1. Współczesne systemy polityczne

1. Dr Bożena Dziemidok

1. Zasady prawno - konstytucyjne państw demokratycznych.

• System polityczny,

Ogół organów władzy publicznej, a także partii politycznych, organizacji społecznych oraz grup formalnych i nieformalnych, uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa, jak również ich wzajemne stosunki tworzące funkcjonalną całość z punktu widzenia bezpośredniego lub pośredniego kreowania organów i decyzji państwowych.

Podsystemy:

• Instrumentalny,

• Funkcjonalny,

• Regulacyjny, normatywny,

• Komunikacyjny,

• Klasyfikacja systemów politycznych:

a) charakter reżimu politycznego, środki i metody działania używane przez aparat państwowy w stosunku do ludzi (państwo demokratyczne, państwo totalitarne, państwo autorytarne);

b) zasady organizacji aparatu państwowego (monarchia i republika, systemy prezydialne i parlamentarne oraz systemy: parlamentarno-gabinetowy, gabinetowo-parlamentarny, prezydencki, mieszany, parlamentarno-komitetowy;

c) strukturę terytorialno - administracyjną państwa (państwo unitarne, państwo złożone - federacyjne, państwo autonomiczne).

• Demokracja jako system polityczny.

a) demokracje skonsolidowane, czyli system rządów, który spełnia wszystkie proceduralne kryteria demokracji i w którym wszystkie znaczące siły polityczne akceptują istniejące polityczne oraz demo­kratyczne reguły gry;

b) demokracje nie skonsolidowane, istniejące tam, gdzie występują instytucje proceduralnej demokracji, ale gdzie brak jest rzeczywistego konsensusu elit odnośnie do demokratycznego porządku w polityce;

c) demokracje ograniczone, istniejące tam, gdzie elity podzielają demokratyczny konsensus i są strukturalnie zintegrowane, ale ze względu na różne cenzusy wyborcze uczestnictwo polityczne obywateli jest ograniczone;

d) pseudo demokracje, czyli systemy, gdzie pomimo demokratycznej fasady nie występuje rywalizacja polityczna.

• Zasady państw demokratycznych:

• Zasada suwerenności narodu, fundamentalna zasada ustrojowa państwa demokratycznego, rozumiana i interpretowana obecnie jako suwerenność społeczeństwa obywatelskiego, wynika stąd, iż społeczeństwo, jako ogół obywateli, jest źródłem władzy państwowej, a jedyną racjonalną legitymacją władzy jest fakt wyłonienia jej poprzez ujawnioną wolę suwerena.

• Przedstawicielstwo, określa pozycję i obowiązki wybranych reprezentantów, oraz powiązań między nimi a społeczeństwem.

Obywatele sprawują władze:

• Pośrednio, przez wybór reprezentantów, rodzaje mandatów:

• Imperatywny, uzależniony od wyborców, można odwołać

• Wolny, reprezentant narodu, nieodwołalny, głosuje jak chce

• Bezpośrednio, samodzielnie podejmują decyzje:

• Referendum, głosowanie ludowe dotyczące określonego politycznego rozstrzygnięcia, może być:

• Konstytucyjne

• Ustawowe

• Stanowiące lub wiążące, muszą być brane pod uwagę

• Opiniodawcze,

• Inicjatywa ludowa, prawo konstytucyjne określonej grupy obywateli do przedłożenia parlamentowi własnego projektu ustawy (ludowa inicjatywa ustawodawcza) lub konstytucji

• Plebiscyt

• Konstytucjonalizm, podstawą jest konstytucja szczególny akt prawny, zawierający prawa i obowiązki obywateli, dotyczący ustroju państwa, rodzaje ustawy zasadniczej:

• Pełne i niepełne (mała konstytucja)

• Elastyczne (GB) i sztywne (zmieniane w szczególny sposób)

• Jednolite (jeden akt prawny) i złożone (Szwajcaria)

• Sens materialny, treść konstytucji,

Sens formalny, akt w postaci artykułów

• gwarancja praw i wolności obywatelskich, wyznaczenie praw jednostki i granic działalności państwa, przez prawo cywilne(gwarancja wolności i równości) zawarte w konstytucji i innych aktach i ustawach

• Podział władzy,

• Ustawodawcza, parlament

• Wykonawcza, król, prezydent, ministrowie, premier

• Sądownicza, niezawisłe sądy

• Pluralizm polityczny, jest to dopuszczenie do legalnej walki o zdobycie lub utrzymanie władzy państwowej ugrupowań zróżnicowanych pod względem ideologiczno-programowym,

• Państwo prawa, państwo, w którym rządzi prawo

• Związanie państwa prawem, organy władzy opierają swoje istnienie i funkcjonują zgodnie z prawem

• W państwie prawa przyjmowana jest koncepcja prawno naturalna zakładająca, że państwo jest fenomenem społecznym obecnym w naturze

• W państwie prawa ustanowione są instytucjonalne i proceduralne gwarancje praw podmiotowych obywateli

• Kontrola konstytucyjności ustaw:

• Ombutsmen, rzecznik praw obywatelskich czuwający nad przestrzeganiem ustaw,

• Skarga konstytucyjna, odwołanie, zażalenie.

• Większość, to zasada proceduralna, stosowana przy wyłanianiu władzy i podejmowaniu decyzji (bezwzględna, względna, ważona, kwalifikowana)

• Systemy rządów:

a) system prezydencki, czyli zespół zasad prawno ustrojowych, określających w szczególny sposób stosunki pomiędzy parlamentem jako władzą ustawodawczą, prezydentem jako szefem państwa i zarazem szefem rządu (administracji) oraz ministrami jako doradcami prezydenta i realizatorami jego polityki, a także sądami jako organami sprawującymi wymiar sprawiedliwości i zarazem kontrolującymi konstytucyjność ustaw parlamentu oraz aktów prezydenta i innych organów administracyjnych;

b) system pół prezydencki, czyli zespół zasad prawno ustrojowych, według których prezydent posiadając szerokie uprawnienia osobiste jest powoływany niezależnie od parlamentu w wyborach powszechnych, powołuje następnie rząd, odpowiedzialny zarówno przed nim, jak i przed parlamentem;

c) system parlamentarno-gabinetowy,

czyli zespół zasad prawno ustrojowych charakteryzujący się szczególnym stosunkiem do siebie trzech naczelnych organów państwa: parlamentu, prezydenta i rządu, przy czym prezydent, będąc organem nieodpowiedzialnym politycznie, powołuje rząd (początkowo jedynie premiera, a następnie, na wniosek premiera, innych członków rządu), licząc się przy tym z układem sił politycznych w parlamencie, a rząd realizując władzę wykonawczą odpowiada przed parlamentem za swoją działalność i za działalność prezydenta;

d) system parlamentarno-komitetowy

(rządów zgromadzenia), czyli zespół zasad prawno ustrojowych, które w szczególny sposób określają stosunki pomiędzy trzema naczelnymi organami państwowymi, tj. parlamentem, głową państwa i rządem, że parlament jako najwyższy organ państwowy bezpośrednio powołuje głowę państwa i rząd.

2. Ustrój polityczny Stanów Zjednoczonych.

• Konstytucja USA (1789) i jej zasady naczelne

O elastyczności konstytucji decyduje interpretacja tej konstytucji złożona z 7 artykułów i 27 poprawek, artykuły:

1. Władza ustawodawcza

2. Władza wykonawcza

3. Władza sądownicza

4. Federalizm

5. Tryb zmiany konstytucji

6. System źródeł prawa

7. Wejście w życie konstytucji

Pierwsze 10 poprawek 1789 dotyczące deklaracji praw obywateli:

Zasady suwerenności narodu, podziału władzy, federalizmu. Poprawki do konstytucji proponuje Kongres na wniosek ²/₃ obu izb lub na wniosek ²/₃ stanów, które to zwołują konwencję konstytucyjną, poprawka musi być zatwierdzona przez ¾ stanów

• Prezydent,

• Tryb wyboru: 35 lat, 14 lat mieszka i urodzony w USA, nominowany przez partię lub sam zgłasza swoją kandydaturę:

• Prawybory, instytucja wewnątrz partyjna, co 4 lata wiosną

• Nominacje partii politycznej, dokonywana na konwencji krajowej latem, Demokraci VII, Republikanie VIII, platforma wyborcza wypadkowa między programem a hasłem

• Kampania właściwa, IX - X, jeździ i pokazuje się

• Wybory powszechne, XI głosowanie w pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku, sposób głosowania:

• Zwykły, obywatele głosują na elektorów, wysuwanych przez komitety wyborcze kandydatów,

• Skrócony, najpierw głosują na kandydata na prezydenta, później gromadzeni są elektorzy

• Wybór przez kolegium elektorów:

• Każdy stan ma tyle mandatów elektorskich ile ma miejsc w Kongresie

• Elektorzy z danego stanu głosują na kandydata, który wygrał i ma najwięcej elektorów

• Prezydentem zostaje kandydat, który zdobył bezwzględną większość 270 głosów.

• Pozycja ustrojowa: funkcje:

• Reprezentuje państwo wewnątrz i na zewnątrz

• Szef administracji państwowej

• Powołuje i odwołuje pracowników administracji federalnej, sędziów federalnych i sądu najwyższego

• Powołuje wyższych urzędników państwowych (13 sekretarzy, dyrektorów centralnych agencji) i sędziów po zasięgnięciu rady i otrzymaniu zgody senatu

• Przysługuje mu prawo łaski

• Wykonawca ustaw,

Promotor ustaw, nie posiada formalnego prawa inicjatywy ustawodawczej mimo to 80% pochodzi od niego, przez coroczne orędzie informuje kongres o projektach, układa się z kongresmanami ze swojej partii i oni występuję z projektami, podpisuje ustawy w ciągu 10 dni, posiada:

• Biura zarządzania i budżetu

• Radę ekonomiczną i radę bezpieczeństwa

Rodzaje weta:

• zwykłe,

• regularne (obalane większością 2/3 głosów),

• kieszonkowe, otrzymuje do podpisu w ciągu ostatnich 10 dni pracy kongresu, zablokowanie wejścia projektu w życie

• nieformalne, może nie przyznać funduszy na realizację lub nie wydać rozporządzeń wykonawczych

• Wydaje rozporządzenia wykonawcze

• Szef dyplomacji, zawiera umowy międzynarodowe za radą i zgodą 2/3 głosów senatu

• Dowódca sił zbrojnych, ale wojnę wypowiada Kongres, w praktyce prezydent dysponuje siłami zbrojnymi w wypadku zagrożenia życia, zdrowia i mienia amerykanów

• Kongres,

• Skład: izba reprezentantów 435, wiek 25 lat, 7 lat obywatel, na 2 lata, kadencja senatorów 100, wiek 30 lat, 9 lat obywatel, 6 lat. Wybory do kongresu większościowe względnie wybory powszechne do obu izb.

• Organizacja, przewodniczącym obu izb reprezentantów jest speaker

• Organy wewnętrzne:

• Komisje,

• Stałe, przygotowują projekty ustaw

• Specjalne, ułatwiają określone sprawy

• Wspólne, podjęcie wspólnej dla obu izb rezolucji

• Uzgadniające, przełamanie sprzeczności pomiędzy izbami w kwestii ustawodawczej.

• Frakcje parlamentarne, kluby partyjne, 2 Kongres, 2 Senat, pierwszoplanową rolę pełni przewodniczący komisji stałych

• Funkcje:

• Ustrojodawcza, wprowadzanie poprawek do konstytucji

• Ustawodawcza,

• Prawo inicjatywy ustawodawczej, członkowie kongresy i komisje

• Kierowanie i praca w komisji

• Przedstawianie projektu na posiedzeniu plenarnym izb

• Trzy czytania ustawy większość zwykła względnie połowa członków

• Kreacyjna, wybiera prezydenta w jednym wypadku

• Kontrolna,

• Władza nad sakiewką

• Kontrola komisyjna

• Instytucja impeachment, powołanie w stan oskarżenia i skazanie wyższych funkcjonariuszy federalnych w tym prezydenta i sędziów federalnych. Oskarżenie za:

• Zdradę, każde działanie przeciwko USA

• Przestępstwo, przekroczenie swoich kompetencji

• Ciężkie wykroczenie, przewinienie

• Uprawnienia w dziedzinie m/n

• Senat ratyfikuje traktaty

• Kongres wypowiada wojnę, przyznaje fundusze na pomoc m/n

• Uprawnienia kadrowe, powoływanie i znoszenie urzędów centralnych zatwierdzanie prezydenckich nominacji

• Władza sądownicza.

• Rodzaje sądów:

• Stanowe

• Federalne

• Dystryktowe, najniższe 100 sztuk

• Apelacyjne, 11 sztuk

• Sąd Najwyższy, 9 sędziów dożywotnio

• Funkcje sądownictwa:

• Kreacyjna, tworzenie precedensów, orzekanie sądu jest wiążące w orzekaniu spraw podobnego rodzaju

• Interpretacyjna, sądy dokonują wykładni ustaw kongresu

• Ustrojodawcza,

• Badanie zgodności aktów prawnych zgodnie z instytucją

• Sąd najwyższy dokonuje interpretacji konstytucji

3. Ustrój polityczny Wielkiej Brytanii

• Ewolucja ustroju politycznego Wielkiej Brytanii.

• 1688-1689, chwalebna rewolucja, przejście w konstytucjonalizm

• od XII-XVI wieku przewagę posiadał król

• XVII wiek walka króla z parlamentem

• XVIII-XIX wiek umocnienie i przewaga parlamentu

• XIX-XX wiek umocnienie się pozycji egzekutywy

• Konstytucja brytyjska.

Jest to konstytucja elastyczna, opiera się na różnego rodzaju konwenansach, precedensach, zwyczajach

• System źródeł brytyjskiego prawa konstytucyjnego.

• Prawo zwyczajowe, common low, nie ma charakteru pisanego, informuje o istnieniu parlamentu, tajnej rady(rządu), proregatyw królewskich, zasady suwerenności parlamentu, zasady politycznej i konstytucyjnej nieodpowiedzialności króla

• Prawo precedensowe, proregatywy królewskie

• Konwenanse konstytucyjne, trwały i powszechnie uznawany sposób postępowania w określonych sytuacjach ustrojowych, uważany za prawną regułę działania

• Prawo pisane stanowione, ustawy uchwalane przez parlament dotyczące prawa ustrojowego,

• Dzieła i traktaty prawnicze, Bagehot - „Konstytucja angielska”, Disey - „Wstęp do nauki konstytucyjnej”1885,

• Izba Gmin-

• Prawo wyborcze,

• Czynne prawo 18, bierne prawo 21

• 651 jedno mandatowych okręgów wyborczych, mandat otrzymuje ten co ma większą liczbę głosów, podział:

• pewne 520, wygrywa kandydat partii kilka lat

• marginalne 130, rotacja wygranych

• Organizacja,

• 651 posłów, kadencja 5 lat, quorum 40 posłów,

• roczne sesje X-VI, sesję rozpoczyna mowa tronowa monarchy a kończy prerogacja - zgoda króla na uchwalenie ustawy

• przewodniczący izby speaker, wiele lat ten sam, bezstronny, pośrednik między izbą a monarchą, uprawnienia:

• czuwanie nad procedurą obrad

• decyduje o kolejności zabierania głosu

• decyduje czy projekt ma charakter ustawy finansowej

• dokonuje wykładni zasad procedury parlamentarnej

• decyduje czy przypadek stanowi naruszenie przywilejów poselskich

• WHIP, rzecznik dyscypliny partyjnej, utrzymuje komunikacje między kierownictwem a szeregowymi posłami, instytucja dobierania w pary,

• Komisje:

• Całej izby, na wniosek jednego członka izby, debata budżetowa, Ustrojodawcza, przewodniczy szef komisji budżetowej

• Stała, rozpatruje projekty ustaw,

• Wyspecjalizowana, resortowe, problemowe,

• Wspólna,

• Projektów prawnych

• Funkcje

• Ustawodawcza, inicjatywę posiadają parlamentarzyści

• Kontrolna, pociągnięcie członka rządu do odpowiedzialności politycznej - wotum nieufności lub konstytucyjny impeachment

• Izba Lordów,

• Lordowie duchowni, 26 biskupów kościoła anglikańskiego i prezbiteriańskiego,

• Lordowie prawa, 21 prawników dożywotnio,

• Lordowie dożywotnio mianowani przez królową za zasługi

• Przewodniczy Lord Kanclerz, reprezentuje rząd

• Funkcje:

• Ustawodawcza, bezwzględna zgoda do odwołania izby gmin, weto zawieszające - opóźnienie prac ustawodawczych o 1 rok, przygotowywanie projektów ustaw, poprawianie projektów ustaw

• Sądownicza, tworzą ja lordowie prawa, Najwyższy Sąd Prawa Administracyjno Karnego bez Szkocji

• Monarcha, organ władzy wykonawczej, dualizm rząd król,

• Funkcje: reprezentacyjna, centralizująca, ceremonialna, integrująca, symboliczna

• prawo udzielania rady-ostrzeganie lub zachęcanie,

• każdy akt końcowy jest kontr asygnowany, prócz mianowania premiera to bez kontrasygnaty,

• Proregatywy, uprawnienia władcy

• Dowództwo nad armią

• Mianuje sędziów, lordów, biskupów,

• Zwoływanie i rozwiązywanie parlamentu

• Mowa tronowa, prawo łaski,

• Promulgacja ustaw, prawo weta ostatecznego,

• Powoływanie i odwoływanie premiera i członków rządu

• Nadawanie orderów i odznaczeń, reprezentacja państwa na zewnątrz

• Władza wykonawcza:

• ­Rząd, suma stanowisk politycznych w administracji państwowej, 100 osób w tym 95 z izby gmin, nie obraduje, nie spotyka się cały

• Gabinet, organ kolegialny 20 osób, ministrowie najważniejszych resortów, lord kanclerz jest ministrem sprawiedliwości

• Ustawodawstwo delegowane, prawo rządu do wydawania aktu prawnego z mocą ustawy(dekrety, rozporządzenia) na podstawie ustawy parlamentu upoważniającej ten organ do wydania tego rodzaju aktów

• Uprawnienia rządu:

• Wyznaczenie kierunków polityki państwa i realizacja jej

• Koordynacja i kontrola poszczególnych resortów

• Przygotowywanie projektów ustaw i rozporządzeń

• Realizowanie polityki zagranicznej i spraw bezpieczeństwa

• Premier, pierwszoplanowa rola: (Tony Bler)

• Szef rządu i władzy wykonawczej, kazus przywódcy

• Lider partii rządzącej, izby gmin, narodu,

• Patronaż nad stanowiskami administracji państwowej

• Szef służby cywilnej (wszystkich urzędników)

• Praktyczne prawo rozwiązywania parlamentu

• Władczo kieruje pracami egzekutywy

4. Ustrój polityczny RFN

• Powstanie RFN, 1949 konstytucja, 16 landów

• Konstytucja RFN,

• Zasada państwa socjalnego, prawnego(nadrzędność zasad prawa)

• Zasada demokracji przedstawicielskich(brak referendum i inicjatywy)

• Zasada federalizmu

• Aby zmienić potrzeba 2/3 głosów obu izb

• Parlament federalny, Bundestag:

• sposób wyboru,

• system mieszany większościowo-proporcjonalny, połowa wybierana w jedno mandatowych okręgach 328, przy większości względnej,

• druga rozdysponowana na 16 landów proporcjonalnie do obszaru i ludności a następnie podział na listy

• każdy ma dwa głosy jeden na krajową listę drugi na mandat jednoosobowy, klauzula zaporowa 4% dla partii

• organizacja,

• 656 posłów, obraduje permanentnie - ciągle co 2 tyg. przez 4 lata.

• Przewodniczący + zastępcy = konwent seniorów

• Rada seniorów reprezentuje frakcje parlamentu

• Komisje,

• Frakcje: CDU-chadecja, SPD- socjaldemokraci, FPD- demokraci

• funkcje,

• Ustrojodawcza

• Ustawodawcza:

• Uchwala budżet,

• Inicjatywa ustawodawcza, 5% członków ok. 30 osób

• Kontrolna,

• Możliwość pociągnięcia kanclerza do odpowiedzialności, wotum konstruktywne,

• Prawo żądania od kanclerza i ministrów ich obecności na posiedzeniu izby, prawo zajmowania stanowiska w określonych sprawach

• Debaty nad wystąpieniem kanclerza i projektami budżetu

• Komisja dochodzeniowo śledcza,

• Kreacyjna, wybiera kanclerza i prezydenta

• uchwalanie ustaw federalnych

• Rada Związkowa, Bundesrad:

• 68 członków, od 3 do 7 przedstawicieli z landu, nie jest organem kadencyjnym, mandat imperatywny, nie połączalność stanowisk, przedstawiciele landu głosują tak samo

• organizacja: przewodniczący co roku inny land starszeństwo, 3 wice, stała rada doradcza,

• Uchwały bezwzględna większość krajów, ograniczony udział w ust.

• Może postawić prezydenta w stan oskarżenia

• Prawo zatwierdzania rozporządzeń wykonawczych

• Prezydent Federalny, (Johans Rau)

• Urząd reprezentacyjny, na 5 lat z reelekcją,

• Zgromadzenie federalne, Bundestag, 356 reprezentantów landów proporcjonalnie do liczby ludności, wygrywa bezwzględną większością, 2 tury, w trzeciej większość kwalifikowana

• Akty bez kontrasygnaty, mianowanie i odwołanie kanclerza, rozwiązanie parlamentu,

• Rząd Związkowy i Kanclerz (Gerchard Shreder)

• I- kanclerza wybiera Bundestag na wniosek prezydenta bezwzględną większością, II- Bundestag z własnej inicjatywy 14 dni bezwzględna większość, III- Bundestag z własnej inicjatywy względna większość

• Kompetencje: prawo określenia składu rządu, kieruje pracami, mianuje ministrów, odpowiedzialny za politykę

• Skład: 20 osób, ministrowie, kanclerz, wice z MSZ

• Wygaśnięcie funkcji: z chwilą zebrania się nowego parlamentu, przez wybór nowego kanclerza, śmierć lub rezygnację.

• Wzmocniona pozycja: jako jedyny ponosi odpowiedzialność przed parlamentem, wytycza linię polityki państwa,

• Trybunał Konstytucyjny.

• 6 sędziów na 12 lat, 2 składy orzekające, połowę wyższa drugą niższa izba parlamentu powołuje.

• Kompetencje: badanie zgodności ustaw z konstytucją, badanie sporów kompetencyjnych, badanie konstytucyjności działania niektórych organów działania, rozpatrywanie skarg konstytucyjnych,

5. Ustrój polityczny Włoch.

• Konstytucja Włoch.

• XII 1947 konstytucja, charakter unitarny, szerokie kompetencje władz lokalnych

• Instytucje demokracji bezpośredniej.

• Referendum

• Konstytucyjne

• Ustawodawcze,

• Ludowa inicjatywa ustawodawcza, 500 tys. obywateli z projektem

• Parlament

• Wybory większościowo proporcjonalne, ¾ deputowanych wybiera się w jedno mandatowych okręgach, pozostali w proporcjonalnych wyborach klauzula zaporowa 4%, senatorowie wyłącznie w jedno mandatowych okręgach, wybory są obowiązkowe,

• Organizacja,

• izba deputowanych 630, senat 315, kadencje 5 lat, przewodniczący,

• prezydium, kwestorzy, komisje,

• obraduje permanentnie w dwóch sesjach

• Funkcje,

• Ustawodawcza,

• Prawo inicjatywy(deputowani i senatorowie, rząd, Rady regionalne, 500 tys. obywateli, Narodowa Rada Gospodarki i Pracy),

• Tryby ustawodawcze, normalne, skrócone, uchwalanie ustaw przez komisje parlamentarne

• Kontrolna, możliwość pociągania rządy do odpowiedzialności

• Kreacyjna, wspólnie wybór prezydenta, oskarżenie prezydenta lub członków rządu, powołanie 1/3 Trybunału i 1/3 Sądu Najwyższego

• Rząd, kieruje i koordynuje politykę państwa, akty prawne rządu:

• Dekrety ustawodawcze ( dekreti legislativi) akty prawne z mocą ustawy wydane na mocy upoważnienia parlamentu

• Dekrety z mocą ustawy(dekreti legle) bez zgody parlamentu

• Rozporządzenia wykonawcze do ustaw

• Prezydent (Amato Juliani)

• 7 lat, wiek od 50 lat, bez ograniczeń kadencji, głowa państwa, reprezentant, 4 władza, neutralny, wybory pośrednie, przez zgromadzenie i przedst. regionów po 3 z 19 i 1 z Vale de Osta, tajne, kwalifikowana większość 2/3, po 3 głosowaniu bezwzględna większość

• Uprawnienia w stosunku do parlamentu:

• Zarządza wybory, kieruje orędzie do izb, rozwiązuje izby,

• Podpisuje ustawy, veto ustawodawcze do rządu,

• Powołuje premiera, 5 członków trybunału, prawo łaski,

• Przewodniczy Najwyższej Radzie Sądowej

• Zarządza referendum, mediator, koordynator, arbiter,

• Trybunał Konstytucyjny.

• 15 członków, 1/3 prezydent, 1/3 parlament, 1/3 NSA,

• Bada zgodność z konstytucją

• Rozstrzyga spory konstytucyjne między organami

• Sądzi prezydenta i członków rządu

6. Ustrój polityczny Francji.

• Ewolucja ustroju - III i IV Republika

• III 1871-1940, powstała po klęsce w wojnie z Prusami II Cesarstwa, w której cesarz Napoleon III dostał się do niewoli, powstał wtedy Rząd Obrony Narodowej, zakończona powstaniem Francji Vichy w 1940

• IV 1946-1958, powstała po II wojnie po Rządzie Tymczasowym na emigracji w Londynie i rezygnacji Degola zniechęconego sporami

• Powstanie V Republiki i jej konstytucja

• V 1958 - dziś, na skutek nieumiejętnych procesów dekolonizacyjnych parlament przekazał władzę Degolowi i pełnomocnictwa do sformułowania konstytucji

• Cechy konstytucji: priorytet władzy wykonawczej, najwyższa rola prezydenta, ograniczenie roli parlamentu, ogólność i nieprecyzyjność, system rządów pół prezydenckich lub prezydencko premierowskich.

• Prezydent

• 7 lat, wybory powszechne od 62, wcześniej przez zgromadzenie

• Kandydaci zgłaszani przez 500 podpisów popierających, co najmniej z 30 departamentów, kandydat wpłaca kaucję, wygrywa ten co ma 50%, dwa tygodnie później druga tura,

• Silna pozycja przez legitymację narodu, odpowiedzialność konstytucyjna, a politycznej nie ponosi, zwyczaje konstytucyjne

• Supremacja, zgodność orientacji politycznej prezydenta z większością parlamentarna i rządem

• Hegemonia, stan gdy prezydent i parlament to ta sama partia, wtedy jest szefem egzekutywy i premierem

• Cohabitacja, prezydent sprawuje władzę konkurencyjnie do premiera gdyż ten pochodzi z innej orientacji politycznej parlamentu

• Uprawnienia osobiste bez kontrasygnaty:

• Nominowanie premiera,

• Rozwiązanie zgromadzenia narodowego

• Zarządzanie referendum

• Kierowanie orędzia do parlamentu

• Mianowanie 3 członków rady konstytucyjnej w tym przewodniczącego oraz zwoływanie posiedzeń tej rady

• Nadzwyczajne uprawnienia z art. 16, w przypadku zagrożenia państwa lub przerwaniu funkcjonowania władzy państwowej, może stosować wszystkie możliwe działania z wyjątkiem rozwiązania parlamentu i ma za zadanie przywrócić prawidłowe funkcjonowanie usprawiedliwione okolicznościami

• Uprawnienia wymagające kontrasygnaty

• Nominowanie i dymisjonowanie ministrów

• Podpisywanie ustaw, prawo veta, prawo łaski

• Nominacje prezydenckie, zwoływanie i zamykanie sesji parlamentu

• Sprawy zagraniczne i obrony, reprezentacja na zewnątrz

• Podpisywanie aktów prawnych rządu, dekretów i ordonansów

• Przewodniczy cotygodniowym posiedzeniom rządu

• Dysponuje bronią nuklearną

• Rząd,

• Ponosi odpowiedzialność przed parlamentem, ale nie przed prezydentem, nie połączalność stanowisk rząd parlament

• Uprawnienia premiera: kieruje działalnością rządu, prawo inicjatywy, powołuje komisję mieszaną przy niezgodzie w izbach, kieruje działalność reglamentacyjną

• Rząd może zwrócić się do parlamentu o wydanie ustawy upoważniającej i wydać z mocą ustawy ordonansów

• Parlament

• Zgromadzenie narodowe 577 deputowanych, 5lat, dwie tury I bezwzględna, II względna, okręgi jedno mandatowe

• Senat 323 senatorów, 9 lat, co 3 lata w 1/3 odnawiany, wybory w departamentach, sesje X-VI,

• Porządek obrad narzuca parlamentowi rząd, do 6 komisji w izbie

• Rada Konstytucyjna.

• Sąd konstytucyjny, 9 członków, 9 lat, po 1/3 wyznaczają: prezydent, senat , przewodniczący zgromadzenia narodowego

• Uprawnienia: rozstrzyganie z konstytucją aktów prawnych, działania w sferze spraw wyborczych, możliwości opiniodawcze

7. Ustrój polityczny Szwajcarii

• Określenie ustroju

• 6 ml, 20 kantonów, 6 pół kantonów, państwo związkowe, konstytucja 1874 rok, konfederacja szwajcarska, posiada jednak federalna strukturę,

• System rządów zgromadzenia, parlamentarno komitetowy z dyrektoriatem, nadrzędność parlamentu

• Dyrektoriat, powierzenie organowi kolegialnemu całości władzy wykonawczej przyjęcie zasady nie połączalności członkostwa w rządzie i parlamencie, odpowiedzialność rządu przed parlamentem

• Instytucje demokracji bezpośredniej.

• Obligatoryjne referendum konstytucyjne

• Fakultatywne referendum ustawodawcze

• Ludowa inicjatywa konstytucyjna

• Referendum fakultatywne w sprawie umów m/n

• Obligatoryjne referendum w sprawie uchwał parlamentu niezgodnych z konstytucją

• Referendum fakultatywne w sprawie ustaw pilnych

• Parlament

• Struktura,

• Rada Narodowa, 200 deputowanych przedstawicieli narodu, 4 lata

• Rada Kantonów, 46 członków, po 2 z kantonu i po 1 z pół kantonu

• Sposób wyboru

• Wybory powszechne większość względna, jednakowe uprawnienia

• Wyborca ma 4 głosy: kumuluje swój głos lub zestawia swoją listę, tworzy nową listę,

• Mandaty rozdzielane w okręgach proporcjonalnie do zdobytych

• Funkcje:

• Kreacyjna, wybiera rząd (reprezentant kantonów, grup językowych, partii politycznych, prezydenta i wice na 1 rok, członków Trybunału i generała głównodowodzącego armii,

• Prawodawcza, udział w zmianach w konstytucji i stanowieniu ustaw, inicjatywa (członkowie parlamentu, rząd, kantony)

• Kontrolna, w formie dyskusji, interpelacji i zapytań, komisji,

• Zarządzająca, uchwalanie budżetu, ratyfikacja traktatów, wypowiadanie wojny powołanie pokoju, zapewnienie bezpieczeństwa, nadzór nad administracją i wymiarem sprawiedliwości, uchwala wytyczne dla rządu,

• Sprawiedliwości, prawo łaski, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między organami związkowymi, rozpatrywanie skarg na orzeczenia rządu w sprawach administracji,

• Rząd,

• Rada federalna, 7 członków, organ kadencyjny, ministrami są ci sami ludzie, rząd wielopartyjny ale nie koalicyjny, forum koordynacji m/p

• Organ kolegialny a obecnie resortowy

• Uprawnienia:

• Realizują bezpieczeństwo państwa, sprawy zagraniczne, zarządzanie i nadzór nad administracją,

• Realizacja aktów prawnych parlamentu, delegacja ustawodawcza,

• Tworzą akty w sferze porządku publicznego, inicjatywa i postępowanie przed parlamentarne

• Prezydent

• Członek rady federalnej, nie jest głową państwa, nie ma premiera a prezydent nie pełni tej roli, funkcja reprezentacyjna, kieruje pracami rządu, co roku inny wg starszeństwa

• Kanclerz federalny, stoi na czele kancelarii parlamentu federalnego

• System partyjny.

• System współdziałania i kooperacji, konkurencja partii w wyborach a w rządach współpraca,

• Partie:

• Radykałowie 20%, 2 stanowiska

• Chadecy 20%, 2 stanowiska

• Socjaliści 20%, 2 stanowiska

• Ludowcy 10%, 1 stanowisko

• Trybunał Federalny

• Jedyny organ sądownictwa federalnego reszta to organy kantonalne

• Funkcje:

• Instancja apelacyjna,

• Orzeka w sprawach cywilnych gdy stroną jest kanton

• Orzeka w sprawach konstytucyjnych i federalnych:

• Spory kompetencyjne federacja - kantony

• Skargi kompetencyjne obywateli

• Akty prawne parlamentu są wiążące

---