PODSTAWY PRAWA KARNEGO I POSTĘPOWANIA KARNEGO.

Wykład 1, 24 X 2010r.

POJĘCIE PRAWA KARNEGO.

Obszarem prawa karnego jest prawo karne materialne. Określa:

• czyny będące przestępstwami,

• kary grożące za popełnienie przestępstw,

• środki karne i zabezpieczające stosowane przy naruszeniu prawa,

• zasady odpowiedzialności karnej.

Prawo karne procesowe. Określa procesowe reguły postępowania organów państwowych w procesie karnym, a także uprawnienia i obowiązki stron uczestniczących w procesie karnym. Zawiera się w Kodeksie Postępowania Karnego (KPK) z 1997 r.

Prawo karne wykonawcze. Określa tryb wykonywania kar orzeczonych, jako przestępstwo oraz uprawnienia osób skazanych. Mieszczą się w jego ramach również zagadnienia penitencjarne (zawierające przepisy odnośnie wykonywania kary pozbawienia wolności). Zawiera się w Kodeksie Karnym Wykonawczym (KKW) z 1997r.

Prawo karne skarbowe. Dotyczy naruszeń interesu skarbu państwa z zakresie podatków, ceł, obrotu dewizowego. Zawiera się w Ustawie Karno Skarbowej (UKS) określającej zakres czynów karalnych, zasad odpowiedzialności i procedur.

Prawo karne międzynarodowe. Zawiera przepisy prawa wewnętrznego dotyczących przestępstw z elementem obcym i współpracy w sprawach karnych. Ogólniej obejmuje wszelkie międzynarodowe aspekty odpowiedzialności karnej (tzw. prawo karne kolizyjne, normy prawa dot. ekstradycji i innych form współpracy w sprawach karnych, normy prawa karnego odnoszące się do praw człowieka itp.)

DZIEDZINY SPOKREWNIONE Z PRAWEM KARNYM.

Nauka prawa karnego. Jej przedmiotem jest prawo karne, jako zespół obowiązujących przepisów. Głównie chodzi tu o wykładnię prawa karnego, tworzenie usystematyzowanego zbioru pojęć, instytucji i zasad prawa karnego, oraz ich wyjaśnianiem.

Kryminologia. To nauka o przestępczości i przestępcy. Zajmuje się: formułowaniem wniosków, opisem rozmiarów, struktury, dynamiki czy skutków społecznych przestępczości, często cechami fizycznymi, motywami, trybem życia cechami osobowości przestępcy.

Wiktymologia. Jest nauką o ofierze przestępstwa. Zajmuje się przede wszystkim badaniem zjawiska pokrzywdzenia ofiary przez dokonanie na niej przestępstwa, badaniem samej ofiary w celu ustalenia czynników tworzących podatność na stawanie się ofiarą oraz opracowywaniem metod zapobiegających owej wiktymizacji.

Kryminalistyka. To nauka o metodach i środkach wykrywania przestępstw, ścigania sprawców, uzyskiwania i utrwalania środków dowodowych znaczących dla procesu karnego.

Nauka o polityce kryminalnej. Nauka o polityce prowadzonej przez organy państwowe w zakresie: tworzenia prawa karnego, ścigania i karania przestępców, stosowania kar na przestępcach.

FUNKCJE PRAWA KARNEGO.

1. Funkcja sprawiedliwościowa. Zaspokaja indywidualne poczucie sprawiedliwości osoby pokrzywdzonej.

2. Funkcja ochronna. Ma służyć ochronie porządku społecznego, szczególnie w odniesieniu do tzw. przestępstw bez ofiar, jak np. nielegalne kopiowanie dokumentów, szpiegostwo.

3. Funkcja gwarancyjna. Gwarantuje obywatelowi, że nie odpowie za czyny, których prawo za przestępstwo nie uważa.

ZASADY PRAWA KARNEGO.

1. Zasada odpowiedzialności karnej za czyn.

Odpowiadamy za czyn, nie za myśli, poglądy zamiary, właściwości psychiczne czy fizyczne.

2. Zasada winy.

Podstawowym warunkiem osobistej zarzucalności czynu (inaczej winy) jest wystąpienie więzi psychicznej między sprawcą a czynem.

3. Zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej.

Odpowiedzialność może być tylko indywidualna. Jedna osoba nie może ponieść kary za przestępstwo popełnione przez osobę drugą. Nawet w przypadku przestępstwa zbiorowego każda z osób odpowiada indywidualnie za przestępstwo popełnione przez wiele osób.

4. Zasada humanitaryzmu.

Postulat, aby prawo karne było humanitarne, co oznacza, że powinno być pozbawione okrucieństwa, powinno zachowywać godności człowieka.

5. Zasada: nie ma przestępstwa bez ustawy (nullum crimen sine lege).

Nie można karać za czyn, który nie był zabroniony w momencie jego popełnienia. Obejmuje 5 reguł:

1. Prawo karne musi być prawem pisanym i zawartym w ustawie.

2. Przepisy prawa karnego muszą opisywać przestępstwo w sposób maksymalnie dokładny i czytelny dla jego zrozumienia i przestrzegania.

3. Niedopuszczalne jest stosowanie analogii na niekorzyść osoby oskarżonej.

4. Ustawa karna wprowadzająca odpowiedzialność karną bądź ją zaostrzająca nie może działać wstecz; może jednak likwidować odpowiedzialność bądź ją łagodzić.

5. Kara za przestępstwo musi być bezwzględnie oznaczona i przewidziana we wcześniej wydanej ustawie.

ŹRÓDŁA POLSKIEGO PRAWA KARNEGO.

1. Kodeks Karny (obowiązuje od 6 VI 1997 r. z późniejszymi zmianami).

2. Różnego rodzaju ustawy tematyczne, np.:

• O postępowaniu w sprawie narkomanów,

• O sprawach budowlanych (postanowienia z dziedziny prawa karnego też są zawarte).

Prawo międzynarodowe.

Konstytucja (zakreśla normy tworzenia prawa karnego).

Przepisy z innych dziedzin prawa (np. z prawa cywilnego).

OBOWIĄZYWANIE USTAWY KARNEJ.

Ustawa karna obowiązuje od momentu wejścia w życie (z dniem jej ogłoszenia, bądź według daty rozpoczęcia obowiązywania ustawy zawartej w tej ustawie). Końcowy moment obowiązywania ustawy zawarty jest zaś w nowej ustawie obejmującej tą samą problematykę, co ustawa wcześniejsza.

Obowiązywanie ustawy przed wydaniem prawomocnego wyroku. Wówczas stosowana jest ustawa względniejsza (dogodniejsza).

W przypadku zmiany ustawy w odniesieniu do sprawy osądzonej - zasada stabilności wyroków, ale:

• Czyn jest już objęty, jako czyn zabroniony, wskazanie ulega zatarciu z mocy prawa a wyrok traci moc.

• Jeżeli górna granica kary w nowej ustawie jest niższa od kary orzeczonej, to wymierzoną karę obniża się do górnej granicy kary przewidzianej w nowej ustawie.

• Jeżeli w nowej ustawie czyn przestaje być objęty karą pozbawienia wolności, to karę tą zamienia się na grzywnę bądź karę ograniczenia wolności.

1. ZASADA TERYTORIALNOŚCI.

Polską ustawę karną stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium RP, jak również na polskim statku wodnym czy powietrznym, chyba, że umowa międzynarodowa, której RP jest stroną, stanowi inaczej. Terytorium Polski zgodnie z granicami lądowymi to powierzchnia ziemi z wodami wewnętrznymi, morskie wody przybrzeżne (do 12 mil), słup powietrza nad jego obszarami (90 km) i wnętrze ziemi (do samego środka).

2. ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI (NARODOWOŚCI).

1. Podmiotowa.

Odnosi się do obywateli kraju. Ustawę karną polską (art.9) stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą.

Zasada podwójnej przestępczości czynu (art.11§1). Warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą jest uznanie takiego czynu za przestępstwo również przez ustawę obowiązującą w miejscu jego popełnienia.

2. Przedmiotowa (ograniczona).

Ustawę karną polską stosuje się do cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo skierowane przeciwko interesom RP obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej itp. musi być spełniony warunek przestępności czynu. Warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą jest uznanie takiego czynu za przestępstwo.

3. Nieograniczona (zasada narodowości przedmiotowej).

Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia przestępstwa, ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego i cudzoziemca w razie popełnienia:

• Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu zewnętrznemu i wewnętrznemu RP,

• Przestępstwa przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym (za granicą),

• Przestępstwa przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym,

• Przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego.

Immunitety - stałe lub tymczasowe uchylenie karalności czynu wypełniającego znamiona przestępstwa.

OGÓLNE POJĘCIE PRZESTĘPSTWA.

1. Definicja przestępstwa.

Przestępstwem jest czyn człowieka zabroniony przez obowiązującą ustawę pod groźbą kary, jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.

2. Pojęcie przestępstwa.

1. Przestępstwo, jako czyn człowieka. Do odpowiedzialności karnej pociągnięte mogą zostać tylko osoby fizyczne, nie mogą do niej zostać pociągnięte osoby prawne.

2. Czyn człowieka, jako czyn zewnętrzny. Czyn - to zewnętrzne zachowanie się człowieka (działanie bądź zaniechanie) które jest zależne od jego woli. Czynem nie jest odruch bezwarunkowy. Czyn zewnętrzny oznacza, że musi być jakiś czyn, nie może być to przykładowo myśl.

3. Czyn zabroniony, ustawowe znamiona przestępstwa. Przestępstwo musi być czynem zabronionym przez ustawę karną (musi odpowiadać ustawowemu opisowi przestępstwa określonego typu) i musi wyczerpywać ustawowe znamiona przestępstwa.

4. Bezprawność czynu. Bezprawność wyraża zabronienie danego czynu pod groźbą kary. Występuje przykładowo, gdy wyróżnione są wszystkie znamiona przestępstwa, jednak inne przepisy PK bądź innej gałęzi prawa zezwalają na takie zachowanie (ryzyko sportowe, strzelanie przez policjanta).

5. Wina (art1§3 kk: „nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w chwili czynu”). Okoliczności wyłączające winę: wiek sprawcy (17 lat), niepoczytalność sprawcy, błąd, działanie na rozkaz, stan wyższej konieczności. Wina może być umyślna bądź nieumyślna.

6. Społeczna szkodliwość. Przyjmuje się, że zachowania opisane w KK są społecznie szkodliwe i w praktyce konkretny czyn może tej cechy nie mieć

3. Klasyfikacja przestępstw.

Przestępstwem jest:

1. Zbrodnia - czyn zabroniony, zagrożony karą pozbawienia wolności na okres nie krótszy od 3 lat, bądź karą surowszą.

2. Występek - czyn zabroniony, zagrożony karą pozbawienia wolności na okres dłuższy niż 1 miesiąc, karą ograniczenia wolności bądź karą grzywny o wartości 30 stawek dziennych.

3. Wykroczenie - czyn zabroniony, zagrożony karą aresztu do 30 dni.

4. Formy winy.

Wina może być umyślna (zbrodnia, występek, wykroczenie) jak i nieumyślna (występek, wykroczenie). Aby wina była nieumyślna, nieumyślność musi być wyraźnie ustanowiona przez użycie zwrotu „nieumyślność” bądź podobnego zwrotu.

5. Formy czynu.

Mogą być popełnione przez działanie (gwałt, napaść itp.) bądź zaniechanie (nie zawiadomienie o przestępstwie, nie udzielenie pomocy rannemu itp.).

6. Znamię skutku.

Wyróżniamy tu przestępstwa:

• Bezskutkowe (formalne) - polegają na określonym zachowaniu się np. nakłanianie do nierządu, fałszywe zeznania, itp. ewentualne skutki tych zachowań mogą mieć znaczenie dla wymiaru kary.

• Skutkowe (materialne) - do znamion tych przestępstw należy skutek, są to np. uszkodzenie rzeczy, pożar, pozbawienie człowieka wolności, obawa itp.

• Typy przestępstw.

1. Typ podstawowy - typ przestępstwa będący punktem wyjścia; za dane przestępstwo (np. pozbawienie drugiego człowieka wolności)

2. Typ kwalifikowany - zagrożony surowszą karą (np. podstawa i szczególne udręczenie człowieka pozbawianego wolności)

3. Typ uprzywilejowany - wynika z okoliczności łagodzących i ma niższy wymiar kary (np. morderstwo pod wpływem silnego wzburzenia).

• Tryby ścigania.

1. Z oskarżenia prywatnego - w KK jest ich niewiele, są to np. zniewaga, zniesławienie, naruszenie nietykalności cielesnej.

2. Z oskarżenia publicznego - większością tego typu przestępstw zajmują się prokuratorzy (ściganie z urzędu), np. zabójstwo.

STRUKTURA PRZESTĘPSTWA.

Wiek sprawcy od 17 roku życia, niższy może być od 15 lat. Nieletni, który po ukończeniu 15 roku życia dopuszcza się bardzo poważnego czynu zabronionego (art. 10 KK) może odpowiadać na zasadach określonych w Kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a szczególnie, jeśli poprzednio stosowane środki wychowawcze i poprawcze okazały się bezskuteczne. W przypadku nieletniego orzeczona kara nie może przekroczyć
górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przestępstwo i sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Wyróżniamy przestępstwa:

1. Indywidualne - gdy w opisie ustawowym znamię podmiotu określone jest przez dodatkową cechę np. żołnierz, matka, funkcjonariusz publiczny.

• Właściwe - brak cechy wyklucza byt przestępstwa.

• Niewłaściwe - szczególna cecha podmiotu przestępstwa decyduje o stworzeniu jego typu kwalifikowanego.

• Powszechne - gdy podmiotem jest osoba odpowiadająca ogólnym cechom podmiotu przestępstwa.

1. Strona przedmiotowa przestępstwa.

Są to zjawiska psychiczne towarzyszące zachowaniu się sprawcy, wyrażające stosunek psychiczny sprawcy do czynu. Należą tu:

• Czyn (zachowanie się)

• Okoliczności, w których popełniono przestępstwo

• Skutek czynu

• Czas i miejsce

• Sposób popełnienia przestępstwa

• Przedmiot wykonawczy czynu (materialny)

• Formy czynu.

1. Przestępstwa trwałe - rozciągające się w czasie, utrzymywanie pewnego stanu rzeczy ciągnie się w czasie, np. posiadanie broni.

2. Przestępstwa wieloosobowe - odpowiedzialność indywidualna i osobista, ale występuje wielu sprawców.

3. Przestępstwa wieloczynowe - np. znęcanie się nad członkami rodziny.

WYKŁAD 2, 7 XI 2010r.

Wina - więź psychiczna między sprawcą a czynem.

1. Wina umyślna.

Umyślne popełnienie czynu występuje wówczas, gdy sprawca miał zamiar jego popełnienia, chce go dokonać, bądź też przewiduje dokonania tego czynu i mimo świadomości przestępstwa decyduje się na ten czyn.

1. Formy winy umyślnej:

• W zamiarze bezpośrednim - zachodzi wtedy, gdy sprawca uświadamiając sobie, że wypełnia znamiona czynu zabronionego albo, że jego zachowanie się może wypełnić jego znamiona - chce popełnienia tego czynu.

• W zamiarze ewentualnym (wynikowym) - zachodzi wtedy, gdy sprawca możliwość popełnienia czynu zabronionego przewiduje i godzi się na to (jest obojętny).

• Różnice:

• W zamiarze ewentualnym w elemencie świadomości - nie może być pewności wypełnienia znamion przestępstwa

• W zamiarze ewentualnym w elemencie woli - nie może być „chcenia” tylko „godzenie się” na czyn.

1. Wina nieumyślna.

Nieumyślne popełnienie czynu występuje wówczas, gdy sprawca nie miał zamiaru popełnienia czynu zabronionego, jednak na skutek niezachowania ostrożności w pewnych okolicznościach mógł ten czyn przewidzieć bądź przewidywał. Przesłanką jest naruszenie zasad ostrożności.

1. Formy winy nieumyślnej.

• Lekkomyślność (świadoma wina nieumyślna).

Jest to świadome naruszenie zasad ostrożności przewidując, że popełnia się czyn zabroniony, lecz bezpodstawnie przypuszczając że się go uniknie.

• Element świadomości (podobny w zamiarze ewentualnym) - sprawca przewiduje możliwość

• Element woli - nie chce, przypuszcza że uniknie.

• Niedbalstwo (nieświadoma wina umyślna).

Sprawca możliwości popełnienia czynu nie przewiduje, chociaż mógł i powinien przewidzieć. Sprawca nie wykorzystał swoich możliwości intelektualnych.

Elementy niedbalstwa:

• Świadome bądź nieświadome naruszenie zasad ostrożności i związek przyczynowy między czynem a naruszeniem,

• Możliwość przewidywania czynu zabronionego.

1. Przedmiot przestępstwa.

Przedmiotem przestępstwa są dobra chronione: życie, wolność, własność, bezpieczeństwo itd. Czasami przepis prawa karnego sam w sobie zawiera informację o tym, jakie dobro chroni, a czasem trzeba wyinterpretować taką informację z brzmienia przepisu prawa karnego.

Sposoby naruszania dobra dobra chronionego:

• Podział przestępstw ze względu na przedmiot ochrony:

• Polegają na naruszeniu dobra prawnego (uszczerbek wyrządzony na danym dobru)

• Polegają na narażeniu dobra prawnego na konkretne niebezpieczeństwo - do znamion należy stan niebezpieczeństwa dla danego dobra, np. spowodowanie pożaru, udział w bójce czy pobiciu.

• Abstrakcyjne narażenie dobra prawnego - do znamion należy zachowanie uważane za niebezpieczne, choć to niebezpieczeństwo nie należy do znamion, a jest jedynie motywem kryminalizacji przez ustawodawcę, np. używanie broni bądź innego narzędzia zagrażającemu życiu czy zdrowiu człowieka podczas bójki bądź pobicia itp.

FORMY POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA.

1. Formy zjawiskowe - sprawstwo, współsprawstwo, sprawstwo kierownicze, podżeganie (nakłanianie), pomocnictwo.

2. Formy stadialne - dokonanie, usiłowanie, przygotowanie.

1. Formy zjawiskowe.

Sprawstwo (jednosprawstwo, zwykłe sprawstwo, sprawstwo indywidualne)

Jedna osoba swoim zachowaniem wypełnia wszystkie znamiona czynu zabronionego.

Współsprawstwo.

To wykonanie czynu zabronionego wspólnie bądź w porozumieniu z inną osobą (z innymi osobami). Współsprawcy mogą dokonywać działań:

• Jednorodnych - np. zabójstwo przez kilka osób które zadają ciosy nożami,

• Różnych (niejednorodnych) - np. rozbój gdzie jedna osoba grozi ofierze, a druga zabiera portfel (żadna z tych osób nie wypełnia całości znamion przestępstwa rozboju).

Sprawstwo kierownicze.

Za sprawstwo odpowiada ten, który kieruje wykonanie czynu zabronionego przez drugą osobę lub wykorzystując uzależnienie drugiej osoby od siebie poleca jej wykonanie czynu zabronionego.

Są dwa rodzaje sprawstwa kierowniczego:

• Sensu stricto - jego istotą jest podporządkowanie (może być w formie autorytetu bądź władzy faktycznej) i kierowanie dokonaniem czynu zabronionego; występuje w relacji przełożony - podwładny. Nie musi się wiązać z wydaniem polecenia.

• Sensu largo - występuje w formie wydania polecenia dokonania czynu zabronionego, przy wykorzystaniu zależności (np. urzędowej, wojskowej, narkomana od dealera). Nie musi się wiązać z kierowaniem dokonania czynu.

Indywidualizacja czynu.

Każdy ze współdziałających przy popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności, niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających.

Nie odpowiada się również za:

• Eksces współdziałającego - przekroczenie polecenia dokonania czynu zabronionego nie obciąża sprawcy kierowniczego np. sprawca kierowniczy nakazuje pobić, a sprawca wykonawczy zabija.

• Czynny żal - dobrowolne starania zapobiegnięcia dokonania czynu zabronionego przez współdziałającego bądź zapobiegnięcie dokonania takiego czynu (nie wystarczy zerwanie porozumienia). Wówczas sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do takiego sprawcy.

Podżeganie (nakłanianie).

Występuje wówczas gdy jedna osoba chcąc aby druga dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego.

Pomocnictwo.

Występuje wówczas, gdy kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie. Może być w formie dostarczenia narzędzia zbrodni, udzielenia rady czy informacji itp. Może być przed lub w trakcie lub po dokonaniu czynu zabronionego (jeśli po to poplecznictwo lub paserstwo).

2. Formy stadialne.

Należy podkreślić iż zamiar nie jest formą stadialną, gdyż przestępstwo to czyn, nie nastawienie sprawcy. Ponadto nie każde przestępstwo ma wszystkie formy stadialne gdyż gdy mamy do czynienia z przestępstwem nieumyślnym, wtedy wyróżniamy tylko dokonanie.

Dokonanie.

Sprawca dokonuje czynu zabronionego wypełniając wszystkie znamiona przestępstwa.

Przygotowanie.

Zachodzi, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego, podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania. Jest karalne wtedy, gdy ustawa tak stanowi, ogólną zasadą jest niekaralność przygotowań. Karalne jest np. w przypadku fałszowania dokumentów czy pieniędzy. Istnieją także samodzielne przestępstwa będące jednocześnie przygotowaniem do popełnienia innego przestępstwa, np. zakup broni w celu zabicia.

Usiłowanie.

Występuje gdy ktoś w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, który jednak nie następuje. Sąd wymierzając karę za usiłowanie wymierza karę w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa.

Usiłowanie nieudolne.

Występuje gdy dokonanie czynu zabronionego jest niemożliwe z powodu:

• Braku świadomości, że dokonanie przestępstwa jest niemożliwe,

• Ze względu na brak przedmiotu zamachu,

• Ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego.

WYŁĄCZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ.

Są różnego rodzaju sytuacje w których odpowiedzialność karna nie następuje - stany faktyczne (niewykrycie sprawcy) lub z natury prawnej (przedawnienie, warunkowe umorzenie).

1. Okoliczności wyłączające przestępność czynu (trzy grupy):

1. Okoliczności wyłączające bezprawność czynu (kontratypy) - czyn wypełnia znamiona przestępstwa jednak nie jest przestępstwem, gdyż prawo stanowi inaczej. Są to następujące okoliczności: obrona konieczna, stan wyższej konieczności, działanie w ramach uprawnień i obowiązków, zgoda pokrzywdzonego, czynności lecznicze, karcenie młodocianych, uprawianie sportu, uzasadnione ryzyko (naukowe), ostateczna potrzeba i zwyczaj.

2. Okoliczności wyłączające winę - czyn pozostaje bezprawny, ale nie jest przestępstwem bo brak jest elementu zawinienia. Mogą to być: błąd co do faktów, niepoczytalność, nieświadomość bezprawności czynu, rozkaz przełożonego.

3. Okoliczności wyłączające społeczną szkodliwość czynu - tzw. znikoma społeczna szkodliwość czynu )art. 1 § 2 kk)

2. Kontratypy.

Obrona konieczna.

Nie popełnia przestępstwa kto w obronie koniecznej odbiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu i w sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu.

Stan wyższej konieczności.

To czyn sprzeczny z prawem karnym, poświęcający dobro w imię ochrony innego dobra, w sytuacji, w której nie można było się inaczej zachować, a dobro poświęcone jest niższej wartości niż dobro ratowane.

Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia nieprawnego bezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionym prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.

Stan wyższej konieczności a obrona konieczna.

Stan wyższej konieczności	Obrona konieczna
Niebezpieczeństwo (szersze niż zamach)	Bezprawny zamach
Poświęcenie innego dobra	Odpieranie zamachu

Działanie w ramach uprawnień lub obowiązków.

Jest prawne (legalne) gdy jest przyzwolone w przepisach prawa, musi być upoważniony do tego i zgodny z procedurą. Istnieje podstawa prawna wykonywanej czynności, osoba ją wykonująca ma do tego uprawnienia, jest zgodna z prawem. Wówczas jest wyłączona bezprawność czynu.

Zgoda pokrzywdzonego.

Zgoda jest skuteczna prawnie gdy spełnia trzy warunki:

• Dotyczy dobra, którym osoba udzielająca zgody może swobodnie dysponować (nawet za zgodą uprawnionego nie mogą być naruszone dobra: życie, zdrowie, wiarygodność dokumentu),

• Zgoda jest dobrowolna,

• Zgoda istnieje w chwili czynu.

Czynności lecznicze.

Spowodowanie skutków negatywnych w przypadku czynności leczniczych nie jest przestępstwem kiedy:

• Działanie było podjęte w celach leczniczych,

• Osoba podejmująca się działania była do tego uprawniona i działała zgodnie z zasadami sztuki medycznej,

• Była zgoda leczonego (nie dotyczy to skazanego który wg. Art. 118 kkw mogą być leczeni bez zgody)

Karcenie nieletnich.

Karcenie aby nie było przestępstwem spełniać musi pewne warunki:

• Musi mieć cel wychowawczy,

• Wykonywane może być tylko przez rodziców bądź prawnych opiekunów nieletniego,

• Ograniczenie wolności dziecka (np. otwieranie poczty, zamknięcie dziecka w domu tzw. szlaban)

• Nie może przekraczać pewnego stopnia intensywności (aby karcenie nie zamieniło się w znęcanie).

Ryzyko sportowe.

Nie jest przestępstwem uprawianie sportu naruszającego nietykalności cielesnej zawodnika (opiera się na zgodzie obu stron). Działanie ma miejsce w ramach ryzyka sportowego, gdy spełnia warunki:

• Uprawianie dyscypliny sportowej jest dozwolone w przepisach prawa,

• Działanie zostało podjęte w celu sportowym,

• Działanie nie narusza reguł danej dyscypliny sportowej,

Ryzyko nowatorstwa.

Należą tu eksperymenty naukowe. Muszą spełniać warunki:

• Muszą być zgodne z wiedzą,

Ostateczna potrzeba.

Dotyczy sytuacji nie posłuchania rozkazu przełożonego przez żołnierza.

Zwyczaj.

Wyłączenie przestępczości czynu który mieści się w ramach pewnego społecznie akceptowanego zwyczaju, np. śmigus-dyngus.

WYŁĄCZENIE WINY.

1. Niepoczytalność - nie popełnia przestępstwa kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego bądź innego uszkodzenia czynności psychicznych nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.

2. Błąd co do faktu - nie popełnia czynu umyślnie zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiących jego znamię.

3. Błąd co do prawa - nie popełnia przestępstwa kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości bezprawności.

WYKŁAD 3, 28 XI 2010

ZBIEG PRZESTĘPSTW I PRZEPISÓW USTAWY.

1. Przesłanki zbiegu przestępstw.

1. ten sam sprawca,

2. popełnia dwa lub więcej przestępstw,

3. przed wydaniem jednego z wyroków za którekolwiek z przestępstw.

2. Kara łączna.

W sytuacji gdy występują przesłanki zbiegu przestępstw, KK przewiduje łączenie kar (np. grzywna + grzywna). KK przewiduje dwie górne i jedną dolną granicę łączonej kary:

1. minimum - kara łączna nie może być niższa od najwyższej z wymierzonych kar,

2. I maksimum - kara łączna nie może być wyższa od sumy wszystkich kar,

3. II maksimum - kara łączna określana jest oddzielnie dla każdego rodzaju kary i wynosi:

• dla grzywny - 810 stawek dziennych,

• dla kary ograniczenia wolności - do 2 lat,

• dla kary pozbawienia wolności - do 15 lat.

Zasady kary łącznej stosuje się również do środków karnych (art.39 pkt 1-3 kk).

Gdy za jedno z przestępstw wymierzono karę karę dożywotniego pozbawienia wolności bądź 25-u lat pozbawienia wolności, wówczas mamy do czynienia z zjawiskiem absorpcji (kara najsurowsza pochłania kary łagodniejsze; wykonaniu podlega najsurowsza kara) a także, kara ta traktowana jest jako kara łączna.

W wypadku zbiegu 2-óch lub więcej kar 25-u lat pozbawienia wolności, sąd może orzec karę łączną w wymiarze dożywotniego pozbawienia wolności.

3. Ciąg przestępstw.

Występuje wtedy, gdy:

• Sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw,

• W krótkich odstępach czasu (do 6-u miesięcy),

• W podobny sposób (oznacza tę samą kwalifikację prawną; kwalifikacja prawna - przyporządkowanie konkretnego czynu przepisowi prawnemu) ,

• Zanim zapadł pierwszy wyrok za którekolwiek z przestępstw.

Za ciąg przestępstw sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu którego znamiona wyczerpuje każde z przestępstw w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

4. Zbieg kar.

Występuje w sytuacji, gdy pewne kary nie podlegają łączeniu. Mamy wówczas do czynienia z tzw. zbiegiem kar, które wykonuje się wtedy kolejno.

5. Przestępstwo ciągłe.

Występuje gdy:

• sprawca popełnia przestępstwo w krótkich odstępach czasu,

• dwa lub więcej zachowań,

• W wykonaniu z góry powziętego zamiaru,

W skrócie występuje gdy sprawca podejmuje wiele działań w celu osiągnięcia zamierzonego zamiaru.

Przestępstwo ciągłe uważa się za jeden czyn zabroniony.

Karę wymierza się z przepisu naruszonego przez tak zdefiniowane przestępstwo ciągłe bez możliwości jej zaostrzenia powstającego ustawowego zagrożenia.

6. Zbieg przepisów ustawy.

Zbieg przepisów ustawy zachodzi wtedy, gdy jeden czyn wypełnia znamiona dwóch lub więcej przestępstw. Wówczas sąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. Kara wymierzana jest na podstawie przepisu przewidującego najsurowszą karę, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu innych środków przewidzianych w ustawie na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.

7. Pozorny zbieg przepisów.

1. Wyłączenie przepisu ogólnego przez przepis szczególny (lex specialis de-rogat legi generali) - następuje gdy przepis szczególny określa typ przestępstwa odznaczający się specyficznymi cechami w porównaniu z typem formułowanym ogólnie (np. kradzież z włamaniem nie zbiega się ze zwykłą kradzieżą).

2. Wyłączenie przepisu pochłoniętego przez przepis pochłaniający (lex consumens derogat legi consumptae) - gdy konkretny czyn wyczerpuje znamiona jednego przestępstwa, a jednocześnie fragment tego czynu wyczerpuje znamiona innego przestępstwa (np. gdy podczas gwałtu przestępca grozi ofierze że ją okaleczy - groźba nie zbiega się z gwałtem, wchodzi w zakres znamion przestępstwa zgwałcenia).

SYSTEM KAR.

Kara kryminalna to osobista dolegliwość ponoszona przez sprawcę jako odpłata za popełnione przestępstwo wyrażająca potępienie popełnionego przez niego czynu i wymierzana w imieniu państwa przez sąd.

1. Katalog kar (art. 32 kk) :

1. grzywna,

2. ograniczenie wolności,

3. pozbawienie wolności (do 15-u lat),

4. 25 lat pozbawienia wolności,

5. dożywotnie pozbawienie wolności.

1. Grzywna - to kara kryminalna o charakterze majątkowym orzekana za: przestępstwa skarbowe, wykroczenia, wykroczenia skarbowe. Za wybrane przestępstwa wymierza się karę grzywny liczonej w stawkach dziennych w wymiarze od 10 do 540 stawek, przy czym wysokość stawki dziennej wynosi od 10-u do 2000 zł. Orzekanie wysokości grzywny następuje w dwóch etapach: najpierw sąd określa liczbę stawek dziennych na którą skazuje oskarżonego, a następnie tą wysokość stawek dziennych podaje w jednostkach pieniężnych. Karę orzeka się jako samoistną gdy:

• ustawa tak stanowi,

• gdy następuje nadzwyczajne złagodzenie kary

• w wypadku zmiany kary za czyn na który już nie przewiduje się kary pozbawienia wolności,

jest to kara niesamoistna gdy sąd orzeka ją obok kary pozbawienia wolności, w sytuacji gdy sprawca popełnia przestępstwo w celu osiągnięcia korzyści majątkowych, gdy sąd warunkowo zawiesił karę pozbawienia wolności i wymierza karę za przestępstwo zaboru pojazdu w celu krótkotrwałego użycia.

2. Ograniczenie wolności - trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 12 miesięcy; kara wymierzana w miesiącach. Skazany w trakcie odbywania kary ograniczenia wolności:

• nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu,

• jest zobowiązany do wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy wskazanej przez sąd (na cele społeczne, w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej itd.) w wymiarze od 20 do 40 h w stosunku miesięcznym; miejsce, czas rodzaj i sposób wykonywania obowiązku pracy określa sąd. W stosunku do osoby zatrudnionej sąd może orzec potrącenie od 10 do 25% wynagrodzenia na rzecz Skarbu Państwa bądź na wskazany przez sąd cel społeczny, oraz nie może rozwiązać stosunku pracy bez zgody sądu.

• ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.

3. Kara pozbawienia wolności - trwa od miesiąca do 15 lat; wymierzana w miesiącach i latach.

4. Kara dożywotniego pozbawienia wolności i kara 25 lat pozbawienia wolności - mają charakter głównie izolacyjny, zabezpieczający społeczeństwo przed niebezpiecznymi sprawcami poważnych przestępstw. Istnieje możliwość skrócenia kary dożywocia poprzez ułaskawienie bądź przedterminowe zwolnienie po odbyciu 25 lat kary. Kary dożywocia nie stosuje się wobec sprawcy, który nie ukończył 18 lat w czasie popełnienia przestępstwa.

2. Środki karne (art. 39 kk).

1. pozbawienie praw publicznych,

2. zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej,

2a) zakaz prowadzenia działalności gospodarczej związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi,

2b) obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu,

2c) zakaz wstępu na imprezę masową,

2d) zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych,

2e) nakaz opuszczania lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,

3. zakaz prowadzenia pojazdów,

4. przepadek,

5. obowiązek naprawienia szkody i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,

6. nawiązka,

7. świadczenie pieniężne,

8. podanie wyroku do publicznej wiadomości.

1. Pozbawienie praw publicznych - obejmuje utratę praw które podzielić można na dwie grupy traconych uprawnień:

1. uprawnienia związane z działalnością w sferze publicznej:

• czynne i bierne prawo wyborcze do organów władzy publicznej, organów samorządu zawodowego czy gospodarczego,

• prawo do udziału w wymiarze sprawiedliwości,

• prawo do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego

• traci również posiadany stopień wojskowy i powraca do stopnia szeregowego (jest to kara tylko w stosunku do stopnia wojskowego).

2. uprawnienia związane z prawami honorowymi:

• utrata orderów, odznaczeń i orderów honorowych,

• utrata do zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw publicznych.

Karę pozbawienia praw publicznych sąd może orzec w przypadku skazania na karę pozbawienia wolności na okres nie krótszy od 3 lat za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie (art. 40 § 2 kk).

1. Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej - sąd może je orzec gdy:

1. sprawca przy popełnieniu przestępstwa nadużył stanowiska lub zawodu,

2. sprawca okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem

W obu przypadkach zaistnieć musi powiązanie między przestępstwem a nadużyciem/zagrożeniem.

Przepis dotyczący powyższego zakazu zawarty jest w art. 41 § 1 kk.

2. Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi - sąd może orzec ów zakaz w razie skazania na karę pozbawienia wolności za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajowości na szkodę małoletniego.

3. Obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu - sąd może orzec w razie skazania za przestępstwo przeciwno wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę poszkodowanego oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej.

4. Zakaz wstępu na imprezę masową - sąd orzeka jeżeli po popełnieniu przestępstwa zachowanie sprawcy wskazuje że jego udział w imprezach masowych zagraża innym dobrom chronionym. Zakaz ten jest połączony z obowiązkiem osobistego stawiennictwa w jednostce organizacyjnej policji lub innym miejscu wskazanym przez policję. Dotyczy również meczu piłki nożnej rozgrywanego przez polską kadrę narodową i polski klub sportowy poza granicami kraju.

5. Zakaz prowadzenia pojazdów - sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów gdy:

1. w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo, przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności jeżeli z okoliczności przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji (art. 42 § 1 kk),

2. sąd może orzec zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych bądź określonego rodzaju pojazdów mechanicznych, gdy sprawca w momencie popełnienia przestępstwa komunikacyjnego był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środków odurzających bądź zbiegł z miejsca wypadku bądź katastrofy,

3. sąd może fakultatywnie na zawsze orzec ten ośrodek gdy:

• gdy następstwem wypadku spowodowanego przez poszkodowanego jest śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu innej osoby niż sprawca.

1. Przepadek (przedmiotów lub korzyści majątkowych) - przepadek dotyczy przedmiotów:

1. które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa,

2. pochodzące bezpośrednio z przestępstwa („owoce przestępstwa”),

3. których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przesyłanie, przenoszenie bądź przewóz jest zakazany.

2. Obowiązek naprawienia szkody i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę - w razie skazania sąd może orzec na wniosek pokrzywdzonego lub osoby uprawnionej obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem - w całości bądź w części. Zamiast obowiązku naprawienia szkody sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego.

4

---