ROZDZIAŁ I

PREZENTACJA WARSZTATU TERAPII ZAJĘCIOWEJ DZIAŁAJĄCYM PRZY PUCKIM STOWARZYSZENIU WSPIERAJACYM OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE UMYSŁOWO.

W rozdziale tym pragnę krótko zdefiniować warsztat terapii zajęciowej, działający przy Puckim Stowarzyszeniu Wpierające Osoby Niepełnosprawne Umysłowo „RAZEM”, oraz scharakteryzować zasady jego działania wraz z uczestnikami i ich niepełnosprawnościami, którzy uczestnicząc w różnorodnych zajęciach terapeutycznych stanowią populację badanych przeze mnie osób.

1. TERAPIA ZAJĘCIOWA- POJĘCIE ORAZ RYS HISTORYCZNY.

Termin „terapia” w języku polskim, zaczerpnięty z greki oznacza leczenie lub metodę leczniczą. Greckie słowo „therapeuein”, od którego pochodzi słowo terapia, wskazuje na związek terapii z pielęgnowaniem, ponieważ oznacza opiekować się kimś, troszczyć się o kogoś oraz leczyć. W tej definicji jednak wyklucza się środki farmakologiczne i chirurgiczne natomiast ukierunkowana jest ona na sferę psychiczną człowieka i jego samopoczucie.

W naukach humanistycznych samo pojecie „terapia” jest bardzo obszernie definiowa­ne: „w obrębie problematyki terapii istnieje wiele terminów bliskoznacznych takich jak: terapia pedagogiczna, terapia wychowawcza, terapia zabawowa, terapia ruchowa, terapia zajęciowa….

Terapia zajęciowa, która jest również pewnymi oddziaływaniami pedagogicznymi, została zdefiniowana przez Kazimierę Milanowską, jako: „ pewne określone czynności o charakterze zajęć fizycznych lub umysłowych, zlecone przez lekarza a prowadzone przez fachowców w danej dziedzinie, które mają na celu przywrócenie choremu sprawności fizycznej i psychicznej. Jest to, więc leczenie za pomocą pracy i zajęcia”.

Ogólnie dziedzina terapii zajęciowej jest bardzo rozległa, charakteryzuje się ona dużą liczba czynności, które umożliwiają rehabilitację i służą, jako pewien środek leczniczy. W trakcie terapii zajęciowej stosuje się podstawową kategorie wpływów modyfikacyjnych, środki pedagogiczne, czyli odpowiednio do diagnozy dobrane sytuacje wychowawcze.

W owych sytuacjach wykorzystuje się gry i zabawy, inscenizacje, improwizacje, które mogą pełnić rolę terapeutyczną ukierunkowaną na usprawnianie opóźnionych funkcji czy procesów.

W trakcie terapii zajęciowej, proponuje się stosowanie takich zajęć terapeutycznych jak:

• Rytmika, taniec, gimnastyka przy zaburzeniach koordynacji;

• Lepienie, rzeźbienie, modelowanie przy zaburzeniach rozwoju psychomotorycznego, zwłaszcza orientacji przestrzennej;

• Gry ruchowe, sport, wycieczki przy postawach lękowych i astenicznych;

• Hodowle, zajęcia w ogródku, inne prace społecznie użyteczne przy zaburzeniach charakterologicznych z tendencjami aspołecznymi;

• Tańce, zabawy prowokujące do śmiechu, zajęcia artystyczne przy stanach napięć

i przygnębieniach;

• Rozwiązywanie łamigłówek, pisanie kronik, zajęcia ręczne, spokojna muzyka, rytmika, kąpiel przy nadpobudliwości psychoruchowej.

Zajęcia te mają na celu:

• Aktywizację i usprawnienie czynności fizycznych;

• Pobudzanie i wzmacnianie pozytywnych dynamizmów rozwojowych;

• Rozwijanie zainteresowań i uzdolnień;

• Kompensacje braków;

• Odreagowanie konfliktów;

• Korektę nieodpowiednich nawyków.

Terapia zajęciowa często stosowana jest wobec osób o obniżonej sprawności

intelektualnej, która umożliwia funkcjonowanie zgodnie z regułami życia społecznego skupia się na uspołecznianiu tych osób i spełnia następujące zadania:

• Usprawnia psychicznie i fizycznie;

• Dąży do poprawy osobistej zaradności;

• Przystosowuje do funkcjonowania w społeczeństwie;

Celem jej zaś, jest świadome włączanie podopiecznych we własny proces rewalidacyjny, który rozwija ich osobowość.

Terapia zajęciowa postrzegana przez pryzmat zajęcia, jako środka leczniczego znana była od dawna. Pewne czynności i praca mają wartość kształcącą, wychowawczą, a także leczniczą. Właśnie, jako środek leczniczy terapia zajęciowa może oddziaływać na sprawność fizyczną i psychiczna jednostki. Poprawia również miejscowo sprawność mięśni lub kończyn.

Już starożytni Egipcjanie zalecali gry i pracę dla osób umysłowo chorych pisząc że: „… zajęcie jest najlepszym naturalnym lekarstwem i podstawa szczęścia człowieka”. Na początku XIX w. W trakcie rozwoju szpitalnictwa, wprowadzono do programu leczenia umysłowo chorych zajęcia i pracę. Za prekursora tej dziedziny uważany jest dr Philippe Pilnel z Francji. Od tej pory w wielu krajach terapia zajęciowa zdobywa coraz większe zastosowanie, jako środek leczniczy.

W XX w. terapię zajęciową wprowadza się do domów pomocy społecznej, a w 1917r. powstaje pierwsze Amerykańskie Towarzystwo Terapeutów Zajęciowych. W Polsce terapia zajęciowa miała podobny rozwój jak w innych krajach. Na samym początku również była stosowana na wydziałach psychiatrycznych, najczęściej w Tworkach, Świeciu, Gnieźnie. Następnie wprowadzana zostaje w zakładach dla starców i nieuleczalnie chorych oraz na oddziałach przeciwgruźliczych w niektórych sanatoriach.

Największy rozwój terapii zajęciowej w Polsce przypada na okres po II wojnie światowej, wtedy rozwija się tak jak w innych krajach wraz z rehabilitacją.

Terapia zajęciowa, jako leczenie i usprawnianie za pomocą określonych czynności, zajęć i prac, dąży do tego, by osoby dotknięte schorzeniami lub urazami nie pozostały bezczynne. Aktualnie właśnie w ten sposób pojmowana jest terapia zajęciowa. Czynne zajęcia wprowadza się możliwie jak najwcześniej, by stopniowo przechodzić do intensywniejszych czynności, aż do osiągnięcia pełnej sprawności fizycznej i psychicznej oraz do ogólnej aktywności życiowej.

Współcześnie działają dobrze zorganizowane zajęcia z zakresu tejże terapii na oddziałach szpitalnych, w sanatoriach, w domach pomocy społecznej, w ośrodkach dla osób z niepełnosprawnością intelektualną.

1. MIEJSCE WARSZTATU TERAPII ZAJĘCIOWEJ W POLSKIM SYSTEMIE USTAWODAWCZYM.

Nazwa „ warsztat terapii zajęciowej (wtz) w oficjalnych dokumentach pojawiła się po raz pierwszy w Polsce osiemnaście lat temu. Wówczas Ustawa o Zatrudnieniu i Rehabilitacji Zawodowej z dnia 9 maja 1991 roku, powoływała placówki, które całkowicie były finansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Placówki te miały zapewnić osobom dorosłym (powyżej 16 r. ż.) głębiej niepełnosprawnym, możliwość rehabilitacji społecznej i zawodowej”.

Osoby te po zakończeniu edukacji, lub też bez żadnej edukacji, otrzymywały orzeczenie o całkowitej niezdolności do podjęcia jakiegokolwiek zatrudnienia. Były, więc skazane na swoistą bezczynność i życie w odizolowaniu.

Pierwsze zapisy ustawowe odnoszą się skrupulatnie do owej izolacji osób niepełnosprawnych, oraz szczegółowo określają cel tworzenia warsztatu terapii zajęciowej. W całej ustawie z 1991 roku tylko artykuł 23 ust. stwierdza, że:

„ Warsztaty tworzone są dla osób niepełnosprawnych, całkowicie niezdolnych do pracy zarobkowej, dla których terapia zajęciowa jest formą rehabilitacji społecznej”.

Natomiast o funkcjach i zadaniach warsztatu terapii zajęciowej czytamy w Ustawie późniejszej z 27 sierpnia 1997 roku o Rehabilitacji Zawodowej i Społecznej oraz Zatrudnianiu Osób Niepełnosprawnych: „Warsztat oznacza wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo placówkę stwarzającą osobą niepełnosprawnym niezdolnym do pracy możliwość rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie pozyskania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia. Realizacja przez warsztat celu odbywa się przy zastosowaniu technik terapii zajęciowej, zmierzających do rozwijania:

• Umiejętności wykonywania czynności życia codziennego oraz zaradności osobistej;

• Psychofizycznych sprawności oraz podstawowych i specjalistycznych umiejętności zawodowych, umożliwiających uczestnictwo w szkoleniu zawodowym albo podjęcie pracy.

Zaś koszty utworzenia działalności i wynikające ze zwiększenia liczby uczestników warsztatu są współfinansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, ze środków samorządu terytorialnego lub innych źródeł”.

Na początku lat dziewięćdziesiątych większość osób niepełnosprawnych intelektualnie nie miała możliwości na szkolenia, edukację czy też zatrudnienie, nawet zwykła aktywność społeczna, kontakty z rówieśnikami, życie kulturalne czy tez rekreacja nie były możliwe. Ustawy te były inicjatorami ” normalnego życia” dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną. Życia, w którym każda osoba czuje się potrzebna, ma swoje prawa i obowiązki, swoje zadania, które musi spełniać, swoje miejsce. Codziennie rano wychodzi z domu tak samo jak do szkoły czy pracy w tym przypadku do placówki- warsztatu terapii zajęciowej, w którym również ma swoje zajęcia do wykonania.

Późniejsze zmiany dokonywane w przedstawionych przeze mnie ustawach miały na celu poprawę, jakości życia osób niepełnosprawnych, tak jak i również uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997, przedstawiająca Kartę Praw Osób Niepełnosprawnych, która mówi:

„ Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uznaje, że osoby niepełnosprawne, czyli osoby, których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi lub zwyczajowymi mają prawo do niezależnego, samodzielnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji.

Sejm stwierdza, iż oznacza to w szczególności prawo osób niepełnosprawnych do:

• Dostępu do dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym;

• Dostępu do leczenia i opieki medycznej, wczesnej diagnostyki, rehabilitacji, edukacji leczniczej, a także świadczeń zdrowotnych uwzględniających rodzaj i stopień niepełnosprawności, w tym do zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze, sprzęt rehabilitacyjny;

• Dostępu do wszechstronnej rehabilitacji mającej na celu adaptację społeczną;

• Nauki w szkołach wspólnie ze swoimi pełnosprawnymi rówieśnikami, jak również do korzystania ze szkolnictwa specjalnego lub edukacji indywidualnej;

• Pomocy psychologicznej, pedagogicznej i innej pomocy specjalistycznej umożliwiającej rozwój, zdobycie lub podniesienie kwalifikacji ogólnych i zawodowych;

• Pracy na otwartym rynku, zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem i możliwościami oraz korzystania z dworactwa zawodowego i pośrednictwa, a gdy niepełnosprawność i stan zdrowia tego wymaga- prawo do pracy w warunkach dostosowanych do potrzeb niepełnosprawnych;

• Zabezpieczenia społecznego uwzględniającego konieczność ponoszenia zwiększonych kosztów wynikających z niepełnosprawności, jak również uwzględnienia tych kosztów w systemie podatkowym;

• Życia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych, a w tym:

• Dostępu do urzędów, punktów wyborczych i obiektów użyteczności publicznej;

• Swobodnego przemieszczania się i powszechnego korzystania ze środków transportu;

• Dostępu do informacji;

• Możliwości komunikacji międzyludzkiej;

• Posiadania samorządnej reprezentacji swojego środowiska oraz do konsultowania z nim wszelkich projektów aktów prawnych dotyczących osób niepełnosprawnych;

• Pełnego uczestnictwa w życiu publicznym, społecznym, kulturalnym, artystycznym, sportowym oraz rekreacji i turystyce odpowiednio do swych zainteresowań i potrzeb.

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, stwierdzając, iż powyższe prawa wynikają z Konstytucji, Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Konwencji Praw Dziecka, Standardowych Zasad Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych, aktów prawa międzynarodowego i wewnętrznego, wzywa Rząd Rzeczypospolitej Polskiej i władze samorządowe do podjęcia działań ukierunkowanych na urzeczywistnienie tych praw”.

Sądzę, iż każda osoba pracująca, na co dzień z osobami niepełnosprawnymi powinna zapoznać się z tymi trzema, wyżej przytoczonymi przeze mnie pozycjami znajdującymi się w dziennikach ustaw. Samorządy terytorialne mają obowiązek zapewnienia prawa do wszystkich punktów zapisanych w Karcie Praw Osób Niepełnosprawnych, lecz nie zawsze je zapewniają. Dlatego też my przygotowując zajęcia terapeutyczne, powinniśmy mięć na celu ich realizację w różnorodny sposób, również w trakcie terapii w warsztacie terapii zajęciowej.

Odzew środowiska na powstawanie właśnie tego typu placówek był i jest ogromny. W chwili obecnej w Polsce działa 600 warsztatów terapii zajęciowej, do których uczęszcza blisko 20 tysięcy uczestników. Organizują je instytucje samorządowe, organizacje wyznaniowe, ale najwięcej, bo aż 60% powstało dzięki organizacjom pozarządowym zrzeszającym osoby niepełnosprawne, ich rodziny i przyjaciół. Nadal jednak w Polsce są białe plamy, w których nie ma ani jednego warsztatu terapii zajęciowej.

Instytucje o których mowa powyżej, to zazwyczaj stowarzyszenia, fundacje i inne organy działające najczęściej z inicjatywy rodziców lub opiekunów prawych osób niepełnosprawnych.

1.3.ZASADY FUNKCJONOWANIA WARSZTATU TERAPII ZAJECIOWEJ DZIAŁAJĄCYM PRZY PUCKIM STOWARZYSZENIU WSPIERAJACYM OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE UMYSŁOWO.

Warsztat terapii zajęciowej działa przy Puckim Stowarzyszeniu Wspierającym Osoby Niepełnosprawne Umysłowo „Razem”. Warsztat mieści się w budynku Ośrodka Adaptacyjnego w Pucku. Tworzenie ośrodka rozpoczęło się w 1996 roku, gdy stowarzyszenie przyjęło do realizacji program jego budowy w ramach „ Projektu przeciw społecznemu wykluczeniu”, który został opracowany przez Wojewódzki Zespół Pomocy Społecznej w Gdańsku.

W 1997 roku władze samorządowe miasta Puck, przekazały stowarzyszeniu działkę pod zabudowę w Pucku na ulicy Mestwina 32 o pow. 7000 metrów kwadratowych. Planami zainteresowały się również władze pięciu sąsiadujących z Puckiem gmin, co w rezultacie doprowadziło do podpisania dokumentu:

„ Porozumienia z dnia 17 czerwca 1997 roku w sprawie współpracy na rzecz osób z upośledzeniem umysłowym, z terenu gmin i Ziemi Puckiej”.

Warsztat terapii zajęciowej rozpoczął swą działalność 1 lutego 2000 r., działa na podstawie:

• Ustawie o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 20 grudnia 2002 r.

• Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 30 września 2002 r.

/ Dz. U. z dnia 9 października 2002r.

• Regulaminu warsztatu terapii zajęciowej;

Regulamin ten szczegółowo opisuje zasady funkcjonowania placówki, określa prawa i obowiązki uczestników, organizację pracy i zajęć oraz sposób ustalania wysokości środków finansowych otrzymywanych przez uczestników w ramach treningu ekonomicznego.

Warsztat aktualnie zatrudnia: kierownika warsztatu, 10 instruktorów terapii zajęciowej prowadzących zajęcia terapeutyczne w różnych pracowniach, psychologa, pedagoga- pracownika socjalnego, pielęgniarkę. Właśnie ci pracownicy tworzą radę programową.

Rada programowa odpowiada za działania z zakresu:

• Przygotowania dla każdego uczestnika indywidualnego planu terapeutyczno- rehabilitacyjnego;

• Dokonywania raz na pół roku oceny indywidualnych efektów terapii wraz z uczestnikiem;

• Modyfikacji indywidualnego programu w zależności od potrzeb uczestnika;

• Wyrażania opinii odnośnie wydawania środków finansowych otrzymywanych przez uczestnika w ramach treningu ekonomicznego;

Rada programowa dokonuje okresowej oraz nie rzadziej niż trzy lata, kompleksowej oceny realizacji indywidualnego programu terapeutycznego i zajmuje stanowisko w kwestii osiągniętych przez niego postępów.

Warsztat jest czynny przez pięć dni w tygodniu od poniedziałku do piątku, od 7.30 do 15.30 z możliwością prowadzenia zajęć dodatkowych, aktualnie kulinarnych. Uczestnicy w miarę swoich możliwości psychofizycznych docierają samodzielnie, korzystając z transportu publicznego, własnego lub wynajętego, pozostali dowożeni są samochodem służbowym. Niekiedy samodzielny przyjazd do warsztatu staje się jednym z celów planów terapeutycznych, usamodzielniamy na tyle uczestników by nie czuli się zależni od innych i jest to często cel priorytetowy w zależności od możliwości i predyspozycji osoby.

Terapia odbywa się w pięciu osobowych grupach, w pracowniach tematycznych pod opieką instruktora terapii zajęciowej. Obecnie w warsztacie działa dziesięć pracowni:

• Pracownia gospodarstwa domowego;

Przygotowuje posiłek w formie obiadu dla wszystkich uczestników warsztatu wraz z terapeutami.

• Pracownia poligraficzno- informatyczna;

Redaguje warsztatową gazetkę, aktualizuje stronę internetową oraz wykonuje wszystkie czynności poligraficzne w warsztacie oraz na zamówienie.

• Pracownia ogrodnicza;

Dba o rośliny znajdujące się na terenie ośrodka, jak i również w ogrodzie. Pracownia ta ma pod opieką szklarnię, w której posiada nie małą hodowlę warzyw.

• Pracownia tkacka;

Wykonuje makramy, gobeliny, prace ze sznurka i wełny.

• Pracownia plastyczna;

Zajmuje się wszystkimi działaniami związanymi z rozwijaniem działań plastycznych;

• Pracownia witrażu;

Wykonuje prace ze szkła ozdobnego- witraże.

• Pracownia plecionkarska;

Głównym jej zadaniem jest wyplatanie koszy oraz przedmiotów użytkowych z wikliny.

• Pracownia rozwijania twórczości;

Jak sama nazwa wskazuje rozwija twórczość wszystkich uczestników, aktualnie rozwija ją poprzez malarstwo na płótnie.

• Pracownia techniczna;

Wykonuje drobne, niezbędne prace porządkowe na terenie ośrodka, naprawia usterki oraz zajmuje się rzeźbieniem w drewnie.

• Pracownia ceramiczna;

Zajmuje się pracami ręcznymi w glinie, wyrabia przedmioty użytkowe na kole garncarskim wypalaniem oraz szkliwieniem.

W warsztacie działa również Teatr Wolnej Chwili, który zrzesza wszystkich, którzy chcą zostać aktorami, przygotowuje w każdej wolnej chwili przedstawienia okolicznościowe, pantomimy, improwizacje.

Przerwa wakacyjna dla uczestników trawa cztery tygodnie, rozpoczyna się pierwszym poniedziałkiem w miesiącu lipcu, wolne od zajęć są również dni pomiędzy Bożym Narodzeniem a Nowym Rokiem.

1.4.NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ ORAZ JEJ RODZAJE.

Często termin upośledzenie umysłowe jest używane zamiennie z terminem

niedorozwój umysłowy lub niepełnosprawność intelektualna. Możemy spotkać w literaturze zamiennie stosowaną terminologię niepełnosprawności, jak i również różniące się od siebie definicję tego pojęcia.

Jak pisze Janina Wyczesany:„ Niepełnosprawność jest pojęciem ogólnym, obejmującym wszystkie jej stany niezależnie od stopnia obniżenia sprawności i okresu jej trwania. Spowodowana jest czynnikami zarówno natury biologicznej jak i psychospołecznej, może przejawiać się w sferze funkcji fizycznych, motorycznych, umysłowych, emocjonalnych, wolicjonalno- drążeniowych, społeczno- przystosowawczych i może w różnym stopniu utrudniać przebieg rozwoju i działalności człowieka”.

Osobę z niepełnosprawnością intelektualną definiują następujące elementy:

• Brak umiejętności utrzymania siebie bez uciekania się do pomocy środowiska;

• Niski stopień rozwoju umysłowego;

• Zahamowanie sprawności intelektualnych trwałe i będące konsekwencją choroby lub urazu;

• Nie zmienianie się, choć organizm dojrzewa pod względem fizycznym;

• Stan zahamowania rozwoju, który jest nieodwracalny.

Maria Grzegorzewska wyróżnia dwa terminy dotyczące osób niepełnosprawnych:

oligofrenia i otępienie. Według niej: „ Oligofrenią nazywamy niedorozwój umysłowy, od urodzenia dziecka lub najwcześniejszego dzieciństwa, występuje tu zawsze wstrzymanie rozwoju mózgu i wyższych czynności nerwowych, podczas gdy otępienie występuje później, jako osłabienie, rozpad procesów korowych, uszkodzenie czynności umysłowych dotychczas pełnowartościowych”.

Według Małgorzaty Malec niepełnosprawność, choć jest różnie definiowana nie powinna być rozpatrywana tylko na jednej płaszczyźnie. Niepełnosprawność jest zjawiskiem, które skoncentrowane jest na modelach: medycznym, społecznym jak i kulturowym. Rozumienie niepełnosprawności w medycznym modelu, zdaniem autorki, dotyczy cielesnej „ nienormalności”, koncentruje się ona bardziej na „defekcie”, uszkodzeniu a nie na osobie. Niepełnosprawność w tym modelu traktowana jest, jako konsekwencja choroby czy kalectwa. Ważne jest na tej płaszczyźnie usprawnianie owej niepełnosprawności, aby ta osoba mogła jak najlepiej funkcjonować w społeczeństwie zgodnie z obowiązującymi normami i wzorcami.

Społeczny model niepełnosprawności skupia się na identyfikowaniu się z pewna opinią wcześniej zasłyszaną przez kogoś, lecz nie zawsze wiarygodną i zgodną z prawdą dotyczącą owej niepełnosprawności. W tym modelu niepełnosprawność zostaje ujawniona, jako forma społecznej opresji ludzi pełnosprawnych i rozpatruje się tu problemy osób niepełnosprawnych: brak finansowej niezależności, negatywne nastawienie społeczne, językowe etykietowanie, izolacja, strach i ignorancja, brak zatrudnienia, uprzedzenia, brak dostępu do miejsc publicznych. Właśnie przez te i inne problemy osoby niepełnosprawne silnie odczuwają, to, że są inne, towarzyszy im poczucie inności, zagubienia czy osamotnienia.

Zgodnie ze społecznym mitem osoby niepełnosprawne, które dotknęła ogromna tragedia „etykietuje się” nazywając je Innymi, Gorszymi, Obcymi. Strach i nie oswojenie się z niepełnosprawnością, jest najczęściej powodem współczucia i nie zrozumienia.

Zdaniem Marii Sekułowicz, kulturowy model prezentuje niepełnosprawność, jako zjawisko uwarunkowane społecznie. W doświadczaniu niepełnosprawności i kształtowaniu tożsamości osób niepełnosprawnych, biorą udział różne elementy takie jak: płeć, religia, język, region. Każde społeczeństwo, każdy region charakteryzuje się specyficzną kulturą, w której obowiązują ściśle określone normy zachowań, ustalone przez tradycje lub tez styl życia człowieka. Często jest tak, że postrzeganie niepełnosprawności przez społeczeństwo jest uwarunkowane w dużej mierze od czynników społecznych i kulturowych.

Osoby niepełnosprawne intelektualnie obrazują definicje: biologiczno- patoneurologiczno- medyczne oraz behawioralne. Pierwsze definicje „ oparte są na etiologii i patogenezie zjawiska upośledzenia umysłowego”, zaś drugie „ maja na celu scharakteryzowanie upośledzenia umysłowego, z punktu widzenia procesów psychicznych i podatności na oddziaływanie rewalidacyjne”.

Niepełnosprawność jest różna, różnie pojmowana i definiowana w literaturze, niestety w społeczeństwie jednak jest definiowana stereotypowo i nie ulega zmianom z powodu zbyt płytkiej wiedzy oraz strachu przed niepełnosprawnością.

Klasyfikacja niepełnosprawności jak sama definicja niepełnosprawności jest różnie definiowana. Halina Borzyszkowska o klasyfikacji pisze następująco: „ Istnieje, bowiem wiele sposobów klasyfikowania upośledzonych umysłowo przy uwzględnieniu różnych kryteriów. Mogą to być klasyfikacje z punktu widzenia wychowawczego, psychologicznego, medycznego, socjologicznego”.

By zdefiniować rodzaje niepełnosprawności intelektualnej trzeba na wstępie wyróżnić następującą klasyfikacje niepełnosprawności:

• „Upośledzeni umysłowo;

• Głusi ( od urodzenia, ogłuchli całkowicie, osoby z resztkami słuchu, niedosłyszący posługujący się mową, głusi upośledzeni umysłowo i z innymi upośledzeniami);

• Niewidomi (od urodzenia, ociemniali całkowicie, osoby z resztkami wzroku, niewidzący, niewidomi z upośledzeniami umysłowymi i innymi);

• Niedostosowani społecznie;

• Przewlekle chorzy somatycznie, chorzy nerwowo i psychicznie;

• Osoby z uszkodzeniem narządu ruchu;

• Osoby z głębszym zaburzeniem mowy.

Kryterium pedagogiczne dzieli niepełnosprawnych na cztery grupy:

• Dzieci niewychowane;

• Dzieci prawie niewychowane;

• Dzieci wychowalne, ale niewyuczane;

• Dzieci wyuczalne”

Natomiast kryterium psychologiczne, uwzględnia w swej klasyfikacji pomiar stopnia niepełnosprawności intelektualnej w następujący sposób:

• Debilizm, najniższy stopień upośledzenia;

• Imbecylizm, średni stopień upośledzenia;

• Idiotyzm, najcięższa postać upośledzenia.

Kryteria te badano biorąc pod uwagę podstawowy stopień rozwoju mowy, stopień sprawności poruszania się, orientacji życiowej oraz umiejętności przystosowania się do warunków życia.

Innym kryterium bardziej rozpowszechnionym jest ocena testowa, gdzie „ stopień upośledzenia umysłowego wiąże się z ilorazem inteligencji. Iloraz rozwoju lub inteligencji wyraża stosunek wieku rozwoju, do wieku życia”.

Podstawa powyższej klasyfikacji jest skala o średnicy 100 i odchyleniu standardowym 16, zaproponowana przez Amerykańskie Towarzystwo do spraw Upośledzeń Umysłowych w 1959 roku. Umożliwia ona porównanie ilorazów ukazanych w wyniku badania różnymi metodami, dzieląc stopień upośledzenia na:

• Pogranicze upośledzenia umysłowego 68-83

• Upośledzenie umysłowe lekkie 52-67

• Upośledzenie umysłowe umiarkowane 36-51

• Upośledzenie umysłowe znaczne 20-35

• Upośledzenie umysłowe głębokie 0-19.

Według Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, klasyfikacja przedstawia się następująco:

Stopień upośledzenia:

• Lekki 50- 55 do 70

• Umiarkowany 34-40 do 50- 55

• Znaczny 20- 25 do 35- 40

• Głęboki poniżej 20.

Opierając się właśnie na tej klasyfikacji osób niepełnosprawnych intelektualnie pokrótce scharakteryzuje podane stopnie niepełnosprawności, by zobrazować populację osób przeze mnie badanych.

Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim:„ charakteryzuje przede wszystkim, upośledzona zdolność myślenia abstrakcyjnego oraz nieudolność syntetycznego ujmowania zdobytych wiadomości i wiązania ich w logiczne całości”.

Osoby niepełnosprawne w stopniu lekkim nie różnią się pod względem wyglądu zewnętrznego i rozwoju fizycznego od swoich rówieśników normalnych. Jednak przy wnikliwej obserwacji można zauważyć u nich pewne anomalie. Częściej stwierdza się uszkodzenia zmysłu wzroku i słuchu, kalectwa narządu ruchu, zaburzenia motoryki. Osoby te zazwyczaj w sposób rozwlekły wyrażają swoje myśli, używając niewłaściwych wyrażeń. Mają trudności w zapamiętywaniu, z koncentracją uwagi i niedostatecznym przemyśleniu postępowania. Są słabo aktywne społecznie.

Osoby upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym odznaczają się trwałymi uszkodzeniami układu nerwowego, mowa tych osób jest uboga, bełkotliwa, niewyraźna. Występują trudności w przyswajaniu pojęć abstrakcyjnych i zwrotów logicznych. Dzieci rozwijają się z dużym opóźnieniem nie przejawiają inicjatywy i samodzielności.

Zaś głębokie upośledzenie charakteryzuje się „ zaburzeniami funkcjonowania receptorów, co z kolei powoduje niedokładny lub zniekształcony odbiór rzeczywistości”. Dochodzą do tego trudności w koncentracji uwagi, co wyjaśnia powolność i niedokładność spostrzeżeń oraz przeinaczanie faktów oraz okazje do zmyśleń i konfabulacji.

Zauważmy, iż osoby z tak zróżnicowaną niepełnosprawnością potrafią w trakcie zajęć terapeutycznych współpracować ze sobą i ściśle wykonywać poszczególne prace.

Wachlarz zajęć terapeutycznych jest tak urozmaicony a przede wszystkim dostosowany do możliwości i predyspozycji poszczególnych osób, jednak zauważyć możemy przejawy przemocy i agresji w stosunku do współtowarzyszy, terapeutów, wykonywanych czynności. Zastanawiające jest jednak powód zachowań agresywnych, przemocy wykorzystywanej mającej charakter obronny oraz proces następujący przed i po owych zachowaniach.

W. Szulc, Sztuka i terapia, Warszawa 1993,s.16

T. Kott, Zajęcia pozalekcyjne i terapia zajęciowa z osobami o obniżonej sprawności umysłowej, Warszawa 2002, s.30

Pod.red.:K. Milanowskiej, Techniki pracy w terapii zajęciowej, Warszawa 1982, s.15

B. Kaja, Zarys terapii dziecka, Bydgoszcz 1998, s. 22

B. Kaja, Zarys terapii dziecka,…op. Cit.,s.11

T.Kott, Zajęcia pozalekcyjne i terapia zajęciowa…op. Cit., s.33

Cyt.za: K. Milanowska, Techniki pracy w terapii zajęciowej, Warszawa1982, s.13

Tamże, s.13

B.E. Abramowska, Z warsztatów terapii zajęciowej do pracy- rozwiązania systemowe, Warszawa 2006, s.5

Dz. U. nr 46, poz. 201 z póź. zm.- art.23

Dz. U. nr 123 poz 776, z póź. zm- art. 10

Dz. U. Nr 50, poz. 475

B. E. Abramowska, Z warsztatu terapii zajęciowej…op.cit., s. 6

Regulamin Warsztatu Terapii Zajęciowej Puckiego Stowarzyszenia Wspierającego Osoby Niepełnosprawne Umysłowo „Razem”,s.2

Tamże, s. 3

J. Wyczesany, Pedagogika upośledzonych umysłowo- wybrane zagadnienia, Kraków 1999, s. 19

J. Wyczesany, A. Mikruta, Kształcenie zintegrowane dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, Kraków 2002, s. 92

J. Wyczesany, A. Mikruta, Kształcenie zintegrowane dzieci… op.cit., s. 20

M. Grzegorzewska, Pedagogika specjalna, Warszawa 1968, s. 17

M. Kościelska, Oblicza upośledzenia, Warszawa 1995, s. 171

Tamże, s.175

M. Sekułowicz, Wybrane problemy pedagogiki specjalnej, teoria- diagnoza- terapia, Wrocław 2006, s. 76

J. Doroszewska, Pedagogika Specjalna, Warszawa 1976, s. 17

H. Borzyszkowska, Oligofrenopedagogika, Warszawa 1985, s. 27

R. Kościelak, Funkcjonowanie psychospołeczne osób niepełnosprawnych umysłowo, warszawa 1996, s. 13

J. Wyczesany, Pedagogika upośledzonych umysłowo… op.cit., s. 25

Tamże, s. 25

H. Borzyszkowska, oligofrenopedagogika, op.cit., s. 27

J. Wyczesany, Pedagogika upośledzonych umysłowo… op.cit., s. 28

J. Wyczesany, Pedagogika upośledzonych… op.cit., s. 29

Tamże, s. 32

H. Borzyszkowska, Oligofrenopedagogika… op.cit., s. 44

J. Wyczesany, Pedagogika upośledzonych… op.cit., s. 38

H. Borzyszkowsaka, Oligofrenopedagogika… op.cit., s. 45

Tamże, s. 46

1

---