Hubert Świętek
XII. Organy państwa w stosunkach międzynarodowych. Prawo dyplomatyczne.
I Organy państwa w stosunkach zewnętrznych.
1) Reprezentacja państwa:
a) Państwo utrzymuje stosunki z innymi podmiotami, realizuje PZ za pomocą swoich orgaów, czyli poprzez osoby występujące jako jego przedstawiciele.
b) PM nie określa na jakich zasadach ma być oparty proces decyzyjny w SM. Rozstrzyga o tym ustrój wewnętrzny
c) Przedmiotem prawnomiędzynarodowego uregulowania jest natomiast sfera reprezentacji państw - stwierdzenie, kto i na jakich zasadach może wyrażać wolę państwa w stosunkach zewnętrznych.
d) Art. 7 pkt 2 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969r.:
- "2. Ze względu na ich funkcje i bez potrzeby przedkładania pełnomocnictw, następujące osoby uważa się za reprezentujące swoje państwo:
*) głowy państw, szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych - dla dokonania wszelkich czynności związanych z zawarciem traktatu;
*) szefów misji dyplomatycznych dla przyjęcia tekstu traktatu między państwem wysyłającym a przyjmującym;
*) przedstawicieli akredytowanych przez państwa bądź na konferencji międzynarodowej, bądź przy organizacji międzynarodowej lub przy jednym z jej organów - dla przyjęcia tekstu traktatu na tej konferencji, w tej organizacji lub w tym organie".
e) Art. 13 regulaminu Rady Bezpieczeństwa: "(…) szef rządu lub minister spraw zagranicznych każdego członka Rady Bezpieczeństwa jest uprawniony do zasiadania w Radzie bez przedstawiania pełnomocnictw".
f) Innym zagadnieniem, jakim zajmuje się szczegółowo PM w związku z reprezentacją, są przywileje i immunitety, jakie przysługują osobom występującym w charakterze organów państwowych poza granicami jego terytorium.
2) Rodzaje organów:
Organy państwowe występujące w stosunkach międzynarodowych dzieli się na:
a) organy wewnętrzne - mają swoją siedzibę na terytorium państwa - głowa państwa, parlament, rząd i szef rządu, minister spraw zagranicznych i minister współpracy gospodarczej z zagranicą - organy konstytucyjne; obok nich organy konwencyjne specjalne - organy wewnętrzne powołane do życia na mocy umów międzynarodowych i ustaw.
b) organy zewnętrzne - mają swoją siedzibę poza granicami państw - przedstawicielstwa dyplomatyczne stałe i doraźne, przedstawicielstwa handlowe, przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych, misje wojskowe i urzędy konsularne.
II Organy wewnętrzne
1) Głowa Państwa
a) najwyższy organ władzy państwowej mający szczególną pozycję i znaczenie w stosunkach międzynarodowych.
b) Konstytucja może przyznawać rozległe i ważkie kompetencje w kształtowaniu i prowadzeniu polityki zagranicznej, może też jej rolę sprowadzić wyłącznie do funkcji reprezentacyjnej i ceremonialnej.
c) dla PM nie mają znaczenia różnice w pozycji głowy państwa.
d) Pozycja głowy państwa w stosunkach międzynarodowych określana jest według norm zwyczajowych tzw. ius representationis omnimodae, czyli nieograniczonego, pełnego prawa reprezentowania państwa w stosunkach zewnętrznych oraz zespołu immunitetów składających się na "immunitet suwerena".
e) Uprawnienia głowy państwa (z reguły):
1) wysyłanie i przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych
2) zawieranie umów międzynarodowych bez potrzeby wykazywania się pełnomocnictwami
3) ogłaszanie stanu wojny i pokoju
=> czasem uprawnienia te ograniczają się tylko do formalnego podpisywania niektórych dokumentów:
*listów uwierzytelniających i odwołujących
*pełnomocnictw dla zawarcia umowy
* dokumentów ratyfikacyjnych lub przystąpienia
*ogłaszanie deklaracji przygotowanych przez rząd.
f) W Polsce zgodnie z Art. 133 Konstytucji prezydent jest najwyższym przedstawicielem Polski w SM:
1) ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe
2) mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych
3) przyjmuje listy uwierzytelniające akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych
4) w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem Rady Ministrów i właściwym ministrem
5) "stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium" (art. 126).
g) Przywileje i immunitety głowy państwa w innym państwie -
- mają mu umożliwić nieskrępowane reprezentowanie i funkcjonowanie w charakterze organu państwa, stąd trwają one tak długo, jak długo sprawowany jest ten najwyższy urząd.
- Na terytorium obcym szef państwa, jeśli nie podróżuje incognito:
1) nie podlega jurysdykcji karnej, administracyjnej i miejscowej w sprawach cywilnych (z pewnymi ograniczeniami- w sprawach cywilnych)
2) rozciągają się na jego rodzinę i ze względów kurtuazyjnych korzystają z nich osoby towarzyszące (świta)
3) jest bezwzględnie nietykalny (wszelkie czyny skierowane przeciwko niemu zagrożone są zaostrzoną sankcją karną)- obowiązek zapewnienia specjalnej ochrony
4) przywilej nietykalności rozciąga się na rezydencję, pojazdy, środki lokomocji, przedmioty użytku osobistego i korespondencję
5) podlega szczególnej ochronie przed zniesławieniem i atakami na jej cześć - prawo międzynarodowe zakazuje uprawianie tzw. propagandy dyfamacyjnej wymierzonej przeciw szefom państw.
6) Grzeczność nakazuje oddawanie mu specjalnych honorów
h) odpowiedzialność głowy państwa:
- w wieku XX ograniczono zasadę wyłączającą jakąkolwiek odpowiedzialność głowy państwa za jego działania urzędowe
-Obowiązuje zasada odpowiedzialności szefów państw za zbrodnie i przestępstwa międzynarodowe
2) Parlament:
a) Udział parlamentu w kształtowaniu i kontroli PZ:
- jego rola w kształtowaniu PZ jest różna i zależy od ustroju, ale większość konstytucji odnotowuje jakąś rolę co najmniej w kontroli
- nie tylko na bieżąco kontroluje sposób prowadzenia polityki zagranicznej,
- ale jest istotnym czynnikiem w jej stanowieniu i określaniu jej kierunków- bo uchwala ustawy, podejmuje uchwały okreeślające podstawowe kierunki działalności państwa oraz sprawuje kontrolę nad działalnością innych organów.
b) Ogłaszanie stanu wojny:
- W większości konstytucji parlament decyduje bezpośrednio lub pośrednio - poprzez swoją zgodę - o ogłoszeniu stanu wojny.
- Konstytucja RP, art. 116- Sejm decyduje o stanie wojny i o zawarciu pokoju
- Sejm może podjąć decyzję o stanie wojny jedynie w razie zbrojnej napaści na terytorium RP lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obronie przeciwko agresji; jeśli Sejm nie może się zebrać, o stanie wojny decyduje prezydent RP.
c) Udział w realizacji polityki zagranicznej:
- zjawisko coraz silniej widoczne w ostatnich latach- udział nie tylko w stanowieniu i kontroli PZ, ale i w jej bezpośredniej realizacji
- kontakty między parlamentami; wymiana wizyt; posłowie, senatorowie składają oficjalne wizyty i prowadzą bezpośrednie rozmowy i rokowania z rządami i szefami egzekutywy innych państw; w wielu państwach komisje SZ przesłuchują i aprobują kandydatów na ambasadorów.
3) Rząd i szef rządu
a) Kompetencje rządu:
- organ współcześnie faktycznie określający kształt stosunków zewnętrznych
- o kompetencjach i układzie stosunków z głowa państwa decyduje konstytucja
b) W Polsce zgodnie z art. 146 ust. 1 Konstytucji RP z 1997r. Rada Ministrów:
1) prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP
2) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi
3) zawiera umowy wymagające ratyfikacji
4) zawiera, zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe
c) coraz więcej umów zawieranych przez rządy, nie wymagających ratyfikacji przez głowę państwa.
d) Pracami rządu kieruje szef rządu - premier, nazywany również prezesem czy przewodniczącym rady ministrów:
- przysługuje mu prawo zawierania umów międzynarodowych
- prowadzenia rokowań
- oświadczenia woli państwa bez specjalnych pełnomocnictw
- jego oświadczenia wiążą państwo
- premier przyjmuje obcych przedstawicieli dyplomatycznych (w sensie- podejmuje ich) oraz przeważnie wystawia pełnomocnictwa zazwyczaj z kontrasygnatą MSZ delegatom w OM i konferencjach.
6) wystawia pełnomocnictwa, przeważnie z kontrasygnatą ministra spraw zagranicznych, przedstawicielom państwa w organach i organizacjach międzynarodowych oraz delegatom na konwencje międzynarodowe.
e) tkanie szefów państw i rządów, a także przywódców partii do załatwienia ważniejszych problemów - spotkania na szczycie.
4) Minister spraw zagranicznych:
a)reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych
- może prowadzić rokowania dwustronne i wielostronne i podpisywać umowy bez okazywania specjalnych pełnomocnictw
- jego oświadczenia pisemne i ustne są wiążące dla państwa
b) utrzymuje stały kontakt z obcymi przedstawicielami dyplomatycznymi
- zgodnie z KW o stosunkach dyplomatycznych, wszystkie sprawy urzędowe z państwem przyjmującym, poruczone misji przez państwo wysyłające, powinny być załatwiane z minister spraw zagranicznych państwa przyjmującego lub za jego pośrednictwem
c) bierze udział w składaniu listów uwierzytelniających
d) uczestniczy w przyjmowaniu delegacji rządowych i państwowych
e) towarzyszy głowie państwa i premierowi w czasie oficjalnych wizyt składanych za granicą
f) powołuje własnych i przyjmuje obcych charges d'affaires
g) mianuje misje: radców, sekretarzy, attache
h) wystawia listy uwierzytelniające charges d'affaires
i) kontrasygnuje listy uwierzytelniające wystawiane dyplomatom wyższych rang przez głowę państwa
j) może wystawiać listy komisyjne własnym i udzielać exequatur obcym konsulom
k) udziela zezwolenia na opublikowanie umów w kwestiach prawnomiędzynarodowych dotyczących m.in. obowiązywania umów, immunitetów i przywilejów obcych przedstawicieli, wzajemności, uznawania bądź nieuznawania praw i tytułów państw obcych
** Nowo mianowany minister po objęciu urzędu zawiadamia o tym korpus dyplomatyczny we własnym kraju oraz za pośrednictwem swych placówek notyfikuje ten fakt urzędom innych państw.
** PM nie określa szczegółowo immunitetów i przywilejów MSZ. W zasadzie minister korzysta co najmniej z tych samych przywilejów i immunitetów co przedstawiciel dyplomatyczny, a protokolarnie jego ranga odpowiada co najmniej ambasadorowi.
5) Ministerstwo SZ
- centralny urząd, podległy MSZ, poprzez który minister wykonuje swe funkcje
a) pod kierownictwem ministra i jego zastępców prowadzi całość polityki zagranicznej państwa
b) utrzymuje kontakt z obcymi placówkami dyplomatycznymi i konsularnymi
c) kieruje pracą własnych placówek konsularnych i dyplomatycznych
d) spoczywa na nim obowiązek ochrony interesów własnego państwa i jego obywateli
e) koordynacja działalności zagranicznej innych centralnych urzędów.
**Składa się z reguły z trzech rodzajów departamentów:
a) terytorialnych - prowadzą i koordynują bieżącą politykę zagraniczną wobec określonych grup krajów
b) funkcjonalnych - zajmują się pewnymi wydzielonymi zagadnieniami: np. sprawami konsularnymi, naukowymi itp.
c) administracyjnych (administracyjno-usługowych) - o charakterze pomocniczym - gabinet ministra, departament kadr, łączności itp.
** Minister właściwy do spraw zagranicznych kieruje działalnością ministerstwa przy pomocy sekretarza stanu, podsekretarzy stanu oraz gabinetu politycznego ministra. W czasie jego nieobecności obowiązki pełni sekretarz stanu - używa wtedy tytułu kierownika ministerstwa spraw zagranicznych.
6) Minister właściwy do spraw współpracy gospodarczej z zagranicą:
Zgodnie z ustawa z 1997 roku, do zadań ministra gospodarki należy:
a) koordynacja działań w zakresie współpracy gospodarczej z zagranicą
b) kontrola obrotu z zagranicą towarami i technologiami w związku z porozumieniami i zobowiązaniami międzynarodow.
c) podejmowania i rozwijanie działań na rzecz dostępu do rynków zagranicznych dla polskich towarów, usług i kapitału
d) promocja polskiej gospodarki za granicą
e) współpraca z właściwymi organizacjami
f) tworzenie i utrzymywanie placówek ekonomiczno-handlowych za granicą
** W celu ich realizacji współdziała z Rządowym Centrum Studiów Strategicznych, organami administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz innymi państwowymi osobami prawnymi.
III Organy zewnętrzne:
1) Stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne:
a) główny instrument realizacji stosunków dwustronnych.
** Polska- ze 179 krajami
b) Są to urzędy jednoosobowe, akredytowane przy głowie państwa pobytu, maja charakter przedstawicielski (reprezentacja państwa), korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, stale przebywają w państwie pobytu.
Sposoby ustanawiania i zakończenia misji dyplomatycznej, funkcje, przywileje oraz obowiązki są regulowane przez prawo dyplomatyczne składające się z norm zwyczajowych i konwencyjnych, a zwłaszcza przez Konwencję wiedeńską o stosunkach dyplomatycznych `61
c) rys historyczny:
- starożytność- doraźne- państwa- miasta greckie wysyłały do siebie kapłanow w celu zawierania pokoju lub wymiany jeńców, a później posłów
- 2 rodzaje posłów w Grecji- jednych do prowadzenia rozmów, innych do zdobywania informacji
- w Rzymie- specjalne kolegium kapłanów, wykonujących niektóre funkcje w zakresie SM. Senat, kierujący PZ, wysyłał do prowadzenia rokowań specjalnych posłów.
- stałe przedstawicielstwa dopiero od połowy XV wieku przez państwa włoskie, zwłaszcza Mediolan, Wenecję i Florencję. Następnie- HISZ i FRA, a w połowie XVII w były już powszechne w całej Europie
-w Polsce- długo niechęć do posłów u siebie i wysyłania- bo bano się nacisków przy elekcjach
1683- Sejm uchwala ustawę zakazującą rezydowania posłów w państwie. Postulat wprowadzenia służby dyplomatycznej był realizowany dopiero za panowania Stanisława Augusta w II połowie XVIII wieku.
2) Misje specjalne:
* definicja KW 69 o misjach specjalnych: misją specjalna jest misja czasowa reprezentująca państwo, wysyłana przez jedno państwo do drugiego państwa za jego zgodą w celu wspólnego rozpatrzenia z nim określonych spraw albo wypełnienia wobec niego określonego zadania.
a) Państwa coraz częściej obok stałych przedstawicielstw dyplomatycznych wysyłają różnego rodzaju doraźne delegacje lub przedstawicieli w celu załatwienia określonych spraw. Są to misje specjalne= misje ad hoc.
- Jest to najstarsza forma dyplomacji
b) Wyróżnia się misje:
- na których czele stoją: głowy państw, szefowie rządów, czy ministrowie spraw zagranicznych
- kierowane przez ambasadorów czy posłów.
c) Cele misji mogą być:
1) polityczne:
a) prowadzenie rokowań i załatwianie spraw spornych
b) omawianie stanu i perspektyw rozwoju stosunków dwustronnych
c) negocjowanie i podpisywanie deklaracji i umów międzynarodowych
2) ceremonialne - udział w uroczystościach związanych z objęciem stanowiska prezydenta, koronacjach, pogrzebach i innych uroczystościach o charakterze urzędowym
3) techniczne - mające na celu rozwiązanie lub uzgodnienie różnorakich problemów specjalistycznych
4) osobną grupę stanowią misje specjalne wysyłane na konferencje międzynarodowe.
d) misje specjalne są czasem jedyną formą bezpośrednich kontaktów między państwami mniemającymi stałych stosunków dyplomatycznych. Daje ono również możliwość spotkań i kontaktów na najwyższym szczeblu, w celu sprawniejszego załatwienia spraw niż poprzez ambasadorów.
e) Niekiedy, jak w przypadku ambasadorów "wędrujących" (ambasador-at-large), jedna osoba jest wysyłana w celu przedstawienia stanowiska lub zbadania opinii innych rządów do kilku krajów.
f) Wysłanie misji następuje w wyniku uzgodnienia między zainteresowanymi stronami.
3) przedstawicielstwa handlowe:
a) wprowadzone do praktyki międzynarodowej w wyniku ustanowienia monopolu handlu zagraniczneg, ale obecnie też państwa o gospodarce wolnorynkowej
b) Zadania:
- reprezentacja interesów państwa w dziedzinie handlu zagranicznego
- działanie na rzecz rozwijania stosunków gospodarczych
- badanie sytuacji ekonomicznej kraju pobytu
- odnotowują ruch cen i zmiany kursów
- uczestniczą w przygotowywaniu umów z zakresu międzynarodowych stosunków ekonomicznych
- udzielają pomocy przedsiębiorstwom handlu zagranicznego w ich działalności oraz dokonują oceny tej działalności
c) Polska nie posiada biur radców handlowych; istnieją wydziały ekonomiczno-handlowe jako integralna część ambasad; na czele stoją radcy lub attaches handlowi. Istnieją też sekcje i wydziały handlowe w konsulatach RP
4) przedstawicielstwa przy OM:
a) w XX w. ze względu na wzrost ich znaczenia, pojawiają się obok okresowych delegacji także stałe przedstawicielstwa przy OM
b) mają następujące cele:
- utrzymywanie stałego kontaktu z sekretarzem organizacji
- zapewnia szybkie otrzymywanie dokumentacji i informacji
- pozwala utrzymywać stosunki i uzgadniać stanowisko z innymi państwami członkowskimi także w okresach między posiedzeniami i sesjami organów
- prezentowanie własnego stanowiska i ochrona własnych interesów w organizacji.
c) Stan prawny uregulowany w Konwencji wiedeńskiej o reprezentacji państw w ich stosunkach z organizacjami międzynarodowymi o charakterze uniwersalnym z 1975r.
- reguluje sytuację stałych przedstawicielstw państw członkowskich, status stałych obserwatorów państw nieczłonkowskich, sytuację prawną delegatów i obserwatorów do organów i na konferencje międzynarodowe.
**Zadania wymienione w art. 6:
- zapewnienie reprezentacji państwa wysyłającego wobec organizacji
- utrzymywanie więzi pomiędzy państwem wysyłającym a organizacją
- prowadzenie negocjacji z organizacją i w jej obrębie
- zaznajamianie się z działalnością organizacji i raportowanie o niej swemu rządowi
- zapewnienie udziału państwa wysyłającego w działalności organizacji
- zapewnia ochronę interesów państwa wysyłającego
- popieranie realizacji celów i zasad organizacji przez współpracę z organizacją i w jej obrębie
** konwencja przewiduje przyznanie przez państwo- siedzibę ułatwień przedstawicielstwom umożliwiających im wykonywanie swych funkcji. Przywileje i immunitety analogiczne do KW 61 o stosunkach dyplomatycznych (różnica- procedencja w ramach tej samej rangi określana jest alfabetycznie nazwami państw)
5) Urzędy konsularne
a) cześć służby zagranicznej państwa- sieć urzedów konsularnych na terytorium innych państw.
b) charakter przedstawicielski, ale w sposób ograniczony, nie generalny- urzędy konsularne w mniejszym, ograniczonym w porównaniu z przedstawicielstwami dyplomatycznymi, stopniu, reprezentują państwo w stosunkach zewnętrznych. (spór, czy jest przedstawicielem, czy urzędnikiem)
c) Zadania urzędów konsularnych:
- ochrona interesów obywateli
- ochrona interesów państwa
- popieranie przyjaznych stosunków między państwem wysyłającym a przyjmującym
d) przedstawiciel dyplomatyczny reprezentuje ogólne interesy państwa i jego obywateli, zaś konsul reprezentuje skonkretyzowane interesy państwa i obywateli we wszystkich dziedzinach, które wymagają jego działania, opieki i ochrony.
=> rozszerzenie funkcji konsularnych, praktycznie nieograniczone
e) tendencja do zrównywania przywilejów i immunitetów z dyplomatami.
6) Misje wojskowe:
a) określenie szeregu różniących się między sobą przypadków działania jednostek wojskowych, żołnierzy i oficerów w charakterze organu zewnętrznego państwa.
b) W szerszym znaczeniu organem zewnętrznym państwa są wszelkie zorganizowane siły zbrojne, jednostki powietrzne, lądowe lub morskie przebywające poza granicami swego kraju, bądź to w związku ze stanem okupacji i pełnieniem funkcji kontrolnych, bądź z wizytą kurtuazyjną. Szczególna pozycja okrętów wojennych, które poza swymi wodami wew i morzem terytorialnym korzystają z pełnego immunitetu, są wyłączone spod jurysdykcji miejscowej+ działają jako organy władcze przy zwalczaniu niewolnictwa czy piractwa, czyli działają jako organy społeczności międzynarodowej.
c) Rodzaje misji wojskowych:
- doraźne:
a) wysyłane dla załatwienia określonej sprawy
b) złożenia wizyty czy rewizyty
- stałe misje wojskowe, w wyniku umów międzynarodowych, przebywające stale na terytorium innego państwa:
a) mające uprawnienia do ogólnej reprezentacji państwa, funkcjonujące niejako zamiast przedstawicielstw dyplomatycznych
b) na podstawie umów o pomocy i współpracy wojskowej, których zadania formalnie ograniczone są do współpracy i reprezentacji państwa w sferze militarnej- doradztwo, pomoc w szkoleniu.
IV Stosunki i służba dyplomatyczna:
1) Źródła prawa dyplomatycznego:
- zespół norm regulujących oficjalne SM, określające funkcje misji dyplomatycznych oraz przywileje i immunitety dyplomatyczne
a) zespół norm PM, wyodrębnionych jako tzw. prawo dyplomatyczne:
- konwencje
- zwyczaj (obowiązuje też tych, co nie są stronami konwencji)
b) normy o charakterze kurtuazyjnym- nie są PM
c) normy prawa wewnętrznego
- określa, jaki organ i w jakim stopniu reprezentuje na zewnątrz; sprawy związane z organizacją służby dyplomatycznej; możliwość regulowania pozycji obcego dyplomaty przez określenie kształtu protokołu obowiązującego w danym państwie (np. dostęp do prezydenta); uzupełniają i konkretyzują ogólne normy PM dotyczące sytuacji prawnej obcych misji i ich czł
* POL- ustawa o służbie zagranicznej z 2001 roku.
2) Ewolucja prawa dyplomatycznego:
a) do XIX w- wyłącznie prawo zwyczajowe, zatem tworzone przez praktykę międzynarodową.
b) 1815- regulamin w sprawie klas pierwszeństwa przedstawicieli dyplomatycznych- Regulamin Wiedeński
- 3 klasy:
* ambasadorowie, legaci lub nuncjusze- wyłączny charakter reprezentacyjny (bez pełnomocnictw)
* posłowie, ministrowie i inni, uwierzytelnieni przy monarchach
* charge d'affaires uwierzytelnieni przy MSZ
- funkcjonariusze misji nadzwyczajnych nie posiadają z tego tytuły żadnego pierwszeństwa w stopniu
- procedencja w jednej klasie- według daty urzędowej notyfikacji ich przybycia, z wyjątkiem przedstawicieli Papieża.
- związki pokrewieństwa lub małżeństwa między dworami nie dają ich funkcjonariuszom dyplomatycznym żadnego wyróżnienia w stopniu, analogicznie przymierza polityczne
- kolejność podpisów- w drodze losowania dla państw, przy zachowaniu zasady alternatu (I podpisuje to państwo, które ma być depozytariuszem)
c) 1818- protokół akwizgrański
- ministrowie- rezydenci uwierzytelnieni przy dworach- klasa pośrednia między ministrami stopnia II a charge d'affaires.
=> te 2 umowy dotyczyły tylko 1 zagadnienia- klas i pierwszeństwa przedstawicieli dyplomatycznych; wówczas było to ważne zagadnienie, obecnie już nie
d) 1928- międzyamerykańska konwencja o przedstawicielach dyplomatycznych- regionalna.
3) Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 18 IV 1961 (1964- weszła w życie; 65- Polska)
a) skodyfikowała całe prawo dyplomatyczne, na podstawie projektu KPM
b) tych, co nie są stronami, obowiązuje prawo zwyczajowe nadal- KW wyraźnie stwierdza we wstępie, że nadal obowiązują w sprawach nie uregulowanych przez KW.
c) ustala pewne minimum, od którego strony mogą odchodzić, na podstawie porozumień, przyznając swoim misjom i personelowi większe przywileje.
d) 182 strony
4) KW o misjach specjalnych 16 XII 69 ( 34 panstwa)
5) KW o stosunkach państw z OM z 14 III 75
6) Stosunki dyplomatyczne:
- w wąskim znaczeniu- stosunki utrzymywane za pomocą stałych przedstawicielstw dyplomatycznych
- w szerokim- działalność i pozycja wszystkich organów reprezentujących państwo na zewnątrz.
** dyplomacja- oficjalna, urzedowa działalność państwa w SM, występującego za pośrednictwem swoich stałych i czasowych organów, mająca na celu realizację jego PZ w drodze prowadzenia rokowań i zawierania umów międzynarodowych.
V Ustanowienie stosunków dyplomatycznych
1) Prawo legacji. Wszystkie państwa suwerenne mają prawo legacji, czyli prawo wysyłania własnych i przyjmowania obcych przedstawicieli dyplomatycznych. Prawo wysyłania - czynne prawo legacji, prawo przyjmowania - bierne prawo legacji. Prawu wysyłania towarzyszy zazwyczaj obowiązek równoległy przyjmowania obcych przedstawicieli dyplomatycznych - dlatego wg Konwencji wiedeńskiej w art. 2 ustanowienie stosunków dyplomatycznych następuje na podstawie wzajemnego porozumienia.
** oprócz państw z czynnego i biernego prawa legacji korzysta tez Stolica Apostolska (art. 16- możliwość ustanowienia precedencji Watykanu)
** prawo, ale nie konieczność ustanawiania stosunków dyplomatycznych. (np. Polska- 179 państw); uznanie państwa nie pociąga za sobą konieczności ustanowienia stosunków.
2) Nawiązanie stosunków dyplomatycznych:
a) porozumienie o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych jest pierwszym krokiem do ustanowienia stałych misji. (konieczna zgoda obu państw)
b) znalezienie kandydata na szefa misji, spełniającego warunki państwa wysyłającego, który równocześnie zostałby zaakceptowany przez państwo przyjmujące
c) agrement - zgoda państwa przyjmującego na proponowaną osobę; w przypadku odmowy nie ma obowiązku podawania przyczyn; jest to zjawisko dość częste, najczęstszą przyczyną odmowy jest działalność czy postawa proponowanej osoby, krytyczna lub wroga wobec państwa przyjmującego;
=> państwo przyjmujące może odwołac udzielone wcześniej agrement.
d) listy uwierzytelniające -po uzyskaniu agrement szef państwa w przypadku ambasadora czy posła i minister spraw zagranicznych w przypadku charge d'affaires wystawia listy uwierzytelniające i wprowadzające, składane głowie państwa lub ministrowi spraw zagranicznych w specjalnie uroczystej oprawie protokolarnej; po wręczeniu ambasador z reguły jest przyjmowany na prywatnej audiencji u głowy państwa, przy uczestnictwie ministra spraw zagranicznych
3) akredytacja w kilku krajach - szef misji może mieć, przy braku wyraźnego sprzeciwu państw przyjmujących, akredytację w więcej niż jednym państwie; misja dyplomatyczna w państwie, gdzie szef misji nie ma stałej siedziby, może być kierowana przez charge d'affaires ad interium; analogicznie- ambasador w państwie może być też ambasadorem przy OM.
** 2 lub więcej państw może też akredytować 1 przedstawiciela, chyba, że państwo przyjmujące się sprzeciwia.
.
4) Zerwanie stosunków dyplomatycznych
a) może być reakcją na postępowanie oceniane jako powazne naruszenie praw, interesów lub godności państwa b) lub w sytuacji, kiedy państwo państwo przyjmujące nie zapewnia misji warunków normalnego funkcjonowani, szczególnie bezpieczeństwa.
c) może być stosowane jako sankcja RB
d) wybuch wojny powoduje zerwanie stosunków dyplomatycznych
VI Funkcje misji dyplomatycznej
a) reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym - szef misji jest ogólnie politycznym reprezentantem państwa wysyłającego, podporządkowana jest mu i koordynowana przez jego działalność wszystkich placówek, biur czy przedstawicielstw państwa wysyłającego w państwie pobytu; jego oświadczenia, wyjaśnienia, odpowiedzi są wiarygodne, maja charakter oficjalny i składane są na polecenie państwa wysyłającego, które ponosi odpowiedzialność za działania swoich przedstawicieli, ma ono jednak prawo zdezawuowania oświadczeń swojego przedstawiciela i odwołania go do kraju. Zapraszani na uroczystości itp., gdzie reprezentują swoje państwo.
b) ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli - staranie się zapobiec szkodliwym dla swego kraju zjawiskom i procesom; sprawuje opiekę dyplomatyczną nad obywatelami przebywającymi na terytorium państwa pobytu; wykonuje kontrolę nad realizacją obowiązujących umów;
c) prowadzenie rokowań z państwem pobytu - wyjaśnianie problemów spornych oraz prowadzenie rokowań w celu zawarcia odpowiednich porozumień
d) ustalanie za pomocą wszelkich środków dozwolonych przez prawo warunków rozwoju w państwie przyjmującym oraz składanie o tym sprawozdań swemu rządowi - warunek prowadzenia polityki zagranicznej, prognozowania i programowania działań na przyszłość; misje rejestrują również stanowiska rządu miejscowego wobec zagadnień między.
e) popieranie przyjaznych stosunków między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym i rozwijaniu stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych - zgodne z celami Narodów Zjednoczonych, art. 1 Karty NZ;
f) może wykonywać funkcje konsularne- wówczas ma za zwyczaj specjalny wydział konsularny; może pełnić też inne funkcje.
** Polska: funkcje ambasadora to także działanie na rzecz promocji Polski oraz nadzór nad wszystkimi placówkami zagranicznymi w państwie przyjmującym.
VII Członkowie misji dyplomatycznej i zagadnienie precedencji:
- Członkowie misji- wszystkie osoby zatrudnione w misji= szef misji+ personel (dyplomatyczny, administracyjny i techniczny)+ służba misji (ale nie prywatny służący, który nie jest pracownikiem państwa wysyłającego)
- misja= budynek i wszyscy członkowie (nie tylko szef misji, dawniej traktowany jako uosobienie misji)
1) Trzy klasy szefów miesji dyplomatycznych:
a) ambasador i nuncjusz (w przypadku przedstawicieli Stolicy Apostolskiej) - akredytowani przy głowie państwa
b) posłowie nadzwyczajni i ministrowie pełnomocni oraz internuncjusze - akredytowani przy głowie państwa; Polska nie stosuje praktyki mianowania posłów,
c) charges d'affaires (en pied) - akredytowani przy ministrze spraw zagranicznych; charges d'affaires ad interium - pracownicy dyplomatyczni misji kierujący nią w czasie okresowej nieobecności czy choroby szefa
d) minister-rezydent - protokół akwizgrański 1818 przewidywał możliwość ich ustanawiania. Byli ustanawiani rzadko, głównie w protektoratach i państwach zaleznych, z czasem przestała mieć znaczenie; uplasowana pomiędzy posłami a charges d'affaires, nie przewidywana przez Konwencję wiedeńską z 1961r.
** Między szefami placówek nie ma żadnych różnic poza względami precedencji i protokołem
** obecnie coraz rzadziej posłowie.
** rozwiązanie przyjęte w regulaminie wiedeńskim 1815, iż tylko ambasadorowie mają charakter reprezentacyjny, zostało z czasem w praktyce odrzucone.
** państwa razem ustalają klasę wzajemnych przedstawicieli.
2) Precedencja:
- pierwszeństwo między szefami placówek.
- Wg Regulaminu Wiedeńskiego- w każdej klasie funkcjonariusze dyplomatyczni zajmują między sobą miejsce według daty urzędowej notyfikacji ich przybycia
-Wg KW 61- od czasu podjęcia ich funkcji - zgodnie z art. 13 Konwencji wiedeńskiej z 1961r. państwo może ustalać tę kolejność albo od momentu złożenia listów uwierzytelniających, albo od momentu zawiadomienia o przybyciu i przedstawienia ministrowi spraw zagranicznych kopii listów uwierzytelniających; praktyka ta musi być jednolita i stosowana bez dyskryminacji
- KW 61 dopuszcza możliwość praktyki pierwszeństwa przedstawiciela Stolicy Apostolskiej
3) Personel misji dyplomatycznej:
a) personel dyplomatyczny - wg KW, członek misji posiadający stopień dyplomatyczny; grono osób korzystających z przywilejów i immunitetów, z jakich korzysta sam szef misji; należą: radcowie, sekretarze (numerowani od I do III) oraz attaches zwykli i specjalni; zwykli - najniżsi rangą dyplomaci, specjalni - wojskowi, morscy czy lotniczy, utrzymujący stosunki z odpowiednimi ministerstwami państwa pobytu i mających specjalne pozycje funkcjonalne i protokolarne w misji.
=> mają najbardziej uprzywilejowaną pozycję- pełnia przywilejów i immunitetów dyplomatycznych.
b) personel administracyjny i techniczny - kierownik i pracownicy kancelarii, maszynistki, lekarze, tłumacze, szyfranci.
=> mają niemal pełnię przywilejów i immunitetów dyplomatycznych
c) służba misji - personel obsługi: kierowcy, dozorcy, sprzątaczki, zatrudnieni przez państwo wysyłające; odróżnić należy prywatną służbę - osoby będące w domowej służbie członków misji, niezatrudnione przez państwo.
=> ograniczone przywileje i immunitety.
d) Liczebność personelu zależy w zasadzie od państwa wysyłającego, państwo przyjmujące może jednak zażądać, aby liczebność misji była utrzymana w rozsądnych granicach, biorąc pod uwagę okoliczności i warunki w państwie przyjmującym oraz potrzeby misji. Państwo przyjmujące może również, w tych samych granicach i bez dyskryminacji, odmówić przyjmowania urzędników określonej kategorii.
e) Ministerstwo spraw zagranicznych państwa przyjmującego powinno być zawiadamiane o mianowaniu członków personelu, o przybyciu ich oraz ich rodzin oraz ostatecznych wyjeździe.
f) Państwo wysyłające nie może, bez uprzedniej wyraźnej zgody przyjmującego, zakładać biur stanowiących częśc misji w miejscowościach innych niż te, w których ustanowiona została sama misja.
4) Członkowie personelu dyplomatycznego powinni mieć w zasadzie obywatelstwo państwa wysyłającego. W praktyce wielu państw niemożliwe jest mianowanie obcych obywateli lub osób z podwójnym obywatelstwem. Zasada ta nie była przestrzegana w polskiej praktyce dyplomatycznej.
** można wyznaczyć tez obywatela państwa przyjmującego, ale tylko za zgodą państwa przyjmującego, które zgodę może w każdym momencie cofnąć; to samo może sobie państwo przyjmujące zastrzec wobec obywateli państwa trzeciego.
- członkowie personelu misji według uznania macierzystego państwa; tylko na attache wojskowych państwo przyjmujące może zarządać, by ich nazwiska były uprzednio przedłożone w celu wyrażenia na nie zgody
+ państwo przyjmujące może na początku odmówić uznania osoby za członka misji- [patrz XI 1]
5) Obowiązek informowania kraju przyjmującego przez msz kraju wysyłającego o:
- mianowaniu członków misji, ich przybyciu i ostatecznym wyjeździe lub o zakończeniu Icg funkcji w misji
- o przybyciu i ostatecznym wyjeździe osoby z rodziny członka lub, analogicznie, o tym, że przestała być rodziną
- o przybyciu i ostatecznym wyjeździe prywatnych służących zatrudnionych przez członków misji lub o zakończeniu bycia służącym
- zatrudnieniu i zwalnianiu osób zamieszkałych w państwie przyjmującym jako członków misj, bądź jako prywatnych służących uprawnionych do korzystania z przywilejów i immunitetów
VIII Przywileje i immunitety: zakres przedmiotowy, podmiotowy i terytorialny
1) Przywileje i immunitety dyplomatyczne - szczególna sytuacja prawna, wyłączenia, ulgi, prawa i szczególna ochrona, z jakiej korzystają przedstawiciele dyplomatyczni poza granicami swego kraju. Od dawna próbuje się rozgraniczyć te 2 pojęcia oraz znaleźć jeden termin, który zastąpiłby łączne używanie obu. Jednak nadal używa się razem obu. Wg Gąsiorowskiego przywilej jest szerszy, a immunitet to jeden z przywilejów. Immunitet ma charakter negatywny i oznacza uwolnienie od czegoś, a przywilej pozytywny- prawo korzystania z czegoś, co innym ni przysługuje.
2) Podstawę korzystania z nich możne wyjaśnić powołując się na:
a) teorię eksterytorialności - Grocjusz- wychodzi z fikcyjnego założenia, że misja powinna być traktowana tak, jak gdyby ambasada czy poselstwo, znajdujące się poza krajem pobytu, było cząstką państwa wysyłającego. Teoria nierzeczywista, bo istotą misji jest właśnie przebywanie na terytorium innego państwa, poza tym konsekwencją byłoby funkcjonowanie granicy itp. Odrzucana, po polsku zwana "zakrajowością".
b) teorię reprezentacji - absolutyzm- przedstawiciel dyplomatyczny osobistym reprezentantem - alter ego - suwerena, który nie podlega niczyjej władzy, to i on powinien być traktowany tak samo i mieć takie same przywileje i immunitety; obecnie- przedstawiciel dyplomatyczny reprezentuje naród i państwo, a skoro wszystkie panstwa są sobie równe, to zgodnie z zasadą par in parem non habet imperium organy jednego państwa nie powinny podlegać kontroli organom drugiego; nie uwzględnia dyplomatow poza szefem misji, konsulów i personelu administracyjnego czy technicznego, więc jest niepełna.
c) teorię funkcjonalną - warunkiem wykonywania przez personel misji powierzonych mu zadań jest korzystanie z określonych przywilejów i immunitetów, w celu zapewnienia im niezależności od państwa przyjmującego. Gdyby podlegali jurysdykcji państwa przyjmującego nie mogliby funkcjonować niezależnie. Skoro funkcje wykonywane przez różne kategorie personelu są różne, różne są też ich przywileje i immunitety.
Prowadzi, w przeciwieństwie do teorii reprezentacji, do zawężającego interpretowania przywilejów i stąd we współczesnym PM przywileje i immunitety oparte są częściowo tylko ana teorii funkcjonalnej, częściowo na teorii reprezentacji.
** KW: w preambule: celem tych przywilejów i immunitetów jnie jest zapewnienie korzyści poszczególnym osobom, lecz zapewnienie skutecznego wykonywania funkcji przez misje dyplomatyczne ich państwa
3) Przywileje i immunitety dzieli się na:
a) rzeczowe - przysługujące placówce dyplomatycznej
b) osobowe - korzystają z nich poszczególne kategorie misji.
4) Przywileje i immunitety misji:
** pomieszczenia misji- budynki lub cześci budynków i tereny przyległe do nich, uzytkowane dla celów misji, łącznie z rezydencją szefa misji (np. parking też)
a) nietykalność - w aspekcie negatywnym: bez zgody szefa misji funkcjonariusze państwa przyjmującego nie maja prawa wstępu na jej teren; w aspekcie pozytywnym: obowiązek podjęcia wszystkich stosownych środków w celu ochrony pomieszczeń misji przed jakimkolwiek natręctwem, szkodą oraz zakłóceniem spokoju i naruszeniem jej powagi. Państwo powinno zapobiegać wszelkim zamachom skierowanym przeciwko misji. Rozciąga się na środki transportu misji, które wyłączone są spod rewizji, rekwizycji, zajęcia, egzekucji (oznakowane literami CD), a także na jej archiwa i dokumenty, niezależnie od miejsca, w którym się znajdują.
*** nietykalność a prawo do azylu dyplomatycznego.
=> nietykalność nie daje prawa do przetrzymywania kogokolwiek wbrew woli w pomieszczeniach misji, nie implikuje też prawa do tzw azylu dyplomatycznego, który godzi w zwierzchnictwo terytorialne, mimo, że taka praktyka jest znana i stosowana od dawna; jest jednak stosowany w AM PD, ze względów humanitarnych, w czasie rewolucji; konwencje z Hawany 1928 i Montevideo 1933 i 39, Caracas 54.
MTS twierdzi, że generalnie prawo do azylu narusza suwerenność. Może być jednak usprawiedliwione , gdy pod pozorem sprawiedliwości działania arbitralne zastępują rządy prawa, gdy wymiar sprawiedliwości jest kierowany politycznie.
b) prawo porozumiewania się z innymi placówkami i konsulatami państwa wysyłającego niezależnie od tego, gdzie się one znajdują, za pomocą wszelkich odpowiednich środków, kodem czy szyfrem, włącznie z kurierami dyplomatycznymi - zaopatrzeni w specjalny dokument korzystają z nietykalności, nie mogą być aresztowani ani zatrzymani w jakiejkolwiek formie, kurierami ad hoc, oraz pocztą kapitańską - zlecenia przewozu bagażu dyplomatycznego kapitanowi samolotu handlowego). Korzystanie nadajnika - uzależnione od zgody państwa przyjmującego, co wynika z konieczności uzgodnienia fal; korespondencja urzędowa dotycząca przedstawicielstwa i jego działalności jest nietykalna.
c) Misja ma prawo oznakowania swoich oficjalnych pomieszczeń i środków komunikacji flagą i godłem (rozciąga się na mieszkanie szefa misji).
d) Placówka korzysta ze zwolnienia od wszelkich opłat, podatków i należności podbieranych w związku z pełnieniem funkcji oficjalnych.
e) państwo przyjmujące powinno ułatwić nabycie pomieszczeń niezbędnych dla misji oraz w uzyskaniu mieszkań dla członków misji.
5) Przywileje i immunitety osobowe:
a) nietykalność przedstawiciela dyplomatycznego - osoba przedstawiciela, tak jak sama misja, jest nietykalna- w aspekcie pozytywnym i negatywnym; oznacza to zakaz stosowania jakichkolwiek środków przymusu: zatrzymywania czy aresztowania, nakłada obowiązek traktowania go z należytym szacunkiem oraz obowiązek przedsięwzięcia wszelkich kroków dla ochrony i zapobieżenia jakiemukolwiek zamachowi na jego osobę, wolność lub godność.
- Rozciąga się na prywatną rezydencję, akta, korespondencję (też prywatną) i z pewnymi ograniczenia na jego mienie.
- Akty gwałtu na niego zagrożone szczególnie surową sankcją.
- Naruszona może być tylko wyjątkowo, celem zapobieżenia popełnienia przestępstwa, w samoobronie i obronie koniecznej oraz jeśli wymagają tego bardzo ważne względy bezpieczeństwa państwa przyjmującego lub bezpieczeństwa publicznego- wyrok MTS w sprawie zakładników w Teheranie.
*** 1973- konwencja w sprawie zapobiegania i karania przestępstw przeciwko osobom korzystającm z ochrony międzynarodowej, w tym dyplomatów, uznająca ich porwania za zbrodnię prawa narodów i nakładająca obowiązek wprowadzenia do prawa krajowego postanowień o karalności tej zbrodni i ekstradycji. W 1998 nie udało się jednak włączyć tej zbrodni w zakres jurysdykcji MTK.
b) immunitet jurysdykcyjny - przedstawiciel dyplomatyczny jest wyłączony spod jurysdykcji karnej państwa przyjmującego (w pełni- można najwyżej uznać za persona non grata), oraz z jurysdykcji administracyjnej (pełny- nie można np. dać mandatu) i cywilnej z 3 wyjątkami:
*) powództwa z zakresu prawa rzeczowego dotyczące własności położonej na terytorium państwa przyjmującego nieruchomości. Chyba, że przedstawiciel posiada je w imieniu państwa wysyłającego.
*) spraw dotyczących dziedziczenia, w której przedstawiciel dyplomatyczny występuje jako wykonawca, administrator, spadkobierca lub zapisobiorca w charakterze osoby prywatnej, a nie w imieniu państwa
*) roszczeń z tytułu działalności zawodowej czy handlowej, wykonywanej przez przedstawiciela dyplomatycznego poza jego czynnościami urzędowymi.
- Nie ma on obowiązku składania zeznań.
- Immunitet jurysdykcyjny może być uchylony przez państwo wysyłające, kierujące się interesem stosunków dwustronnych, jednakże uchylenie musi być wyraźne w sprawach karnych, a w cywilnych i administracyjnych może być dorozumiane.
- Zrzeczenie się immunitetu w sprawach cywilnych i administracyjnych nie oznacza zrzeczenia się immunitetu egzekucyjnego (trzeba zrzec się oddzielnie). Zrzec się immunitetu może tylko państwo wysyłające- bo w interesie państwa, nie osoby.
- immunitet sądowy w państwie przyjmującym nie oznacza, że dyplomata nie podlega sądom swego państwa. W przypadku popełnienia przestępstwa, może on być sądzony i skazany przez sąd państwa wysyłającego.
- jeżeli osoba z immunitetem wszczyna postępowanie, to nie może się potem zasłaniać immunitetem w stosunków do powództw wzajemnych bezpośrednio związanych z powództwem głównym
c) zwolnienie z opłat i podatków oraz ubezpieczeń społecznych- przedstawiciel dyplomatyczny nie podlega przepisom o ubezpieczeniach społecznych, zwolniony jest z opłat i podatków osobistych czy rzeczowych, państwowych, regionalnych i komunalnych,
*z wyjątkiem:
- podatków pośrednich wliczanych w cenę towarów i usług
- opłat i podatków dotyczących prywatnego mienia nieruchomego, chyba, że są posiadane w imieniu państwa wysyłającego
- należności spadkowych
- opłat i podatków dotyczących prywatnego dochodu mającego swe źródło w państwie przyjmującym oraz podatków dotyczącychkapitału zainwestowanego w przeds handlowych znajdujących się w państwie przyjmującym
- nalezności rejestracyjnych, sądowych, hipotecznych itp., chyba, że dotyczą pomieszczeń misji
*zwolnienia obejmują także opłaty celne za przedmioty przewożone do użytku służbowego lub osobistego, *bagaż osobisty jest zwolniony od wszelkiej kontroli, chyba że istnieją poważne podstawy do przypuszczeń, że zawiera on przedmioty lub artykuły, których przywóz lub wywóz jest zakazany przez prawo państwa pobytu lub zawiera przedmioty nie podlegające zwolnieniu celnemu.
d) Immunitet egzekucyjny- środki egzekucyjne można podjąć jedynie, gdy nie prowadzą one do naruszenia nietykalności osobistej i nietykalności rezydencji+ wyjątki takie same jak w jurysdykcyjnym
e) prawo do swobody poruszania się i podróżowania na terytorium państwa przyjmującego.
f) zwolnienie z wszelkich obowiązków i świadczeń publicznych, np wobec wojska państwa przyjmującego, np. rekwizycji.
g) Bagaż dyplomatyczny:
- nie może podlegać otwarciu, ani zatrzymaniu
- brak ustaleń co do wielkości
- czasem nadużycia- broń, narkotyki itp.
-musi posiadać wyraźne zewnętrzne określenie jego charakteru i
- może zawierać tylko dokumenty dyplomatyczne i artykuły przeznaczone do użytku urzędowego
- KW bardzo rygorystyczna, ale praktyka dopuszcza łamanie tego, np. gdy w paczce znajduje się człowiek.
6)zakres podmiotowy: Kategorie osób korzystających z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych:
Pełny:
a) szef misji
b) personel dyplomatyczny
c) członkowie ich rodzin pozostające z nimi we wspólnocie domowej, jeśli nie są obywatelami państwa przyjmującego
Częściowy:
d) w przypadku członków personelu administracyjnego i kancelaryjnego (i ich rodzin), nie będących obywatelami państwa przyjmującego lub nie mające w nim stałego miejsca zamieszkania, immunitet jurysdykcyjny w sprawach cywilnych i administracyjnych nie rozciąga się na czynności niemające charakteru oficjalnego, także zwolnienia celne dotycząca tylko artykułów sprowadzanych w czasie pierwszego urządzania się. Reszta uprawnień- taka sama.
=> w praktyce- na podstawie porozumień dwustronnych często zrównanie zakresu przywilejów i immunitetów z dyplomatami
e) członkowie służby misji korzystają z immunitetów tylko w stosunku do czynności oficjalnych oraz ze zwolnienia z podatków i opłat w odniesieniu do ich wynagrodzeń, o ile nie są obywatelami państwa przyjmującego lub nie mają tam stałego miejsca zamieszkania
f) Prywatni służący członków misji, o ile nie są obywatelami państw przyjmujących lub nie mają stałego zamieszkania, są zwolnieni od opłat i podatków od wynagrodzeń, jakie otrzymają z tytułu zatrudnienia. Ze wszelkich innych immunitetów i przywilejów korzystają tylko w zakresie przyznanym przez państwo przyjmujące.
g) *** członkowie personelu dyplomatycznego, będący obywatelami lub osobami zamieszkałymi stale w państwie przyjmującym, są objęte immunitetami jurysdykcyjnymi oraz przywilejem nietykalności w ramach wykonywania przez nie funkcji oficjalnych, chyba że państwo przyjmujące da dodatkowe przywileje.
*** inni członkowie personelu będący… korzystają z przywilejów i immunitetów tylko w zakresie przyznanym przez państwo przyjmujące.
7) Zakres czasowy: Początek i koniec przywilejów i immunitetów. Osoba uprawniona korzysta z nich z chwilą wjazdu na terytorium państwa przyjmującego, a jeśli znajduje się na jej terytorium, od chwili notyfikacji jej nominacji ministerstwu spraw zagranicznych. Trwają do momentu opuszczenia kraju po wygasnięciu jego funkcji lub po rozsądnym czasie, w którym mógłby wyjechać. W razie zerwania stosunków dyplomatycznych lub ostatecznego odwołania misji państwo przyjmujące, nawet w czasie konfliktu zbrojnego, ma obowiązek szanowania i ochrony pomieszczeń misji wraz z jej mieniem i archiwami. Państwo wysyłające może powierzyć opiekę nad misją wybranemu przez siebie trzeciemu państwu.
** wyjątek- persona non grata lub osoba nieporządana która nie opuściła kraju w terminie zaproponowanym przez państwo przyjmujące- można wówczas odmówić uznawania za członka misji i cofnąć immunitety.
** w odniesieniu do czynności urzędowych członka misji immunitet ma charakter trwały, tzn. trwa również po zakończeniu jego funkcji jako członka misji. Jest to zgodne z zasadą ochrony i swobody wykonywania funkcji.
** zrzeczenie się immunitetu- immunitety dyplomaty związane są z państwem, nie z osobą. Immunitet może być uchylony tylko przez państwo. Praktyka uznaje za wystarczające zrzeczenie się immunitetu wobec personelu misji dokonane przez szefa misji, oraz w stosunku do rodziny przez przedstawiciela dyplomatycznego.
=> w sytuacji, w której sprawca danego czynu posiadał immunitet dyplomatyczny, proponuje się wszczęcie postępowania sądowego przeciwko państwu wysyłającemu, gdy dame działanie można przypisac państwu, tzn. gdy dyplomata działali ramach swych czynności urzędowych; jest natomiast mało efektywne w przypadku czynności pozaurzędowych oraz w odniesieniu do rodziny dyplomaty.
8) Zakres terytorialny obowiązywania przywilejów i immunitetów:
a) na terytorium państwa przyjmującego
b) Przejazd przez państwo trzecie - przedstawiciel dyplomatyczny i jego rodzina korzysta z uprzywilejowanego traktowania w czasie przejazdu lub przebywania na terytorium państwa trzeciego, pod warunkiem, że znajduje się in transitu, czyli w drodze do lub z państwa przyjmującego. Korzysta z nietykalności, a z innych immunitetów w zakresie niezbędnym dla zabezpieczenia mu tranzytu. Nie dotyczy to personelu administracyjnego i technicznego, służby misji i ich rodzin, ale państwa trzecie nie powinny utrudniać im przejazdu.
+ analogiczne traktowanie poczty dyplomatycznej
- czasem w drodze kurtuazji państwa trzecie przyznają immunitety przedstawicielom dyplomatycznym przebywającym na ich terytorium w podróżach prywatnych.
IX Obowiązki przedstawicieli dyplomatycznych wobec państwa przyjmującego:
1) poszanowanie praw i przepisów państwa przyjmującego - przywileje i immunitety wyłączają jedynie właściwość sądów miejscowych i zastosowanie sankcji za naruszenie odpowiednich norm, a nie podleganie miejscowemu prawu. Dyplomata ich nieprzestrzegający naraża się na:
a) notę protestacyjną państwa pobytu
b) uznanie za persona non grata
c) wydalenie
- Niezależnie od własnych poglądów powinien szanować ustrój, religię, miejscowe tradycje państwa pobytu.
2) zakaz mieszania się w sprawy wewnętrzne, krytykowania polityki państwa pobytu, prowadzenia agitacji i działalności wymierzonej przeciwko władzom.
3) zakaz wykorzystywania pomieszczeń misji w sposób niezgodny z jej funkcjami - nie wolno też wykonywać im w państwie przyjmującym żadnej działalności zawodowej lub komercyjnej w celu uzyskania korzyści osobistych.
=> złamanie nie znosi nietykalności misji, rodzi natomiast odpowiedzialność międzynarodową, może być tez powodem zerwania stosunków.
4) Obowiązek niedziałania na szkodę państwa przyjmującego- głównie chodzi o szpiegostwo i działalność dywersyjno- wywrotową.
5) Wymóg, by państwo wysyłające nie tworzył placówek misji dyplomatycznych poza miejscowością będącą stałą siedzibą misji bez zgody państwa przyjmującego- np. BRA wymagała przenosin do Brasili z Rio de Janeiro.
6) Zakaz działalności zawodowej lub handlowej przedstawiciela dyplomatycznego, mającej na celu zysk osobisty
X Korpus dyplomatyczny
1) używane w 2 znaczeniach:
a) w węższym obejmuje ono wszystkich szefów placówek dyplomatycznych akredytowanych w danej stolicy.
b) w szerszym odnosi się do wszystkich osób zaliczanych do personelu dyplomatycznego i korzystających z przywilejów dyplomatycznych (z rodzinami), którzy są wpisani na specjalną listę prowadzoną przez protokół dyplomatyczny miejscowego MSZ; świadectwem przynależności - legitymacji czy zaświadczenie dyplomatyczne wydane przez miejscowe MSZ.
2) Na czele korpusu dyplomatycznego stoi dziekan (doyen), z reguły najstarszy rangą przedstawiciel dyplomatyczny, a więc ambasador najdłużej przebywający w danym kraju.
- W niektórych państwach katolickich tą funkcje pełni nuncjusz Stolicy Apostolskiej.
- Obowiązki - sfera protokolarna i reprezentacyjna, pomoc dla nowo przybyłych dyplomatów, informowanie o miejscowych zwyczajach i o kolejności składania wizyt itd., w imieniu korpusu składa życzenia, wygłasza toasty lub przemówienia z okazji świąt państwowych, występuje w sprawach dotyczących przestrzegania przez państwo przywilejów i immunitetów przysługujących dyplomatom.
3) Stosunki z korpusem utrzymuje ministerstwo spraw zagranicznych państwa pobytu poprzez departament protokołu dyplomatycznego, który organizuje dla korpusu przyjęci, wystąpienia w mediach, pokazy filmowe, wycieczki, informuje o przepisach prawnych dotyczących sytuacji prawnej korpusu dyplomatycznego w tym kraju.
XI Koniec misji dyplomatycznej przez dyplomatę:
1) na skutek notyfikacji - art. 43 Konwencji wiedeńskiej, albo notyfikacja państwu przyjmującemu przez państwo wysyłające o zakończeniu misji, albo państwu wysyłającemu o odmowie uznania przedstawiciela dyplomatycznego za członka misji (dotyczy wszystkich członków misji w sytuacji, gdy po uznaniu za persona non grata lub za osobę nieporządaną osoba ta nie wyjechała). Państwo wysyłające może odwołać z różnych powodów: upływu terminu, rotacji, zastrzeżenia do pracy, względy zdrowotne, rodzinne, na prośbę.
2) uznanie za persona non grata - odmowa dalszego uznania przedstawiciela za członka misji związana z uznaniem go za persona non grata, państwo wysyłające ma obowiązek odwołania go, jeśli tego nie zrobi, państwo przyjmujące odmawia uznania takiej osoby za członka misji.
3) wypadki losowe - śmierć szefa placówki (tymczasowo charge d affairs ad interiem), zmiana stanowiska głowy państwa, przy której przedstawiciel dyplomatyczny jest akredytowany (przeważnie potwierdzenie listów uwierzytelniających po prostu).
4) dymisja - złożenie jej przez szefa placówki- np. na skutek obrażenia go bez satysfakcji.
5) zerwanie stosunków dyplomatycznych - zakończenie działalności całej placówki, np. zerwanie stosunków dyplomatycznych, ogłoszenie stanu wojny, rewolucja w państwie wysyłającym lub przyjmującym, rozpad jakiegoś podmiotu lub połączenie podmiotów w jedno państwo. Może być reakcja na politykę danego państwa lub sankcją Rady Bezpieczeństwa, przewidzianą w art. 41 Karty NZ
=> ale nie zawsze np. wojna prowadzi do zerwania stosunków.
6) podniesienie rangi placówki- zakończenie np. misji posła i rozpoczęcie misji ambasadora.
*** podział wg Góralczyka:
- Zakończenie funkcji członka misji- przyczyny:
a) z inicjatywy samego przedstawiciela dyplomatycznego
b) z woli państwa wysyłającego- zmiana obsady, ale też bez powoływania nowego, na znak protestu.
c) z woli państwa przyjmującego- uznanie za persona non grata, a w odniesieniu do członków misji nie mających statusu dyplomatycznego- za osoby niepożądane. Powód- działalność sprzeczna z PM, PW lub z obowiązkiem popierania przyjaznych stosunków między państwami; najczęściej- mieszanie się w wewnętrzne sprawy, krytyka władz, działalność szpiegowska. Uzasadnienie nie jest konieczne. Państwo wysyłające musi odwołać lub położyć kres funkcjom w misji tej osoby.
d) na skutek wypadków losowych lub powstania okoliczności zewnętrznych uniemożliwiających dalsze istnienie obrotu dyplomatycznego- śmierć członka misji, zerwanie stosunków dyplomatycznych, głównie na skutek wybuchu wojny, utraty niepodległości przez jedno z państw.
XII Konwencja o misjach specjalnych z 8 XII 1969
1) strony- 34 państwa, w tym Polska
2) Misją specjalną jest misja czasowa reprezentująca państwo, wyslana przez jedno państwo do drugiego państwa za jego zgodą w celu wspólnego rozpatrzenia w nim określonych spraw albo wypełnienia wobec niego określonego zadania.
3) Członkami misji specjalnej są:
- szef misji specjalnej- można, ale nie trzeba go wyznaczyć; jeden z przedstawicieli
- przedstawiciele państwa wysyłającego w misji specjalnej
- członkowie personelu misji specjalnej ( członkowie personelu dyplomatycznego, personelu administracyjnego i technicznego oraz personelu służby misji specjalneh
4) Wysyłanie misji specjalnej- za uprzednią zgodą wyrażoną w dowolnej formie
5) Funkcje- określane w drodze wzajemnego porozumienia 2 państw
6) Brak stosunków dyplomatycznych lub konsularnych nie jest przeszkodą
7) Mianowanie członków- wedle własnego uznania, ale państwo przyjmujące może odmówić przyjęcia określonych osób.
8) Obywatelstwo- analogicznie do konwencji o stosunkach dypl; obywatele p. przyjmującego- za jego zgodą, która może być zawsze cofnięta. Może sobie też to zastrzec wobec obywateli państwa trzeciego.
9) persona non grata- analogicznie
10) początek funkcji misji- z chwilą wejścia misji w urzędowy kontakt z MSZ lub innym, uzgodnionym organem państwa przyjmującego
Koniec- za porozumieniem [państw, wypełnieniem zadania, upływem czasu wyznaczonego i nie przedłużeniem go, położenie kresu misji przez państwo wysyłające lub przyjmujące.
11) upoważnienie do działania w imieniu misji- szef misji albo, gdy go nie ma, jeden z przedstawicieli państwa wyznaczony przez nie
- można upoważnić członka misji specjalnej przez państwo wysyłające, szefa misji albo przedstawiciela przy braku szefa, bądź do zastępowania szefa misji bądź do zastępowania przedstawiciela przy braku szefa, albo do dokonywania określonych czynności w imieniu misji\
12) precedencja- specjalne porozumienie, a jak go nie ma, to alfabetycznie.
- między członkami tej samej misji- według zasad, ustalonych i zakomunikowanych przez państwo wysyłające.
13) spotkanie misji w państwie trzecim- za jego zgodą, którą może zawsze cofnąć.
14) Ułatwienia:- generalnie analogiczne
a) ułatwienia głowy państwa, szefa rzadu, MSZ- poza tymi z konwencji też te z PM.
b) pomoc w uzyskaniu pomieszczeń i zwolnienie ich z opodatkowania, poza podatkami za świadczone usługi (np. prąd) oraz ich nietykalność ( ale tu mamy klauzulę ogniową- w razie pożaru i klęsk żywiołowych można wejść nawet wtedy, gdy nie można uzyskać zgody szefa misji) wraz z środkami transportu.
c) nietykalność archiwów i dokumentów, korespondencji urzędowej
d)swoboda poruszania się
e) swoboda porozumiewania się
f) nietykalność osobista
g) immunitet jurysdykcyjny i egzekucyjny - te same wyjątki + powództwa o wynagrodzenie szkody wynikłej na skutek wypadku spowodowanego przez pojazd używany przez dana osobę poza funkcjami urzędowymi.
h) zwolnienie z przepisów o ubezpieczeniach społecznych, podatków i ceł
i) zwolnienie od świadczeń publicznych
15) Czas trwania przywilejów- analogicznie
16) obowiązki- analogiczne