EPOKI: archaiczna: 240-90 r.p.Chr, Cycerońska:90-43 r.p.Chr, Augustowska: 30r.p.Chr-14 r.n.e(złota epoka teatru), Cesartswa 14 r.n.e - VI w.n.e KULTURA RZYMSKA: plemiona Italii: Ligurowie, Italikowie (Latynowie, Samnici), Etruskowie, Grecy (hellenizacja religii rzymskiej nastąpiła po zakupie grec. Ksiąg Sybillińskich, 272 r.pChr - Zdobycie Taryntu przez Rzymian, 146 r - podbój rdzennej Grecji i zdobycie Koryntu, 30r.pChr podbój Egiptu. RODZINNA LITERATURA carmina saliaria: (pieśni kapłanów Saliów): axamenta: pieśni do wszystkich bogów, indigamenta: do wybranych bogów, carmen arvale pieśni na zakończenie żniw, śpiewane przez braci polnych, c.Marciana:na cześć Marsa, versus Fescenini - pieśni swawolne z wesel, versus alterni - dowcipne przyśpiewki na inne okazje, versus Saturnius x-x-x-/x/-x-x-, zastąpił go heksametr commentarii magistratuum dokumentu urzędników, commentarii censorii, libri lintei- księgi płócienne, spisy urzędników Annales pontificum kalendarze, spisy dni szczęśliwych i feralnych, sa to roczniki kapłańskie, Leges regiae - księgi królów - Leges XII(duodecim) tabularum 451 r.p.n.r - Prawo XII tablic TEATR: 51pne Emiliusz Scaurus - teatr derwniany, 55pne Pompejusz - teatr kamienny, FORMY: fesceniny: związane z bóstwem Sylwane (b.lasów i pól), tańce etruskie przy aulosie, satura - luźne scenki, skecze łączące taniec, śpiew i akrobację, phylakes - parodie mitów, tragedii, sceny z życia jako farsa, atellana ludowa farsa,zw też Osculum ludicrium lub Ludi Oscii, fabuła oparta na intrydze, 5 masek: MACCUS - głupkowaty, żarłok, główny bohater, PAPPUS starzec, BUCCUS głupi, gadatliwy samochwał, DOSSENUS, sprytny,garbaty, chciwy oszust, MANDUCUS - drapieżny potwór z 1 zębem, z potężną szczęka
E.ARCHAICZNA:240-90L. LIVIUS ANDRONICUS - ojciec literatury łacińskiej, 280-204/200pChr, przerobił Odyseję Homera „Odusia”, dzieła: „Achiles”, „Koń Trojański”, „Ajaks”, „Egist”, „Hermione”, komedie; „Mieczyk”, „Kuglarz”, Koślawiec”, pod koniec życia napisał hymn na przebłaganie bogów po nieszczęścia Hanibala - parthenion, wprowadził do liter: dramat, epopeję i lirykę CNAEUS NAEVIUS 270-210pChr, pisał tragedie wzorowane na greckich, oparte na mitach tzw fabulae cothurnatae, crepidatae, tragedie:”Koń trojański”, „Hektor wyruszający”, „Likurg”, wprowadził narodową tragedię rzymską tzw. fabula praetexta np.: „Romulus”, „Clastidium”, Isza epopeja narodowa: „O wojnie punickiej”. QUINTUS ENNIUS 239-169pChr, pochodził z Rudiae z Kalabrii z Mesapii, otrzymał obyw.rzymskie, pisał dramaty: tragedie:”Sabinae” „Ambracia”, poemat historyczny „Annales” inne: „Scipio”, „Satura”, „Sota” - zb wierszy, „Smakołyki”, „Euhemer” poemat o świętym zapisie E. KOMEDIA PALIATA wzrowana na greckiej k nowej, cechy: typ bohatera: rodzinny, zawodowy T. MACCIUS PLAUTUS ok. 250-184pChr, pisał tylko komedie!stata riae - statyczne, motoriae - żywe, gwałtowne, k pomyłek: „Amfitron”(romans Jowisza i Ateny), „Bracia”, k intrygi: „Starchy”, „Siostry”, „Kasina”, „Epidikus”, k typów „Żołnierz samochwał”, k rozpoznania „Lina”, „Komedia skrzynkowa”, inne: „Ośla komedia”, „Skarb”, „Jeńcy”, „Kupiec”, „Pers”, „Punijczyk”, „Dzień za 3 grosze”, „Gbur”, „Komedia koszykowa” CAECILIUS STATIUS ok. 230-168, wzorował się na Menandrze, napisał ok. 40 utworów, PUBLIUS TERENTIUS AFER 195/184-159/150, niewolnik Lukana, pozostało 6 komedii: „Dziewczyna z Andros”, „Samodręczyciel”, „Świekra”, „Eunuch”, „Formio”, „Bracia” KOMEDIA TOGTIO dzieje się w Italii, brak heter, niewolnik sprężyna akcji TITINIUS eksponuje rolę kobiety, LUCIUS AFRANUS, TITUS QUINCTIUS ATTA SATYRA przedstawiciele: CAIUS LUCILIUS 180/164-103/102 z Suessa, związany z kołem Scypiona Młodszego, zwalczał reformy Grakchów, zbiór „Ludus ac sermones”, „Satura” 30ks TRAGEDIA LUCCIUS ACCIUS 170-85, pisał fabulae praetextae: „Brutus”, „Eneadzi” czyli „Decjusz” M. PACUVIUS 220-130 fabulae praetexta: „Paulus”. PROZA: APPIUS CLAUDIUS CAECUS “Wskazania moralne”, mowy publiczne MARCUS ANTONIUS orator143-87, 1 z 2 największych mówców rzymskich, twórca podręcznika wymowy: „De ratione dicendi” L. LICINIUS CRASSUS 140-91,polityk, drugi z 2 największych mówców, przemowy w stylu azjańskim M. PORCIUS CATO Maior, Censorius 234-149, mówca, podręcznik - wskazówka dla syna: „Praecepta ad filium” czyli PIERWSZA ENCYKLOPEDIA, dzieło historyczne „Origines”, „De agricultura”, „Dzieje Rzymu” zaginiony, „Sentencje”. HISTORIOGRAFIA autorzy „Annales”: Lucius Cassius Hemina, Lucius Calpurnius Piso Frugi, Gellius, Caius Fannius, Caius Sempronius tutidamus, L. COELIUS ANTIPATER pierwsza monografia historyczna
O. CYCEROŃSKI 90-43pChr, HISTRORIOGRAFIA: „Annales”: Q. Claudius Quadrigarius, Caius Licinius Macer, Valerius Antias HISTROCYCY: LUCIUS CORNELIUS SULLA: przydomek FELIX „Commentarii”LUCIUS CORNELIUS SISENNA „Historiae”, tłumacz zbioru nowel greckich „Opowieści milezysjskie” C. IULIUS CAESAR 100-44, dzieło językoznawcze: „De analogia”, „Commentarii rerum gestarum belli gallici” 7ks, „Commentarii rerum gestarum belli civilis” 3ks o wojnie domowej przeciwko Pompejuszowi, u niezachowane: „Anticatones”, „Iter”, traktata astronomiczny „O ruchu gwiazd” CORNELIUS NEPOS, „Chronica” 3 zwoje, „Exempla” 5ks, „De inlustribus viris” 16ks (księga „De excellentibus ducibus exteram gentium” - 22 życiorysy) T. POMPONIUS ATTICUS 110-32pChr, „Liber annalis” 700 lat historii rzymskiej, „Imagines” portrety Rzymian, C. SALLUSTIUS CRISPUS 86-35, monografie hist „De Catilinae coniuratione”, „De bello Iugurthino”, „Historiae”ENCYKLOPEDIE M. TERENTIUS VARRO REATINUS 116-27 „Satyry Menippejskie” 150ks, „De lingua Latina” 25ks, „Hebdomades vel imaginibus libri” pierwsza książka ilustrowana 15ks, „Antiquitates rerum humanarum et divinarum” encyklopedia 41ks, „Disciplinarum libri novem”, „Rerum rusticarum” 3k o rolnictwie, „Trikarannos”o triumwiracie, rozprawy: „De poetis”, „De poematis”, „De comoediis Plautinis”, dzieła historyczne: „De Pompeio”, „Annales”, „ MÓWCY: AZJANIEQ. HORTENTIUS HORTALUS 114-50, konserwatysta, przeciwnik Cycerona, doskonała pamięć, HORTENSIA broniła kobiet, MARCUS ANTONIUS 82-30, triumwir,, poróżniony z Oktawianem, samobójca, mowy: przeciw Milinonowi zabójcy Claudiusza, po śmierci Cezara ATTYCY: MARCUS CALIDIUS przyjaciel Cycerona, C. LICINIUS MACER CALVUS poeta, najwybitniejszy z mówców attyckich, MARCUS IUNIUS BRUTUS 85-42, spiskował przeciw Cezarowi, przyjaciel Cycyerona, śmierć samobójcza w bitwie pod Filipi, Q. CORNIFICUS STYL POŚREDNI: M. CAELIUS RUFUS 82-48, odbił Katullusowi Clodię, mówca, zmienny polityk, C. IULIIUS CAESAR świetny mówca,, mowy: oskarżenie Corneliusza Dollabelli o ździerstwa w Macedonii, mowy pogrzebowe:o Julii i o żonie Korneliusza, mowa o obronie Kartagińczyków, mowy do żołnierzy EPIKA TITUS LUCRETIUS CARUS 99/94-55/53, epos „De rerum natura” o naturze rzeczy z nauką Epikura 6ks, LIRYKA: neoterycy: PUBLIUS VALERIUS CATO, poeta, filolog, przywódca, autor : „Dictynna”, „Lydia”, „Indignatio” M. FURIUS BIBACULUS 103-30/20, najstarszy neoteretyk, poejza jambiczna, napisał w 11ks epos o wojnie Cezara z Gallami, PUBLIUS TERENTIUS VARRO ATACINUS pisał o wojnie Cezara z Ariovistem - poemat historyczny, poemat dydaktyczny „Chorographia”, C. HELVIUS CINNA ?-44, „Zmyrna”, przyjaciel Katullusa, C. LICINIUS MACER CALVUS 82-62/1, przyjaciel Catullusa, „Io”, C. VALERIUS CATULLUS z Werony, 87/84-54, utwór „Lesbia”, zbiór poezji „Catulli veronensis liber” 116 utw, krytykuje grafomanów i swoich rywali, pisze epitalamia, pieśni, paraklauzythyron utwór przy zamkniętych drzwiach, MARCUS TULLIUS CICERO, 3styczeń 106rpChr- 7 grudzień 43rpChr, zapoznany z filozofią DIODOTA, FILONA z Larysy, FAJDRONA z Aten, 81-66 okres działalności publicznej. 79-77 podróż do Grecji,, curusus honorum 75r kwestor Sycylia, 69r edyl, 66r pretor, 63r konsul, 59-57 wygnanie w Grecji, 46r rozwodzi się z Terencją i żeni się z Publilją, 7grudzień 43r zabity przez służbę Antoniusza, twórczość wymowa 81-66: mowy sądowe I okres: „Pro Sexto Roscio Amerino”80r, „In verrem”70r, mowy polityczne 66-59 II okres „Pro lege Manilia” lub „De imperio Cn. Pompei”, 4 mowy przeciw Katylinie „In Catilinam” wygłoszone na jesień 63 r. (exordium-wstęp, atak, propositio et partitio, narratio, argumentatio et refutatio, epilogus), mowa w obronie poety Archiasza „pro Archia poeta”, mowy dziękczynne 59-52 III okres „Pro domo sua”, „Pro Milone”porażka, „De Oratone” - spis retoryczny, mowy cezariańskie IV okres 14 mów po śmierci Cezara przecwko Antoniuszowu, „Filipiki” wymowa retoryczna: „Libri rhetorici”, „De oratore”, „Brutus” 46r, „Orator”46r, „De optimo genere oratorum”46r, „Partitiones oratoriae”, „Topica”, filozofia I okres 54-51 „De re publica” o państwie w ogrodach Scypiona w r 129pChr w 6ks, zachowane zakończenie sen Scypiona, „De legibus”51r 2ks - prawa skarlane republiki II okres 46-44, „Paradoxa stoicorum”, „Consolatio” po śmierci Tulioli w 45r, „Hortentiu, „Libri Academici” rozpatrywane tu możliwości poznania, „De finibus bonorum et malorum” o poglądach epikurejczyków, stoików... „Tusculanae disputiones” 5ks, dyskusje w scenerii willi C w Tusculi śmierć, ból moralny, afekty, cnota, „De natura deorum” - tryptyk teologiczny, 1ks wykład 2ks poglady stoików, 3ks krytyka ks drugiej, „Cato maior de seneatute” pochwała starości, „De divinatione” o wróżbiarstwie, „De fato”, „Laelius” dzieło dedykowane Catonowi, definicja i pochwała przyjaźni, przekrój przez wszystkie dzieła C, „De officis” filozofia Cycerona: z Akademii: t.poznania, sceptycyzm, z Epikureizmu - brak poglądów, od Stoików etyka, wiara w bogów, odrzuca stoicki determinizm, inne: „Ad familiares”, „Ad Quintum fratrem”
OKRES AUGUSTOWSKI 30pChr-14ne, PROZA: T. LIVIUS PATAVINUS 59pChr-17ne, „Ab urbe conditia” dzieło kończy się śmiercią Driuziusa w 9 r. p.n.e 142ks, POMPEJUSZ TROGUS z pochodzenia Gal, pisał po łacinie, autor his powszechnej „Historiae Philippicae” w 44ks, TITUS LABIENUS republikanin, mówca, „Historiae” przedstawia Augusta jako tyrana, KREMUCJUSZ KORD, C. IULIUS CAESAR OCTAVIANUS divi filius Augustus 63pChr-14ne, syn siostrzenicy Cezara Ati, uczestnik triumwiratu Cezara 46r, 43 r członek II triumviratu, 40r małżeństwo ze Scrybonią, pisał epigramaty, poematy: „Sicilia”, tragedia „Ajax”, biografia „Driusius, najważniejsze dzieło to: „Index rerum a se gestarum” / „Rex gestae divi Augusti” / „monumentum Ancyranum” z 35 rozdz. M. VERRIUS FLACCUS wyzowleniec„De verborum significatu” o znaczeniu słów, mnóstwo cytatów C. IULIUS HYGINUS wyzwoleniec, encyklopedysta, kierownik biblioteki na Palatynie, M(L) VITRUVIUS POLLIO „De architectura libri X” PUBLIUS VERGILIUS MARO 17.10.70rpChr(Antes pod Mantuą) - 1.09.19rpChr (Grundyzjum) „Appenix Vergiliana” „Pascua” / „Buscolicon liber” - eklogi powstałe w 42-39, „Georgicon libri IV” ok. 30rpChr poemat dydaktyczny w 4ks z inspiracji Augusta, dz poświęcone rolnictwu, „Eneida” 29-19rpChr w 12ks, Eneasz=August WYMOWA M. VISPANUS AGRIPPA 63-12pChr, mowy przeciwko Kasjuszowi (mowy sądowe) „Devita sua” utwór autobiograficzny, L. ANNAEUS SENECA STARSZY RHETOR 55-40ne, autor „Oratorum et rhetorum sententiae divisiones colores” 11ks CASSIUS SERVUS pierwszy mówca nowego stylu QUINTUS HORATIUS FLACCUS 8.12.65rpChr (Wenuzja) 28.11.8rpChr, przyjaźnił się z Valeriusem Messalią Corvinusem, w armii nie okazał się mężny, twórczość z 4 gatunków epody (iambi): I zb 40-30pChr, utowry liryczne dla mecenasa, satyry (sermones) 2ks, pieśni (carmina) 2zb, recusatio - gatunek, odmowa, talent Horacego nie jest w stanie być wykorzystany do wszystkiego np. do pochwał Augusta, „Carmen saeculare” - utwór ściśle augustwoski, pieśń na 100lecie, hymn do opiekunek Augusta: Apolla i Diany, listy (varietas) 2ks (23-20r.p.Chr) w ks 2 listy: do Augusta, do Pizonów „Ad Pisones”, „De arte poetica” poesis przyczyna formalna i materialna, poema przyczyna finalna=cel, poeta przyczyna sprawcza: poeta(ruch), H wprowadza zasadę decorum, twierdzi, że natchnienie stanowi źródło poezji. ELEGIA MIŁOSNA: CORNELIUS GALULUS 70/69-26pChr, urzędnik na dworze Augusta, romansował z Cytheris (opiewaną jako Licoris) jej poświęcił 4ks elegii, ALBIUS TIBULLUS 55/50-19/18rpChr, przyjaciel Horacego, ekwita, 3ks, 1ks=10 elegii”Delia”, chwali opiekuna swego Mesallę, 2ks-6elegii „Nemesis”, 3ks „Corpus Tibullianum” zawiera utwory innych poetów np. kobiety Sulpicii, twórczość jego określana jest urbanitas et elegantia (wytworność i elegancja) SEXTUS PROPERTIUS 48?-1?pChr, ur w Umbrii, ekwita, romans z Hostią (Cynthia), zachowane 4ks elegii 1ks-miłość do Cynthi 2ks-elegie o ch.erotycznym w l 34, 3ks 25utw: ch politycznny, o zwycięstwie Augusta pod Akcjum, pochwała Italii, pożegnanie z C, 4ks ch mitologiczny i aitiologiczny PUBLIUS OVIDIUS NASO zwą go tenerorum lusor amorum - żartobliwy piewca delikatnych miłostek43rpChr Sulmona, 17ne Tomia, porzucił karierę polityczną i zajął się poezją, przyjaciel Tibulla, naraził się Augustowi i został zesłany do Tomi i o tym pisze w „Carmen et error”, okres młodzieńczy - g. elegie „Amores” 3ks ch erotyczny adresatka to Corinna, zbiór „Heroides” - fikcyjne listy poetyckie: l Penelopy, List Dydony do Eneasza, l Fedry do Hipolitta, l Safony do faona, „Ars amatoria”-podręcznik o podrywnia w 3ks, „De medicamine faciei” podręcznik kosmetyczny, „Remedia amoris” poetycki podręcznik, lekarstwo na miłość, tragedia „Medea” okres dojrzały :”Metamorphoses” 15ks- 250 mitów, „Fasti” kalendarz poetycki, dni z kultem bóstw ich mity i legendy, 6k o pierwszej połowie roku, reszty brak przez wygnanie z kraju autora okres wygnańczy „Tristia” - żale 5ks o wygnaniu, „Epistulae ex Ponto” 4ks, „Ibis” inwektywa na niewiernego przyjaciela napisana w dystychu elegijnym, „Malieutica” podręcznik rybołóstwa
OKRES CESARSTWA 14ne-Viw.n.e POEZJA: EPOS: MARCUS MANILIUS „Astronomica” dedykowana Tyberiuszowi 5ks inspirowanych fil stoicką jest to poemat dydaktyczny M. ANNAEUS LUCANUS 39-65r, bratanek Seneki, pochodził z Hiszpanii, zamieszany w spisek Pizona i zmuszony do samobójstwa w 65r „De bello civili” / „Pharsalia” epopeja historyczna o wojnie Cezara z pompejuszem w 10ks występują czarownice tesalskie i duchy zmarłych „ILLAS LATINA” dzieło anonimowe, strzeszca Iliadę, ma 1070 heksametrów TIBERIUS CATIUS SILIUS ITALICUS!!!! 22/35-101 „Punica” dz historyczne o II wojnie punickiej w 17ks, główny bohater to rzymska Virtus PUBLIUS PAPINIUS STATIUS 45-96r, epopeja „Thebais” w 12ks o walce synów Edypa o władzę, „Achilleis”, „Silvae” 32 u w 5ksBAJKA: promythion - sentencja, teza mythos -opowiadanie, epimythion - puenta PHAEDRUS ok15 - 50ne, półgrek z Tesalii, wyzwolony przez Augusta, zbiór bajek w 5ks, tematyka Ezopowa, bohaterowie to zwierzęta i ludzie, AVIANUS IV/Vw.n.e 42 bajki w dystychu elegijnym EPIGRAMAT: M. VALERIUS MARTIALIS 64-98, 34/41 przebywa w Rzymie, 15ks epigramatów „Liber spectaculorum” ks 13 i 14 o tytule „Xenia” „Anaphoreta” SATYRA: AULUS PERSIUS FLACCUS 4.12.43r-24.11.62r, ekwita, zbiór 6 satyr o różnych problemach moralnych, tragedia „Vescio” DECIMUS IUNIUS IUVENALIS 50/70r - 130, pochodził z Akwinu, trybun, cenzor, retor 16 satyr w 5ks po śmierci Domicjana TRAGEDIA: LUCIUS ANNAEUS SENECA ZW MINOR, PHILOSPHUS ok. 4/5 rpChr-65r (samobójstwo po spisku Pizona), ofiara intryg Mesaliny, skazany na wygnanie na Korsykę w 41r, głównie twórca filozoficzny, tragedie: „Herkules szalony”, „Trojanki”, „Felicjanki”, „Medea”, „Edyp”, „Herkules na Ecie”, „Agamemnon”, „Flestes”, „Oktawia” o 1 żonie Nerona HISTORYCY: PUBLIUS CORNELIUS TACITUS 55/56-120,czasy Nerwy i Trajana adwokat, mówca, „De vita et moribus Agricolae” ch rządów Domicjana i polityki publik 98r, „De origine et situ Germanorum” dzieło etnograficzne o Geramnii 46 rozdz, „Historiae” 12ks, napisane 104/109, opowiadają o latach 69-96r, „Annales” dzieje od Augusta do 69 roku - sine ira et studio - bez gniewu i stonniczości, „Dialogus de oratoribus” odpowiedź do Facjusza, udział biorą 4 mówcy C. SUETONIUS TRANQUILLUS 69-122, ekwita, mówca, obrońca sądowy, sekretarz na dworze Hadriana, był biografem, napisał żywoty (budowa: biografia, zalety,wady, osiagnięcia, okoliczności śmierci)„De vita Caesarum” 8ks z 12 żywotami „De vivis illustribus” LUCIAS ANNAEUS FLORUS II w,n.eczasy Hadriana „Epitoma de Tito Livio” nie jest to streszczenie Liviusza, ale dzieje Rzymu do 9rne do bitwy w lesie Teutoburskim, historia jest podporządkowana virtus i fortunie AMMIAN MARCELLINUS IV w, „Rerum gestarum” 31ks czasy od Nerwy do Waleriana 96r-378r ROMANS: C.T.PETRONIUS ARBITER ?-66r (spisek Pizona), powiernik Nerona „Satyricon libri”o podróży 2 przyjaciół ściganych przez gniew innego, L. APULEIUS 125-170 „Metamorfozy albo Złoty Osioł” „Apologia sive pro se magia” w obronie własnej magii PROZA NAUKOWA: LUCIUS IUNIUS MODERATIUS COLUMELLA Iw ur w Hiszpanii, trybun wojskowy „De re rustica” fachowy podręcznik rolnictwa oparty na Waronie i Wergiliuszu w 12 ks, POMPONIUS MELA „De chorographia” pierwszy podręcznik geografii w j, łacińskim wyd 43/44r ENCYKLOPEDIA: C. PLINIUS SECUNDUS MAIOR Starszy 23-79r, prokurator prowincji Germanii, Galii, Afryki „Naturlis Historia” 37ks napisane w 77r cała uwczesna wiedza AULUS GELLIUS 123-165r, sędzia „Noctes Atticae” 20 ks - info ze wszystkich dziedzin wiedzy w nieładzie RETORYKA: M. FABIUS QUINTILIANUS 35-96/97, nauczyciel wymowy, „Institutio oratora” w 12ks o wykształceniu mówcy FILOZOFIA: LUCIUS ANNAEUS SENECA „Dialogi”, „Ad novatum de ira”, „O krótkości życia”, „O spokoju ducha”, „De clementia” o łagodności dla młodego Nerona, „Naturales quaestiones” dzieło naukowe, C. PLINIUS SECUNDUS Młodszy 61-113r, uczeń Quintyliana, adoptowany przez Pliniusza Starszego, pisze listy do Tacyta, zostawił 9ks listów - 247 prywatnych i 21 urzędowych AELIUS DONATUS czasy Dioklecjana„Ars minor” w formie katechizmu, „Ars maior” o częściach mowy i błędach gramat. AMBROSIUS THEODOSIUS „Saturnalia” w 7ks - zarys encyklopedyczny w formie dialogi, napisał komentarz do snu Scypiona
LITERATURA CHRZEŚCIJAŃSKA:Q.SEPTIMIUS FLORENS TERTULLIANUS 155 Kartagina-220, 195r chrzest, pisał w obronie chrześcijan, twórczość apologiczna „Apologeticum” w obronie chrześcijan, „Ad scapulam” list do konsula, „De praescriptione haereticorum” porusza tu jako pierwszy tematykę Trójcy Św, „De anima” pierwszy podręcznik psychologii, „De spectaculis” przeciw udziałowi chrześcijan w widowiskach „De orationem” wykład modlitwy pańskiej M. MINUCIUS FELIX „Octavius”poł III w, dialog adresowany do pogan THASIUS CYPRIANUS 200/210-258, biskup Kartaginy „Ad Donatum” historia nawrócenia, „De Lapris” do upadłych, „De Dominica oratione” kazanie komentujące modlitwę pańską, „Testimorium libri II ad quinnum” NOVATIANUS ?-257/260, pierwszy teolog piszący w Rzymie po łacinie, zmarł śmiercią męczeńską „De trinitate” o trójcy - tarktat teologiczny ARNOLSUSZ nauczyciel retoryki „Adversus Nationes libri VII” dzieło przeciw poganom, LUCIUS CAECILIUS FIRMIANUS LACTANTIUS ?-325, pochodzi z Afry, pracownik Dioklecjana, CICERO CHRISTIANUS „De opificio Dei” Bóg obdarzył człowieka w rozum, by mógł się bronić, „Divina Institutiones” podstawy nauki Bożej w 7ks, „De ira Dei” „De mortibus pesecutorum” o śmierci prześladowców „De ave Phoenice” FIRMICUS MATERNUS Ivw pochodził z Syrakuz podręcznik astrologii „Matheseos libri VIII” w latach 334-337 „De errore profanarum religiorum” o błędzie religii pogańskiej w latach 346-350 HILARIUS PICTAVIENSIS ok. 315-367 urodzony w rodzinie pogańskiej, później biskup, zahamował rozprzestrzenianie się arianizmu w Galii, utwory: egzegetyczne, polemiczne, poezja AURELIUS AMBROSIUS 331/341-397, ojciec kościoła mówca, biskup Mediolanu, twórczość: pisma egzegetyczne, p. moralno - ascetyczne np. „De officiic ministrorum” o obowiązkach duchownych, p. dogmatyczne, p. katechetyczne, mowy: „Sermo contra Auxentium de basili cis tradentis” mowa przeciwko ariańskiemu biskupowi o przekazanie bazyliki, listy 91ich, poezja-hymny 12 na pewno jego EUSEBIUS HIERONYMUS stridonensis 347-419/20 chrzest przed 366r, sekretarz Damazego, nowy przekład biblii tzw. „Vulagata”, przetłumaczył ONOMASTICON „De situ et nominibus locorum Hebraicorum”, przetłumaczył dzieło Didimosa Ślepego na łacinę „De spiritu sancto”, pisma „Apologia adversus libros Rufini” dzieło „De viris illustribus” jest to pierwsza historia chrześcijan, 154 listy POEZJA: IUVENCUS 4ks Ewangelii, VALERIA FALTONIA PROBA „Maro mutatus in melius” czyli Vergiliusz poprawniony jest to centon utwór złożony z cytatów z innego utworu AURELIUS PRUDENTIUS CLEMENS 348-405 „Cathemerinon liber” 12 hymnów na różne pory dnia i okazje, „Peristephanon liber” 14 utworów na cześć męczenników „Liber apotheosis” o boskiej naturze Chrystusa, „”Hamartigenia” o źrodle grzechu, „Psychomachia” walka o duszę ludzką między pogaństwem a chrześcijaństwem jest to pierwszy epos alegoryczny „Contra Symmachum” 2ks PAULIN z Noli 353-431 „Carmina” tematyka biblijna AURELIUS AUGUSTUS INUS św Augustyn 354 Thagaste-Numidia -430, biskup Hipony od 386/7, nauczyciel gramatyki w Thagaste i retoryki w Kartaginie, 387 chrzest, 384r święcenia kapłańskie w Hipponie, twórczość: pisma filozoficzne i retoryczne „Contra Academicos libri III”, „De vita beata”, „Soliloquia” rozmowy z samym sobą o Bogu, „De immortalitate animae” o nieśmiertelności duszy p. autobiograficzne „Confessiones” 12ks historia jego życia jako dialog z Bogiem, „Retractationes” odwołania, kształtowanie się jego myśli p. teologiczno-polityczne „ede civitate Dei” Państwo Boże 410r, dedykowane Marcylinowi, 22ks p. dogmatyczne „De Trinitate” 15ks, „De doctrina Christiana”4ks p. polemiczne, egzegetyczne, pastoralne, listy 270 listów, 217 pewnych, kazania 363 potwierdzone, 32 rzekome, 317 przypisywane, rozprawy o ch. kazań „De continentia”, |”De patientia” „Enerrationes in psalmas” utwory poetyckie „Psalmus contra partem Donati” tzw abecedaliusz każda strofa zaczyna się od innej litery, 20 strof ANICIUS MANLIUS SEVERINUS BOETHIUS 480-524m oskarżony o udział w spisku Albinusa 2 lata spędził w więzieniu „De consolatione philosophiae” 5ks dzieło napisane w więzieniu w oczekiwaniu na egzekucję jest dialogiem z personifikacją filozofii HISTORIA: OROZJUSZ „historiarum adversus poganos libri VII” podział historii na 4 królestwa, IORDANES „Dzieje Rzymu na tle historii powszechnej” DZIEJE KOŚCIOŁA: Ruffinus, Sulpiciusz Sever HISTORIOZOFIA św. Augustyn PENEGEZA (itineraria) opisy pielgrzymek do Ziemi Świętej EGERIA Ivw „Itinerarium seu Peregrinatio ad loca Sancta” pielgrzymka do Egiptu, Palestyny, Mezopotamii, Azji Mniejszej w latach 381-384 THEODOSIUS „De situ terrae sanctae” ok. 530r opis miejscowości z Palestynyz tradycjami i legendami KAZANIA I HOMILIE: Ambroży, Augustyn, papież LEO I MAGNUS zostawił 96 mów „Sermones” o tematyce teologicznej
EPOKI: archaiczna: 240-90 r.p.Chr, Cycerońska:90-43 r.p.Chr, Augustowska: 30r.p.Chr-14 r.n.e(złota epoka teatru), Cesartswa 14 r.n.e - VI w.n.e KULTURA RZYMSKA: plemiona Italii: Ligurowie, Italikowie (Latynowie, Samnici), Etruskowie, Grecy (hellenizacja religii rzymskiej nastąpiła po zakupie grec. Ksiąg Sybillińskich, 272 r.pChr - Zdobycie Taryntu przez Rzymian, 146 r - podbój rdzennej Grecji i zdobycie Koryntu, 30r.pChr podbój Egiptu. RODZINNA LITERATURA carmina saliaria: (pieśni kapłanów Saliów): axamenta: pieśni do wszystkich bogów, indigamenta: do wybranych bogów, carmen arvale pieśni na zakończenie żniw, śpiewane przez braci polnych, c.Marciana:na cześć Marsa, versus Fescenini - pieśni swawolne z wesel, versus alterni - dowcipne przyśpiewki na inne okazje, versus Saturnius x-x-x-/x/-x-x-, zastąpił go heksametr commentarii magistratuum dokumentu urzędników, commentarii censorii, libri lintei- księgi płócienne, spisy urzędników Annales pontificum kalendarze, spisy dni szczęśliwych i feralnych, sa to roczniki kapłańskie, Leges regiae - księgi królów - Leges XII(duodecim) tabularum 451 r.p.n.r - Prawo XII tablic TEATR: 51pne Emiliusz Scaurus - teatr derwniany, 55pne Pompejusz - teatr kamienny, FORMY: fesceniny: związane z bóstwem Sylwane (b.lasów i pól), tańce etruskie przy aulosie, satura - luźne scenki, skecze łączące taniec, śpiew i akrobację, phylakes - parodie mitów, tragedii, sceny z życia jako farsa, atellana ludowa farsa,zw też Osculum ludicrium lub Ludi Oscii, fabuła oparta na intrydze, 5 masek: MACCUS - głupkowaty, żarłok, główny bohater, PAPPUS starzec, BUCCUS głupi, gadatliwy samochwał, DOSSENUS, sprytny,garbaty, chciwy oszust, MANDUCUS - drapieżny potwór z 1 zębem, z potężną szczęka
E.ARCHAICZNA:240-90L. LIVIUS ANDRONICUS - ojciec literatury łacińskiej, 280-204/200pChr, przerobił Odyseję Homera „Odusia”, dzieła: „Achiles”, „Koń Trojański”, „Ajaks”, „Egist”, „Hermione”, komedie; „Mieczyk”, „Kuglarz”, Koślawiec”, pod koniec życia napisał hymn na przebłaganie bogów po nieszczęścia Hanibala - parthenion, wprowadził do liter: dramat, epopeję i lirykę CNAEUS NAEVIUS 270-210pChr, pisał tragedie wzorowane na greckich, oparte na mitach tzw fabulae cothurnatae, crepidatae, tragedie:”Koń trojański”, „Hektor wyruszający”, „Likurg”, wprowadził narodową tragedię rzymską tzw. fabula praetexta np.: „Romulus”, „Clastidium”, Isza epopeja narodowa: „O wojnie punickiej”. QUINTUS ENNIUS 239-169pChr, pochodził z Rudiae z Kalabrii z Mesapii, otrzymał obyw.rzymskie, pisał dramaty: tragedie:”Sabinae” „Ambracia”, poemat historyczny „Annales” inne: „Scipio”, „Satura”, „Sota” - zb wierszy, „Smakołyki”, „Euhemer” poemat o świętym zapisie E. KOMEDIA PALIATA wzrowana na greckiej k nowej, cechy: typ bohatera: rodzinny, zawodowy T. MACCIUS PLAUTUS ok. 250-184pChr, pisał tylko komedie!stata riae - statyczne, motoriae - żywe, gwałtowne, k pomyłek: „Amfitron”(romans Jowisza i Ateny), „Bracia”, k intrygi: „Starchy”, „Siostry”, „Kasina”, „Epidikus”, k typów „Żołnierz samochwał”, k rozpoznania „Lina”, „Komedia skrzynkowa”, inne: „Ośla komedia”, „Skarb”, „Jeńcy”, „Kupiec”, „Pers”, „Punijczyk”, „Dzień za 3 grosze”, „Gbur”, „Komedia koszykowa” CAECILIUS STATIUS ok. 230-168, wzorował się na Menandrze, napisał ok. 40 utworów, PUBLIUS TERENTIUS AFER 195/184-159/150, niewolnik Lukana, pozostało 6 komedii: „Dziewczyna z Andros”, „Samodręczyciel”, „Świekra”, „Eunuch”, „Formio”, „Bracia” KOMEDIA TOGTIO dzieje się w Italii, brak heter, niewolnik sprężyna akcji TITINIUS eksponuje rolę kobiety, LUCIUS AFRANUS, TITUS QUINCTIUS ATTA SATYRA przedstawiciele: CAIUS LUCILIUS 180/164-103/102 z Suessa, związany z kołem Scypiona Młodszego, zwalczał reformy Grakchów, zbiór „Ludus ac sermones”, „Satura” 30ks TRAGEDIA LUCCIUS ACCIUS 170-85, pisał fabulae praetextae: „Brutus”, „Eneadzi” czyli „Decjusz” M. PACUVIUS 220-130 fabulae praetexta: „Paulus”. PROZA: APPIUS CLAUDIUS CAECUS “Wskazania moralne”, mowy publiczne MARCUS ANTONIUS orator143-87, 1 z 2 największych mówców rzymskich, twórca podręcznika wymowy: „De ratione dicendi” L. LICINIUS CRASSUS 140-91,polityk, drugi z 2 największych mówców, przemowy w stylu azjańskim M. PORCIUS CATO Maior, Censorius 234-149, mówca, podręcznik - wskazówka dla syna: „Praecepta ad filium” czyli PIERWSZA ENCYKLOPEDIA, dzieło historyczne „Origines”, „De agricultura”, „Dzieje Rzymu” zaginiony, „Sentencje”. HISTORIOGRAFIA autorzy „Annales”: Lucius Cassius Hemina, Lucius Calpurnius Piso Frugi, Gellius, Caius Fannius, Caius Sempronius tutidamus, L. COELIUS ANTIPATER pierwsza monografia historyczna
O. CYCEROŃSKI 90-43pChr, HISTRORIOGRAFIA: „Annales”: Q. Claudius Quadrigarius, Caius Licinius Macer, Valerius Antias HISTROCYCY: LUCIUS CORNELIUS SULLA: przydomek FELIX „Commentarii”LUCIUS CORNELIUS SISENNA „Historiae”, tłumacz zbioru nowel greckich „Opowieści milezysjskie” C. IULIUS CAESAR 100-44, dzieło językoznawcze: „De analogia”, „Commentarii rerum gestarum belli gallici” 7ks, „Commentarii rerum gestarum belli civilis” 3ks o wojnie domowej przeciwko Pompejuszowi, u niezachowane: „Anticatones”, „Iter”, traktata astronomiczny „O ruchu gwiazd” CORNELIUS NEPOS, „Chronica” 3 zwoje, „Exempla” 5ks, „De inlustribus viris” 16ks (księga „De excellentibus ducibus exteram gentium” - 22 życiorysy) T. POMPONIUS ATTICUS 110-32pChr, „Liber annalis” 700 lat historii rzymskiej, „Imagines” portrety Rzymian, C. SALLUSTIUS CRISPUS 86-35, monografie hist „De Catilinae coniuratione”, „De bello Iugurthino”, „Historiae”ENCYKLOPEDIE M. TERENTIUS VARRO REATINUS 116-27 „Satyry Menippejskie” 150ks, „De lingua Latina” 25ks, „Hebdomades vel imaginibus libri” pierwsza książka ilustrowana 15ks, „Antiquitates rerum humanarum et divinarum” encyklopedia 41ks, „Disciplinarum libri novem”, „Rerum rusticarum” 3k o rolnictwie, „Trikarannos”o triumwiracie, rozprawy: „De poetis”, „De poematis”, „De comoediis Plautinis”, dzieła historyczne: „De Pompeio”, „Annales”, „ MÓWCY: AZJANIEQ. HORTENTIUS HORTALUS 114-50, konserwatysta, przeciwnik Cycerona, doskonała pamięć, HORTENSIA broniła kobiet, MARCUS ANTONIUS 82-30, triumwir,, poróżniony z Oktawianem, samobójca, mowy: przeciw Milinonowi zabójcy Claudiusza, po śmierci Cezara ATTYCY: MARCUS CALIDIUS przyjaciel Cycerona, C. LICINIUS MACER CALVUS poeta, najwybitniejszy z mówców attyckich, MARCUS IUNIUS BRUTUS 85-42, spiskował przeciw Cezarowi, przyjaciel Cycyerona, śmierć samobójcza w bitwie pod Filipi, Q. CORNIFICUS STYL POŚREDNI: M. CAELIUS RUFUS 82-48, odbił Katullusowi Clodię, mówca, zmienny polityk, C. IULIIUS CAESAR świetny mówca,, mowy: oskarżenie Corneliusza Dollabelli o ździerstwa w Macedonii, mowy pogrzebowe:o Julii i o żonie Korneliusza, mowa o obronie Kartagińczyków, mowy do żołnierzy EPIKA TITUS LUCRETIUS CARUS 99/94-55/53, epos „De rerum natura” o naturze rzeczy z nauką Epikura 6ks, LIRYKA: neoterycy: PUBLIUS VALERIUS CATO, poeta, filolog, przywódca, autor : „Dictynna”, „Lydia”, „Indignatio” M. FURIUS BIBACULUS 103-30/20, najstarszy neoteretyk, poejza jambiczna, napisał w 11ks epos o wojnie Cezara z Gallami, PUBLIUS TERENTIUS VARRO ATACINUS pisał o wojnie Cezara z Ariovistem - poemat historyczny, poemat dydaktyczny „Chorographia”, C. HELVIUS CINNA ?-44, „Zmyrna”, przyjaciel Katullusa, C. LICINIUS MACER CALVUS 82-62/1, przyjaciel Catullusa, „Io”, C. VALERIUS CATULLUS z Werony, 87/84-54, utwór „Lesbia”, zbiór poezji „Catulli veronensis liber” 116 utw, krytykuje grafomanów i swoich rywali, pisze epitalamia, pieśni, paraklauzythyron utwór przy zamkniętych drzwiach, MARCUS TULLIUS CICERO, 3styczeń 106rpChr- 7 grudzień 43rpChr, zapoznany z filozofią DIODOTA, FILONA z Larysy, FAJDRONA z Aten, 81-66 okres działalności publicznej. 79-77 podróż do Grecji,, curusus honorum 75r kwestor Sycylia, 69r edyl, 66r pretor, 63r konsul, 59-57 wygnanie w Grecji, 46r rozwodzi się z Terencją i żeni się z Publilją, 7grudzień 43r zabity przez służbę Antoniusza, twórczość wymowa 81-66: mowy sądowe I okres: „Pro Sexto Roscio Amerino”80r, „In verrem”70r, mowy polityczne 66-59 II okres „Pro lege Manilia” lub „De imperio Cn. Pompei”, 4 mowy przeciw Katylinie „In Catilinam” wygłoszone na jesień 63 r. (exordium-wstęp, atak, propositio et partitio, narratio, argumentatio et refutatio, epilogus), mowa w obronie poety Archiasza „pro Archia poeta”, mowy dziękczynne 59-52 III okres „Pro domo sua”, „Pro Milone”porażka, „De Oratone” - spis retoryczny, mowy cezariańskie IV okres 14 mów po śmierci Cezara przecwko Antoniuszowu, „Filipiki” wymowa retoryczna: „Libri rhetorici”, „De oratore”, „Brutus” 46r, „Orator”46r, „De optimo genere oratorum”46r, „Partitiones oratoriae”, „Topica”, filozofia I okres 54-51 „De re publica” o państwie w ogrodach Scypiona w r 129pChr w 6ks, zachowane zakończenie sen Scypiona, „De legibus”51r 2ks - prawa skarlane republiki II okres 46-44, „Paradoxa stoicorum”, „Consolatio” po śmierci Tulioli w 45r, „Hortentiu, „Libri Academici” rozpatrywane tu możliwości poznania, „De finibus bonorum et malorum” o poglądach epikurejczyków, stoików... „Tusculanae disputiones” 5ks, dyskusje w scenerii willi C w Tusculi śmierć, ból moralny, afekty, cnota, „De natura deorum” - tryptyk teologiczny, 1ks wykład 2ks poglady stoików, 3ks krytyka ks drugiej, „Cato maior de seneatute” pochwała starości, „De divinatione” o wróżbiarstwie, „De fato”, „Laelius” dzieło dedykowane Catonowi, definicja i pochwała przyjaźni, przekrój przez wszystkie dzieła C, „De officis” filozofia Cycerona: z Akademii: t.poznania, sceptycyzm, z Epikureizmu - brak poglądów, od Stoików etyka, wiara w bogów, odrzuca stoicki determinizm, inne: „Ad familiares”, „Ad Quintum fratrem”
OKRES AUGUSTOWSKI 30pChr-14ne, PROZA: T. LIVIUS PATAVINUS 59pChr-17ne, „Ab urbe conditia” dzieło kończy się śmiercią Driuziusa w 9 r. p.n.e 142ks, POMPEJUSZ TROGUS z pochodzenia Gal, pisał po łacinie, autor his powszechnej „Historiae Philippicae” w 44ks, TITUS LABIENUS republikanin, mówca, „Historiae” przedstawia Augusta jako tyrana, KREMUCJUSZ KORD, C. IULIUS CAESAR OCTAVIANUS divi filius Augustus 63pChr-14ne, syn siostrzenicy Cezara Ati, uczestnik triumwiratu Cezara 46r, 43 r członek II triumviratu, 40r małżeństwo ze Scrybonią, pisał epigramaty, poematy: „Sicilia”, tragedia „Ajax”, biografia „Driusius, najważniejsze dzieło to: „Index rerum a se gestarum” / „Rex gestae divi Augusti” / „monumentum Ancyranum” z 35 rozdz. M. VERRIUS FLACCUS wyzowleniec„De verborum significatu” o znaczeniu słów, mnóstwo cytatów C. IULIUS HYGINUS wyzwoleniec, encyklopedysta, kierownik biblioteki na Palatynie, M(L) VITRUVIUS POLLIO „De architectura libri X” PUBLIUS VERGILIUS MARO 17.10.70rpChr(Antes pod Mantuą) - 1.09.19rpChr (Grundyzjum) „Appenix Vergiliana” „Pascua” / „Buscolicon liber” - eklogi powstałe w 42-39, „Georgicon libri IV” ok. 30rpChr poemat dydaktyczny w 4ks z inspiracji Augusta, dz poświęcone rolnictwu, „Eneida” 29-19rpChr w 12ks, Eneasz=August WYMOWA M. VISPANUS AGRIPPA 63-12pChr, mowy przeciwko Kasjuszowi (mowy sądowe) „Devita sua” utwór autobiograficzny, L. ANNAEUS SENECA STARSZY RHETOR 55-40ne, autor „Oratorum et rhetorum sententiae divisiones colores” 11ks CASSIUS SERVUS pierwszy mówca nowego stylu QUINTUS HORATIUS FLACCUS 8.12.65rpChr (Wenuzja) 28.11.8rpChr, przyjaźnił się z Valeriusem Messalią Corvinusem, w armii nie okazał się mężny, twórczość z 4 gatunków epody (iambi): I zb 40-30pChr, utowry liryczne dla mecenasa, satyry (sermones) 2ks, pieśni (carmina) 2zb, recusatio - gatunek, odmowa, talent Horacego nie jest w stanie być wykorzystany do wszystkiego np. do pochwał Augusta, „Carmen saeculare” - utwór ściśle augustwoski, pieśń na 100lecie, hymn do opiekunek Augusta: Apolla i Diany, listy (varietas) 2ks (23-20r.p.Chr) w ks 2 listy: do Augusta, do Pizonów „Ad Pisones”, „De arte poetica” poesis przyczyna formalna i materialna, poema przyczyna finalna=cel, poeta przyczyna sprawcza: poeta(ruch), H wprowadza zasadę decorum, twierdzi, że natchnienie stanowi źródło poezji. ELEGIA MIŁOSNA: CORNELIUS GALULUS 70/69-26pChr, urzędnik na dworze Augusta, romansował z Cytheris (opiewaną jako Licoris) jej poświęcił 4ks elegii, ALBIUS TIBULLUS 55/50-19/18rpChr, przyjaciel Horacego, ekwita, 3ks, 1ks=10 elegii”Delia”, chwali opiekuna swego Mesallę, 2ks-6elegii „Nemesis”, 3ks „Corpus Tibullianum” zawiera utwory innych poetów np. kobiety Sulpicii, twórczość jego określana jest urbanitas et elegantia (wytworność i elegancja) SEXTUS PROPERTIUS 48?-1?pChr, ur w Umbrii, ekwita, romans z Hostią (Cynthia), zachowane 4ks elegii 1ks-miłość do Cynthi 2ks-elegie o ch.erotycznym w l 34, 3ks 25utw: ch politycznny, o zwycięstwie Augusta pod Akcjum, pochwała Italii, pożegnanie z C, 4ks ch mitologiczny i aitiologiczny PUBLIUS OVIDIUS NASO zwą go tenerorum lusor amorum - żartobliwy piewca delikatnych miłostek43rpChr Sulmona, 17ne Tomia, porzucił karierę polityczną i zajął się poezją, przyjaciel Tibulla, naraził się Augustowi i został zesłany do Tomi i o tym pisze w „Carmen et error”, okres młodzieńczy - g. elegie „Amores” 3ks ch erotyczny adresatka to Corinna, zbiór „Heroides” - fikcyjne listy poetyckie: l Penelopy, List Dydony do Eneasza, l Fedry do Hipolitta, l Safony do faona, „Ars amatoria”-podręcznik o podrywnia w 3ks, „De medicamine faciei” podręcznik kosmetyczny, „Remedia amoris” poetycki podręcznik, lekarstwo na miłość, tragedia „Medea” okres dojrzały :”Metamorphoses” 15ks- 250 mitów, „Fasti” kalendarz poetycki, dni z kultem bóstw ich mity i legendy, 6k o pierwszej połowie roku, reszty brak przez wygnanie z kraju autora okres wygnańczy „Tristia” - żale 5ks o wygnaniu, „Epistulae ex Ponto” 4ks, „Ibis” inwektywa na niewiernego przyjaciela napisana w dystychu elegijnym, „Malieutica” podręcznik rybołóstwa
OKRES CESARSTWA 14ne-Viw.n.e POEZJA: EPOS: MARCUS MANILIUS „Astronomica” dedykowana Tyberiuszowi 5ks inspirowanych fil stoicką jest to poemat dydaktyczny M. ANNAEUS LUCANUS 39-65r, bratanek Seneki, pochodził z Hiszpanii, zamieszany w spisek Pizona i zmuszony do samobójstwa w 65r „De bello civili” / „Pharsalia” epopeja historyczna o wojnie Cezara z pompejuszem w 10ks występują czarownice tesalskie i duchy zmarłych „ILLAS LATINA” dzieło anonimowe, strzeszca Iliadę, ma 1070 heksametrów TIBERIUS CATIUS SILIUS ITALICUS!!!! 22/35-101 „Punica” dz historyczne o II wojnie punickiej w 17ks, główny bohater to rzymska Virtus PUBLIUS PAPINIUS STATIUS 45-96r, epopeja „Thebais” w 12ks o walce synów Edypa o władzę, „Achilleis”, „Silvae” 32 u w 5ksBAJKA: promythion - sentencja, teza mythos -opowiadanie, epimythion - puenta PHAEDRUS ok15 - 50ne, półgrek z Tesalii, wyzwolony przez Augusta, zbiór bajek w 5ks, tematyka Ezopowa, bohaterowie to zwierzęta i ludzie, AVIANUS IV/Vw.n.e 42 bajki w dystychu elegijnym EPIGRAMAT: M. VALERIUS MARTIALIS 64-98, 34/41 przebywa w Rzymie, 15ks epigramatów „Liber spectaculorum” ks 13 i 14 o tytule „Xenia” „Anaphoreta” SATYRA: AULUS PERSIUS FLACCUS 4.12.43r-24.11.62r, ekwita, zbiór 6 satyr o różnych problemach moralnych, tragedia „Vescio” DECIMUS IUNIUS IUVENALIS 50/70r - 130, pochodził z Akwinu, trybun, cenzor, retor 16 satyr w 5ks po śmierci Domicjana TRAGEDIA: LUCIUS ANNAEUS SENECA ZW MINOR, PHILOSPHUS ok. 4/5 rpChr-65r (samobójstwo po spisku Pizona), ofiara intryg Mesaliny, skazany na wygnanie na Korsykę w 41r, głównie twórca filozoficzny, tragedie: „Herkules szalony”, „Trojanki”, „Felicjanki”, „Medea”, „Edyp”, „Herkules na Ecie”, „Agamemnon”, „Flestes”, „Oktawia” o 1 żonie Nerona HISTORYCY: PUBLIUS CORNELIUS TACITUS 55/56-120,czasy Nerwy i Trajana adwokat, mówca, „De vita et moribus Agricolae” ch rządów Domicjana i polityki publik 98r, „De origine et situ Germanorum” dzieło etnograficzne o Geramnii 46 rozdz, „Historiae” 12ks, napisane 104/109, opowiadają o latach 69-96r, „Annales” dzieje od Augusta do 69 roku - sine ira et studio - bez gniewu i stonniczości, „Dialogus de oratoribus” odpowiedź do Facjusza, udział biorą 4 mówcy C. SUETONIUS TRANQUILLUS 69-122, ekwita, mówca, obrońca sądowy, sekretarz na dworze Hadriana, był biografem, napisał żywoty (budowa: biografia, zalety,wady, osiagnięcia, okoliczności śmierci)„De vita Caesarum” 8ks z 12 żywotami „De vivis illustribus” LUCIAS ANNAEUS FLORUS II w,n.eczasy Hadriana „Epitoma de Tito Livio” nie jest to streszczenie Liviusza, ale dzieje Rzymu do 9rne do bitwy w lesie Teutoburskim, historia jest podporządkowana virtus i fortunie AMMIAN MARCELLINUS IV w, „Rerum gestarum” 31ks czasy od Nerwy do Waleriana 96r-378r ROMANS: C.T.PETRONIUS ARBITER ?-66r (spisek Pizona), powiernik Nerona „Satyricon libri”o podróży 2 przyjaciół ściganych przez gniew innego, L. APULEIUS 125-170 „Metamorfozy albo Złoty Osioł” „Apologia sive pro se magia” w obronie własnej magii PROZA NAUKOWA: LUCIUS IUNIUS MODERATIUS COLUMELLA Iw ur w Hiszpanii, trybun wojskowy „De re rustica” fachowy podręcznik rolnictwa oparty na Waronie i Wergiliuszu w 12 ks, POMPONIUS MELA „De chorographia” pierwszy podręcznik geografii w j, łacińskim wyd 43/44r ENCYKLOPEDIA: C. PLINIUS SECUNDUS MAIOR Starszy 23-79r, prokurator prowincji Germanii, Galii, Afryki „Naturlis Historia” 37ks napisane w 77r cała uwczesna wiedza AULUS GELLIUS 123-165r, sędzia „Noctes Atticae” 20 ks - info ze wszystkich dziedzin wiedzy w nieładzie RETORYKA: M. FABIUS QUINTILIANUS 35-96/97, nauczyciel wymowy, „Institutio oratora” w 12ks o wykształceniu mówcy FILOZOFIA: LUCIUS ANNAEUS SENECA „Dialogi”, „Ad novatum de ira”, „O krótkości życia”, „O spokoju ducha”, „De clementia” o łagodności dla młodego Nerona, „Naturales quaestiones” dzieło naukowe, C. PLINIUS SECUNDUS Młodszy 61-113r, uczeń Quintyliana, adoptowany przez Pliniusza Starszego, pisze listy do Tacyta, zostawił 9ks listów - 247 prywatnych i 21 urzędowych AELIUS DONATUS czasy Dioklecjana„Ars minor” w formie katechizmu, „Ars maior” o częściach mowy i błędach gramat. AMBROSIUS THEODOSIUS „Saturnalia” w 7ks - zarys encyklopedyczny w formie dialogi, napisał komentarz do snu Scypiona
LITERATURA CHRZEŚCIJAŃSKA:Q.SEPTIMIUS FLORENS TERTULLIANUS 155 Kartagina-220, 195r chrzest, pisał w obronie chrześcijan, twórczość apologiczna „Apologeticum” w obronie chrześcijan, „Ad scapulam” list do konsula, „De praescriptione haereticorum” porusza tu jako pierwszy tematykę Trójcy Św, „De anima” pierwszy podręcznik psychologii, „De spectaculis” przeciw udziałowi chrześcijan w widowiskach „De orationem” wykład modlitwy pańskiej M. MINUCIUS FELIX „Octavius”poł III w, dialog adresowany do pogan THASIUS CYPRIANUS 200/210-258, biskup Kartaginy „Ad Donatum” historia nawrócenia, „De Lapris” do upadłych, „De Dominica oratione” kazanie komentujące modlitwę pańską, „Testimorium libri II ad quinnum” NOVATIANUS ?-257/260, pierwszy teolog piszący w Rzymie po łacinie, zmarł śmiercią męczeńską „De trinitate” o trójcy - tarktat teologiczny ARNOLSUSZ nauczyciel retoryki „Adversus Nationes libri VII” dzieło przeciw poganom, LUCIUS CAECILIUS FIRMIANUS LACTANTIUS ?-325, pochodzi z Afry, pracownik Dioklecjana, CICERO CHRISTIANUS „De opificio Dei” Bóg obdarzył człowieka w rozum, by mógł się bronić, „Divina Institutiones” podstawy nauki Bożej w 7ks, „De ira Dei” „De mortibus pesecutorum” o śmierci prześladowców „De ave Phoenice” FIRMICUS MATERNUS Ivw pochodził z Syrakuz podręcznik astrologii „Matheseos libri VIII” w latach 334-337 „De errore profanarum religiorum” o błędzie religii pogańskiej w latach 346-350 HILARIUS PICTAVIENSIS ok. 315-367 urodzony w rodzinie pogańskiej, później biskup, zahamował rozprzestrzenianie się arianizmu w Galii, utwory: egzegetyczne, polemiczne, poezja AURELIUS AMBROSIUS 331/341-397, ojciec kościoła mówca, biskup Mediolanu, twórczość: pisma egzegetyczne, p. moralno - ascetyczne np. „De officiic ministrorum” o obowiązkach duchownych, p. dogmatyczne, p. katechetyczne, mowy: „Sermo contra Auxentium de basili cis tradentis” mowa przeciwko ariańskiemu biskupowi o przekazanie bazyliki, listy 91ich, poezja-hymny 12 na pewno jego EUSEBIUS HIERONYMUS stridonensis 347-419/20 chrzest przed 366r, sekretarz Damazego, nowy przekład biblii tzw. „Vulagata”, przetłumaczył ONOMASTICON „De situ et nominibus locorum Hebraicorum”, przetłumaczył dzieło Didimosa Ślepego na łacinę „De spiritu sancto”, pisma „Apologia adversus libros Rufini” dzieło „De viris illustribus” jest to pierwsza historia chrześcijan, 154 listy POEZJA: IUVENCUS 4ks Ewangelii, VALERIA FALTONIA PROBA „Maro mutatus in melius” czyli Vergiliusz poprawniony jest to centon utwór złożony z cytatów z innego utworu AURELIUS PRUDENTIUS CLEMENS 348-405 „Cathemerinon liber” 12 hymnów na różne pory dnia i okazje, „Peristephanon liber” 14 utworów na cześć męczenników „Liber apotheosis” o boskiej naturze Chrystusa, „”Hamartigenia” o źrodle grzechu, „Psychomachia” walka o duszę ludzką między pogaństwem a chrześcijaństwem jest to pierwszy epos alegoryczny „Contra Symmachum” 2ks PAULIN z Noli 353-431 „Carmina” tematyka biblijna AURELIUS AUGUSTUS INUS św Augustyn 354 Thagaste-Numidia -430, biskup Hipony od 386/7, nauczyciel gramatyki w Thagaste i retoryki w Kartaginie, 387 chrzest, 384r święcenia kapłańskie w Hipponie, twórczość: pisma filozoficzne i retoryczne „Contra Academicos libri III”, „De vita beata”, „Soliloquia” rozmowy z samym sobą o Bogu, „De immortalitate animae” o nieśmiertelności duszy p. autobiograficzne „Confessiones” 12ks historia jego życia jako dialog z Bogiem, „Retractationes” odwołania, kształtowanie się jego myśli p. teologiczno-polityczne „ede civitate Dei” Państwo Boże 410r, dedykowane Marcylinowi, 22ks p. dogmatyczne „De Trinitate” 15ks, „De doctrina Christiana”4ks p. polemiczne, egzegetyczne, pastoralne, listy 270 listów, 217 pewnych, kazania 363 potwierdzone, 32 rzekome, 317 przypisywane, rozprawy o ch. kazań „De continentia”, |”De patientia” „Enerrationes in psalmas” utwory poetyckie „Psalmus contra partem Donati” tzw abecedaliusz każda strofa zaczyna się od innej litery, 20 strof ANICIUS MANLIUS SEVERINUS BOETHIUS 480-524m oskarżony o udział w spisku Albinusa 2 lata spędził w więzieniu „De consolatione philosophiae” 5ks dzieło napisane w więzieniu w oczekiwaniu na egzekucję jest dialogiem z personifikacją filozofii HISTORIA: OROZJUSZ „historiarum adversus poganos libri VII” podział historii na 4 królestwa, IORDANES „Dzieje Rzymu na tle historii powszechnej” DZIEJE KOŚCIOŁA: Ruffinus, Sulpiciusz Sever HISTORIOZOFIA św. Augustyn PENEGEZA (itineraria) opisy pielgrzymek do Ziemi Świętej EGERIA Ivw „Itinerarium seu Peregrinatio ad loca Sancta” pielgrzymka do Egiptu, Palestyny, Mezopotamii, Azji Mniejszej w latach 381-384 THEODOSIUS „De situ terrae sanctae” ok. 530r opis miejscowości z Palestynyz tradycjami i legendami KAZANIA I HOMILIE: Ambroży, Augustyn, papież LEO I MAGNUS zostawił 96 mów „Sermones” o tematyce teologicznej