ALKALOIDY

Podział alkaloidów:

• ALKALOIDY WŁAŚCIWE - zawierają azotowy układ heterocykliczny, pochodzi od aminy powstałej przez dekarboksylację aminokwasu

- Fenyloalanina lub Tyrozyna

- Tryptofan

- Ornityna

- Lizyna

- Histydyna

- Glicyna i kwas asparginowy

• PSEUDOALKALOIDY - substancje roślinne, zasadowe, zawierające azot

• PROTOALKALOIDY - związki powstałe z aminokwasów bądź amin biogennych, ale nie zawierające heterocyklicznego azotu

WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE:

• substancje mniej lub bardziej zasadowe

• związki zawierające grupy tlenowe są na ogół substancjami stałymi, krystalicznymi (wyjątek stanowi pilokarpina, arekolina, które są płynne)

• związki beztlenowe są często płynne i lotne (konina, nikotyna, sparteina)

• trudno rozpuszczalne w wodzie, łatwo rozpuszczalne w rozpuszczalnikach organicznych

• zwykle są optycznie czynne

I. ALKALOIDY PIRYDYNOWE I PIPERYDYNOWE

• grupa nikotyny i anabazyny

• grupa izopeletieryny

• grupa lobeliny

• grupa arekoliny

• grupa koniny

GRUPA NIKOTYNY I ANABAZYNY

NIKOTYNA

• syntezowana przez korzenie roślin z rodzaju Nicotiana- tytoń

• jad zwojowy o działaniu ganglioplegicznym lub synapotolitycznym

• poraża receptory cholinergiczne N w zwojach autonomicznych

• jest silnie toksyczna (Dawka śmiertelna dla człowieka wynosi 50-100mg)

• nadużywana przez palenie papierosów sprzyja powstawaniu nowotworów płuc i żołądka

• stosowana do zwalczania szkodników roślin oraz służy do otrzymywania kwasu nikotynowego i jego amidu

ANABAZYNA

• występuje w roślinach Nicotiana glauco- tytoń szlachetny

• stosowana do zwalczania szkodników roślin

GRUPA IZOPELETIERYNY

IZOPELETIERYNA

• zawarta w korze granatu (Punica granatum)

• ma działanie p/robacze, poraża mięśnie tasiemców

GRUPA LOBELINY

LOBELINA

• działanie synapsotropowe podobnie do nikotyny

• pobudza głownie ośrodek oddechowy

• stosowana jest jako analeptyk (pozajelitowo w stanach zahamowania czynności ośrodka oddechowego-zamartwica u noworodków, porażenie prądem i utonięcia)

• ma znaczenie w kuracjach odwykowych od nikotyny

• chlorowodorek lobeliny jest produktem farmakopealnym

IZOBELINA

• pobudza wydzielanie śluzu oskrzelowego

SEDAMINA

GRUPA AREKOLINY

Alkaloidy tej grupy występują w dojrzałych nasionach palmy Areca cotachu

AREKOLINA

• parasympatykomimetyk

• pobudza czynność gruczołów potowych, ślinowych i ruchy jelit

• stosowana wyłącznie w weterynarii jako środek p/robaczy i przeczyszczający

GRUPA KONINY

KONINA

• alkaloid pietrasznika (szczawolu) plamistego - Coanium maculatum

• jest silnym jadem zwojowym podobnym w działaniu do nikotyny

• dawka śmiertelna dla człowieka wynosi 0,5-1,0 g

• poraża ośrodek oddechowy

• wchłania się przez skore i błony śluzowe i ma znaczenie toksykologiczne

ALKALOIDY WIDŁAKÓW

Występują w zielonych częściach widłaków np. likopodyna. Są to związki toksyczne, nie stosowane w lecznictwie.

ALKALOIDY CHINOLIZYDYNOWE

SPARTEINA

• izolowana z żarnowca miotlastego (Sorothamus scoparius)

• substancja synapsotropowa

• stosowana doustnie w postaci siarczanu jako środek przeciwarytmiczny

CYTYZYNA

• poraża układ współczulny

• działa przeciwwymiotnie

• są próby zastosowania go jako środka odwykowego dla palaczy tytoniu

PREPARAT: Tabex

SUROWCE ROŚLINNE ZAWIERAJĄCE ALKALOIDY PIRYDYNOWE I PIPERYDYNOWE

a) HERBA LOBELIAE - Ziele lobelii

Lobelia (stroiczka) rozdęta - Lobelia inflanta

ALKALOIDY: LOBELINA I LOBININA

ZASTOSOWANIE - lobelina działa analeptycznie. Preparaty z surowca (np. Klemastin) są najczęściej stosowane jako leki przeciwdychawicze, pobudzające wydzielenie oskrzeli na drodze reflektorycznej.

b) CORTEX GRANATI - Kora granatu

Granatowiec właściwy - Punica granatum

ALKALOIDY: PSEUDOPELETIERYNA I IZOPELETIERYNA

ZASTOSOWANIE - jako środek p/tasiemcowy w weterynarii.

c) SEMEN ARECAE - Nasienie areki

Palma - Areca catechu

ALKALOIDY: AREKOLINA, AREKAIDYNA, GUWACYNA I GUWAKOLINA

ZASTOSOWANIE - stosowana głównie w weterynarii jako środek p/robaczy. Arekaidyna działa psychotropowo i pobudzająco.

d) HERBA SOROTHAMNI SCOPARII - Ziele żarnowca

Żarnowiec miotlasty -Sarothamnus scoparius

ALKALOIDY: SPARTEINA I SAROTAMINA

ZASTOSOWANIE - służy głownie do otrzymywania sparteiny.

e) NICOTIANA TABACUM - Tytoń szlachetny

Liście po wysuszeniu i fermentacji służą do wyrobu papierosów. Liście nikotyny służą do wyrobu preparatów owadobójczych, kwasu nikotynowego i jego amidów. Główny alkaloid to NIKOTYNA.

INNE: NORNIKOTYNA

e) SEMEN PIPERIS NIGRI - Nasienie pieprzu czarnego

Pieprz czarny - Piper nigrum

Dojrzałe nasiona o barwie czarnej zawierają jako substancje o bardzo ostrym smaku - piperynę. Surowiec stosuje się jako przyprawę pobudzającą łaknienie. Ze względu na sposób otrzymywania przyprawy dzieli się na 3 rodzaje:

• PIEPRZ CZARNY - z owoców niedojrzałych, suszonych i fermentowanych

• PIEPRZ BIAŁY - łagodniejszy, z dojrzałych owoców

• PIEPRZ ZIELONY - niedojrzale zielone nasiona marynowane w kwasie octowym lub mlekowym albo konserwowane solanką

II. ALKALOIDY TROPOWE

Stanowią pochodne tropanu.

• GRUPA TROPINY

• GRUPA EKGONINY

GRUPA TROPINY

HIOSCYJAMINA

Ester tropiny i kwasu tropowego

ATROPINA

• racemiczna odmiana hioscyjaminy; powstaje przy suszeniu surowców

• parasympatykolityk, antagonista acetylocholiny

• działa słabiej od hioscyjaminy

DZIAŁANIE:

• hamuje wydzielanie poty, śluzu, soku żołądkowego

• rozszerza źrenice oka

• powoduje przyspieszenie czynności serca

• zmniejsza napięcie mięśni gładkich jelit, pęcherzyka żółciowego i pęcherza moczowego.

• w większych dawkach działa pobudzająco na OUN

• stosowana jako siarczan atropiny w:

- w oftalmologii

- jako środek p/skurczowy w dawkach 0,5-2,0 mg/ dziennie

SKOPOLAMINA

• powstaje z hioscyjaminy,

• parasympatykolityk.

• w odróżnieniu od atropiny działa depresyjnie na czynności autonomiczne mózgu

STOSOWANA W POSTACI:

• bromowodoru, pozajelitowo w psychozach, chorobie Parkinsona, chorobie lokomocyjnej

• butylobromek skopolaminy (Buscopan, Scoplan) działanie spazmolityczne na mięśnie

gładkie

Nie ma działania ośrodkowego.

BELADONINA

Nie działa parasympatykolitycznie lecz na układ pozapiramidalny.

GRUPA EKGONINY

KOKAINA

Występuje w liściach Erythroxylon coca. Silny anestetyk. Pobudza okład współczulny i OUN. W przewodzie pokarmowym ulega rozkładowi. W lecznictwie stosowana jako środek znieczulenia miejscowego przed zabiegami operacyjnymi w laryngologii. Nadużywana jako narkotyk. Podczas żucia liści coca wraz z wapniem następuje w dużym stopniu zmydlenie kokainy do nie powodującej przyzwyczajenia ekgoniny.

SUROWCE ROŚLINNE ZAWIERAJĄCE ALKALOIDY TROPANOWE

a) FOLIUM BELLADONNAE - Liść pokrzyku

Pokrzyk wilcza jagoda- Atropa balladonna

ALKALOIDY: ATROPINA, APOCETROPINA, BELADONINA, SKOPOLAMINA

ZASTOSOWANIE - stosowany do wyrobów galenowych: Tinctura, Extractum, Intractum Belladonnae. Surowce pozyskiwane z pokrzyku są silnie trujące (zwłaszcza owoce), służy do otrzymywania naturalnej atropiny.

b) FOLIUM STRAMONII- Liść bielunia

Bieluń dziędzierzawa- Datura stramonium

ALKALOIDY: HIOSCYJAMINA, ATROPINA, SKOPOLAMINA

ZASTOSOWANIE - działa uspokajająco (skopolamina), służy do otrzymywania preparatów p/astmatycznych, natomiast liście i nasiona służą do otrzymywania atropiny.

c) FOLIUM COCA - Liść kokainowca

Krzew kokainowy- Erthroxylon coca

ALKALOIDY: KOKAINA

ZASTOSOWANIE - powoduje stany euforyczne, znosi uczucie zmęczenia i głodu. Przy stałym stosowaniu prowadzi do wyniszczenia organizmu. Napój coca-cola zawiera wyciąg z liści coca pozbawiony kokainy.

III. ALKALOIDY IZOCHINOLINOWE

• TYP BENZYLOIZOCHINOLINY I BENZYLOTETRAHYDROIZOCHINOLINY

• TYP APORFINY

• TYP PROTOBERBERYNY

• TYP BENZOFENANTRYDYNY

• TYP PROTOPINY

• TYP FTALIDOIZOCHINOLINY

• TYP MORFINIANU

• TYP EMETYNY

TYP BENZYLOIZOCHINOLINY I BENZYLOTETRAHYDROIZOCHINOLINY

PAPAWERYNA

Występuje w opium. Jest silnym spazmolitykiem, stosowana doustnie w postaci chlorowodorku w skurczach mięśni gładkich jamy brzusznej oraz w dychawicy oskrzelowej.

TYP APORFINY

BULBOKAPNINA

Działa antagonistycznie w stosunku do amfetaminy. Znosi pobudliwość ruchową. Nie wpływa na napięcie mięśniowe. Nie jest stosowana w lecznictwie.

GLAUCYNA

Izolowana z Siwca żółtego- Galaucium flavum. Działa wykrztuśnie i spazmolitycznie. Stosowana w postaci bromowodorku w preparatach p/kaszlowych.

MAGNOFLORYNA

Ma właściwości hipotensyjne i kuraryzujące.

BOLDYNA

Występuje w liściach Peumus boldus, który dostarcza surowca farmakognostycznego - Folium baldo. Stosowana jako cholereticum.

PREPARATY: BALDALOIN, BALDINE

TYP PROTOBERBERYNY

BERBERYNA

Występuje w Soku mlecznym Jaskółczego ziela - Chelidonium majus oraz Kłączach gorzknika kanadyjskiego - Hydrastis canadenisis. Działa żółciopędnie i p/bakteryjnie, stosowana jest również jako środek p/biegunkowy - rozkurcza mięśnie gładkie jelit. Siarczan berberyny stosowany jest w oftalmologii jako krople oczne w stanach zapalnych błon śluzowych.

NARKOTYNA - NOSKLAPINA

• stanowi część alkaloidów opium

• nie działa narkotycznie

• potęguje działanie analgetyczne morfiny

• pobudza ośrodek oddechowy

HYDRASTYNA

• jest składnikiem Kłączy gorzknika kanadyjskiego - Rhizoma hydrastidis

• działa jako haemostaticum (p/krwotocznie)

PALMATYNA

• p/arytmicznie

• inotropowo +

• analgetycznie

• p/bakteryjnie

BIKUKULINA

• działa na OUN; wypiera GABA

• podnosi ciśnienie tętnicze i zwiększa amplitudę skurczów serca

• nie stosowana w lecznictwie

TYP BENZOFENANTRYDYNY

• CHELIDONINA

• SANGWINARYNA

• CHELERYTRYNA

• NITYDYNA

• FAGARONINA

CHELIDONINA

• działa na OUN podobnie lecz słabiej od morfiny

• wykazuje słabsze od papaweryny działanie spazmolityczne na mięśnie gładkie

• jest trucizną mitotyczną

• wchodzi w skład preparatów p/skurczowych i fungistycznych

CHELERYTRYNA

• silnie drażni skore i błony śluzowe

• jest silnie toksyczna

• miejscowo działa znieczulająco

SANGWINARYNA

• działa lekko narkotycznie

• w większych dawkach wywołuje skurcze typu strychninowego

• jest inhibitorem acetylocholinoesterazy, 5-lipooksygenazy

NITYDYNA

• wykazuje działanie p/białaczkowe

• znajduje się w stanie badan klinicznych

FAGARONINA

• inhibitor polimerazy DNA

• działa p/nowotworowo

TYP MORFINIANU

• MORFINA

• KODEINA

• TEBAINA

*Alkaloidy te występują głownie w Maku lekarskim - Papaver samniferum

MORFINA

• główny alkaloid makowca (opium)

• narkotyczny lek p/bólowy

• poraża ośrodek oddechowy- efekt p/kaszlowy

• wywołuje skurcze zwieraczy mięśni gładkich - działanie zapierające

• stosowana jako silny analgetyk w postaci chlorowodorku w dawce 10-20 mg (podawana

• pozajelitowo lub doustnie)

• nadużywanie prowadzi do nałogu - morfinizmu

KODEINA

• występuje w opium w małych ilościach

• ma podobne lecz słabsze działanie niż morfina

• trudniej powoduje przyzwyczajenie

• stosowana jako lek p/kaszlowy i p/bólowy w dawce 20 mg najczęściej w postaci fosforanu

TEBAINA

• jest trucizna skurczowa

• nie stosowana w lecznictwie

• może służyć do otrzymania morfiny

TYP EMETYNY

• EMETYNA

• LEFELINA

*Alkaloidy te określane są jako alkaloidy Ipecacuanha ze względu na to ze występują w

Korzeniu ipekakuany.

EMETYNA

• stosowana ze względu na działanie pierwotniakobójcze

• leczenie czerwonki amebowej.

• ma właściwości:

- wykrztuśne: (0,2-0,3 g)

- wymiotne: (0,5- 1,0 g, max 4g na dobę)

IV. ALKALOIDY BIS -BENZYLOIZOCHINOLINOWE

• TALIKARPINA

• TETRANDRYNA

*Specjalna grupa alkaloidów izochinolinowych o charakterze dimetrycznym.

TETRANDRYNA

• działa przy podaniu doustnym

• obniża ciśnienie krwi

• p/gorączkowo

• p/zapalnie

SUROWCE ROŚLINNE ZAWIERAJĄCE ALKALOIDY IZOCHINOLINOWE

a) OPIUM

Synonimy - Opium crudum, Laudanium , Meconium, Makowiec

Stężały sok mleczny Maku lekarskiego (Papaver somniferum) uzyskany przez nacięcie ścian niedojrzałych torebek nasiennych i wysuszonych na powietrzu, a potem dosuszony w temp 60°C

ALKALOIDY: MORFINA, NOSKARPINA, KODEINA, PAPAWERYNA, TEBAINA, LAUDANOZYNA

INNE SKŁADNIKI: KWAS MLEKOWY, KWAS MEKONOWY, ŻYWICE, ENZYMY PRETEOLITYCZNE, FENOLOKWASY, FLAWONOIDY

ZASTOSOWANIE - silny narkotyczny lek p/bólowy, spazmolityczny, p/kaszlowy, zapierający

b) RADIC IPECANCUANHAE - Korzeń wymiotnicy

Wymiotnica lekarska - Caphealis ipecacuanha

ALKALOIDY: EMETYNA, CEFELINA

ZASTOSOWANIE - silnie drażnią błony śluzowe - przez drażnienie błony śluzowej żołądka pobudzają reflektoryczne wydzielanie oskrzelowe(działanie wykrztuśne i sekretolityczne), większe dawki wywołują wymioty. Emetyna działa pierwotniakobójczo.

c) HERBA CHELIDONI - Ziele glistnika

Glistnik jaskółcze ziele - Chelidonium majus

ALKALOIDY: CHELIDONINA, CHELERYTRYNA, SANGWINARYNA, BERBERYNA

ZASTOSOWANIE - działa spazmolitycznie w obrębie jelit i oskrzeli oraz słabo uspokajająco i żółciopędnie. Wyciągi z surowca pobudzają skurcze macicy, podnoszą ciśnienie krwi, rozszerzają naczynia

Wieńcowe. Sok mleczny stosowany jest do niszczenia brodawek. Surowiec jest nieco toksyczny i może wywołać ciężkie zatrucia przy dłuższym stosowaniu. Ziele glistnika wchodzi w skład mieszanek ziołowych (Cholagoga II) oraz preparatów spazmolitycznych i p/grzybiczych, ponadto wyciąg wchodzi w skład preparatu p/kaszlowego AZARINA.

d) RHIZOMA HYDRASTIDUS - Kłącze gorzknika kanadyjskiego

Gorzknik kanadyjski - Hydrastis canadesis

ALKALOIDY: HYDROSTYNA, BERBERYNA, TETRAHYDROBERBERYNA (KANADYNA)

ZASTOSOWANIE - stosowany w postaci wyciągu jako haemostatcicum w krwawieniach macicznych.

e) CORTEX BERBERIDIS- Kora berberysu

Berberys zwyczajny- Berberis vulgaris

ALKALOIDY: BERBERYNA

ZASTOSOWANIE - wykazuje właściwości żółciopędnie i lekko spazmolityczne, stosowana w chorobach wątroby i dróg żółciowych, ma właściwości antybiotyczne. Owoce berberysu są obfitym źródłem kwasów organicznych i witaminy C.

f) HERBA FUMARIAE- Ziele dymnicy

Dymnica pospolita - Fumaria officinalis

ALKALOIDY: PROTOPINA, BULBOKARPINA

ZASTOSOWANIE- stosowane w mieszankach ziołowych wątrobowych- działa rozkurczająco.

g) FOLIUM BOLDO- Liść boldo

Boldoa aromatyczna - Peumus boldus

ALKALOIDY: Boldyna

ZASTOSOWANIE - surowiec działa żółciopędnie i p/robaczo, głownie służy do otrzymywania boldyny. Preparat - BALDOIN.

V.ALKALOIDY INDOLOWE

- GRUPA HARMANU

- GRUPA JOHIMBINY

- GRUPA REZEPINY

- GRUPA EBURNAMINY

- GRUPA IBOGAINY

- ALKALOIDY STRYCHNOS

- ALKALOIDY SPORYSZKOWE

GRUPA HARMANU

HARMAN - występuje w dymie tytoniowym.

HARMINA - występuje w Zielu męczennicy (Passiflora incracta) ma właściwości

halucynogenne.

HARMALINA - silny inhibitor MAO, stosowana w chorobie Parkinsona.

GRUPA JOHIMBINY

JOHIMBINA

• sympatykolityk o działaniu owadobójczym

• wywołuje rozszerzenie naczyń krwionośnych skory, jelit, nerek, narządów płciowych

• obniża ciśnienie krwi

• stosowana w postaci chlorowodorku jako tonicum w impotencji i klimakterium

AJMALICYNA

• czyli Raubazyna

• główny alkaloid korzeni Catharanthus roseus

• występuje w korzeniach Ruwolfia serpentina

• sympatykolityk obwodowy, blokuje receptory α

• wchodzi w skład preparatów hipotensyjnych i krążeniowych

SERPENTYNA

Występuje w gatunkach z rodzaju Rauwolfia Vinca.

GRUPA REZEPINY

REZEPINA

• alkaloid korzeni Rauwolfii żmijowej - Rauwolfia serpentina

• sympatykolityk o właściwościach psychotropowych

• wywiera ośrodkowe działanie uspokajające

• wywiera obwodowe działanie sympatykolityczne

• powoduje długotrwały spadek ciśnienia krwi - w dawkach do 0,25 mg, większe dawki mogą spowodować stany psychotyczne, depresyjne i inne działania niepożądane

• składnik wielu preparatów stosowanych doustnie w chorobie nadciśnieniowej oraz jako leki uspokajające (anksjolityki)

WINAKAMINA

• alkaloid Vinca minor

• działa hipotensyjnie

• wpływa na lepsze ukrwienie mózgu

• stosowana w zaburzeniach mózgowo - naczyniowych i nadciśnieniu

GRUPA IBOGAINY

IBOGAINA

• wykazuje właściwości psychotropowe i halucynogenne

• może być stosowana jako środek przeciwdziałający uzależnienia narkotycznym

AJMALINA

• występuje w Rauwolfia serpentina

• stanowi lek p/arytmiczny, nie działa hipotensyjnie

ELIPTYCYNA

Działa cytostatycznie.

ALKALOIDY STRYCHNOS

STRYCHNINA

• alkaloid nasion Kulczyby - Strychnos nux vomica (Semen strychni)

• silna trucizna roślinna

• silnie pobudza OUN

• działa analeptycznie, ogólnie tonizująco w dawkach 0,5-3,0 mg doustnie lub podskórnie

• stosowana w stanach upośledzenia czynności narządu słuchu, w niskim ciśnieniu, atonii jelit

PRZEDAWKOWANIE PROWADZI DO ZATRUĆ Z NAPADAMI DRGAWEK TĘŻCOWYCH!

INNE ALKALOIDY INDOLOWE

FIZOSTYGMINA

• alkaloidy nasion Bobu kalabarskiego - Physostigma venenosum

• parasympatykotonik

• inhibitor acetylocholinoesterazy

• stosowany w jaskrze i atonii jelit

• próby zastosowania w chorobie Alzheimera

DIMETRYCZNE ALKALOIDY INDOLOWE

ALKALOIDY CANTHARATUS ROSEUS

• WINBLASTYNA (Cytostatyk, hamuje biosyntezę DNA, stosowana w leczeniu pewnych typów

nowotworów)

• WINKRYSTYNA (Cytostatyk, stosowana głownie pozajelitowo w ostrych białaczkach u dzieci)

• WINDEZYNA (Również działa p/nowotworowo)

ALKALOIDY SPORYSZOWE

Występują w przetrwalniku grzyba Buławianki czerwonej - Claviceps purpurea zwanym sporyszem Secale cornutum. Zbudowane z ergoliny i kwasu D-lizergowego. W grupie aktywnych alkaloidów kwasu D-lizergowego wyróżnia się:

• ERGOMETRYNE

• ERGOTAMINE

• ERGOZYNE

• ALKALOIDY GRUPY ERGOTOKSYNY

ERGOMETRYNA (ERGOBAZYNA)

• kurczy mięśnie gładkie macicy

• hamuje wydzielanie prolaktyny

ERGOTAMINA

• sympatykolityk

• blokuje receptory α-adrenergiczne

• zwalnia tętno

• działa kurcząco na mięśnie gładkie naczyń krwionośnych również macicy - zwłaszcza przy

porodzie

• stosowana w krwawieniach macicznych

• większe dawki mogą być toksyczne

• 9,10-dihydropochodna ergotaminy- dihydroergotamina jest mniej toksyczna i nie działa

kurcząco na macice, stosowana w migrenach

ALKALOIDY GRUPY ERGOTOKSYNY

• ERGOKRYSTYNA

• ERGOKRYPTYNA

• ERGOKORNINA

*ERGOKRYSTYNA I ERGOKRYPTYNA hamują wydzielanie hormonów prolaktyny co wpływa

hamująco na rozwój nowotworów sutka.

SUROWCE ROŚLINNE ZAWIERAJĄCE ALKALOIDY INDOLOWE:

a) SEMEN STRYCHNI - Nasienie kulczyby

Kulczyba - Strychnos nux vomica

Synonim: Nux vomnica

ALKALOIDY: STRYCHNINA

• działa jako surowiec tonizujący na OUN oraz na krążenie

• w mniejszych dawkach jako gorycz pobudza łaknienie

b) SECALE CORNUTUM - Sporysz

Przetrwalnik Grzyba buławianki czerwonej - Claviceps purpura

Sporysz jest alkaloidem który dawniej powodował częste zatrucia, nieraz śmiertelne, jako zanieczyszczenie maki.

ALKALOIDY: POCHODNE KWASU LIZERGOWEGO

c) RADIX RAUWOLFIAE - Korzeń rauwolfii

Rauwolfia żmijowa - Rauwolfia serpentina

ALKALOIDY: REZEPINA, AJMALIZYNA, RAUBAZYNA

Działa hipotensyjnie, uspokajająco i psychotropowo.

d) HERBA VINCEA MINORIS - Ziele barwinka pospolitego

Barwinek pospolity - Vinka minor

ALKALOIDY: WINKAMINA, IZOWINKAMINA

• działa hipotensyjnie i uspokajająco

• stosowana w chorobie nadciśnieniowej (Devincam) i zaburzeniach krążenia

mózgowego

e) HERBA PASSIFLORAE - Ziele męczennicy

Męczennica cielista - Passiflora incarnata

ALKALOIDY: β-KARBOLINA, HARMAN, HARMALINA, HARMINA

PREPARAT: Passispasmin

V.ALKALOIDY PURYNOWE

• TEOBROMINA

• TEOFILINA

• KOFEINA

TEOBROMINA

• 3,7-dimetyloksantyna

• alkaloid nasion kakaowca Theobroma cacao

• działa diuretycznie i spazmolitycznie

TEOFILINA

• 1,3-dimetyloksantyna

• alkaloid liści herbaty Camelia sinensis

• działa podobnie lecz słabiej niż kofeina jako psychoanaleptyk

• działa spazmolitycznie w astmie oskrzelowej, chorobie wieńcowej i nadciśnieniu

• działa moczopędnie

• jako spazmolityk używana jest także pochodna teofiliny - AMINOFILINA

będąca połączeniem teofiliny i etylenodiaminy

KOFEINA

• 1,3,7-trimetyloksantyna

• występuje w krzewie kawowym Cofea arabica

• pobudza OUN

• analeptyk ośrodka oddechowego, naczynioruchowego

• psychoanaleptyk

• rozszerza naczynia wieńcowe i mózgowe

• lekko pobudza diurezę

• przyspiesz procesy myślenia i odbioru wrażeń

• stosowana jako analeptyk w celu wzmocnienia akcji serca, bardzo często w migrenach,

stanach zmęczenia a także w zatruciach narkotykami i alkoholem

• w większych dawkach powyżej 0,5 g wywołuje przyspieszone bicie serca , skurcze tężcowe

SUROWCE ROŚLINNE ZAWIERAJĄCE ALKALOIDY PURYNOWE

a) FOLIUM THEAE - Liść herbaty

Herbata chińska - Camelia sinensis

ALKALOIDY: KOFEINA, TEOFILINA, TEOBROMINA, GARBNIKI KATECHINOWE

Surowiec ma znaczenie jako surowiec kofeinowy i garbnikowy - działanie ściągające.

b) SEMEN COFFAE - Nasienie kawy

Krzew kawowy rożnych gatunków - Coffae arabica, liberica

Nasiona kawy używane są do sporządzania napoju, pozbawiane są łupiny nasiennej i prażone w 200-250 °C

ALKALOIDY: KOFEINA, LEBROMINA, TEOFILINA, KWAS CHLOROGENOWY

Napój z kawy działa pobudzająco, kwas chlorogenowy pobudza wydzielanie soku żołądkowego i żółci.

c) SEMEN COCAO - Nasienie kakaowca

Kakaowiec właściwy - Theobroma cacao

Otrzymuje się z niego tzw. tłuszcz stały- masło kakaowe (Oleum cacao) używane w farmacji jako podstawa do czopków. Nasiona proszkowane i prażone stanowią surowiec do wyrobu czekolady.

ALKALOIDY: TEOBROMINA, KOFEINA, GARBNIKI KATECHINOWE (działa zapierająco)

VI.ALKALOIDY STEROIDOWE

Zaliczane do pseudoalkaloidów. Podstawowy szkielet budowy to: cyklopentanoperhydrofenantren.

ALKALOIDY VERATRUM

• silne środki hipotensyjne

• niektóre środki maja właściwości fungistyczne i insektobójcze

ALKALOIDY SOLANIUM - mają znacznie przemysłowe.

• SOLANINA, ma właściwości toksyczne

• PEMISYNA, ma właściwości p/grzybicze

• SOLASONINA, źródło substancji steroidowych

• TOMATYNA, występuje w zielonych częściach pomidora, właściwości p/grzybicze

ALKALOIDY VERATRUM

• JESRWINA - właściwości fungistatyczne

• PROTOWERATRYNA - działa silnie hipotensyjne, wywiera także podobne działanie do

glikozydów digitalis

• WERATRYNA - silnie drażni błony śluzowe ma właściwości insektobójcze (p/wszawicy)

SUROWIEC:

Rhizoma veratri - Kłącze ciemiężycy

Ciemiężyca biała - Veratrum album

ALKALOIDY: ALKALOIDY VERATRUM

• działanie hipotensyjne

• dawki 1-2 g surowca mogą być śmiertelne

• surowiec stosowany w weterynarii jako stomachicum

• wyciągi alkaloidowe i octowe stosowane w zwalczaniu wszawicy

VII.ALKALOIDY CHINOLINOWE

ALKALOIDY CINCHONA

• CYNCHONINA

• CYNCHONIDYNA

• CHININA

• CHINIDYNA

CHININA

• trucizna protoplazmatyczna

• działa p/gorączkowo, p/ bólowo

CHINIDYNA

• lek p/arytmiczny

• likwiduje migotanie przedsionków

• stosowany jako siarczan chinidyny

SUROWIEC:

Cortex cichonae - Kora chinowa

Drzewa chinowe gatunku Cinchoa succiruba

Synonim - Cortex chinae

ALKALOIDY: CHININA, CHINIDYNA, CYNCHONINA, CYNCHONIDYNA

• stosowana w postaci preparatów galenowych, jako środek gorzki, pobudzający łaknienie

• działa ogólnie tonizująco

• służy do otrzymywania czystych alkaloidów głownie Chininy i Chinidyny

KAPTOTECYNA

Pochodzi z Camptotheca aluminata (Xi Shu -„szczęśliwe drzewo”). Wykazuje właściwości p/nowotworowe i p/wirusowe. Jest silnie toksyczna.

VIII. ALKALOIDY FUROCHINOLINOWE

Alkaloidy tej grupy zawierają szkielet - furochinoliny. Występują głównie w rodzinie Rutaceae. Wykazują działanie lekko spazmolityczne i fotouczulające.

• DYKTAMINA

• FAGARYNA

Surowiec: Herba Rutacae - Ziele Ruty

Ruta Graveolens - Ruta zwyczajna

ALKALOIDY: ALKALOIDY FUROCHINOLINOWE, AKRYDYNOWE, CHINLOINOWE, OLEJKI ETERYCZNE, FURANOKUMARYNY, FLAWONOIDY

DZIAŁANIE: spazmolityczne (furanokumaryny i związki alkaloidowe), słabe właściwości uspokajające, właściwości uczulające na światło (furanokumaryny), wyciąg z ruty wchodzi w skład preparatu żółciopędnego CHOLESOL.

IX. ALKALOIDY AKRYDYNOWE

Związki te jako szkielet podstawowy zawierają akrydynę.

AKROMYCYNA (działa cytostatycznie)

X. ALKALOIDY MONOTERPENOWE

• AKTYNIDYNA (działanie uspokajające)

• SKYTANTYNA (działanie hipotensyjne)

• TEKOMANINA (działanie hipoglikemiczne)

XI. ALKALOIDY DITERPENOWE

PAKLITAKSEL - izolowany z kory drzewa Taxus brevifolia, ma właściwości p/nowotworowe, które podlegają na stabilizacji mikrotubul i hamowaniu ich wtórnej depolimeryzacji do tobuliny; białka związanego z podziałami komórkowymi. Klinicznie został zastosowany z pozytywnym wynikiem w nowotworach jajników, płuc i gruczołu krokowego. Stosowany w terapii łączonej z cisplatyną.

ALKALOIDY GRUPY AKONITYNY

• AKONINA (występuje w bulwach tojadu mocnego; Aconitum calibotryon. Bardzo toksyczna-dawka śmiertelna wynosi 10mg. Działa obwodowo, blokuje synapsy nerwowo-mięśniowe. Na skórę działa miejscowo anaestheticum, wywołując początkowo uczucie ciepła, pieczenia a następnie porażenie czuciowe zakończeń nerwowych. Stosowana w neuralgiach w dawce 0.0001 g pro dosi (0.1mg jednorazowo).

• BENZYLOAKONINA

• AKONITYNA

SUROWIEC: Tuber Aconiti - Bulwa Tojadu

Aconitum calibotryon - Tojad mocny

ALKALOIDY: AKONITYNA, BENZYLOAKONITYNA

Surowiec jest rzadko stosowany, ewentualnie w postaci nalewki Tinctura Aconiti. Czysta akonityna działa antyneuralgicznie.

XII. ALKALOIDY AMARYLLIDACEAEA

GALANTAMINA - inaczej niwalina, stosowana w iniekcjach w postaci bromowodorku (preparat NIVALIN), jako lek tonizujący układ mięśniowy, szczególnie w następstwach paraliżu dziecięcego. Jest inhibitorem acetylocholinoesterazy, przenika przez barierę krew-mózg przez co jest stosowana w leczeniu choroby Alzheimera.

XIII. ALKALOIDY COLCHICUM

KOLCHICYNA - występuje w Ziemowicie jesiennym - Colchicum autumnale. Jest bardzo silną trucizną mitotyczną. Wykazuje silne działanie p/artretyczne. Zbyt mała rozpiętość między dawką leczniczą a toksyczną.

XIV. ALKALOIDY IMIDAZOLOWE

PILOKARPINA - antagonista atropiny, pobudza receptory muskarynowe M, działa silnie napotnie i ślinopotnie. Stosowana w postaci chlorowodorku w jaskrze oraz jako odtrutka w zatruciu atropiną.

SUROWIEC: Potoślin jaborandi - Pilocarpus jaborandi.

17

---