieprzyjemnymi doświadczeniami (zwykle związane z: należy, muszę, powinienem)

• D - dysputa wewnętrzna - podważanie irB („Dlaczego X musi mnie lubić? Czy to oznacza, że jestem bezwartościowy?)

• E - efektywne poglądy (po terapii - dyspucie), uczucia, zachowania „Jeśli nie uda mi się zdobyć aprobaty X, będę osobą, której się nie udało tym razem, ale nie będę bezwartościowa”.

♣ Poznawcza restrukturyzacja (Meichenbaum 1977)

- identyfikuje przekonania o niepowodzeniu i negatywne o Ja, zastępując pozytywnymi, adaptacyjnymi i zaradczymi.

ZASTOSOWANIA: * lęk i depresja

* zachowania nieasertywne

* zachowania agresywne w wieku szkolnym

Np. Lęk egzaminacyjny przekonanie, że: jestem beznadziejna, rodzice mnie zabiją, jak nie zdam ZASTĘPUJEMY rodzice będą rozczarowani, ale mnie nie zbiją, nadal będę mnie kochali, jestem w porządku bez względu na wynik egzaminu.

Wyobrażenie sobie egzaminu, powtarzanie stwierdzeń pozytywnych, wzmacnianie („zdam, zrobię to”, wyobrażanie sobie scen relaksujących i mówienie sobie pozytywów o zdawaniu egzaminu, przerwa w nauce na stwierdzenia zaradcze).

Depresja zachowania jawne: J. śpi za dużo, je za dużo, ogląda TV; zachowania ukryte: przekonanie, że nigdy nie znajdzie pracy i skończy na ulicy

• terapia grupowa - członkowie grupy odgrywają szukających pracy, omawiają zachowania na rozmowach kwalifikacyjnych

• zadanie domowe - zidentyfikować sytuacje poprzedzające negatywne myśli, sformułować alternatywne - pozytywne; zapisać, ułożyć w stosiki. Patrzeć na obydwa wyobrażając sobie siebie w łachmanach na ulicy lub na rozmowie o pracę. Ukryte nagrody: wyobrażenie sobie wakacji po 1 roku pracy.

Samodzielne odkrycie czegoś w sobie (warunków, możliwości0 lepsze i bardziej skuteczne niż gdy ktoś nam wskaże drogę. Gdy sami to robimy lepiej zapamiętamy i lepiej zadziała.

♣ Samoinstruowanie (Meichenbaum 1977, 1950)

Technika uczy jak instruować samego siebie, by efektywnie radzić sobie z sytuacjami trudnymi.

Główne komponenty samoinstruowania:

• poznawcze modelowanie

• poznawcze wypróbowywanie zachowania

1. dostosowanie odpowiedniej instrukcji

2. wykonywanie zadania + werbalne instruowanie:

1. terapeuty

2. samoinstuowanie: (b1) głośno, (b2) ściszanie, (b3) w myśli

PROBLEM: lęk skrzypka przed zagraniem z orkiestrą

1. definicja problemu (co chcę zrobić? zagrać koncert z orkiestrą)

2. instrukcja do siebie (spokojnie, grałem to setki razy; muszę się skupić na nutach, które świetnie znam)

W każdym planie zachowania, który napawa lękiem, są elementy dobrze nam znane!

3. stwierdzenie zaradcze i oceniająca korekta błędu: (nawet jeśli się boję, że się pomylę, wciąż gram; denerwowanie się jest w porządku!)

4. samowzmacnianie (Świetnie, robię to! Mogę to zrobić! Zrobiłem!)

Wykład 8.05.2001 Podejście poznawczo - behawioralne c. d.

♣ Szczepienie przeciw stresowi (Meichenbaum 1977, 1985)

Uczenie fizycznych i poznawczych nawyków zaradczych wobec sytuacji stresowej przez wypróbowywanie nawyku w obecności stresorów.

Stresory fizyczne (np. zanurzenie ręki w lodowatej wodzie), wizualne (makabryczny film) lub wyobrażeniowe (dentysta borujący ząb).

Zastosowanie:

• radzenie sobie z lękiem

• migreny

• astma

• bóle

• reakcje u dentysty

Kroki:

1. przygotowanie poznawcze (identyfikacja, negatywne myśli, zastąpienie ich pozytywnymi - adaptacyjnymi)

2. Uczenie się nawyków zaradczych (+ relaksacja i rozwijanie nawyków społecznych)

3. Ekspozycja na sytuację stresową

Uczy się także: radzenie sobie z przejściowymi trudnościami, oceny wykonania oraz autowzmocnień podczas radzenia sobie ze stresorem.

Trening szczepienia przeciw stresowi stosowany jest także do kontroli złości (zastępowanie innymi R na S wzbudzające złość)

W terapii poznawczej terapeuta akceptuje interpretacje zdarzeń dostarczanych przez pacjenta; traktuje jako dane podstawowe;

w przeciwieństwie do terapii behawioralnej:

• koncentruje się nie tylko na nieprzystosowanym zachowaniu lecz na wyobrażeniach związanych z symptomem

• stara się zmodyfikować nie tylko jawne (obserwowalne) zachowania pacjenta lecz także jego POSTAWY, PRZEKONANIA i OCZEKIWANIA.

• modyfikacja zachowania jest środkiem a nie celem terapii - ma doprowadzić do poznawczej zmiany przekonań

w przeciwieństwie do psychoanalizy:

• 
  zajmuje się przeżyciami świadomymi

• nie odwołuje się do mechanizmów obronnych

• nie wymaga odtworzenia historii rozwoju

(teraźniejszość, a nie przeszłość)

Współcześnie w terapii poznawczej wyróżniamy 2 nurty:

Racjonalistyczny Beck, Ellis	Kostruktywistyczny Feixas, Villegos 1993 Neimeyer, Mahoney 1995
terapeuta - racjonalny pacjent - irracjonalny	każdy tworzy własną rzeczywistość
Pacjent wobec swoich problemów jest „naukowcem z ulicy”, jednak:
testuje (słuszne) hipotezy (terepeuty)		generuje hipotezy
emocje są poboczne, należy je kontrolować		emocje są centralne, należy je zrozumieć, by ułatwić reorganizację samowiedzy

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA

Perspektywa humanistyczna taoizm

Chiny VI wiek: indyjski buddyzm + taoizm

Rozwój VII - XII wiek Japonia rok 1190, Anglia 1905

Ω Jeśli nie potrafisz znaleźć prawdy tam, gdzie przebywasz, dlaczego się łudzisz, że znajdziesz ją gdzie indziej? (Dogen)

Ω Droga wcale nie jest trudna: jedyny warunek to wyzbycie się wszelkich chceń i nie - chceń (Chao - Clau)

Ω Jedyny zen, jaki znajdziesz na szczytach gór, to zen, który sam tam zaniosłeś. (Robert M. Pirsing)

Ω Veronica: Pewnego dnia zobaczyłam jak ktoś siusiał na Jermyn Street.

Pomyslałam, czy to koniec cywilizacji, tak jak sądzimy?

A może po prostu ktoś siusia na Jermyn Street? (Alan Bennett)

Ω Jak klaszcze jedna ręka? (koan zen)

Ω Narąb drew, przynieś wodę. (powiedzenie zen)

Przedstawiciele:

Carl Rogers, Abraham Maslow, Rollo May, J.F.T. Bugental, Ronald Laing, Fritz Perls

Założenia (poglądy):

1. o naturze człowieka

Przekonanie potencjalnych pozytywnych możliwościach człowieka, które powinien realizować: rozpoznawać i urzeczywistniać.

2. o roli społeczeństwa

Wymagania otoczenia hamują lub frustrują naturalny proces samorealizacji. Kultura i społeczeństwo pokazują człowiekowi „zniekształcone sposoby istnienia” (Bugental)

3. fenomenologia

Koncentracja na świadomym doświadczeniu zdarzeń wewnętrznych i zewnętrznych, na tym co w danej chwili, TU i TERAZ, w organizmie i wokół niego zachodzi. Bycie świadomym - pozostawanie w kontakcie z własnym doświadczeniem.

4. subiektywizm

Świadomość własnego doświadczenia jest jedynym kryterium poznania - rzeczywistości i samego siebie.

9 nakazów Terapii Gestalt

1. Żyj teraz. Zajmuj się tym, co jest teraz a nie przeszłością lub przyszłością.

2. Żyj tutaj. Radź sobie z tym, co jest obecne, a nie z tym, co nieobecne.

3. Przestań cos sobie wyobrażać. Doświadczaj tego, co realne.

4. Powstrzymaj niepotrzebne myślenie. Raczej smakuj i spostrzegaj.

5. Raczej wyrażaj (express0, niż manipuluj, wyjaśniaj, oceniaj, czy osądzaj.

6. Oddawaj się nieprzyjemności i bólowi dokładnie tak samo jak przyjemności. Nie ograniczaj swojej świadomości.

7. Nie akceptuj żadnego innego „muszę” i „powinienem” niż twoje własne.

8. Weź pełna odpowiedzialność za swoje czyny, uczucia i myśli.

9. Poddaj się byciu takim, jakim jesteś.

Wykład 15.05.2001

Koncepcja Rogersa

mamy być świadomi swojego doswiadczenia i akceptować i dobre i złe

Tezy:

1. tendencja do samorealizacji wrodzona, wykazywana już przez niemowlę

- ssanie próby samorealizacji

• dążenie - unikanie; doświadczenia przyjemne/ nieprzyjemne = sprzyjajace/ zagrażające samorealizacji

2. doświadczanie siebie przekształca się w pojęcie Ja jako obiekt spostrzegany (ja, mnie); wartościowanie siebie (dobry, zły, mądry) jako rezultat doświadczenia z innymi

3. wraz z rozwojem Ja rozwija się potrzeba akceptacji - uniwersalna potrzeba człowieka - powinna być zaspokajana bezwarunkowo

Traktować siebie łagodnie SAMOAKCEPTACJA

Mamy patrzeć na siebie pozytywnie, mieć pozytywny obraz siebie.

4. 
   warunki wartości = warunkowa akceptacja przez innych warunkowa samoakceptacja na własne doświadczenia reaguje się jako na mniej lub bardziej wartościowe (zasługujące na akceptację)

Niezgodność pomiędzy tym, co aktualnie doświadczane a obrazem Ja = zniekształcanie doświadczenia tak, by było zgodne z warunkami wartości: selektywna percepcja lub wypieranie. („uzgodnienie” na poziomie świadomym, treści niezgodne nadal oddziałują)

podatność na lęk i psychologiczne nieprzystosowanie

Akceptacja warunkowa może zdominować potrzebę samorealizacji (a nie powinna).

Przyczyną lęku jest rozbieżność między sobą a doświadczeniem.

Ze Strelau'a: C. Rogers rozwój zachowania obronnego porównać z C. Rogers rozwój zachowania zdezorganizowanego

brak bezwarunkowej akceptacji

brak bezwarunkowej samoakceptacji

warunki wartości

Niezgodność

podatność na lęk

funkcjonowanie obronne

Koncepcja Pearl'sa pozbawiania się Ja:

odrzucanie wszystkiego, co jest negatywne

podobna do Rogers'a, ale pokazana poprzez ciało

KONCEPCJA SYSTEMOWA

Podejście systemowe wyłoniło się z projektu Bateson'a (antropolog), Haley'a (komunikacja), Weaklanda (inżynier) i Jackson'a (psychiatra) o podwójnym związaniu - Paola Alto, Kalifornia, lata 50. (rozwój w latach: 60. - 70.)

Podejścia:

1. komunikacyjne	V. Satir (1967) Problemy i dysfunkcjonalne rodziny to problemy z komunikacją. Style komunikacji: zjednywanie, oskarżanie, superrozsądek, chaos (mętlik), zgodność (szczera ekspresja uczuć.
2. strukturalne	Salvadore Minuchin (1974) Zmiana i restrukturyzacja wzorców relacji pomiędzy członkami rodziny. Wzorce dysfunkcjonalne: uwikłanie/ niezaangażowanie.
3. grupa z Milano	Mara Selvini - Palazzoli, Boscolo, Ceclin, Prata przyjmowanie hipotez - by zrozumieć dynamikę rodziny Pozytywna logiczna konotacja - by oznaczyć zachowania w pozytywny, akceptujący sposób. W terapii podejście zespołowe, także używanie „rytuałów” (rodzina pomiędzy sesjami zachowuje się w „przepisowy sposób”).

4. strategiczne

Jay Haley, Milton Erickson Rozwinęła się w celu skuteczniejszego poradzenia sobie z oporem podczas terapii. Perspektywa zakłada, że każda próba zmiany układu między członkami rodziny spotyka się z oporem lub sabotażem. Techniki: paradoks, reframing (przeformułowanie).

Przykład

Problem: nastolatka z nadwagą (napady objadania się)

Babka

M. telefonicznie prosi o radę

przy śniadaniu (7)

Matka

przy obiedzie (18)

Córka

Rys. Ustalenia terapeutów o komunikacji w rodzinie.

komunikacja werbalna

komunikacja niewerbalna

Terapeuci systemowi prowadzą do reorganizacji symptomu, nie zabraniają go. Pacjenci mają produkować symptom, ale w narzucony sposób.

Założenia:

1. o relacji część - całość

System (rodzina) posiada właściwości, które są czymś więcej niż sumą części (system jest nieredukowalny do sumy swoich podsystemów).

2. o przyczynowości (nie pytamy o przyczynę w tej teorii!)

Sekwencja przyczyn i skutków ma charakter cyrkularny (okrężny), a nie liniowy, co oznacza, że nie jest tak, że AB lecz tak, że elementy danego systemy są wzajemnie uwarunkowane i wzajemnie na siebie wpływają

W powstawaniu patologii

uczestniczą wszystkie

zdarzenia aktualne i przeszłe, A B C

nie ma 1 czynnika.

3. o sprzężeniu zwrotnym

Sprzężenie zwrotne jest metodą sterowania systemem.

Teorie tradycyjne: ujemne sprzężenie zwrotne = przeciwdziałanie odchyleniom - kierunkowi zmiany (homeostaza jako warunek przetrwania w zmiennym środowisku)

Teorie systemów: dopełniające są pętle sprzężenia zwrotnego, w tym dodatnie sprzężenie zwrotne - jako część ujemnych; istotny element regulacji i samoorganizacji zmusza do przejścia na wyższy poziom zdolności adaptacyjnych.

(zwykle dodatnie sprzężenie zwrotne prowadzi do zniszczenia organizmu)

4. o stałości i zmianie

Dążenie do zachowania stałości i do zmiany są to dwie komplementarne (a nie przeciwstawne!) funkcje systemu.

Nie rozumujemy w kategoriach albo - albo (symptom - brak symptomu) lecz pytamy o funkcje symptomu: co równoważy? (na co pozwala innym członkom rodziny? co musieliby robić, gdyby symptomu nie było? Komu i co komunikuje osoba swoim symptomem?)

Wykład 22.05.2001 Koncepcja systemowa cd.

4. o stałości i zmianie cd.

Funkcjonalizm: zachowanie objawowe (symptom) jest przejawem procesów samoregulacji systemu. Sygnalizuje otoczeniu, że istnieje jakiś problem i że otoczenie może być pomocne w jego rozwiązaniu. (np. ból głowy równoważy nadmiar napiętych relacji)

♣ SYMPTOM - jest próbą zajęcia miejsca w sytuacji rodziny, komunikowania czegoś rodzinie, zajęcia stanowiska. (np. dziecko przez swój symptom stara się równoważyć relacje między rodzicami)

Inne: pozwala bratu opuścić dom, wzmacnia pozycję matki/ojca w rodzinie

Symptom ochrania system, by (w mniemaniu „producenta” symptomu) nie stało się coś gorszego - jest reakcja na zachwianie równowagi i dążeniem do jej odzyskania: stabilizuje system.

Na szerszym poziomie oznacza PRÓBĘ WSPÓŁDZIAŁANIA Z ZACHOWANIAMI INNYCH ELEMENTÓW SYSTEMU (CZŁONKÓW RODZINY).

Zachowanie indywidualnego członka rodziny może byś wyjaśnione i zrozumiane tylko dzięki obserwacji całego systemu.

Terapeuta nie stara się od razu zlikwidować symptomu tylko obserwuje co on oznacza, jaka pełni funkcję.

Pozwalamy aby symptom się nasilił aby zobaczyć co on sygnalizuje, co próbuje równoważyć. Czasem nawet go nasilamy.

5. o granicach

Każdy system ma granice oddzielające go od otoczenia. Wyznaczają je reguły określające kto jest członkiem systemu/rodziny i na jakich zasadach.

Kontrolują wzajemną wymianę emocjonalną. ( przyłączanie się vs zamykanie )

Dystans: bliski odległy

Granice: przepuszczalne półprzepuszczalne szczelne

Transakcja: wiązanie równowaga odsuwanie

uwikłanie, fuzja wyobcowanie, niezaangażowanie

Z reguły człowiek oscyluje miedzy wiązaniem a odsuwaniem.

Sterling: indywiduacja „przeciwko” lub „z” w okresie dorastania.

6. o komunikacji

Komunikacja ma implikacje interpersonalne.

♣ 3 aspekty komunikacji Watzlawiak, Beavin, Jackson

1. syntaktyczny (reguły gramatyczne języka)

2. semantyczny - zasady rządzące relacjami między słowami (zadaniami), a ich znaczeniem: ludzie dopuszczają znaczenie prywatne, a nie słownikowe

3. pragmatyczny - badające behawioralne efekty komunikacji 9aspekty niewerbalne i kontekst wypowiedzi - decydują, czy komunikat jest pochwałą, groźbą, żartem.

Aksjomaty komunikacji ( Watzlawiak i wsp. )

1. Nie możliwe jest nie komunikować

2. Komunikacja ma aspekt treściowy i relacyjny. (to jabłko jest czerwone vs to jabłko jest większe od... / Czy zupa ci smakuje „Czy mnie kochasz?”)

3. Punktacja - akcentowanie: nazywanie czegoś przyczyna lub skutkiem wynika z indywidualnych sposobów porządkowania info przez interpretatora - zakładany związek przyczynowo - skutkowy nie musi istnieć.

(Doprowadziła mnie do wściekłości, sprawiła, że jestem bezradny)

Bandler, Grindler, Satir → wadliwa konstrukcja semantyczna

4. Relacje: symetryczne (partnerzy są równi) lub komplementarne (nierówni doktor-pacjent)

5. Komunikacja może być paradoksalna.

Paradoks logiczny: Epimenides z Krety: „Wszyscy Kreteńczycy są kłamcami. Jestem z Krety a więc kłamię ,że oni są kłamcami”.

Treść i relacje aspektu komunik. został opisany w koncepcji podwójnego związania.

Teoria podwójnego związania (double bind) Beatson, Haley, Jackson

→ Pierwotny negatywny nakaz.

Nie zachowuj się w sposób X, bo cię ukarzę. (kara polega na porzuceniu, rezygnacji z wyrażania miłości)

→ Wtórny negatywny nakaz

Nie traktuj tego jako kary.

Nie traktuj mnie jako osoby karzącej.

Wtórny negatywny nakaz ma (zwykle) charakter niewerbalny - np. ton głosu, gest kolidują z którymś z elementów pierwotnego przekazu. W porównaniu z pierwotnym jest trudniejszy do uchwycenia, rozpoznanie i nazwania.

→ Trzeci negatywny nakaz

Zakazuje ofierze ucieczki z pola lub wskazuje, że skomentowanie swojej sytuacji jest niemożliwe.

Jednostka nie może się zorientować na jaki rodzaj przekazu ma zareagować.

W efekcie:

• jednostka odpowiada metaforą na metaforę gdy konieczna jest dosłowna odpowiedź

• ignoruje komunikaty - stara się nie widzieć i nie słyszeć czyli uniknąć wywołania reaksji w swoim otoczeniu (schizofrenia katatoniczna)

Interwencja paradoksalna - element terapii (może być elementem prawie wszystkich technik), polega na zachęcaniu, wychwalaniu i zlecaniu zachowania lub problemu, który klient chce zmienić. (zwlekaj, nie śpij, pozwól sobie być depresyjnym)

Np. 4 sposoby „utrzymania ogólnego nieszczęścia” Watzlawick

• idealizacja przeszłości (przesiaduj przy telefonie)

• Pani Lotowa (kurczowe trzymanie się przeszłości)

• fatalna szklanka piwa (co się stało to się nie odstanie)

• zgubiony klucz (czyli więcej tego samego)

W terapeutycznym podwójnym związaniu ( paradoksalnie ) klient zyskuje kontrolę nad symptomem albo

• przez nie posłuchanie nakazu, albo

• przez intencjonalne (wolicjonalne) wykonanie go. Kontrola ta stawia klienta na zewnątrz patologicznej sieci odniesień.

Watzlawick : zmiany w terapii jako zmiany 1 i 2 rzędu

1 rząd - takie jak zmiany zdarzeń w czasie snu

2 rząd - obudzenie się ze snu (inna klasa zdarzeń)

Zmiany poprzez interwencję paradoksalną to zmiany 2 rzędu (wykonawcze); podczas gdy oddziaływania „oznajmujące” (np. interpretacje) są poruszaniem się pacjenta wewnątrz siatki snu.

Prekursorzy paradoksu :

1. Alfred Adler : zasada „unikania walki z klientem”

Pacjent stawia opór tj. usiłuje zdeprecjonować wysiłki terapeuty poprzez:

• wyrażanie wątpliwości

• zapominanie

• nawroty choroby

• krytykowanie

• spóźnianie się

• wyrażanie specjalnych życzeń

Oporowi nie należy się przeciwstawiać. Do pacjenta „Nigdy nie rób tego, czego nie lubisz”

2. Knight Dunlap : tzw „negatywna praktyka” (obgryzanie paznokci, moczenie się, jąkanie)

Pacjent ma włożyć wysiłek w wykonywanie symptomu.

3. Victor Frankl

4. Milton Erickson : poziomy paradoksu w hipnozie.

Oferuje się wolny wybór spośród porównywalnych alternatyw lecz jedna musi być wybrana (poczucie kontrolowalności)

5. Jay Haley : interwencja paradoksalna w rodzinach

Relacja terapeuta - rodzina musi być zdefiniowana jako taka, która ma doprowadzić do zmiany.

1. Problem musi być jasno zdefiniowany

2. Muszą zostać ustalone cele leczenia

3. Terapeuta musi zaoferować regułę ( strategię )

4. Osoba będąca w rodzinie autorytetem musi zostać delikatnie zdyskwalifikowana

5. Obserwuje się rodzinę i zachęca do przejawianie symptomu

6. Terapeuta nie wierzy w polepszenie

7. Terapeuta daje paradoksalne zalecenia

Kiedy nie można stosować terapii paradoksalnej? :

• klient niedostatecznie zmotywowany i niedostatecznie zaangażowany (brak oporu i współpracy)

• osoby socjopatyczne (mogą wykorzystać na taką, która im pasuje)

• osoby paranoiczne, które będą wyczuwać „oszustwo” - pogorszenie zachowania

• działania destrukcyjne i tendencje samobójcze

• sytuacje kryzysu i destabilizacji (żałoba, utrata pracy)

• rodziny otwarcie wrogie

• rodziny „dziecinne”, „poszukujące w terapeucie rodzica”

www.student.e-tools.pl

1

25

S_R

R_I

S_W

Terapeuta stosuje techniki jawne

Niczego się nie domyśla, niczego nie podejrzewa

JA

Doświad-

czenie

nowe

zagrażające

doświadczenie

Ojciec

Jedzenie samotnie (20 - 29)

---