Edukacja osób niewidomych.

Celem procesu wychowania niewidomych i słabo widzących jest przede wszystkim ich maksymalny rozwój oraz przystosowanie do pełnienia roli społecznych. Cel ten jest taki sam jak w pedagogice ogólnej, a tylko pedagogika oprócz tego realizuje cele rewalidacyjne. Rewalidacja ma zapewnić:
maksymalną aktywność i usamodzielnienie wychowanków
maksymalną aktywność i usamodzielnienie wychowawców,
systematyczna korekta wad i funkcji organizmu,
usprawnianie zachowanych funkcji organizmu.

W wypadku, kiedy rodzice decydują się na kształcenie niewidomego lub słabo widzącego dziecka w szkole masowej, w systemie integracyjnym, chronią go przed zaburzeniami emocjonalnymi. Rodzice i nauczyciele muszą pamiętać o ogromie pracy, jaki na nich spadnie. Uważamy, za profesor Zofią Sękowską, iż "Warunki prawidłowego kształcenia zintegrowanego niewidomych i słabo widzących są różnorodne i często trudne do spełnienia. Trzeba się liczyć z tym, że nie wszyscy uczniowie im sprostają...".
Aby dziecko niewidome lub słabo widzące mogło kształcić się w systemie zintegrowanym muszą być spełnione następujące warunki:
Dziecko powinno mieć normę poziomu intelektualnego umożliwiającą mu logiczne myślenie i rozwój mowy.
Prawidłową działalność pozostałych analizatorów, a zwłaszcza dotyku i słuchu, dzięki którym mogą wytworzyć się dynamicznie, kompensacyjne układy strukturalne.
Sprzyjające rozwojowi warunki rodzinne i środowiskowe dziecka - "dom chętny do pomocy".
Umiejętność korzystania z różnych pomocy kompensujących dysfunkcję wzroku.
Otwartą na problem niewidzenia i niedowidzenia szkołę (właściwie wyposażona baza, kadra pedagogiczna znająca problematykę tyflopedagogiki).

Wychowanie integracyjne powinno umożliwić uczniowi niewidomemu lub słabo widzącemu zdobywanie wiedzy i umiejętności na miarę jego możliwości. Dziecko niewidome lub niedowidzące powinno być poddane dokładnej wielospecjalistycznej diagnozie, gdyż wymaga indywidualnych potrzeb w zakresie organizacji procesu dydaktycznego oraz rewalidacji.
Wielospecjalistyczna diagnoza, stawiana dla powyższych celów obejmuje:
Określenie przez psychologa ogólnej sprawności umysłowej dziecka,
Określenie stopnia wykorzystywania przez dziecko wzroku wraz z ustaleniem optymalnych dla dziecka warunków zewnętrznych, związanych z pracą wzrokową - funkcjonalna ocena widzenia,
Określenie przez psychologa stopnia kompensacji percepcyjnej (w jakim stopniu dziecko wykorzystuje informacje uzyskiwane za pomocą dotyku, słuchu i innych nieuszkodzonych analizatorów - do poznania orientacji, lokomocji itd.),
Określenie współwystępujących schorzeń, kalectw - w jakim stopniu wpływają na funkcjonowanie fizyczne i psychiczne dziecka - na podstawie analizy dokumentacji medycznej albo w oparciu o wyniki konsultacji medycznej (specjalistycznej) lub konsultacji z rehabilitantami ruchu i wywiadu z rodziną,
Określenie deficytów w zakresie funkcji percepcyjno-motorycznych (analiza słuchowa, słuch fonematyczny, rozwój ruchowy, lateralizacja, orientacja przestrzenna z uwzględnieniem ich genezy-psycholog, reedukator,
Ustalenie uzdolnień kierunkowych i zainteresowań dziecka,
Określenie poziomu przystosowania emocjonalnego i funkcjonowania społecznego (wywiad z rodzicami, nauczycielem, rozmowy z dzieckiem, badania za pomocą metod projekcyjnych, obserwacji),
Ustalenie sytuacji dziecka w środowisku rodzinnym i szkolnym.

To wszystko dotyczy stanu aktualnego i jest warunkiem koniecznym do podjęcia pracy nad opracowaniem programu dydaktycznego i rewalidacyjnego, optymalnego dla danego dziecka, oraz pozwoli wybrać warunki i formy, w jakich ten program realizować.
Proces nauczania i wychowania dzieci z uszkodzonym wzrokiem musi uwzględniać zasady i metody pedagogiki specjalnej.
Podstawowe zasady to:
Zasada indywidualizacji. Warto zauważyć, iż zasadzie indywidualizacji podporządkowana jest struktura merytoryczno- organizacyjna klas integracyjnych,
Zasada konkretności i poglądowości nauczania,
Zasada priorytetu rewalidacji w organizacji procesu dydaktycznego,
Zasada przystosowania wymagań do indywidualnych możliwości wychowanków,.
Zasada zapewnienia bezpieczeństwa, życzliwości, akceptacji, tolerancji, zaufania dziecka do prowadzącego zajęcia,
Zasada stopniowania trudności, zasada korekcji i kompensacji (zastępowanie wzroku innymi zmysłami),
Zasada celowości i systematyczności,
Zasada kształtowania u dziecka pozytywnej motywacji do nauki, kształtowanie wiary we wła-sne siły, przezwyciężanie trudności (krok po kroku),
Zasada optymizmu pedagogicznego (tzn. wiara w możliwości dziecka, dostrzeganie najdrob-niejszych sukcesów itp.).

Organizacja właściwych warunków uczenia się słabo widzących w klasach integracyjnych zależy w wielkiej mierze od współpracy oraz porozumienia i stałego kontaktu, a także wymiany doświadczeń między domem i szkołą. Pozwoli to na wyjaśnienie wzajemnych oczekiwań.
Do korzystania i kształcenia integracyjnego dzieci muszą być częściowo przygotowane przez rodziców. Słuszne, zatem wydaje się stwierdzenie Glenn Doman:
"pierwsze osiem lat rozstrzyga o całym późniejszym rozwoju dziecka". Dziecko uczy się od urodzenia. Zaniedbań edukacyjnych, wychowawczych tego okresu nie da się całkowicie wyrównać. Dobre przygotowanie dziecka niewidomego i słabo widzącego do nauki wymaga wczesnej rewalidacji ukierunkowanej na rozwój funkcji psychomotorycznych i poznawczych. Matka od momentu urodzenia dziecka jest dla niego osobą niezastąpioną. Więź emocjonalna matki z dzieckiem wpływa na zachowanie dziecka, stymuluje jego rozwój, pomaga znaleźć najlepsze rozwiązania kompensacyjne i adaptacyjne w środowisku, kształtuje prawidłową więź z ludźmi.

Matka poprzez miłość do dziecka, dotyk, ruch wpływa na zdobywanie doświadczeń dziecka, bogaci jego wiedzę o sobie, wyrabia obraz własnego ciała. Matka uczy go samoświadomości. Uczucia i emocje odgrywają wielką rolę w przygotowaniu do nauki, wpływają na motywację do działania. Brak stymulacji, ruchu, zabawy, czułości może utrudnić orientację w schemacie ciała, orientację kierunkową i przestrzenną, może wpływać na funkcje poznawcze itp. Dlatego bardzo ważna jest praca z dzieckiem niewidomym lub niedowidzącym w okresie wczesnych lat życia. Znaczenie dla rozwoju dziecka ma rodzina zapewniająca poczucie bezpieczeństwa, akceptacji, chętna do współpracy z innymi, wytrwała, cierpliwa. W rodzinie jako grupie pierwotnej, najsilniej rozwija się świat uczuć dziecka. Rodzina najlepiej rozumie i wybacza niepowodzenia wysiłków, ale i najlepiej gratyfikuje powodzenia. Rodzice przygotowują dziecko do nauki w systemie integracyjnym przede wszystkim poprzez wczesne, świadome stymulowanie rozwoju określonych umiejętności.

Podstawą działań stymulujących jest uważna obserwacja w różnych sytuacjach, określenie jego możliwości wzrokowych oraz ogólnej sprawności intelektualnej, motorycznej, poziomu rozwoju emocjonalno- społecznego. Okulista zwykle już powinien przebadać dziecko, zalecić okulary, warto jednak pamiętać o korzystaniu z różnych pomocy optycznych, jeśli jest to możliwe nauczyć dziecko posługiwać się wzrokiem. Rodzic musi także przeprowadzić ćwiczenia, aby określić możliwości dziecka niedowidzącego należy stwierdzić, jakiego oświetlenia potrzebuje, określić zasób i realność pojęć związanych z wizualnymi cechami świata.

Powinien także obserwować dziecko przy czynnościach samoobsługowych, przy zabawie oraz w kontakcie z rówieśnikami. Dzieci niedowidzące wymagają większej dyscypliny w zakresie utrzymania porządku wokół siebie. Należy dzieciom dużo objaśniać i tłumaczyć, zachęcać do oglądania wszystkiego. W przypadku dzieci niewidomych należy zapewnić im skuteczne metody i środki umożliwiające uczenie sprawnego poruszania się, odbierania sygnałów dotykowo- kinestetycznych i słuchowych, czytania pisma Braille'a itp. Dzieci niewidome i niedowidzące powinny także mieć odpowiednie wyposażenie szkolne dostosowane do możliwości wzrokowych itp. Roli rodziny w procesie rewalidacji nie da się przecenić. Sugestywnie wyraziła to W. Szuman pisząc: "Także człowiek niewidomy staje się szczęśliwy, jeśli czuje, że pod wielu względami jest samodzielny, a w całym życiu pożyteczny sobie, swemu otoczeniu. Pamiętaj Matko, Ojcze, że od Was w wielkiej mierze zależy czy Wasze dziecko będzie już teraz z każdym dniem zręczniejsze i mędrsze, swobodniejsze, czy już będzie brało udział wżyciu nieruchomo, w jednym miejscu, biernie, bezczynnie, znudzone i samotne".

---