Ruth Lister, Bieda (Rozdział I-V)

Bieda: nie istnieje już podział na bogata Północ i biedne Południe, problem ten dotyczy wszystkich społeczeństw, w USA odsetek biednych ludzi stanowi 10%, w UE 15%, w Wielkiej Brytanii bieda dotyka 20% ludności

+ badania nad bieda maja sens, gdy wpływają społeczne i indywidualne działania i postawy, w innym wypadku są bezużyteczne; nie można traktować biedy jako zjawiska pasożytniczego

+ trudno jest badać zjawisko biedy, ponieważ jest to problem uniwersalny i jest nierozerwalnie związany z kultura danego kraju, jej definicja może być rożnie konstruowana przez dane grupy społeczne

Koncepcja biedy: tworzy ramy, w których opracowywane są definicje i miary; chodzi w nich o znaczenie biedy (dla osób które jej dostarczają jak i rożnych grup społecznych. Dotyczy ona również „dyskursu na temat biedy” czyli tego, jak ludzie mówią o biedzie i w jaki sposób ja wizualizują (język i obrazy). Dyskurs ten porusza się szczególnie w polityce, w mediach i na forum akademickim

Definicje biedy: powinny zawierać bardziej szczegółowe informacje, które pomogą nam odróżnić bycie biednym od nie bycia biednym i odpowiedzieć na pytanie, kiedy mamy do czynienia z tym zjawiskiem

+ to, jak definiujemy biedę, ma wpływ na debaty (rozwiązania) dotyczące tego pojęcia. Definicja powinna być rozumiana jako akt polityczny, związany z naukami społecznymi.; nie ma jednak jednej definicji

Brytyjskie Badanie Postaw Społecznych (BSAS): bieda: brak wystarczających zasobów potrzebnych, by zaspokoić społecznie uznane potrzeby i uczestniczyć w życiu ogółu społeczeństwa

+ definicje biedy różnią się pod względem nadawania im znaczenia absolutnego lub względnego, są rożne również pod względem „szerokości”. Definicje i koncepcje mogą się na siebie nakładać. Np. definicja ONZ (która możemy nazwać konceptualizacja) jest bardzo szeroka, zawierają się w niej również sytuacje, które nie są tożsame tylko ze stanem biedy (pogwałcenie praw). Natomiast definicja, jaka stosuje rząd WB jest opisem, wyliczeniem aspektów

+ Nolan i Whelan: opowiadali się za wąska definicja biedy, określając ja (za Townsendem) jako niezdolność do uczestniczenia w społeczeństwie, wyróżnikiem biedy jest dla nich niezdolność do partycypacji społecznej wynikającej z braku zasobów

+ Ringen: bieda to niski poziom życia oznaczający deprywację związana ze sposobem życia z powodu niewystarczających zasobów, które nie pozwalają na unikniecie takiej deprywacji

+ Jenkins (za Atkinsonem): pojecie biedy może być opisywane w kategoriach „indywidualnego prawa do minimalnego stopnia potencjalnej niezależności ekonomicznej”

+Feministyczna definicja Millar, Glendinning: ludzie którzy są finansowo zależni od inny, musza być uważani za podatnych na biedę

Miary: operacjonalizacja definicji. Pozwala ona liczyć ludzi zdefiniowanych jako biedni, oraz ocenić stopień biedy, w jakiej żyją. Miary biedy opierają się najczęściej na poziomie dochodów, ale przyjmuje się, ze powinno brać się pod uwagę również poziom życia.

Skutki przejścia od razu do definicji i miar, bez rozważenia szerszych koncepcji: pominiecie ogólniejszych znaczeń i ich implikacji dla miar i definicji; może wykluczyć rozumienie biedy czerpane z badan jakościowych i uczestniczących (ocena poziomu życia)

+wyjście od najniższego poziomu (miar), może prowadzić do pomieszania pojęć miar i definicji, nadmiernie zawężonego ujęcia problemu (np.: definicja stosowana przez UE i rząd WB: 60% mediany dochodow)

+badania uczestniczące opracowane na Południu: biorą pod uwagę aspekty takie jak: brak szacunku, brak głosu, upokorzenie itd.- relacyjno-symboliczne aspekty biedy

Symboliczna niesprawiedliwość (Nancy Fraser): zakorzeniona w społecznych wzorach reprezentacji, interpretacji i komunikacji (jak ludzie biedni postrzegani są przez resztę społeczeństwa)

Bob Baulch: stworzył koncepcje piramidy. Jej szczyt to prywatna konsumpcja lub dochody. Następnie piramida się rozszerza i obejmuje dostęp do zasobów publicznych, wygód i kapitału. Podstawa piramidy zawiera pojęcia godności i autonomii

Koło biedy: koncepcja podkreślająca związek zależności i równorzędności miedzy materialnymi a relacyjno-symbolicznymi aspektami biedy. Materialny rdzeń biedy (niedającego się zaakceptować niedostatku) stanowi środek kola, a brzeg przedstawia relacyjno-symboliczne aspekty biedy (Spicker). Zarówno brzeg jak i rdzeń kola, kształtowane są przez relacje kulturowe i społeczne

Badania Amartyi Sena: są propozycja alternatywnego spojrzenia na role niskiego dochodu w definicji biedy, jego podejście odzwierciedlają wskaźniki ubóstwa i rozwoju publikowane w corocznych Raportach UNDP o rozwoju społecznym; przyczyniły się do zmiany paradygmatu (odejście od wzrostu gospodarczego i PKB na rzecz skupienia się na biedzie jako „ograniczeniu wyboru i szans na znośne życie”). Sen pojmuje życie jako cos, co obejmuje „bycie i działanie”, W jego koncepcji kluczowe są dwa terminy: funkcjonowanie functionings (odnosi się do tego, co dana jednostka rzeczywiście jest w stanie robić i kim być) oraz możliwości capabilities (oznacza to, co dana jednostka może robić i kim ma szanse być). Jego zdaniem pieniądze są środkiem służącym określonym celom, a rzeczy i usługi które można za nie kupić, są sposobem na osiąganie konkretnego funkcjonowania (zależy to od stopnia utowarowienia dóbr i usług oraz od indywidualnych czynników np. płeć, wiek, inwalidztwo)

+ dochody: są środkiem, a nie celem

+ umniejszanie roli dochodów może być wykorzystane w polityce socjalnej (sprzeciw wobec podnoszeniu zasiłków ludzi biednych, np. Partia Pracy)

+krytycy: za bardzo skupiamy się na czynnikach fizycznych

+dobrostan: jakość życia, jakość społeczna, „możliwości osiągnięcia funkcjonowania uznawanego za wartościowe”

Nussbaum, Sen: badali, jak aktywne jednostki są w stanie wykorzystać własne zasoby do kontrolowania i świadomego kształtowania swoich warunków życia

Jakość społeczna: stopień w jakim obywatele są w stanie uczestniczyć w życiu społecznym i ekonomicznym własnych wspólnot na warunkach które powiększają ich dobrobyt oraz indywidualny potencjał. Bieda jest jednym z warunków obniżających ten potencjał, wiec nie może być traktowana jako jedyny jej miernik

Zło-stan: złe warunki które mogą, ale nie musza, być związane z ubóstwem

Karen Van den Bosch: bieda to sytuacja, w której ludziom brakuje zasobów ekonomicznych potrzebnych do urzeczywistnienia podstawowych rodzajów funkcjonowania

Bieda absolutna Booth, Rowntree: brak wystarczających ilości pieniędzy, pozwalających na zaspokojenie podstawowych potrzeb materialnych; wyżywienie jest kluczowe dla tego typu definicji

Definicja Komisji Europejskiej 1984: za biedne uznamy osoby, rodziny i grupy, których zasoby są do tego stopnia ograniczone, ze wykluczają je z minimalnego akceptowania sposobu życia w kraju, w którym żyją

Deprywacja relatywna (Townsed): ludzie nie mogą osiągnąć, w ogóle lub w wystarczającym stopniu warunków życia które pozwoliłyby im odgrywać takie role, uczestniczyć w takich relacjach, oraz przejawiać takie przyjęte powszechnie zachowania, jakich się od nich oczekuje z racji tego, ze są członkami społeczeństwa. Deprywacja dotyczy warunków i działań, bieda-dochodow i zasobów

Deprywacja materialna: odnosi się do dorobku materialnego i wygód

Deprywacja społeczna: odnosi się do powszechnych zwyczajów społecznych, działań i relacji

Bieda relatywna: porównujemy (zadowolenie z zasobów i spełnienia potrzeb jednostek), by moc ocenić czy mamy do czynienia z bieda; trzy elementy: historyczny, międzynarodowy, wewnątrznarodowy

+ aby określić biedę relatywna, musimy rozumieć ludzkie potrzeby

Potrzeby społeczne i psychologiczne (John Veit-Wilson): pewien zakres nienamacalnych i materialnych zasobów wymaganych do produkcji, utrzymania się oraz reprodukcji dorosłej jednostki - całkowicie niezależnej i w pełni uczestniczącej w konkretnym społeczeństwie, do którego ona przynależy. Zasoby materialne mogą fizycznie wspierać dany organizm, ale to właśnie ten zakres społecznych i psychologicznych zasobów jest konieczny do doświadczenia społeczeństwa.

+ potrzeby: obiektywny fakt/społecznie konstruowany produkt

Jedzenie (Dowler, Leather): jest wyrazem tego, kim dany człowiek jest, ile jest wart, oraz jakie są jego możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb

Adam Smith: za artykuły konieczne do życia nie uznawał tylko jedzenia, ale i wszystko, bez czego nie można się obejść

Bauman: biedni to wybrakowani konsumenci

Wskaźnik poziomu utrzymania się przy życiu: służy do mierzenia pierwotnego ubóstwa. W WB obejmował na liście rzeczy niezbędnych herbatę, która jest ważna dla Brytyjczyków ze względów społecznych i psychologicznych

Rowntree: podstawowymi potrzebami są potrzeby społeczne, a nie fizjologiczne

Sen: pogodził pojęcia biedy absolutnej i relatywnej; pojecie ubóstwa relatywnego rozszerza pojecie ubóstwa absolutnego, tzn. to, co ktoś jest w stanie robić lub kim być, jest kwestia uniwersalnych wielkości absolutnych, podczas gdy dobra potrzebne do przełożenia tej zdolności na faktyczne bycie i działanie, przenoszą nas w sferę wielkości relatywnych= debata z Townsendem

Podstawowe potrzeby człowieka (Doyal, Gough): uniwersalne warunki konieczne do udanego uczestnictwa w społecznej formie życia. Warunki te to zdrowie fizyczne, autonomia działania lub zdolność dokonywania świadomych wyborów, odnośnie tego, co powinno być zrobione i jak się do tego zabrać; potrzeby te są uniwersalne, ponieważ w każdej kulturze są niezbędne; są jednak zbyt ogólnikowe, by być pomocna wskazówka dla polityki społecznej, dlatego autorzy dodali kolejna warstwę pośrednich potrzeb, definiowanych jako te właściwości Śródków zaspokajających potrzeby, które wszędzie przyczyniają się do polepszenia zdrowia fizycznego i powiększenia autonomii: pożywienie, woda, schronienie, bezpieczeństwo ekonomiczne, podstawowe wykształcenie

Deklaracja Kopenhaska 1995: dwuczęściowa definicja biedy. Bieda relatywna to dotkliwe pozbawienie możliwości zaspokojenia podstawowych ludzkich potrzeb, obejmujących jedzenie, bezpieczna wodę itd., jest związana zarówno z dostępem do świadczeń społecznych jak i dochodem. Wchodzi w skład szerszego pojęcia ogólnej biedy, oznaczającej całkowitą liczbę osób żyjących w biedzie w danym kraju, chodzi tu o dochód, dyskryminacje społeczną, brak opieki zdrowotnej, niemożność uczestnictwa w życiu politycznym i kulturalnym

Absolutystyczna definicja biedy: łączona jest z prawica. Rola przypisywana rządowi jest bardziej ograniczona

Wybór miernika: zależy od konceptualizacji biedy, definicji, jaka ma być operacjonalizowana oraz od tego, dlaczego badacz chce badać to zjawisko

Pytania typu „dlaczego”? i „jak”?: mierzenie biedy wynika z moralnego i politycznego imperatywu, mówiącego, iż trzeba ja wyeliminować; potrzebne są informacje z zakresu i dotkliwości biedy oraz tego, jak wpływa ona na rożne grupy, jest to podstawa polityki socjalnej

Pytania typu „co”?: dotyczą wskaźników biedy oraz standardu (zwanego linia ubóstwa) na tle którego wskaźniki te maja być oceniane

Wskaźniki: trzeba odpowiedzieć sobie na pytanie, co przyjmiemy za wskaźnik ubóstwa. Dochód (faktyczny czy również wszystkie zasoby materialne i majątek), poziom życia/konsumpcji czy wydatki?

+ gdy poziom życia jest częścią definicji biedy, potrzebne są miary bezpośrednie jak i pośrednie

+ niektórzy badacze przekonują, iż do badania biedy najlepiej jest wykorzystywać wydatki (które jednak są nieregularne; nie uwzględnia się pożyczek i oszczędności)

+ dochody są natomiast wąskim wskaźnikiem materialnych zasobów

Townsend: trzeba podjąć próbę mierzenia całkowitych zasobów materialnych, tzn. dochody, środki trwale, wartość korzyści płynących z pomocy socjalnej udzielanej pracownikowi, wartość usług publicznych oraz dochody materialne otrzymywane w naturze

Krótki czas mierzenia zasobów: im krótszy jest czas, tym ważniejsze jest rozróżnienie miedzy dochodami a konsumpcja

Długi czas mierzenia: jest w stanie lepiej uchwycić związki miedzy dochodami a poziomem życia

Standard biedy: stanowi próg, poniżej którego ludzie uważani są za biednych

„Arbitralny” standard biedy: niepowiązany z kryterium potrzeb lub deprywacji, jest przez to krytykowany, służy za podstawę szacowania ubóstwa, np. poziom dochodów minimalnych

„Naukowy standard biedy”: oparte są na eksperckich, demokratycznych szacunkach dotyczących potrzeb

Linie ubóstwa: są wykorzystywane do szacowania liczby oraz struktury biednych; nie mówią nic o głębokości czy nasileniu biedy (czyli o stopniu, w jakim dochody spadają poniżej linii ubóstwa)

Krytycy linii ubóstwa: poddają w wątpliwość, czy w ogóle istnieje próg który jednoznacznie rozgranicza biednych od nie biednych

Pytanie typu „kto decyduje” Veit-Wilson: kto decyduje, jakie są potrzeby? Trzy podejścia: zawodowego eksperta, demokratyczne, uczestniczące

Podejście „zawodowego eksperta”: I: eksperci decydują, co ma stanowic minimalny poziom w zakresie jedzenia, mieszkania, dochodów itp. (Rowntree), II: czerpanie informacji z wyników badan empirycznych nauk społecznych, ukazujących, jak w rzeczywistości ludziom się żyje (Bradshaw)+ „podejście ograniczonych wydatków”: wykorzystuje ona dane na temat braku wydatków na towary luksusowe

Podejście „demokratyczne”: jest nazywane również konsensualnym. Bierze się pod uwagę opinie społeczeństwa (badania przeprowadzane na podstawie ankiet; wywodzą się z Brytyjskich Badan nad Minimum Socjalnym: Mack/Lansley). Proces składa się z trzech etapów: identyfikacja towarów, bez których nie można się obejść, identyfikacja osób, które musza się bez nich obejść, ustalenie poziomu dochodów, które mogą do tego doprowadzić

Podejście „uczestniczące”: ludzie biedni są ekspertami w dziedzinie ubóstwa, i ich opinie powinny być brane pod uwagę na każdym szczeblu badan

Pytanie typu „kto”? dotyczące jednostki analizy: czy powinniśmy badać gospodarstwa domowe czy jednostki?

Skala ekwiwalentności: jest sposobem na uwzględnienie ekonomii skali, oraz odmiennych potrzeb dorosłych i dzieci; przeważnie nie bierze pod uwagę dodatkowych kosztów (które wynikają np. z inwalidztwa)

Pytanie typu „kto”? dotyczące przedmiotów porównania: a). geograficznego (np. stany w USA), dzieci (w odniesieniu do innych dzieci czy całej populacji)

Nierówność społeczna: osoby żyjące w ubóstwie wykluczane są z życia publicznego, osoby uprzywilejowane są w stanie wykluczyć resztę społeczeństwa z wyjątkowych korzyści, jakimi dysponują (John Scott)

Doświadczenie ubóstwa: przykład: badania w WB s. 72

Plec: feminizacja ubóstwa, ubóstwo ukryte, zależność ekonomiczna, poświęcania się, ubóstwo czasu

Rasa: dyskryminacja rasistowska i rasizm, rasistowskie stereotypy, underclass

Urasowienie: służy tworzeniu stereotypów i stygmatyzacji rasy Czarnej poprzez łączenie jej z ubóstwem i uzależnieniem od opieki społecznej, co może napiętnować beneficjentów pomocy społecznej

Niepełnosprawność: ludzie niepełnosprawni mogą Stanowic nawet 20% najuboższych w skali światowej (przyczyny: specjalna dieta, leki, dostosowanie mieszkania itd.; niższe dochody -wyższe wydatki; dyskryminacja i wykluczenie)

Starość: ubóstwo bardziej widoczne na Południu niż na Północy; wyższe wydatki

Dzieciństwo: USA, WB, Kanada, Włochy, UE: wskaźnik ubóstwa dzieci jest wyższy niż całej populacji (w Skandynawii odwrotnie); ważne warunki to przynależność klasowa i rasowa

Bieda ma swoja topografie w trzech znaczeniach:

I:. bieda związana jest z ludźmi (segregacja miejska, szczególnie widoczna w USA)

II. bieda związana jest z miejscem; chodzi o społeczne i fizyczne aspekty najbliższego otoczenia, wraz z infrastruktura usług publicznych i prywatnych

III. jest odczuwana w ramach społecznej i fizycznej przestrzeni najbliższego otoczenia

+ otoczenie może wpływać wyniszczająco fizycznie i psychicznie

Wykluczenie społeczne: (Max Weber+ Durkheim, Merton): odnosiło się do zasobów, w jakich grupy mogą (dzięki procesowi zamknięcia społecznego) zagwarantować sobie pewne przywileje i je utrzymać kosztem innych grup

+ po raz I pojecie to zostało wykorzystane we Francji w latach '70 w odniesieniu do zmarginalizowanych grup, które nie zostały „wyłapane” przez system

Silver: 3 paradygmaty wykluczenia społecznego:

a). solidarnościowy: zerwanie więzów miedzy jednostkami a społeczeństwem

b). specjalizacji: (indywidualny) wykluczenie jest konsekwencja specjalizacji: zróżnicowania społecznego, ekonomicznego podziału pracy, oraz oddzielenie rożnych sfer życia społecznego

c). monopolowy: „zamkniecie społeczne”; monopol władzy i zasobów

Dyskursy wg. Levitasa:

a). RED: odnosi się do pojęcia egalitarnego i redystrybutywnego (obywatelstwo, prawa, sprawiedliwość społeczna, władza); wertykalne, hierarchiczne relacje(ktoś jest na szczycie, ktoś jest na dnie)

b). MUD: dyskurs moralistyczny, wyrażany przy pomocy stygmatyzujących określeń (np. underclass) aby wykazać, iż niektóre jednostki różnią się pod względem kulturowym od reszty społeczeństwa

c). SID: dyskurs społecznej integracji (WB, UE); zajmuje się spójnością społeczna i skupia się w szczególności na problemie wykluczenia z pracy

+SID i MUD: płaskie, horyzontalne relacje: „swój”-„obcy”

Inkluzja społeczna: celem jest integracja społeczna, głownie przez prace;

Performatywne konstruowanie inkluzji (Levitas): włączenie w struktury społeczne oraz w rynek pracy poprzez szereg działań, które obejmują nie tylko poszukiwanie pracy lub szkolenia, ale również edukacje rodzicielska, rozwijanie umiejętności społecznych

Niekorzystna inkluzja (forma inkluzji pozbawiająca upodmiotowienia): Sen: włączanie w rynek poprzez niskopłatne prace, nie jest końcem biedy; nieodpłatna praca, opieka czy wolontariat, nie cieszą się społecznym szacunkiem i są marginalizowane

+ niektórzy badacze twierdza, ze to uczestnictwo a nie inkluzja, jest najlepszym rozwiązaniem

Związki pomiędzy wykluczeniem społecznym a ubóstwem:

a). empiryczne: przyczynowo/sekwencyjne, deskrypcyjne

+ badania nie potwierdzają, iż istnieje silny związek miedzy izolacja społeczna a bieda

b). konceptualne: Wykluczenie społeczne: pojecie to jest traktowane jako „wartość dodana”: „ubóstwo i bieda staja się niewidzialne, ponieważ skrywa ja parasol wykluczenia społecznego; które obejmuje swoim zasięgiem kilka innych zjawisk” Oyen

+ spojrzenie pozytywne: pojecie to jest katalizatorem, które uwydatnia istotne aspekty biedy

c). symboliczne: odnosi się do tego, jak wykluczone jednostki czy grupy same się definiują, oraz jak są definiowane przez resztę społeczeństwa

d). pojecie wykluczenia społecznego swoim zasięgiem obejmuje podziały społeczne, tak wiec ma charakter wielowymiarowy (społeczny, ekonomiczny, polityczny, kulturowy)

e). jest procesem dynamicznym (mechanizm przyczynowy na poziomie społecznym i instytucjonalnym)

Dobrowolne wykluczenie: zarówno tych na górze, jak i tych na dole hierarchii społecznej

Traktowanie biednych jako Innego: dualistyczny proces różnicowania i demarkacji, linia wyznaczona miedzy nami a nimi; linia ta nie jest neutralna, negatywnie wartościuje (moralne zepsucie, zagrożenie, obciążenie ekonomiczne)

+ stereotypizacja (etykietowanie), stygmatyzacja, kategoryzowanie (instytucje rządowe, media, badacze społeczni)

Piętno (Goffman): przeciętny, zdrowy człowiek ulega w naszym umyśle swoistej redukcji, stając się kimś naznaczonym i niepełnowartościowym

Linie demarkacyjne: podział moralny; zostały stworzone z myślą o oddzieleniu osób zasługujących na szacunek od niezasługujących na niego

Pauperyzm: zubożenie

Lewis: „kultura ubóstwa”: pewna subkultura z jej wlanymi strukturami i logika, jako sposób życia, który przekazywany jest z pokolenia na pokolenie

+ underclass (przestępczość, bezrobocie itd.) : Murray/ uzależnienie od zasiłków, przestępczość (Morris)

+ uzależnienie od opieki społecznej

Brytyjskie badania: negatywne reakcje na słowa na b (bieda, biedni itd. s. 141); niechęć do stygmatyzacji i etykietowania; piętno, wstyd, upokorzenie, brak poczucia godności i szacunku

Reprezentacje biedy

+ biedni nie zasługujący na pomoc

+ zasługujący na pomoc

Media: biedni są niedostrzegani i niesłyszani

1

---