ROLA DOZNAŃ WZROKOWYCH:

• poznawanie otoczenia fizycznego i społecznego

• uczenie się poprzez obserwację

• ekonomizacja poznawania

• poznawanie poprzez telereceptory

• komunikacja pozawerbalna

• edukacja i zatrudnienie

UWARUNKOWANIE WIDZENIA:

1. Właściwości narządu wzroku

• sprawność czynności wzrokowych: zdolność rozróżniania barw, zdolność przystosowania wzroku do widzenia z różnej odległości, akomodacja, ostrość wzroku i przy różnym oświetleniu, adaptacja, motoryka gałek ocznych, widzenie obuoczne, sprawny nerw wzrokowy, gałka oczna i odpowiednia część kory mózgowej oraz płat potyliczny

• integracja i dojrzałość funkcji wzrokowych

• wprawa w widzeniu u możliwość odbierania doznań wzrokowych

2. Właściwości jednostki niezwiązane ze wzrokiem

• właściwości i doświadczenia indywidualne/ typ, siła układu nerwowego

• stan zdrowia

3. Właściwości otoczenia

- kontrast, kolor, ilość, rozmieszczenie przedmiotów, wielkość, pogoda

CZYNNOŚCI WZROKOWE:

1. Widzenie centralne/środkowe

- widzenie plamką żółtą, widzenie małych przedmiotów, ostrość

2. Widzenie obwodowe

- widzenie dużych przedmiotów, przestrzeni, widzenie stereoskopowe/ trójwymiarowe/ widzenie barw, widzenie nocne

1. DEFINICJE

MEDYCZNA/CZARNA ŚLEPOTA - brak doznań wzrokowych

NIEWIDOMY- osoba, która urodziła się pozbawiona doznań wzrokowych lub utraciła wzrok przed 5 r.ż.

OCIEMNIAŁY - osoba, która utraciła wzrok po 5 r.ż. .(dziecko jest wówczas świadome barw, kształtów, perspektywy)

PRAKTYCZNIE NIEWIDOMY - osoba, która ma resztki wzroku (np. poczucie światła), ale sa one nieprzydatne w większości sytuacji codziennych, ostrość wzroku zmniejszona, poniżej 0,05, czyli ślepota umiarkowana lub słabowidzenie głębokie lub/i ograniczenie pól widzenia do 20° niezależnie od ostrości widzenia

TYFLOPEDAGOGIKA(z gr. typhlos - niewidomy) - dział pedagogiki specjalnej zajmujący się wychowaniem, edukacją, terapią i rehabilitacją osób niewidomych i niedowidzących

OSOBA SZCZĄTKOWO-WIDZĄCA- najczęściej jest to poczucie światła (ciemno-jasno) lub zarysy dużych przedmiotów, ale z bliska; nie można poprawić szkłami korygującymi.

NIEDOWIDZĄCY- osoby, które pomimo znacznego uszkodzenia wzroku (upośledzenie ostrości widzenia poniżej 0,3, ograniczenie pól widzenia do 20°) mogą po zastosowaniu pomocy optycznych lub technicznych korzystać z doznań wzrokowych

2. KLASYFIKACJE +KRYTERIA

WG STOPNIA USZKODZENIA WZROKU:

KATEGORIA	STOPIEŃ USZKODZENIA WZROKU	OSTROŚĆ WZROKU PO KOREKCIE	TERMINOLOGIA
Wzrok w granicach normy	-	Od 0,8 do 1,0	Wzrok całkowicie normalny
		Lekkie uszkodzenie widzenia	Poniżej 0,8	Wzrok prawie normalny
	Słabowzroczność	Umiarkowane	Poniżej 0,3	Słabowzroczność umiarkowana
		Znaczne	Poniżej 0,1	Słabowzroczność znaczna
	Ślepota	Głębokie	Poniżej 0,05	Ślepota umiarkowana lub słabowzroczność głęboka
		Prawie całkowity brak wzroku	Poniżej 0,02	Ślepota prawie całkowita (poczucie światła)
		Całkowity brak wzroku	0,00	Ślepota całkowita

ZABURZENIA WIDZENIA OBWODOWEGO

- widzenie normalne - w poziomie 150°, w pionie 120° - razem po nałożeniu się obrazów na siebie wynosi około 200°

Typy zaburzeń:

1. koncentryczne / równomierne

• niewielkie - 120° i więcej

• umiarkowane - 60° i więcej

• znaczne - 20° i więcej

• głębokie - 5,5° i więcej

• widzenie lunetowe (bardzo małą częścią siatkówki)

2. widzenie połowiczne

3. uszkodzenia rozlane

INNE USZKODZENIA:

- zaburzenia w widzeniu barw

zaburzenia widzenia nocnego versus światłowstręt

3. PRZYCZYNY

Przyczyny wad wzroku (trzy główne zespoły czynników etiologicznych):

1. dziedziczne i wrodzone (zniekształcenia, niedorozwój, degeneracja)

2. chorobowe (bakteryjne, alergie o nie zawsze znanym pochodzeniu, wirusowe - różyczka, zatrucia związkami chemicznymi)

3. traumatyczne (perforacje, uciski, uszkodzenia organu wzrokowego lub mózgu)

Przyczyny utraty wzroku po urodzeniu:

• uszkodzenia

• choroby analizatora wzroku

• powikłanie po zaćmie, jaskrze

• przy chorobach zakaźnych, cukrzycy

• przy zatruciach (alkohol metylowy, jad kiełbasiany)

• urazy techniczne, chemiczne

Z zajęć:

1. Przed poczęciem

2. W czasie rozwoju zarodkowego i życia płodowego

3. Czynniki okołoporodowe

4. Czynniki w toku życia osobniczego

• schorzenia narządu wzroku

• schorzenia ogólnoustrojowe

• czynniki społeczne (np. niedożywienie)

• urazy (mechaniczne, termiczne, chemiczne)

• starzenie się organizmu

ZAĆMA - zmętnienie soczewki

JASKRA - zaburzenia ciśnienia w gałce ocznej

4. SKUTKI

• funkcjonalno-zdrowotne

W życiu osób z uszkodzeniami wzroku powstaje wiele sytuacji trudnych:

• braki informacyjne (informacje niepełne, pośrednie, prawdopodobne)

• konfliktowe decyzje (brak pewności, czy podjęta decyzja ma skutek niedoinformowania jest słuszna)

• przeciążenia (przeciążenia aparatu regulacji w trakcie wykonywania zadań - świat jest dostosowany do warunków funkcjonowania widzących)

• zagrożenia fizyczne (zdrowia, uszkodzenia ciała)

• rozwojowe

Brak wzroku lub jego częściowe uszkodzenie ogranicza rozwój oraz kształtowanie umiejętności przestrzennej i poruszania, uczenia się samodzielności manipulacyjnej, opanowania mowy zarówno w aspekcie werbalnym, jak i pozalingwistycznym. Ogranicza rozwój wymienionych instrumentów regulowania stosunków z otoczeniem, uzyskiwania równowagi z otaczającym światem, uczenia się wyższych form regulacji psychicznej i wzbogacenia treści życia psychicznego.

Wg T. Carroll w sposób bardzo wyczerpujący przedstawił wszystko to, co człowiek traci w związku ze ślepotą. Wyróżnia utratę:

• fizycznej pełnowartościowości

• zaufania do pozostałych zmysłów

• realnego kontaktu z rzeczywistrością

• tła wizualnego

• pewności, jaką daje światło

• możliwości poruszania się

• techniki codziennego życia

• łatwości porozumiewania się za pomocą pisma i słowa

• łatwości zdobywania informacji

• wizualnego postrzegania rzeczy miłych, piękna, rozrywek

• niezależności osobistej, społecznego przystosowania się i anonimowości

• poczucia własnej wartości i pełni osobowości

• psychologiczne

→ poznawcze

Ślepota powoduje przede wszystkim zubożenie i trudności w procesie poznania. Uniemożliwia doznawanie przeżyć estetycznych, zuboża spostrzeżenia na skutek braku w ich strukturze elementów wizualnych. Bez mechanizmów kompensujących brak wzroku nie jest możliwa orientacja przestrzenna i sprawność ruchowa

→ emocjonalne

Może prowadzić do zaburzonej akceptacji samego siebie, wiąże się z pozytywną lub negatywną postawą niewidomego dziecka wobec siebie.

Sytuacja niewidomych od urodzenia wydaje się być korzystniejsza niż osób ociemniałych, ponieważ nie muszą oni przystosowywać się do nowych warunków, z którymi dana osoba ma do czynienia po utracie wzroku

• społeczne

Rozróżnienie na osoby z inwalidztwem(usiłują zmienić swoją sytuację na bardziej korzystną) i na inwalidów (osoby całkowicie pogodzone ze swoim losem, które mu uległy i nie są zdolne do czynnego uczestnictwa w realizacji celów rewalidacji). Stopień akceptacji wpływa również na ustosunkowanie się do ludzi widzących, a zwłaszcza na poczucie alienacji ze środowiska ludzi widzących bądź poczucie przynależności do nich i chęć życia wespół z widzącymi

Niekorzystne postawy rodziców: przesadna opieka lub zaniedbywanie z przeświadczeniem, że i tak nic się nie da zrobić.

Dzieci niewidome na skutek braku percepcji wzrokowej mają znacznie ograniczone możliwości poznania nowych osób, ich lokalizacji i działalności; poznania partnerów wzajemnej zabawy; nawiązania kontaktów słownych z osobami dorosłymi i dziećmi oraz wspólnego udziału w zajęciach

→ edukacja

Nauczanie osób niewidomych musi w sposób szczególny uwzględniać 2 podstawowe trudności wynikające z ich niepełnosprawność:

- ślepota i niedowidzenie powodują poważne ograniczenia danych zmysłowych, uzyskiwane przez osoby dotknięte brakiem wzroku

- reakcje współczesnego społeczeństwa wobec osób z uszkodzonym wzrokiem stanowią jeden z podstawowych problemów tych osób

oraz być ukierunkowane na rozwiązanie sytuacji z tych dwu okoliczności wynikających.

→ percepcja

→ zatrudnienie

.

5. CELE I ZADANIA W USPRAWNIANIU

• Nauka akceptacji utraty wzroku (szczególnie ociemniałych).

• Rozwój motywacji.

• Kształtowanie nawyków prozdrowotnych, gdyż występuje często hipokinezja - brak ruchu.

• Nauka czynności życia codziennego (higiena, ubieranie, dbałość o dzieci itp.).

• Nauka poruszania się w społeczeństwie.

Proces kompensacji psychofizjologicznej nazywamy tworzeniem się dynamicznych układów strukturalnych lub funkcjonalnych, w skład których wchodzą:

• wrażenia odbierane przez wszystkie pozostałe zmysły niewidomego tj. słuch, dotyk, smak, zmysł kinestezyjny

• procesy wyższej analizy i syntezy korowej tj. myślenie

O możliwościach kompensacyjnych człowieka decyduje nie tylko wrażliwość zmysłowa, ale też sprawność procesów intelektualnych (analiza, synteza, abstrakcja, analogia, wnioskowanie, przewidywanie).

Wskazówki dla nauczyciela:

• Powinien sprawdzić, z jakiej odległości dziecko widzi.

• Zapoznać się z diagnozą okulisty.

• Poznać techniki Braila.

• Odczytywać wszystko, co napisał na tablicy.

• Przedmioty, o których mówi powinien dać uczniowi dotknąć.

• Powinien zachęcić do korzystania z pomocy.

• Nie powinien dotykać niespodziewanie ucznia, nie łapać, gdyż może on przestraszy

 Szczególnym zadaniem rewalidacji osób z uszkodzonym wzrokiem jest doprowadzenie do osiągnięcia maksymalnej samodzielności i integracji ze społecznością ludzi widzących.  

Program usprawniania ma w swych podstawach wykorzystywanie resztek wzroku /do niedawna panował pogląd, aby resztki wzroku oszczędzać/ w sposób spontaniczny  
i efektywny. W związku z tym powstał „program rozwijania umiejętności posługiwania się wzrokiem” autorstwa Barragi [mogą nim pracować tylko osoby przeszkolone- rehabilitanci wzroku].

Ukierunkowany jest na ćw. umiejętności specjalistycznych, np. naukę czytania  
i pisania [program pt. Techniki usprawniania resztek wzroku i usprawnianie wzroku słabowidzących] i ćw. mające na celu usprawnianie ogólnych funkcji wzrokowych przydatnych w wykonywaniu różnych czynności [1 cz. diagnostyczno-oceniająca, 2cz. zestaw ćw. usprawniających]. Na podstawie w/w programu opracowuje się indywidualny program usprawniania. Program ten generalnie może być stosowany w procesie usprawniania widzenia wszystkich słabowidzących bez względu na stopień ich słabowzroczności i rodzaj jednostek chorobowych powodujących słabowzroczność. 

     Niemal każde dziecko słabowidzące wymaga indywidualnego podejścia, gdyż jego rozwój nie zawsze bywa harmonijny w poszczególnych sferach, a głównie w percepcji wzrokowej. Dlatego od razu należy podjąć szereg działań mających na celu stworzenie najlepszych warunków do pracy wzrokowej zarówno z daleka jak i z bliska z uwzględnieniem natężenia światła. Ważny jest także stały kontakt ze środowiskiem rodzinnym w celu wymiany doświadczeń.

Należy rozwijać umiejętność widzenia i wykorzystywać ją do spontanicznego uczenia się. Te ćw. to stymulowanie dziecka do patrzenia [otwieranie oczu, zwracanie głowy w kierunku oglądanego obiektu]; stymulowanie widzenia [używanie jaskrawych świecących poruszających się obiektów]; rozwijanie podstawowych sprawności wzrokowych związanych z kontrolowaniem ruchów gałek ocznych takich jak: fiksacja [umiejętność utrzymania spojrzenia na obiekcie], śledzenie[prowadzenie wzrokiem poruszających się obiektów]; rozwijanie pojęć i pamięci wzrokowej oraz wyższych sprawności  wzrokowych [dopełnienie-spostrzeganie całego obiektu na podstawie widocznej jego części i umiejętność wzrokowego wyodrębniania obiektu z tła].

Dziecku słabowidzącemu należy pomagać nadawać znaczenie temu co widzi, aby umiało wykorzystać informacje uzyskane drogą wzrokową. Nie każde dziecko w okularach musi mieć problemy wzrokowe. Jeśli powodem  jest tylko wada refrakcji np. krótkowzroczność, nadwzroczność, prosty astygmatyzm to odpowiednio dobrane szkła wyrównają stwierdzoną wadę. Ale jeśli wady refrakcji są zbyt silne, np. wysoka krótkowzroczność, silna nadwzroczność, astygmatyzm mieszany wówczas mimo szkieł dziecko nadal może źle widzieć.

Przyczyną słabego widzenia będzie wówczas schorzenie okulistyczne, na które dodatkowo może nałożyć się wada wzroku. Mogą także występować objawy towarzyszące, np. zez, oczopląs.

PAMIĘTAJ

1.Obserwuj dzieci, dobieraj metody, środki dydaktyczne do ich możliwości.

2. Słabowidzący mogą się szybciej męczyć, ponieważ zużywają więcej energii na patrzenie i interpretację informacji uzyskanych drogą wzrokową.

4. Wykorzystuj naturalne światło, a dodatkowe oświetlenie stosuj wg potrzeb.

5. Zachęcaj ucznia do korzystania ze zwykłej tablicy, zwróć uwagę na kontrast [tablica matowa, duża, dobrze oświetlona].

6. Odczytuj głośno i wyraźnie to, co jest napisane, pozwól dzieciom podchodzić do tablicy.

7. Udostępniaj teksty w wersji powiększonej.

8. Modele i przedmioty daj do obejrzenia z bliska.

9. Zadawaj pytanie- „co widzisz?” aby sprawdzić i uzupełnić słownie  trafność doznań wzrokowych.

10. Zachęcaj do stosowania pomocy optycznych.

11. Zapewnij podręczniki z powiększoną czcionką.

12. Dzieci słabowidzące powinny opanować umiejętność pisania na maszynie czarnodrukowej i mieć możliwość korzystania z odpowiednich urządzeń technicznych.

13. Kieruj procesem integracji w sposób umiejętny i przemyślany, aby osoba z dysfunkcją wzroku nie czuła się odrzucona.

14. Znaczną grupę stanowią dzieci słabowidzące z innymi niepełnosprawnościami. Należy zatem odróżnić problemy wynikające z zaburzeń widzenia od pozostałych trudności w procesie nauczania.

6. INSTYTUCJE

• Dzieci niewidome, ociemniałe oraz większość szczątkowo widzących kwalifikuje się do szkół dla niewidomych.

• Pozostałe dzieci szczątkowo widzące i niedowidzące kwalifikuje się do szkół dla niedowidzących.

• Dzieci słabowidzące powinny uczyć się w szkołach masowych

---