2. Geneza samorządu terytorialnego w Polsce

Nowoczesny samorząd terytorialny powstał pod wpływem idei Rewolucji Francuskiej. W Polsce możemy się go doszukiwać już w ordynacji miejskiej z 1791 roku włączonej do Konstytucji 3 Maja z 1791 roku. Sformułowano tutaj prawo miast do wolności, czyli własnego zakresu spraw samorządu. W miastach królewskich mogły one wybierać swe organy: magistraty, burmistrzów, wójtów i innych urzędników. Wprowadzono nadzór państwa, co wskazywało na powiązanie z administracją państwową.

Elementy polskich rozwiązań samorządowych można by znaleźć już w Rzeczypospolitej Krakowskiej ( 1816 r.), która dzieliła się na gminy wiejskie z wybieranymi wójtami jako organami administracji.

Konstytucja marcowa z 1921 roku gwarantowała szerokie prawa do samorządu terytorialnego gminie, powiecie i województwie. Dobrze rozwinięty samorząd wojewódzki istniał tylko w zaborze pruskim. Samorząd terytorialny formalnie został zniesiony po II wojnie światowej ustawą z 1950 roku. W miarę liberalizowania stosunków politycznych pod koniec lat 80' łączono ideę zarządu lokalnego z problematyką samorządu terytorialnego.

W 1990 roku powrócono do dualistycznej koncepcji modelu administracji terenowej z okresu dwudziestolecia międzywojennego. Jedynym z filarów administracji jest samorząd terytorialny na szczeblu gminy. Dopiero w 1998 roku pojawia się podstawa do powołania samorządu terytorialnego na szczeblu powiatowym i wojewódzkim.

3. Istota samorządu terytorialnego

Samorząd- grupy społeczne i ich reprezentacje, które zostały powołane przez przepisy prawa celem sprawowania funkcji administracji publicznej w formach zdecentralizowanych. Chodzi o podmioty zaliczane do podmiotów prawa publicznego, a nie prywatnego (cywilnego).

Samorząd jest jedną z postaci administracji zdecentralizowanej

Cechy samorządu:

- korporacyjny, czyli zrzeszeniowy charakter samorządu: przepisy prawa powinny zagwarantować określonym grupom społecznym i wyłonionym przez nie organom prawo do zarządzania „ swoimi” sprawami, rozstrzygają sprawy bezpośrednio lub przez wyłonione przez siebie organy

- grupy te uczestniczą w wykonywaniu samorządu obligatoryjnie z mocy ustawy; członkiem samorządu staje się z mocy ustawy, a nie dobrowolnie z mocy własnego oświadczenia woli

- grupy i ich organy wykonują zadania należące do administracji publicznej

- decentralizacja: zarządzanie odbywa się na zasadach samodzielności, wkraczanie w formie nadzoru w działalność samorządu możliwe jest wyłącznie w formach przewidzianych ustawa i nie naruszających owej samodzielności.

- istnienie odrębnej osobowości prawnej (osobowość publicznoprawna).

4. Znaczenie samorządu terytorialnego

- samorząd (def)- grupy społeczne i ich reprezentacje, które zostały powołane przez przepisy prawa celem sprawowania funkcji administracji publicznej w formach zdecentralizowanych,

- aspekt polityczny: forma walki z władzą centralną, zwłaszcza, gdy władze centralne i organy samorządu terytorialnego reprezentują odmienne siły polityczne.

: element walki politycznej o władzę lokalną,

: jedną z głównych form techniki decentralistycznej.

Zalety techniki decentralistycznej:

• Wyzwalanie lokalnych inicjatyw i zainteresowania lokalnych społeczności zadaniami administracji publicznej,

• Ustalanie hierarchii potrzeb lokalnych

• Zwiększanie roli czynnika społecznego i zapewnianie przewagi tego czynnika nad czynnikiem zawodowym w aparacie samorządu,

• Rozeznanie w potrzebach i warunkach lokalnych, których nie znają organy wyższego stopnia.

Wady techniki decentralistycznej:

- preferowanie interesów lokalnych ponad interesy ogólne państwa.

(Przy realizacji zadań zleconych z zakresu administracji rządowej organom samorządu nie stosuje w pełnym zakresie techniki decentralizacji.)

5. Pojęcie ustrojowego prawa samorządu terytorialnego

Ustrojowe prawo samorządu terytorialnego określa się jako prawo komunalne:

- dotyczy ono nie tylko przepisów prawnych odnoszących się do gmin, ale obejmuje też wszelkie postacie samorządu terytorialnego,

- obejmuje prawo ustrojowe, nie zalicza się tu norm prawa materialnego.

- przedmiotem wykładu są: elementy historyczne, ustalenie istotnych cech samorządu terytorialnego, jego formy organizacyjne, podstawy prawne działania, struktury terytorialne, problem obywateli gmin, powiatów, województw oraz ich prawa wyborcze, różne rodzaje władztwa samorządowego, zadania samorządu, nadzór nad samorządem

Polityka komunalna- obejmuje takie zjawiska, jak:

Funkcje i pozycja jednostek organizacyjnych samorządu w społeczeństwie, polityka personalna,

problem udziału w życiu samorządu partii politycznych.

6. Charakterystyka ustrojowego prawa samorządu terytorialnego Polsce.

>>Pierwszy etap reformy 1990 rok

Ustawa o samorządzie terytorialnym z 8.03.1990 r. - ustaliła zręby ustroju samorządu.

Ordynacja wyborcza do rad gmin 8.03.1990 r.- umożliwiła przygotowanie i przeprowadzenie wyborów

Uzupełnieniem ustawy z 8.03.1990 roku była ustawa z 18.05.1990 roku o ustroju samorządu miasta stołecznego Warszawy. Ustawa ta została zastąpiona inną z 25.03.1994 roku o ustroju miasta stołecznego Warszawy a następnie przez kolejną z 2002 roku.

Kolejnym uzupełnieniem ustawy z 8.03.1990 roku o samorządzie terytorialnym jest ustawa z 22.03.1990 roku o pracownikach samorządowych wraz z przepisami wykonawczymi.

W ustawie z 8.03.1990 nie było możliwe dokonanie rozgraniczenia zadań oraz kompetencji samorządu terytorialnego od zadań i kompetencji organów terenowej administracji rządowej.

Ponadto pojawiło się mnóstwo ustaw towarzyszących, np. o dochodach gmin i zasadach ich subwencjonowania w latach 1991-1993.

>>Drugi etap reformy 1998 rok

Podstawą dokonywania zmian w strukturze samorządu terytorialnego były przekształcenia podziału terytorialnego. W tej kwestii podstawowe znaczenie mają dwa akty:

- ustawa z 24.07.1998 roku o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa

- rozporządzenie wykonawcze rady Ministrów 7.08.1998 roku w sprawie utworzenia powiatów..

Ustawy te likwidują dotychczasowe województwa tworząc 16 nowych województw oraz 208 powiatów ziemskich 64 powiaty grodzkie. Ponadto pojawia się ordynacja wyborcza do rad gmin, powiatów sejmików województw. Ustala ona zasady kształtowania składu osobowego organów uchwałodawczych samorządu danego stopnia oraz reguluje sprawy wygasania mandatów radnych w trakcie kadencji i przeprowadzania wyborów uzupełniających.

Z punku widzenia budowy nowych struktur samorządowych, określenia zadań i kompetencji organów w tych strukturach, podstawowe znaczenie mają:

- ustawa z 5.06.1998 roku o samorządzie powiatowym

- ustawa z 5.06.1998 roku o samorządzie województwa

- ustawa z 24.07.1998 roku o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej- w związku z reforma ustrojową państwa, określana jako ustawa kompetencyjna.

W związku z przeprowadzona reformą należało dokonać zmian w niektórych ustawach dotychczas obowiązujących lub uchwalić nowe, np. o podatkach i opłatach lokalnych, o gospodarce komunalnej, o pracownikach samorządowych itd.

Akty wykonawcze do powyższych ustaw są to rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, Prezesa Rady Ministrów.

7. Regulacje statutowe

- Statuty gmin, powiatów i województw stanowią ważne źródło prawa samorządowego obok ustawy konstytucyjnej i ustaw samorządowych.

- Lokalna regulacja ustrojowa odbywa się przede wszystkim w formie statutu.

- Statut jest wyrazem swego rodzaju autonomii w zakresie regulacji „ życia wewnętrznego” w samorządzie

- Jest swoistym aktem normatywnym, regulującym ustrój samorządu, musi być traktowany jako integralna cześć ustrojowego prawa samorządu.

- O ustroju gminy, powiatu oraz województwa stanowi ich statut.

Ustawa samorządowa z 8.03.1990 roku odróżnia różnego rodzaju statuty.

Podstawowe znaczenie ma statut gminy, uchwalany przez radę gminy.

Ponadto mowa jest o statucie jednostek pomocniczych czy związku gmin

oraz o statucie stowarzyszenia gmin, ustalając zadania, organizację i ich strukturę.

>>Statut stowarzyszenia gmin jest rodzajowo odmienny, dotyczy, bowiem nie struktur wykonujących funkcje administracji publicznej, ale swego rodzaju stowarzyszeń. Statuty stowarzyszeń wkraczają czasem w sferę administracji publicznej.

(Ustawa samorządowa przewiduje także inne akty normatywne dotyczące struktur samorządowych, np. regulamin organizacyjny urzędu gminy. Ma on mniejsze znaczenie niż statut gminy.)

Statut reguluje takie sprawy jak:

- zasady tworzenia jednostek pomocniczych gminy,

- organizację i tryb pracy rady oraz jej organów,

- obejmowanie wszystkich zagadnień ustrojowych gminy nie normowanych wyraźnie w ustawie, byleby nie były sprzeczne z przepisami ustawowymi.

>>Jeśli chodzi o statut związków gminnych, ustawa w sposób taksatywny wymienia sprawy, które mają być przedmiotem regulacji statutowej.

Ustawa z 8.03.1990 roku przewiduje procedurę uchwalania statutu gmin:

- jest to wyłączna właściwość rady gminnej,

- jeśli uchwala się statut gminy liczącej więcej niż 300 tys. mieszkańców, ogranicza się samodzielność rady gminnej, wymagając uzgodnienia projektu statutu z Prezesem Rady Ministrów. Jeśli nie osiągnie się zgody, spór rozstrzyga Rada Ministrów. Uchwała rady gminy, jeśli nie jest zgodna z prawem może być zakwestionowana w trybie nadzoru.

W przypadku gminy miasta stołecznego Warszawy, ustawa przewiduje szczególny tryb uchwalania statutu miasta. Projekt wymaga zasięgnięcia opinii rad dzielnic oraz uzgodnienia z Prezesem Rady Ministrów. Jeżeli Prezes stwierdzi uchybienia, przekazuje projekt do ponownego rozpoznania, wskazując termin usunięcia uchybień.

Na podstawie ustawy z 20.07.2000 roku o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych, istnieje obowiązek ogłaszania w wojewódzkim dzienniku urzędowym statutów gmin, powiatów, województw oraz statutów związków międzygminnych i związków powiatowych..

Ustawa o samorządzie województwa przewiduje, iż statut województwa uchwalony przez sejmik województwa powinien być uprzednio uzgodniony z Prezesem Rady Ministrów. Statut województwa normuje tez zasady i tryb działania zarządu, natomiast zarząd uchwala regulamin organizacyjny urzędu marszałkowskiego. Do Prezesa Rady Ministrów należy natomiast ustalenie instrukcji kancelaryjnej dla organów samorządu województwa.

W samorządzie powiatowym statut uchwala rada powiatu.

8. Regulacja Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego

- podpisana w Strasburgu 15.10.1985 roku,

- jeden z filarów umów Rady Europy,

- członkowie: państwa Rady Europejskiej,

- ratyfikowana przez Polskę 26.04.1993 r

- w celu zapewnienia współdziałania w rozwiązywaniu spraw lokalnych na drodze demokratycznej, uwzględniając zasady dziedzictwa danego państwa,

- traktuje prawo gmin do samorządu jako swego rodzaju prawo podstawowe skierowane przeciwko państwowemu centralizmowi i ochronę przed totalitaryzmem,

- zawiera ogólne reguły:

> ustawowa regulacja problematyki samorządu terytorialnego, w miarę możliwości również w konstytucji,

> prawo i obowiązek obywateli do regulowania i kształtowania istotnych spraw publicznych zgodnie z wolą mieszkańców,

> prawo wyłaniania organów przedstawicielskich w wolnych, tajnych, równych, bezpośrednich i powszechnych wyborach,

> do samorządu należą wszystkie sprawy lokalne z wyłączeniem tych spraw, które ustawy przekazują innym organom,

> ochrona granic terytorialnych korporacji samorządowych,

> swoboda w kształtowaniu organów,

> niezależność wybranym przedstawicielom ( radnym),

> ustalenie granic nadzoru administracyjnego,

> zabezpieczenie dochodów własnych i środków finansowych,

> współpraca korporacji samorządowych przy wykonywaniu wspólnych zadań,

> tworzenie związków krajowych, a także międzynarodowych do wykonywania wspólnych zadań,

> realizacja spraw publicznych przez lokalne przedstawicielstwa samorządowe,

> samodzielne ustalanie struktur wewnętrznych społeczności lokalnych samorządu,

> zatrudnianie pracowników o wysokich kwalifikacjach, w oparciu o kryterium umiejętności i kompetencji.

9. Struktura organizacyjna gminy

a) gmina w strukturze samorządu terytorialnego RP

Na szczeblu niższym niż gmina tworzy się tylko jednostki pomocnicze: sołectwa, dzielnice, osiedla miejskie. Wyjątek - miasto stołeczne Warszawa

Związki miedzygminne- maja charakter fakultatywnych związków celowych, które wykonują nie zadania własne, ale subsydiarnie zadania gmin.

< W świetle uchwalonych przepisów o mieście stołecznym Warszawy obligatoryjny związek gmin warszawskich posiadał zadania własne, przypisane mu ustawą; stanowił zatem niejako szczebel samorządu terytorialnego>

W aktualnym systemie prawnym RP głównym ogniwem samorządu terytorialnego jest GMINA:

1. Samorząd gminy powinien posiadać większość kompetencji z zdecentralizowanej strukturze. Na tym szczeblu koncentruje się bowiem życie lokalne, a jednostka ma swoje miejsce zamieszkania i pracy. Gminie zostało powierzone zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty.

2. W razie wątpliwości, do kogo należy dane zadanie lub kompetencja na szczeblu lokalnym, należy przyjąć domniemanie kompetencji gminy.

3. Na szczeblu gminnym powinna być zlokalizowana podstawowa infrastruktura zaspokajająca podstawowe potrzeby jednostki w zakresie oświaty, kultury, zdrowia, opieki społecznej itd.

Istnieja dwa typy gmin:

- gmina miejska,

- gmina wiejska.

Rozróżnienie to wynika z innych jednostek pomocniczych działających na terenie gmin, inna nazwa niektórych organów

- miasto na prawach powiatu- trzeci typ gminy: duży organizm miejski posiada organy, które dysponują zarówno kompetencjami gminy samorządowej, ale także i powiatu.

< odrębności w gminach uzdrowiskowych>

b) gmina jako jednostka podziału terytorialnego

Ustawa samorządowa traktuje gminę w dwóch kategoriach:

- prawno socjologicznej tj. jako wspólnotę samorządową

- jednostka podziału terytorialnego.

Jeśli chodzi o pojmowanie gminy jako jednostki podziału terytorialnego, to mamy na myśli przestrzenny, trwały podział państwa dla realizacji zadań publicznych.

Podziały terytorialne:

- podział zasadniczy ( podstawowy)- gminy

Jednostki podziału zasadniczego stanowią główny element struktury przestrzennej państwa. Działają w nich podstawowe organy administracji publicznej i inne organy terenowe państwa.

Ustawa nie przesądza o tym jak duża ma być gmina, jednakże powinna obejmować obszary jednorodne, jednorodny układ osadniczy i przestrzenny czy więzi społeczne i gospodarcze, zapewniające zdolność wykonywania zadań publicznych. Gmina powinna być na tyle silnym organizmem gospodarczym, aby mogła wykonywać samodzielnie nałożone na nią zadania publiczne.

Ustawa ustala tryb tworzenia i przekształcania gmin:

Tworzenie, łączenie, znoszenie, podział gmin oraz ustalanie nazwy gminy i siedziby, wymaga rozporządzenia Rady Ministrów. Nadanie statusu miasta wymaga aktu tej samej rangi. Ustawa nie ustala, w jakim trybie może nastąpić odebranie danej miejscowości statusu miasta. Zmiany powyższe wymagają konsultacji z mieszkańcami zainteresowanych nimi miejscowościami. Tryb przeprowadzenie konsultacji ustala rada gminy. Najbardziej demokratycznym trybem kształtowania granic gminy byłoby referendum gminne.

- pomocniczy podział terytorialny- sołectwa, dzielnice, osiedla

Jednostki pomocnicze to jednostki utworzone z myślą o udzielaniu pomocy organom działającym w podziałach zasadniczych.

Ustawa reguluje sam tryb kształtowania podziału pomocniczego a nie określa wielkości jednostek pomocniczych. Należy to do gestii rady gminy, tudzież miasta, która sprawy te powinna regulować odrębnym statutem. Jednostkami pomocniczymi mogą być: dzielnice, sołectwa, osiedla, jak również położone na terenie gminy miasto. Mogą też być jednostki pomocnicze „niższego rzędu”, tworzone w ramach jednostki pomocniczej o większym obszarze.

Tworzenie jednostek pomocniczych następuje w drodze uchwały rady. Zasady tworzenia jednostek pomocniczych powinien określać odrębny statut. Utworzenie jednostki pomocniczej może nastąpić z inicjatywy rady lub mieszkańców.

W gminach warszawskich organy dzielnic mają ustawowo wyodrębnione kompetencje.

- podział terytorialny specjalny

Podział terytorialny dla celów specjalnych tworzy się dla pewnych wyspecjalizowanych lokalnych organów administracji rządowej, których teren działania z różnych przyczyn nie pokrywa się z podziałem zasadniczym.

<Kryteria nadania statusu miasta: odpowiednia infrastruktura komunalna, zawarta zabudowa, liczba mieszkańców, uwarunkowania historyczne - ustawa traktuje o tym ogólnie>

c) Rada gminy

Status prawny radnego normuje ustawa o samorządzie gminnym, ordynacja wyborcza, prawa i obowiązki ujmuje rota ślubowania znajdująca się w ustawie samorządowej.

Złożenie ślubowania jest warunkiem nabycia praw radnego.

Radny jest reprezentantem interesów lokalnych, obecnie nie ma sankcji odwołania radnego przez radę lub wyborców w wypadku niewykonywania obowiązków. Radny nie jest związany instrukcjami wyborców- mandat wolny.

Dwie grupy obowiązków radnego:

- wynikające z jego funkcji w radzie i jej organach

- wynikające z bycia łącznikiem między wyborcami i ich organizacjami a radą.

Radny nie ma uprawnień do składania interpelacji czy kompetencji do składania swego rodzaju wniosków „ na zewnątrz”, którym odpowiadał obowiązek kierowników organów państwowych, instytucji i przedsiębiorstw do przyjmowania radnego poza kolejnością i udzielania mu informacji oraz wglądu w sprawy związane z wykonywaniem mandatu.

Radny sam nie jest organem, ale jako członek organu kolegialnego ma określone uprawnienia i obowiązki. Rada może skutecznie podejmować uchwały przy określonym quorum. Tylko radny ma głos stanowczy, tzn. bierze udział w głosowaniu.

Istnieje zakaz nawiązywania z radnym stosunku pracy w urzędzie tej gminy, w której uzyskał mandat. Nie może tez być kierownikiem jednostki organizacyjnej gminy.

Radnemu przysługują pewne roszczenia: o zwrot kosztów podróży i roszczenie do diet. Wysokość diet ma ustalić rada gminy, mając w tym względzie swobodę. W 2002 roku wprowadzono jednak pewne ograniczenia:„Wysokość diet przysługujących radnemu nie może przekroczyć w ciągu miesiąca półtorakrotnej kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dal osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe”.

Radny pełni funkcje łącznika miedzy wyborcami a organami gminy.

Radnemu z racji wykonywanych funkcji ( funkcjonariusz publiczny) przysługuje ochrona prawna. Głównie chodzi tutaj o ochronę przewidzianą w prawie karnym( zaostrzona odpowiedzialność za czynna napaść na radnego w związku z wykonywaniem funkcji radnego, za użycie groźby bezprawnej lub przemocy, za zniesławienie radnego).

Szczególnej ochronie podlega stosunek pracy radnego, gdyby miał doznać ujemnych skutków z racji zajmowania się funkcjami publicznymi ze szkodą dla pracy zawodowej. Rada gminy odmówi zgody na rozwiązanie stosunku pracy z radnym, jeśli podstawą rozwiązania tego stosunku są zdarzenia związane z wykonywaniem przez radnego mandatu. Ochrona nie przysługuje, gdy podstawa rozwiązania stosunku pracy są inne przyczyny niż wykonywanie mandatu. Ustawa zobowiązuje pracodawcę do zwolnienia z pracy zawodowej radnego, aby umożliwić mu branie udziału w pracach organów gminy.

Dawniej radny miał roszczenie do zakładu pracy o wynagrodzenie i inne świadczenia jak za czas przepracowany, w momencie brania udziału w pracach rady i jej organów. Obecnie nie ma takiego przepisu. Jedyną rekompensatą za utratę zarobku w zakładzie pracy lub za utracony czas za pracę we własnym warsztacie pracy będą diety, które uzyska radny od samorządu. Funkcja radnego jest praca społeczną. Jeżeli wybrany radny nawiązał stosunek pracy w urzędzie lub został powołany na stanowisko kierownicze, oznacza to, że zrezygnował z funkcji radnego. Jeśli kandydat na radnego już pracuje w urzędzie gminy lub na stanowisku kierowniczym, winien wówczas wystąpić z wnioskiem bezpłatny urlop. Brak takiego wniosku traktuje się jako zrzeczenie się mandatu. Po wygaśnięciu mandatu przywraca się radnego do pracy na to samo lub równorzędne stanowisko.

Radni nie mogą:

- przyjmować darowizn,

- prowadzić działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia komunalnego

- być członkami władz zarządzających czy kontrolujących spółkach prawa handlowego udziałem gminnych osób prawnych.

Radni składają oświadczenie przewodniczącemu rady o swoim stanie majątkowym, które powinno zawierać informacje dotyczące majątku objętego wspólnotą majątkową małżeńską.

Funkcje rady gminy

Rada, której siedzibą jest miasto, nosi nazwę rady miejskiej.

Do zadań rady należą podstawowe kompetencje zastrzeżone na rzecz samorządu terytorialnego. Są to kompetencje:

- stanowiące: rada podejmuje uchwały dotyczące przepisów powszechnie obowiązujących, uchwalanie budżetu, uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, tworzenie swych organów: komisji, zawieranie tzw. Porozumień z organami administracji rządowej na przyjęcie zadań zleconych, podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy.

- kontrolne: rada kontroluje nie tylko działalność wójta czy burmistrza, ale i gminnych jednostek pomocniczych gminy, czyli urzędu gminy, jednostek typu zakładów samorządowych (szkoły, szpitale),przedsiębiorstw lub spółek z udziałem kapitału samorządowego.

Ustawa ustala generalną zasadę, że do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy będące w zakresie działania gminy, o ile ustawy nie stanowią inaczej. Jest to jednocześnie domniemanie kompetencji, oznacza to, że jeśli z przepisów ustawowych wyraźnie nie wynika, że załatwienie danej sprawy należy do kompetencji organów rady, zarządu lub wójta czy burmistrza, należy przyjąć właściwość rady. Rada podejmuje uchwałę w przedmiocie utworzenia jednostki pomocniczej, jak również stwierdzenia wygaśnięcia mandatu radnego.

Tryb działania rady gminy:

- obraduje na sesjach,

- sesje są zwoływane przez przewodniczącego rady, nie rzadziej niż raz na kwartał,

- obowiązek zwoływania sesji, jeśli o to wniesie wójt albo co najmniej ¼ ustawowej liczby radnych, wtedy należy zwołać sesje w terminie 7 dni od złożenia wniosku.

- pierwszą sesję nowo wybranej rady, do czasu wyboru przewodniczącego, prowadzi najstarszy wiekiem radny. Jeśli wybory były wynikiem referendum, czyni to osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów do pełnienia funkcji organów gminy. W pewnych przypadkach czyni to komisarz wyborczy.

- Uchwały rady zapadają przy określonym quorum, które powinno wynosić co najmniej 50 % ustawowego składu rady oraz zwykłą większością głosów, czyli przewyższającą co najmniej jeden głos połowę ważnie oddanych głosów.

- Na czele rady stoi jej przewodniczący, który jest wybrany z grona radnych. Nie może on łączyć swej funkcji z funkcją wójta, burmistrza czy prezydenta miasta.

- obok przewodniczącego wybiera się od 1 do 3 wiceprzewodniczących, tj. zastępców przewodniczącego,

- przewodniczący oraz wiceprzewodniczący wybierani są w tajnym głosowaniu.

Zadania przewodniczącego:

- zwoływanie sesji i jej przygotowanie,

- ustalanie projektu porządku obrad,

- zaopiniowanie pewnych projektów przez komisje rady,

- udzielanie i odbieranie głosu,

- zarządzanie głosowania. (itd.)

Organami „wewnętrznymi” rady mogą być jej komisje. Racja ich powołania są względy racjonalizacji pracy stosunkowo licznego organu kolegialnego, jakim jest rada. Komisje mogą być stałe ( tj. powołane na okres kadencji) i doraźne ( dla wykonania doraźnego zadania, np. przygotowania projektu określonej uchwały rady). Rada ustala skład osobowy komisji, tj. liczbę członków komisji oraz dokonuje aktu powołania i odwołania członków komisji. W skład komisji mogą wchodzić tylko radni. Komisje są organami rady i jej podlegają. Komisje składają radzie sprawozdania ze swojej działalności. Przepisy szczególne mogą przewidzieć komisje dla specjalnych celów oraz komisje rewizyjną- jej członkami mogą być tylko radni z wyjątkiem przewodniczącego i jego zastępców. Ma też szczególne zadania: wykonuje kontrole zlecone przez rade oraz opiniuje wykonanie budżetu, występując do rady o udzielenie lub odmowę udzielania wójtowi absolutorium.

Aparatem pomocniczym rady, radnych oraz komisji jest urząd gminy.

d) Organy wykonawcze gminy :wójt, burmistrz, prezydent miasta

Organami gminy są: rada gminy oraz wójt, burmistrz oraz prezydent miasta.

<Na szczeblu gminy mamy odrębną sytuację niż w samorządowym powiecie, województwie, gdzie pozostał kolegialny zarząd oraz jego przewodniczący: starosta czy marszałek województwa>

Burmistrz występuje w siedzibie władz znajdujących się w mieście. W miastach powyżej 100 tys. mieszkańców nosi on nazwę prezydenta miasta. W miastach, w których do 1990 roku zamiast burmistrza funkcjonował prezydent miasta, nadal nosi on taką nazwę.

Organy wykonawcze wybierane są na zasadach powszechności, równości i bezpośredniości w głosowaniu tajnym. Bierne prawo wyborcze posiada obywatel, który ma czynne prawo wyborcze, w dniu głosowania ukończył 25 lat i stale zamieszkuje na terenie gminy, w której kandyduje.

Prawo zgłaszania kandydatów posiadają:

- partie polityczne,

- koalicje partii politycznych,

- stowarzyszenia i organizacje społeczne,

- wyborcy.

Do zgłoszenia podaje się pisemne oświadczenie kandydata o wyrażeniu zgody na kandydowanie, a w przypadku wyborów przedterminowych również wykaz wyborców popierających kandydata. Objęcie obowiązków przez wójta, burmistrza czy prezydenta miasta następuje po złożeniu przed radą ślubowania. Rota ślubowania wskazuje jednocześnie na obowiązki wójta jak urzędnika. Wójt w drodze zarządzenie powołuje swego zastępcę lub zastępców. Zastępcę wójta, burmistrza i prezydenta miasta zatrudnia się na podstawie aktu powołania.

Wygaśnięcie mandatu wójta następuje w wyniku uchwały rady gminy, gdy:

- odmawia on złożenia ślubowania,

- pisemnie zrzeka się mandatu,

- utracił prawo wybieralności lub brak tego prawa w dniu wyborów,

- naruszył zakazy dotyczące łączenia funkcji wójta z określonymi w ustawie funkcjami lub prowadzeniem zakazanej działalności gospodarczej,

- wydano prawomocny wyrok sądu za przestępstwo popełniane umyślnie,

- orzeczono trwałą niezdolność do pracy,

- śmierć.

Ponadto mandat wójta wygasa, gdy:

- następują zmiany terytorialne,

-odwołanie w trybie nadzoru przez Prezesa Rady Ministrów.

Wójt może być odwołany w drodze referendum z powodu nieudzielania absolutorium. W przypadku wygaśnięcia mandatu przed terminem przeprowadza się wybory uzupełniające. Wygaśnięcie mandatu wójta przed upływem kadencji oznacza również odwołanie jego zastępców. Po upływie kadencji wójt pełni swoje obowiązki do objęcia ich przez nowo wybranego wójta, podobnie jego zastępcy.

Funkcje wójta:

- przygotowanie projektów uchwał rady gminy: przepisów porządkowych, projektu budżetu

- określenie sposobu wykonania uchwał,

- gospodarowanie mieniem komunalnym,

- wykonywanie budżetu,

- zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych,

- kierowanie bieżącymi sprawami gminy,

- reprezentowanie gminy na zewnątrz,

- składanie oświadczeń woli w imieniu gminy w zakresie zarządu mieniem,

- kierownik urzędu gminy,

- zwierzchnik służbowy pracowników urzędu,

- kompetencje do wydawania decyzji administracyjnych, administracyjnych rozumieniu KPA oraz akty indywidualne skierowane do konkretnie oznaczonego adresata „ na zewnątrz” i wydawane według procedur odrębnych od KPA,

- wydawanie zaświadczeń w rozumieniu art. 217 KPA,

- podejmowanie czynności w zakresie rejestracji stanu cywilnego, chyba że kierownikiem urzędu stanu cywilnego mocy uchwały rady gminnej jest inna osoba niż wójt czy burmistrz.

> Sekretarz i skarbnik gminy

Zarówno skarbnik jak i sekretarz nie są członkami zarządu, mimo iż uczestniczą w jego pracach bez prawa głosowania.

Sekretarz- prowadzi sprawy gminne w imieniu wójta

Ponadto można przyjąć w statucie, że:

- w imieniu wójta będzie on sprawował kontrole wewnętrzne w strukturach organizacyjnych urzędu

- troszczył się o terminowe załatwianie spraw,

- przygotowywał od strony formalno prawnej posiedzenia kolegialnych organów gminy.

Skarbnik gminy- pełni zadania głównego księgowego budżetu

Skarbnika i sekretarza powołuje i odwołuje rada gminy, jednak na wniosek wójta( burmistrza), gdyż są oni jego najbliższymi współpracownikami.

> Urząd gminy- obligatoryjna forma organizacyjna

Urząd gminy ma służyć pomocą przed wszystkim wójtowi.

Urząd nie jest organem.

Urząd- zespół środków materialnych osobowych służących do wykonywania kompetencji i zadań organów.

Formą prawna ustalającą „organizację funkcjonowania” urzędu jest regulamin organizacyjny.

> Pracownicy zawodowi

Kierownik urzędu wykonuje uprawnienia zwierzchnika służbowego stosunku do pracowników urzędu oraz kierowników innych jednostek organizacyjnych gminy. Pracownicy są to osoby zatrudnione:

- w ramach stosunku pracy, w drodze wyboru ( wójt, burmistrz, przewodniczący związku międzygminnego )

-mianowania ( osoby na stanowiskach kierowniczych innych ważnych stanowiskach)

- powołania ( sekretarz, skarbnik gminy, zastępca wójta i burmistrza)

> Inne jednostki organizacyjne- główne zakłady w rozumieniu prawa administracyjnego oraz podmioty gospodarcze.

( gminne zawodowe straże pożarne, straże gminne, organy kolegialne, np. oświatowe)

Straże gminne- umundurowana formacja tworzona przez rady gmin po zasięgnięciu opinii właściwego komendanta wojewódzkiego Policji. W gminach miejskich straż gminna nosi nazwę straży miejskiej. Nadzór nad działalnością straży sprawuje wójt ( burmistrz) oraz komendant wojewódzki Policji.

Zadanie straży gminnych:

- ochrona spokoju i porządku publicznego na terenie gminy,

- kontrola ruchu drogowego,

- zabezpieczenie miejsc przestępstwa czy katastrofy,

- ochrona obiektów gminnych,

- ochrona urządzeń użyteczności publicznej,

- doprowadzenie osób nietrzeźwych do izb wytrzeźwień lub miejsca zamieszkania,

- konwojowanie osób przewożących dokumenty, przedmioty wartościowe lub pieniądze na potrzeby gminy.

Kompetencje:

- legitymowanie osób w celu ustalenia ich tożsamości,

- nakładanie grzywien w postępowaniu mandatowym,

- usuwanie pojazdów i blokowanie kół pojazdów,

- stosowanie form przymusu bezpośredniego wskazanych w ustawie

Formy niewładcze:

- udzielanie pouczeń,

- żądanie pomocy od instytucji państwowych samorządowych.

Funkcje gospodarcze gminy

- tworzenie własnych jednostek organizacyjnych

- zawieranie umów prawa cywilnego na wykonywanie zadań przez inne podmioty

- prowadzenie działalności w formie jednostek budżetowych, formach gospodarki pozabudżetowej, takich jak zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze oraz środki specjalne.

e) Organy w jednostkach pomocniczych gmin- sołectwa, osiedle, dzielnice

sołectwo- samorząd mieszkańców wsi.

Organizację, tj. także strukturę organów, rada gminy ustala odrębnym statutem. Może to być odrębny statut dal każdej jednostki pomocniczej lub dal wszystkich jednostek w danej gminie.

W sołectwie organem wykonawczym jest sołtys, wspomagać ma go rada sołecka ( kolegialny organ doradczy sołtysa). Określa się też zasady wyboru tych organów. Sołtys i rada sołecka mają być wybierane w głosowaniu tajnym i bezpośrednim, przez stałych mieszkańców (zameldowanych na stale), uprawnionych do głosowania. Można zgłaszać nieograniczona liczbę kandydatów na sołtysa i do rady sołeckiej. W sołectwie mamy do czynienia z formami demokracji bezpośredniej.

Jeśli natomiast chodzi o dzielnice nie posiadające statusu gminy i osiedla, organem uchwałodawczym jest organ przedstawicielski. Nie ma tutaj demokracji bezpośredniej jak to jest w sołectwie. Organem wykonawczym w dzielnicy lub osiedlu będzie zarząd wybrany spośród członków rady dzielnicy lub osiedla. Na czele zarządu będzie stać przewodniczący. Przewodniczący organu wykonawczego jednostki pomocniczej może uczestniczyć w pracach rady gminy na zasadach określonych w statucie, zawsze z głosem doradczym.

Sołtys i przewodniczący rady osiedla ( dzielnicy) korzysta z ochrony prawnej przysługującej funkcjonariuszom publicznym. Rada gminy może ustalić zasady przyznawania diet i zwrotu kosztów podróży przewodniczącemu organu wykonawczego i członkom rady osiedla, dzielnicy.

Jednostki pomocnicze nie tworzą własnych budżetów. Jedynie statut gminy wiejskiej lub miejskiej ma ustalić uprawnienia do prowadzenia gospodarki finansowej tych jednostek, jednak w ramach budżetu gminy.

Tworzenie dzielnic w mieście stołecznym Warszawy jest obowiązkowe. Organem stanowiącym i kontrolnym jest rada dzielnicy, organem wykonawczym jest zarząd. Wybory do rad dzielnic przeprowadza się łącznie z wyborami do Rady m.st. Warszawy. Pracami rady kieruje jej przewodniczący, w sesjach rady dzielnicy mogą uczestniczyć z głosem doradczym radni miasta stołecznego Warszawy. Rada dzielnicy wybiera zarząd w liczbie 3-5 osób, na czele zarządu stoi burmistrz dzielnicy. Zadania dzielnicy ustala się na podstawie statutu i uchwał rady m.st. Warszawy, oraz że dotyczą one spraw gminy i powiatu. Mogą być kształtowane w drodze porozumień zawieranych z administracją rządową jak i jednostkami samorządu terytorialnego. Ustawa ustala obligatoryjny zakres spraw należących do dzielnicy o znaczeniu lokalnym. Gospodarka finansowa dzielnicy prowadzona jest na podstawie załącznika dzielnicowego do uchwały budżetowej m.st. Warszawy.

Dopuszczalne jest tworzenie dwustopniowej struktury organów jednostek pomocniczych, np. na terenie miasta stołecznego Warszawy.

9. Struktura samorządu na szczeblu powiatu.

Powiat występuje jako jednostka podziału terytorialnego państwa oraz jednostka samorządowego podziału terytorialnego. Powiat jako jednostka podziału terytorialnego stanowi podstawę do tworzenia organów państwowych: sadowych, prokuratorskich, administracji rządowej.

Istnieją dwa rodzaje powiatów;

- ziemskie, (208)

- grodzkie- miasta liczące powyżej 100 tys. mieszkańców lub stanowiące siedziby województw istniejących do grudnia 1998 roku. (64)

Wyodrębnienie miasta na prawach powiatu ma to znaczenie, że organy samorządu miasta obok zadań należących do gminy miejskiej, będą posiadały kompetencje organów powiatowych.

Funkcje organów sprawuje rada miasta i prezydent miasta. Jest to ustrój mieszany organów struktury organizacyjnej.

Organ tworzący powiaty Rada Ministrów, Ministrów drodze rozporządzenia:

- łączy, tworzy, dzieli i znosi powiaty oraz ustala ich granice,

- ustawa i zmienia nazwy powiatów oraz siedziby ich władz.

Zadania powiatu:

- zadania publiczne o charakterze ponadgminnym,

- nie mogą naruszać zakresu działania gminy!!!

- włączenie do powiatowej administracji zespolonej określonych służb, inspekcji i straży.

Rada powiatu jest organem stanowiącym i kontrolnym. W skład rady wchodzą radni w liczbie 15 w powiatach liczących do 40.000 mieszkańców oraz po dwóch za każde kolejne 20.000 mieszkańców, ale nie więcej niż 25 radnych.

Status prawny radnego:

- złożenie ślubowania warunkuje stanie się radnym,

- max. wysokość diet,

- dieta nie przysługuje radnemu pełniącemu odpłatnie funkcje członka zarządu w powiecie, w którym uzyskał mandat,

- zakaz udziału w głosowaniu, gdy sprawa dotyczy jego interesu prawnego,

- radny nie może nawiązać stosunku pracy w starostwie powiatowym tego powiatu, w którym uzyskał mandat,

- radny nie może być kierownikiem jednostki organizacyjnej samorządu powiatowego,

- radny nie jest związany instrukcjami wyborców,

- radny pobiera diety z tytułu członkostwa nie więcej niż dwóch komisji,

- radni mogą tworzyć kluby

Rada powiatu:

- działa na sesjach,

- podejmuje uchwały,

- pełni funkcję kontrolną wobec swego zarządu oraz powiatowych jednostek organizacyjnych, powiatowych służb, inspekcji i straży,

- powołanie komisji rewizyjnej dla realizacji funkcji kontrolnej,

- powołanie komisji stałych i doraźnych,

- rada wybiera ze swego grona przewodniczącego i jednego lub dwóch wiceprzewodniczących,

- organizację oraz tryb pracy rady i komisji przez nią wybranych, jak tez klubów radnych, określa rada w statucie.

O ile na szczeblu gminy powołano monokratyczny organ wykonawczy: wójta, burmistrza i prezydenta miasta, na szczeblu powiatu i województwa jest to kolegialny organ, wyłoniony przez radę- zarząd.

Zarząd powiatu

- organ kolegialny,

- składa się ze starosty, wicestarosty i pozostałych członków w liczbie 3-5 osób.

- członkostwa w zarządzie nie można łączyć z zatrudnieniem w: administracji rządowej, mandatem senatora i posła, członkostwem w organach samorządu gminnego.

Członkowie zarządu mogą być wybrani spośród radnych powiatowych, jak też również spoza ich grona. Rada w głosowaniu tajnym, wybiera i odwołuje zarząd. Nieudzielanie absolutorium zarządowi jest równoznaczne ze złożeniem wniosku o jego odwołanie. Rada może odwołać starostę na wniosek pozostałych członków zarządu.

Kompetencje zarządu powiatowego:

- wykonywanie uchwał rady,

- wykonywanie budżetu powiatu,

- przygotowuje projekty uchwał rady,

- gospodaruje mieniem powiatu,

- zatrudnia i zwalnia kierowników jednostek organizacyjnych powiatu, z wyjątkiem kierowników tzw. Służb, inspekcji i straży.

W miastach na prawach powiatu funkcje zarządu powiatowego spełnia prezydent miasta.

> Starosta:

- przewodniczący organu kolegialnego- zarządu powiatu,

- organizuje pracę zarządu,

- może wykonać kompetencje zarządu w sprawach nie cierpiących zwłoki lub stanach zagrożenia,

- kieruje bieżącymi sprawami powiatu,

- reprezentuje powiat na zewnątrz,

- kieruje urzędem- starostwem powiatowym,

- służbowy przełożony pracowników starostwa,

- zwierzchnictwo w stosunku do powiatowych służb, inspekcji i straży,

- realizacja własnych kompetencji starosty w zakresie administracji rządowej i samorządowej

- opracowanie planu operacyjnego ochrony przed powodzią oraz klęską żywiołową.

W miastach na prawach powiatu kompetencje przysługujące staroście będzie realizował prezydent miasta.

Starosta realizuje swoje kompetencje przez starostwo powiatowe, którego strukturę określa regulamin organizacyjny uchwalony przez radę powiatu na wniosek zarządu.

Starostwo powiatowe pomaga nie tylko staroście, ale również zarządowi oraz radzie i jej komisjom.

W miastach na prawach powiatu funkcje starostwa powiatowego pełni urząd miasta.

Zadania samorządu powiatowego, zarówno własne jak i zlecone, będą realizowały:

- domy pomocy społecznej, - określone zakłady opieki zdrowotnej,

- specjalistyczne szkoły publiczne i szkoły ponadgimnazjalne,

- powiatowe instytucje kultury

- powiatowe ośrodki dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej,

- powiatowe służby, inspekcje, straże.

Starosta sprawuje zwierzchnictwo w stosunku do powiatowych służb, inspekcji, straży, tzn.:

- powołuje i odwołuje kierowników tych jednostek w uzgodnieniu z wojewodą,

- zatwierdza programy ich działania,

- uzgadnia wspólne działanie tych jednostek na obszarze powiatu,

- kieruje wspólnymi działaniami tych jednostek sytuacjach szczególnych,

- zleca przeprowadzenie kontroli.

( Komisje bezpieczeństwa i porządku- przewodniczy im starosta, a w jej skład wchodzą delegowani przez radę radni lub pracownicy jednostek organizacyjnych. Kadencja komisji trwa 3 lata. Zajmuje się zadaniami w zakresie porządku i bezpieczeństwa obywateli.)

>Podobnie jak w gminie, rada powołuje i odwołuje sekretarza i skarbnika powiatu. Czyni to na wniosek starosty. Uczestniczą oni w pracach zarządu, mogą uczestniczyć w obradach rady i komisji z głosem doradczym.

10. Struktura organizacyjna samorządu wojewódzkiego

Na terenie województwa działają dwa piony administracji:

- lokalna,

- rządowa.

Sejmik województwa - organ przedstawicielski:

- wyłaniany poprzez wybory,

- wybiera przewodniczącego i wiceprzewodniczących, komisje stałe i doraźne, obowiązkowo komisję rewizyjną

- komisje powołuje się tylko z radnych

- skład: w województwach do 2 mln mieszkańców- 30 radnych, w większych - po 3 radnych na każde kolejne rozpoczęte 500 tys. mieszkańców

- rozstrzyga najważniejsze sprawy samorządowe na tym szczeblu

- podejmowanie uchwał dotyczących rozwoju województwa jako pewnego regionu,

- stanowienie prawa miejscowego,

- uchwalanie budżetu,

- decydowanie o najważniejszych sprawach majątkowych,

- wyłanianie organów wykonawczych,

- kompetencja uchwalania strategii rozwoju województwa i wieloletnich programów województwa,

- uchwalanie planu zagospodarowania przestrzennego

- podejmowanie uchwał w sprawie uczestnictwa w międzynarodowych zrzeszeniach regionalnych i innych formach współpracy regionalnej.

Status radnego:

- analogicznie do radnego gminy czy powiatu,

-!!! WYJĄTEK: ma się kierować nie tylko interesami wojewódzkiej wspólnoty samorządowej, ale również interesami państwa

- mandatu radnego województwa nie można łączyć z : mandatem posła, senatora, funkcją wojewody i wicewojewody, członkostwem w organie innej jednostki samorządu terytorialnego,

- wysokość diet (analogicznie z radnym gminy/ powiatu)

- uprawnienia radnych do składania interpelacji i zapytań ( Statut Województwa Wielkopolskiego)

(Organy samorządu wojewódzkiego nie mogą pełnić funkcji kontroli i nadzoru wobec powiatu i gminy)

Zarząd województwa:

- organ wykonawczy samorządu,

- składa się z: marszałka województwa jako przewodniczącego, wiceprzewodniczących i członków.( Jeśli sejmik nie dokona ich wyboru w ciągu 3 miesięcy od ogłoszeni wyników wyborów samorządowych, ulega rozwiązaniu i zarządzanie są nowe wybory przedterminowe./ Sejmik może odwołać zarząd województwa lub jego członków.)

Marszałek województwa:

- pełni podwójna rolę: przewodniczący zarządu, posiada własne kompetencje

- jako przewodniczący zarządu: organizuje jego prace, przewodniczy na posiedzeniach

- prowadzi wojewódzki zasób geodezyjny i kartograficzny,

- dysponuje środkami odpowiedniego na ten cel funduszu,

- zleca wykonanie map topograficznych,

- prowadzi wojewódzka bazę danych,

- wydaje decyzje na zakwaterowanie przejściowe Sił Zbrojnych RP,

- może odroczyć spłatę pożyczki lub ją umorzyć,

- tworzy i likwiduje specjalistyczne ośrodki szkoleniowo- rehabilitacyjne

- składa oświadczenia woli w imieniu województwa,

- jest kierownikiem urzędu marszałkowskiego,

- jest zwierzchnikiem służbowym pracowników tego urzędu i kierowników wojewódzkich jednostek samorządowych

- wydaje decyzje administracyjne w rozumieniu KPA

- zatrudniany jest na podstawie ustawy o pracownikach samorządowych,

> Przewiduje się powołanie skarbnika województwa jako głównego księgowego województwa. Nie ma natomiast mowy o sekretarzu.

10. Nadzór nad samorządem terytorialnym

Nadzór- oznaczenie układu zależności między organami sprawującymi funkcje administracji publicznej

- obejmuje środki kontroli oraz środki korygujące działalność jednostek nadzorowanych

Instytucja nadzoru nad samorządem terytorialnym pozostaje w związku z systemem kontroli wewnętrznej w samorządzie.

Podstawową formą administracji zdecentralizowanej jest samorząd terytorialny, który obecnie traktuje się jako upodmiotowienie społeczności lokalnej.

Sprawę nadzoru nad samorządem terytorialnym normują trzy ustawy samorządowe w rozdziałach poświęconych nadzorowi. Przewidują one kompetencje Sejmu RP do rozwiązywania organów stanowiących- rady gminy, powiatu, sejmiku. Konstytucja przewiduje również taką kompetencje, nie zalicza jej jednak w wyraźny sposób do środków nadzoru. Do środków nadzoru nie można zaliczyć instytucji skargi jednostki na uchwały organów samorządu naruszające interes prawny jednostki. NSA nie sprawuje funkcji nadzoru, jedynie kontroli i legalności.

Zakres przedmiotowy:

- działalność „komunalna”: wszelka działalność gmin oraz innych jednostek samorządu terytorialnego ( wymienionych w ustawie)

W sprawach własnych samorządu nadzór może się ograniczać tylko do kryterium legalności tj. zgodności działań z prawem.

- zadania zlecone- jedyne kryterium nadzoru- kryterium legalności

Zakres podmiotowy:

- jakie podmioty są upoważnione do sprawowania nadzoru nad samorządem terytorialnym :

a) Prezes Rady Ministrów

b) wojewoda

c) regionalne izby obrachunkowe- nadzór nad sprawami budżetowymi

d) Sejm RP

e) ministrowie resortowi

- na jakie podmioty rozciąga się nadzór :

a) władze samorządu

- rada gminy,

- powiatu,

- sejmik,

- zarządy organów powiatowych i wojewódzkich,

- przewodniczący organów powiatowych i wojewódzkich,

- wójtowie,

- burmistrzowie.

< Organy pomocnicze samorządu gminy działające w sołectwach, osiedlach lub dzielnicach- nadzór nad nimi reguluje statut gminy lub inne przepisy >

< Stosowanie uprawnień nadzorczych wobec związków i porozumień samorządowych. Jeśli chodzi o porozumienia gminne, nadzór sprowadza się do oddziaływania na organy gminy, która przyjęła zadania i kompetencje innych gmin, chyba że nadzór dotyczyłby samego zawarcia porozumienia samorządowego> samorządowego przypadku związków gmin, wszystkie przepisy o nadzorze będą miały zastosowanie. Nadzoru nad związkami i porozumieniami samorządowymi nie przewiduje ustawa o samorządzie wojewódzkim, jednakże należy stosować do porozumień zawieranych przez samorząd wojewódzki odpowiednio przepisy ustawy o samorządzie gminnym, również w zakresie nadzoru nad nimi.

Środki nadzoru:

I

1. informacyjne,

2. korygujące,

3. personalne,

II

1. nadzór prewencyjny,

2. nadzór weryfikujący

III

1. nadzór bieżący

2. nadzór zwierzchni

IV

1. środki kontroli- stosowane w ramach nadzoru mają dostarczać organom nadzoru informacji o działaniu nadzorowanych organów, przestrzeganiu lub nieprzestrzeganiu prawa.

2. środki korygujące działalność organów samorządu

Formy kontroli:

- obowiązek wójta informowania wojewody o wszystkich uchwałach rady. Uchwały rady przedkłada się w terminie 7 dni, ale przepisy porządkowe w terminie 2 dni. Uchwały budżetowe i uchwały w sprawie absolutorium oraz inne uchwały rady gminy i zarządzenia wójta przedkłada się regionalnej izbie obrachunkowej,

- upoważnienie dla organów nadzoru do żądania informacji i danych niezbędnych do wykonywania uprawnień nadzorczych

- organy nadzoru mają prawo żądania informacji i danych dotyczących organizacji i funkcjonowania powiatu, niezbędnych do wykonywania przysługujących im uprawnień nadzorczych

- kontrolowanie kwartalnych sprawozdań z wykonywania budżetu i badania uchwał organów samorządu pod względem finansowym przez izby obrachunkowe,

- zatwierdzenie, uzgodnienie luz zaopiniowanie przez inny organ rozstrzygnięć samorządu w terminie 14 dni,

-orzekanie o nieważności uchwał ( zarządzeń), wstrzymaniu ich wykonania, stwierdzaniu o innych naruszeniach prawa, zaskarżanie w określonych sytuacjach uchwał do sądu administracyjnego.

Uchwały organów samorządu sprzeczne z prawem są nieważne, o nieważności ( całości lub części) orzeka organ nadzoru w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia doręczenia uchwały.

Po upływie 30 dni organ nadzoru może tylko zaskarżyć kwestionowaną uchwałę organu samorządu do NSA.

Wstrzymanie wykonania uchwały przez organ nadzorczy w przypadku wszczęcia postępowania o unieważnienie uchwały. W przypadku gminy chodzi tu również o zarządzenia wójta i burmistrza ( prezydenta miasta)

Sanacja błędu- upłynął rok od podjęcia uchwały, tudzież zarządzenia wójta w gminie; jeśli po upływie roku uchwała rady nie wywołała ujemnych skutków, to prawdopodobnie także po tym terminie nie wystąpią takie ujemne skutki.

- wstrzymanie uchwał i wydawania zarządzeń organów samorządu przez wojewodę,

- rozwiązanie rady gminy, rady powiatu, sejmiku województwa lub ich kolegialnych organów wykonawczych- zarząd powiatu, zarząd województwa oraz odwołanie wójta w gminie.

Rozwiązanie organu stanowiącego samorządu ( rady gminy, powiatu, samorządu) przez Sejm RP.

Rozwiązanie organu uchwałodawczego samorządu powoduje rozwiązanie wszystkich organów samorządu. Wówczas występują wybory nowych organów. Do czasu ich przeprowadzenia Prezes Rady Ministrów wyznacza osobę, która pełni funkcję zarządu komisarycznego.

Prezes Rady Ministrów rozwiązuje organy - zarząd lub wójta( burmistrza) gminy z powodu rażącego naruszenia Konstytucji lub ustaw, po uprzednim wezwaniu przez wojewodę do zastosowania niezbędnych środków.

- zawieszenie organów samorządu i ustanowienie zarządu komisarycznego. Środek ten jest zastrzeżony dla Prezesa Rady Ministrów. Można go stosować, gdy występują dwie przesłanki: przedłużający się brak skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych oraz wystąpienie sytuacji, gdy brak skuteczności działań nie rokuje nadziei na szybką poprawę. Ustanowienie zarządu komisarycznego może nastąpić po uprzednim przedstawieniu zarzutów organom wykonawczym gminy, powiatu, województwa. Wzywa się też do niezwłocznego, przedłożenia programu poprawy sytuacji. Dopiero wówczas ustanawia się zarząd komisaryczny na okres 2 lat, nie dłużej niż do wyboru zarządu prze radę nowej, kolejnej kadencji. Komisarza powołuje Prezes Rady Ministrów za pośrednictwem wojewody lub na jego wniosek w gminie. Komisarz przejmuje wszystkie zadania i kompetencje organów samorządu.

11. Środki ochrony sądowej

Ochrona sądowa dotyczy samodzielności wszystkich jednostek samorządu terytorialnego. Sądowa ochrona samodzielności samorządu przewiduje możliwość zaskarżenia do sądu administracyjnego rozstrzygnięcia organu nadzorczego, w postaci decyzji w rozumieniu KPA, aktów prawnych typu administracyjnego, które podejmują organy nadzoru. Zaskarżeniu podlega stanowisko organu w sprawach, w których zatwierdzenia, uzgodnienia lub zaopiniowania uzależnia się ważność rozstrzygnięcia lub projektu rozstrzygnięcia organów gminy.

Rada może upoważnić wójta lub zarząd do złożenia skargi. Takie upoważnienie jest swego rodzaju pełnomocnictwem procesowym NSA.

Rada gminy obradując na sesji może upoważnić przewodniczącego do złożenia skargi na rozstrzygnięcie organu nadzorczego. Nie podlega zaskarżeniu do NSA ślubowanie radnych, które nie stanowi uchwały rady ani też decyzja wydana prze wójta w I instancji.

Skargę do NSA należy składać w terminie 30 dni od doręczenia rozstrzygnięcia nadzorczego czy „stanowiska”.

W przypadku złożenia skargi do NSA przez organy samorządu stosuje się odpowiednio przepisy o zaskarżaniu decyzji indywidualnych, z zakresu administracji publicznej.

Przedmiotem skargi może być uchwała organu samorządu, a w przypadku organu wykonawczego gminy- zarządzenia wójta czy burmistrza ( prezydenta miasta). Uchwały te muszą się mieścić w sferze administracji publicznej.

Przedmiotem skargi mogą być zarówno zadania własne jak i zlecone. NSA nie może badać celowości, rzetelności czy gospodarności działania, może natomiast stosować kryteria legalności badać, czy organ nadzoru nie przekroczył swych uprawnień ustawowych.

Skarga służy także na bezczynność organów. Gdy organy nie wykonują czynności nakazanych prawem albo podejmują czynności prawne ( inne niż uchwały) lub faktyczne naruszające prawa osób trzecich. W tych sytuacjach NSA może nakazać organowi nadzoru niezbędne czynności na rzecz skarżącego, na koszt i ryzyko gminy, powiatu czy województwa.

Warunkiem złożenia skargi zarówno indywidualnej jak i zbiorowej jest wezwanie do usunięcia naruszenia. Dopiero gdy ono okaże się bezskuteczne, można wnieść skargę. Bezskuteczność oznacza, że organ samorządu w całości lub w części nie uwzględnił wezwania do usunięcia naruszenia.

Wezwanie powinno zostać złożone do organu właściwego. Dopuszcza się składanie wezwania do wójta czy burmistrza, wyklucza natomiast kierowanie sprawy do organu nadzoru.

Do złożenia skargi legitymowana jest gmina lub związek gmin, powiat i związek powiatów oraz województwo, których interes prawny uprawnienia lub kompetencje naruszono.

Każdy , kogo interes prawny lub uprawnienia zostały naruszone uchwałą lub zarządzeniem podjętym przez organ gminy w sprawie zakresu administracji publicznej, może po bezskutecznym wezwaniu do usunięcia, zaskarżyć uchwałę do sądu administracyjnego

Ochrona sądu powszechnego, głównie cywilnego oraz administracyjnego.

Ochrona sądu cywilnego dotyczy przede wszystkim zagadnień związanych z obrotem mieniem samorządowym W przypadku ochrony sądu administracyjnego może on rozstrzygać o różnych zagadnieniach dotyczących samorządu terytorialnego. Przed wszystkim będzie rozpatrywał skargi na ostateczne decyzje administracyjne, które zapadły w organach administracji samorządowej. NSA rozstrzyga spory między organami jednostek samorządu terytorialnego oraz między organami tych jednostek a organami administracji rządowej, także między samorządowymi kolegiami odwoławczymi. Sąd administracyjny udziela odpowiedzi na pytania prawne przedstawione do rozstrzygnięcia prze samorządowe kolegia odwoławcze. NSA rozstrzyga skargi na akty nadzoru.

Ochrona sądowa stanowi prawo podmiotowe przysługujące gminie. Ochrona samodzielności samorządu przed rozstrzygnięciami organów nadzorczych.

12. Samorządowe kolegia odwoławcze

Samorządowe kolegia odwoławcze to organy administracji publicznej powołane do działalności orzeczniczej, ale też spełniające funkcje kontrolne i nadzorcze. Samorządowe kolegia odwoławcze zaliczane są do organów jednostek samorządu terytorialnego. Kolegia można określić jako organy quasi- sądowe, mimo że ustawa nie przyznaje im atrybutu niezawisłości. Stanowi jednak, że przy orzekaniu członkowie kolegium są związani jedynie przepisami prawa, a kontrolę nad ich orzecznictwem sprawuje NSA.

Struktura organizacyjna:

- zgromadzenie ogólne,

- prezes kolegium: powoływany przez Prezesa Rady Ministrów spośród dwóch kandydatów na wniosek zgromadzenia ogólnego kolegium. Kadencja trwa 6 lat. Odwołania dokonuje Prezes Rady Ministrów.

- wiceprezes

- członkowie: powoływani przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek prezesa kolegium, zgłoszony po uzyskaniu opinii zgromadzenia ogólnego kolegium. Kandydatów na członków kolegium wyłania się w drodze konkursu. Członkostwa w kolegium nie można łączyć z mandatem posła, senatora, radnego, członka w organie wykonawczym jednostki samorządu terytorialnego, zatrudnieniem w organie wykonawczym jednostki urzędu terytorialnego, zatrudnieniem w urzędzie gminy, starostwie, w urzędzie marszałkowskim, z członkostwem w kolegium regionalnej izby obrachunkowej. Etatowi członkowie kolegium nawiązują stosunek pracy na podstawie powołania, pozaetatowi otrzymuja wynagrodzenie za udział w posiedzeniach.

Członkostwo może mieć charakter etatowy lub pozaetatowy, a liczbę członków kolegium określa zgromadzenie ogólne.

Kompetencje kolegiów odwoławczych:

- rozpatrywanie odwołań od decyzji, zażaleń na postanowienia

- żądania wznowienia postępowania,

- stwierdzenie nieważności decyzji z wyłączeniem spraw zleconych,

- występowanie do NSA z zapytaniem prawnym.

Odwoławcze kolegia samorządowe są bowiem organami wyższego stopnia. Właściwość miejscową samorządowego kolegium odwoławczego ustala się według właściwości sądu administracyjnego pierwszej instancji, jednak obszary działania samorządu wojewódzkiego ośrodków zamiejscowych NSA nie muszą się pokrywać.

Organem wyższego stopnia ( odwoławczym) w stosunku do organów samorządu wojewódzkiego przypadku istnienia co najmniej dwóch sądów administracyjnych pierwszej instancji na obszarze województwa jest kolegium mające siedzibę w mieście będącym siedzibą władz samorządu województwa. Orzeczenia kolegium zapadają po przeprowadzeniu rozpraw lub na posiedzeniach niejawnych. Wydawane są one w formie decyzji lub postanowienia.

12. Formy współdziałania na szczeblu ponadgminnym- związki i porozumienia samorządowe

Współdziałanie między podmiotami administracji publicznej wykazującymi się samodzielnością zakłada pewne minimum regulacji prawnej, gdyż ustawodawca w zasadzie pozostawia swobodę w doborze form prawnych współdziałania. Nie ma tu stosunku nadrzędności i podległości organizacyjnej, gdyż w przeciwnym przypadku owo współdziałanie prowadziłoby do zmiany natury współdziałania, przekształciłoby się w nadzór lub inne formy nadrzędności.

Przykładem współdziałania może być:

- udzielanie wzajemnych informacji,

- wspólne konsultacje dotyczące rozwiązania zagadnień interesujących dwie lub więcej gmin,

- skoordynowanie działań,

- ujednolicenie planowania przestrzennego,

- wzmocnienie administracji małych gmin,

- rozwiązywanie problemów granicznych,

- wzajemne udzielanie pomocy,

- pomoc finansowa.

Współdziałanie może się odbywać w formach prawa publicznego ( administracyjnego) lub prywatnego ( cywilnego). Współdziałanie może dotyczyć:

- tworzenia związków gminnych,

- tworzenia porozumień gminnych,

- tworzenia stowarzyszeń na podstawie prawa o stowarzyszeniach

Na szczeblu powiatu możliwe jest współdziałanie w formie związków, stowarzyszeń i porozumień powiatowych.

Ustawa o samorządzie województwa traktuje o możliwości zawierania umów z innymi podmiotami dla wykonania zadań województwa, jak też zawierania porozumień.

13. Stowarzyszenia gmin, powiatów i województw.

Wyodrębnia się stowarzyszenia gmin, stowarzyszenia powiatów, stowarzyszenia województw, ponadto stowarzyszenia gmin z powiatami i województwami. Stowarzyszenia są formą współdziałania, mającą na celu wspieranie idei samorządu terytorialnego oraz obronę wspólnych interesów. Stowarzyszenia różnią się od związków samorządowych tym, że nie są powołane do wykonywania funkcji administracji publicznej, zwłaszcza stanowienia aktów władczych, nie są też korporacją prawa publicznego.

14. Porozumienia gmin, powiatów i województw.

Podstawową formą współdziałania w sferze prawa publicznego są związki i porozumienia.

• Ustawa o samorządzie gminnym odróżnia od porozumień związki międzygminne.

• Ustawa o samorządzie powiatowym mówi o związkach i porozumieniach powiatów.

• Ustawa o samorządzie wojewódzkim stanowi tylko o porozumieniach.

Związki samorządowe są w istocie związkami celowymi, gdyż powołane są do realizacji powołanych celów czy zadań publicznych samorządów terytorialnych.

Różnica między związkami a porozumieniami:

- związki uzyskują odrębna osobowość prawną,

- dla wykonywania wspólnych zadań tworzą odrębne organy

- przy porozumieniach chodzi o przyjęcie przez jedną jednostkę samorządową określonych zadań czy kompetencji innych jednostek

- obie postacie współdziałania są traktowane na jednej płaszczyźnie przez ustawę,

- regulacje prawne dotyczące obu instytucji unormowane są w jednym rozdziale,

- przepisy nakazują posiłkowe stosowanie do porozumień przepisów dotyczących związków,

- w obu formach współdziałania wykonuje się zadania subsydiarne a nie zadania własne.

Powierzenie zadań następuje w formie porozumienia- formie prawa publicznego nie w drodze umowy cywilnej. Skorzystanie z formy prawa publicznego rodzi określone konsekwencje, np. w razie konfliktu niedopuszczalny byłby spór przed sądem powszechnym, wyjątek stanowią spory majątkowe, które rozpatruje sąd powszechny a nie administracyjny.

15. Związki gmin i powiatów.

Podstawową formą współdziałania są związki powiatowe i gminne, których nie zna ustawa o samorządzie województwa.

Związki tworzone są dobrowolnie. Zasada ta oznacza, że w trakcie trwania związku mogą z niego występować poszczególni członkowie oraz wstępować nowi. Związek może ulec likwidacji, której zasady powinien określać jego statut. Związki mogą powstawać dobrowolnie lub obowiązek utworzenia jego może wynikać z ustawy.

Związki tworzy się dla wykonywania wspólnych zadań publicznych należących do gmin.

Związki powiatów tworzy się natomiast w celu wspólnego wykonywania zadań publicznych, w tym wydawania decyzji indywidualnych z zakresu administracji publicznej.

Związki wykonują zadania subsydiarne tzn. zamiast gmin i powiatów, a także mają wykonywać zadania publiczne, które ustawy samorządowe przypisują samorządowi.

Związek jest podmiotem samodzielnym, gdyż posiada osobowość prawną, którą nabywa po zarejestrowaniu.

Związek wykonuje zadania w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Inicjatywa formalna tworzenia związku powinna wyjść od samych zainteresowanych współdziałaniem. W wyniku podjętych inicjatyw powinny zapaść uchwały rad gmin czy powiatów. O zamiarze przystąpienia do związku gmina informuje wojewodę.

Organy związku:

- organ stanowiący: zgromadzenie związku

- organ kontrolny,

- organ wykonawczy: zarząd jest wybierany ( powoływany) przez zgromadzenie spośród jego członków. Możliwość wybory członka zarządu spoza członków zgromadzenia.

Związek musi posiadać statut:

- powinien stanowić o zadaniach i kompetencjach organów,

- normować sposób wykonywania funkcji kontrolnej zgromadzenia,

- stanowić o liczbie członków zarządu,

- reguluje posiadanie przez związek aparatu wykonawczego w postaci urzędu.

Formą wyrażania woli zgromadzenia są uchwały. Formą kontroli czy wyrażania stanowiska gminy lub powiatu reprezentowanej przez danego członka jest sprzeciw rodzący dwa skutki prawne:

- wstrzymanie wykonania uchwały zgromadzenia

- konieczność ponownego rozpatrzenia sprawy przez zgromadzenie.

16. Krajowe reprezentacje samorządu

Jednostki samorządowe mają prawo zrzeszania się również w organizacje ogólnokrajowe. Może to nastąpić w formie stowarzyszeń, jeżeli nie będą realizowały kompetencji władczych.

>Komisja Wspólna Rządu i Samorządu- nie jest to demokratycznie wybrany organ; w większości składa się z członków powołanych przez Prezesa Rady Ministrów; nie jest reprezentacją krajowa samorządu; utworzona w 1997 roku

> Krajowy Sejmik Samorządu Terytorialnego- powołany w 1990 roku przez przedstawicieli 48 sejmików w Poznaniu w drodze porozumienia. Statut KAST sprawował kompetencje tego organu do wspierania w skali regionów i kraju, idei samorządu terytorialnego jako podstawowej formy demokracji i reprezentowania jego interesów. Chodziło tutaj o opracowanie inicjatyw, projektów rozwiązań prawnych dotyczących samorządu, opiniowanie aktów prawnych w tym zakresie, wymianę doświadczeń gmin i związków gmin. Organami sejmiku były Zgromadzenie Ogólne oraz Prezydium, w skład którego wchodził przewodniczący, dwóch zastępców i 6 członków.

> Związek Miast Polskich- powołany w 1991 roku. Związek działał głównie prze zarząd i komisje. Zarejestrowany jako stowarzyszenie w Poznaniu. Zadania: podejmuje uchwały, zajmuje stanowiska, listy otwarte, podejmuje opinie, organizuje zjazdy, wystawy, współdziała z zagranicą.

> Unia Metropolii Polskich- powstałą w 1991roku z inicjatywy Prezydenta m. Łodzi. W jej skład weszły: Gdańsk, Katowice, Kraków, Lublin, Łódź, Szczecin, Warszawa, Wrocław, Poznań, Bydgoszcz. Najpierw była to fundacja, utworzona aktem notarialnym potem stowarzyszenie zarejestrowane w Warszawie.

> Unia Miasteczek Polskich- stowarzyszeni z siedziba w Kazimierzu Dolnym, powołane w 1991 roku. Skład się z delegatów Walnego Zgromadzenia oraz Zarządu. Organizuje badania, konkursy, promocje podmiotów gospodarczych.

> Związek Gmin Wiejskich RP- stowarzyszenie zarejestrowane w 1993 roku; zajmuje się specyficznymi potrzebami gmin wiejskich. Działa przez organy: zgromadzenie ogólne, zarządy i komisję rewizyjną. Liczy 132 członków.

1. Zagadnienia ogólne

a) demokracja lokalna

Wszystkie trzy ustawy samorządowe ujmują „wykonywanie władzy” lokalnej( tzw. Demokracja lokalna) w dwóch kategoriach jako formy:

• demokracji przedstawicielskiej

• demokracji pośrednie

podst. prawna: art. 11 ust 1 SamGminU, art. 8 SamPowU, art. 5 SamWojewU, art. 4 KonstU

Ustawa o samorządzie gminnym przewiduje dodatkową formę demokracji lokalnej bezpośredniej jak ogólne zebranie mieszkańców osiedla.

b) przejawy demokratyzacji systemu samorządu terytorialnego

• konsultacje społeczne

podst. Prawna: art. 5a SamGminU, art. 3d Sam PowU, 10 a Sam WojewU

• prawo do informacji, jawność działania organów samorządu ( prawo wstępu na sesje rady /sejmiku i komisji oraz dostęp do dokumentów wynikających z zadań publicznych. Sposób korzystania z informacji określa statut jedn.sam.)

2. Wybory do rad gmin, rad powiatów oraz sejmików województw

Akty prawne: Konstytucja , trzy ustawy ustrojowe dotyczące samorządu terytorialnego, ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw z 1998 r.

Według Konstytucji wybory są powszechne, równe, bezpośrednie, i odbywają się w głosowaniu tajnym.

Odsyłacz Wybory wójta, burmistrza i prezydenta miasta reguluje odrębna ustawa z 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta. Tylko w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie do wyboru stosuje się ordynacje wyborcza do rad gminy, powiatu i sejmiku województw.

Przepisy ordynacji stosuje się do organów przedstawicielskich samorządu wszystkich szczebli.

Ordynacja ustala zasady prawa wyborczego, rozwijając postanowienia konstytucji:

a) zasada powszechności

• obejmuje polskich obywateli, którzy ukończyli 18 lat

• zamieszkują stale na obszarze działania danej rady/sejmiku

• można kandydować tylko do jednego organu przedstawicielskiego jednej wspólnoty samorządowej

• ograniczenie prawa wyborczego jest np. pozbawienie praw publicznych, ubezwłasnowolnieni, prawomocne orzeczenie sądu itp.)

b) zasada równości

• wyborca posiada 1 głos do wyborów do rady/ sejmiku danego stopnia

• wyborca może być wpisany na jedną listę wyborców

• ordynacja określa tworzenie okręgów wyborczych według zasady, że w okręgu jednomandatowym powinna mieszkać zbliżona liczba wyborców, a w okręgach wielmandatowych- równa liczba wyborców powinna przypadać na 1 mandat do danej rady czy sejmiku. Punktem wyjścia do tworzenia okręgów wyborczych w gminie są sołectwa, w powiecie 1 gmina, w województwie powiat lub jego część.

c) zasada bezpośredniości

• uprawnienie wybierają wprost radnych, a nie elektorów

• wyborcy głosują osobiście( wyjątek. Gdy wyborca jest niepełnosprawny , może mu pomagać w głosowaniu inna osoba, z wyłączeniem członków komicji i mężów zaufania)

d) zasada tajności- odnosi się do samego głosowania

• celem jest zagwarantowanie wolnych wyborów, gdzie nikt nie wpływa na preferencje polityczne wyborców ( ograniczenie przy głosowaniu niepełnosprawnych za pomocą innych osób)

Zarządzenie wyborów następuje w formie rozporządzenia i należy do kompetencji Prezesa RM, który powinien zasięgnąć opinii Państwowej Komisji Wyborczej. Dla celów wyborów powołuje się:

• terytorialne komisje wyborcze - zadaniem jest rejestracja kandydatów na radnych i ustalanie wyników głosowania. Powoływana jest przez Wojewódzkiego komisarza wyborczego

• komisje obwodowe-zadaniem jest przeprowadzenie samego głosowania w obwodzie. Powołuje wójt, burmistrz lub prezydent miasta

• Komitety wyborcze- tworzone są przez partie polityczne , ich koalicje, organizacje społeczne( w tym stowarzyszenia) Przeprowadzają one na zasadach wyłączności kampanie wyborcza oraz zgłaszają kandydatów na radnych

• Wojewoda ustala ilość radnych do każdej rady lub sejmiku

• Rada Gminy dokonuje podziału gminy na obwody

• Wójt, burmistrz/ prezydent określa granice obwodów i siedzibę komisji obwodowych, okręgi mandatowe tworzy się w małych gminach do 20 tyś

• Urząd Gminy sporządza spisy wyborców

Finanse

3 Rozporządzenia Ministra Finansów Publicznych regulują zasady rachunkowości komitetów wyborczych, sprawozdań finansowych, oraz sprawozdań z wydatków ,przychodów i zobowiązań komitetów. Zniesiono sankcje karne za naruszenie przepisów ordynacji

Zaskarżanie do Sadu czynności w trakcie wyborów

• gdy wójt lub burmistrz nie uwzględni reklamacji w sprawie nieprawidłowości w spisie wyborców, ne jego decyzje można wnieść skargę do sądu rej.

• Można wnieść protest do sądu wojew. przeciwko wazności wyborów do danej rady lub przeciwko wyborowi radnego

• Osoba pozbawiona mandatu uchwałą rady może odwołać się do sądu wojew.

17. Referendum Lokalne

Szczególna formą demokracji bezpośredniej jest referendum

Podst. Prawna: art. 170 KonstU - członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum o sprawach dotyczących tej wspólnoty

Ustawa o referendum lokalnym z dnia 15 września 2000r.

Istota referendum art. 2 ReferLokU

• w referendum lokalnym mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego jako członkowie tej wspólnoty samorządowej wyrażają w drodze głosowania swoją wole co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki lub w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki

• polega na udzieleniu odpowiedzi na podstawowe pytanie lub pytania w zakresie określonych spraw albo dokonania wyboru pomiędzy zaproponowanymi wariantami

Przedmiot referendum

• Sprawy dotyczące danej wspólnoty, odpowiednio gminy, powiatu, województwa wg ustaw

• Odwołanie organu pochodzącego z wyborów bezpośrednich tj. organu przedstawicielskiego

• Przedmiotem referendum tylko gminnego może być samoopodatkowanie się mieszkańców na cele publiczne mieszące się w zakresie zadań i kompetencji organów gminy

• Na wszystkich 3 szczeblach przedmiotem referendum może być bądź odwołanie przed upływem kadencji organu stanowiącego( w przypadku gminy także wójta) bądź rozstrzygnięcie spraw dotyczących danej wspólnoty

• Sprawy, które są ustawowo zastrzeżone na rzecz organów gminy nie mogą być przedmiotem referendum rozstrzygającego, a wynik referendum przeprowadzonego w takiej sprawie może być traktowany jedynie w kategoriach konsultacji społecznych (1999.07.21 wyrok NSA)

Podmioty referendum

• w referendum mają prawo brać udział osoby stale zamieszkujące na obszarze danej jednostki sam.teryt., posiadające czynne prawo wyborcze do organu stanowiącego tej jednostki

Przeprowadzenie referendum

Referendum przeprowadza się na wniosek:

• organu stanowiącego danej jednostki (rada gminy, powiatu, sejmik województwa)

• uprawnionych do głosowania mieszkańców danej jednostki sam.teryt.- z wnioskiem takim może wystąpić 10 % mieszkańców gminy lub powiatu oraz 5% mieszkańców województwa.

• Dla ważności referendum przyjmuje się próg 30% udziału uprawnionych do głosowania

• Wynik referendum jest rozstrzygający jeżeli oddano więcej niż połowę ważnych głosów w sprawie poddanej referendum lub 2/3 głosów w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców.

Inicjatorzy referendum

• referendum zwołane na wniosek mieszkańców-

• z inicjatywa powinno wystąpić co najmniej 15 obywateli posiadających prawo wyboru do organu stanowiącego powiatu lub województwa

• 5 obywateli jeśli chodzi o referendum gminne

• z inicjatywą może wystąpić struktura terenowa partii politycznej, lub organizacji społecznej posiadającą osobowość prawną

• z inicjatywą odwołania wójta ,burmistrza/prezydenta może wystąpić również rada gminy

• obowiązki i uprawnienia inicjatora referendum

• powiadamia przewodniczącego zarządu ( w gminie wójta, burmistrza/prezydenta) o inicjatywie przeprowadzenia referendum

• podaje referendum do wiadomości mieszkańców danej jednostki podziału sam.teryt.

• zbiera podpisy osób uprawnionych

Procedura przeprowadzania referendum

• inicjatorem jest określona grupa obywateli.

Rada lub sejmik powołuje ze swego grona komisje do zbadania, czy wniosek mieszkańców o przeprowadzenie referendum jest zgodny z przepisami ustawy, następnie wydaje uchwałę. Inicjatorom przysługuje skarga do NSA na negatywną uchwałę lub gdy niedotrzymano 30 dniowego terminu rozpatrzenia wniosku o przeprowadzenie referendum. Wyrok uwzględniający skargę zastępuje uchwałę organu przedstawicielskiego. Jeżeli referendum dotyczy odwołania organu stanowiącego to wniosek kieruje się do wojewódzkiego komisarza wyborczego, który wydaje stosowne postanowienie ( przysługuje na nie również skarga do NSA)

Sprawy techniczne

• zabrania się prowadzenia kampanii w określonych obiektach administracji rządowej i samorządowej

• każdy może zgłaszać do Sądu stosowne wnioski ( np. o konfiskacie materiałów, sprostowaniu informacji itd.)

• koszty przeprowadzenia referendum pokrywa się w zasadzie z budżetu odpowiedniej jedn.sam.teryt.

• finansowanie referendum jest jawne

• zabrania się inicjatorom referendum i uczestnikom kampanii referendalnej korzystania z pewnych środków finansowych jak np. pochodzących od państwowych jednostek organizacyjnych

• referendum przeprowadza obwodowa i terytorialna komisja wyborcza( podaje do publicznej wiadomości wynik referendum, które wojewoda zamieszcza w wojewódzkim dzienniku urzędowym

• każdy uprawniony do głosowania może wnieść protest do sadu okręgowego

17. Konsultacje lokalne

Forma demokracji bezpośredniej

Cechy:

• Nie mają charakteru wiążącego jednakże mają duże znaczenie polityczne

• Swoboda uczestników w wypowiadaniu swych poglądów

• Zasady i tryb przeprowadzenia normuje rada gminy (art. 5a SamGminU), rady powiatowe i sejmiki

• Konsultacje mogą mieć charakter obligatoryjny tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Istnieje taki obowiązek na szczeblu gminy np. przy zmianie granic gminy, przy tworzeniu jednostek pomocniczych. Na szczeblu powiatu wymagane są przy wydawaniu rozporządzeń dotyczących tworzenia, łączenia, dzielenia, znoszenia powiatów jako jednostek podziału terytorialnego. W sytuacji województw tworzonych przez Sejm nie ma wymogu konsultacji społecznych.

Formy

• Przeprowadzenie ankiety

• Wykorzystanie lokalnych środków masowego przekazu dla wyrażanie wypowiedzi zainteresowanych

• Zasięganie opinii organizacji społecznych działających w gminie

Rada powinna ustalić, kiedy konsultacje są ważne( np. ilu mieszkańców musi wziąć w nich udział, wymóg informowania, publikacja oraz podanie wyników konsultacji do wiadomości publicznej itd.)

---