XI. Obywatelstwo UE oraz zasada zakazu dyskryminacji

1. Pojęcie obywatelstwa UE

Kategoria obywatelstwa Unii Europejskiej została wprowadzona przez Traktat z Maastricht (TUE), a szczegółowa regulacja instytucji obywatelstwa znalazła odzwierciedlenie w art. 17 - 22 TWE.

Zgodnie z art. 17 TWE

„Ustanawia się obywatelstwo Unii. Obywatelem Unii jest każda osoba mająca przynależność Państwa Członkowskiego. Obywatelstwo Unii uzupełnia obywatelstwo krajowe, nie zastępując go jednak. 2. Obywatele Unii korzystają z praw i podlegają obowiązkom przewidzianym w niniejszym Traktacie”.

Status obywatela Unii przysługuje wszystkim obywatelom państw członkowskich, bez względu na to czy posiadają obywatelstwo więcej niż jednego państwa, w tym także państwa trzeciego. Uzyskanie statusu obywatela UE może nastąpić jedynie wraz z nabyciem przez jednostkę obywatelstwa państwa członkowskiego, zgodnie z zasadami przewidzianymi przez prawo tego państwa. Również utrata statusu obywatela UE związana jest tylko i wyłącznie z utratą statusu obywatela państwa członkowskiego. Jest to prawo akcesoryjne - związane z obywatelstwem państwa członkowskiego.

Również w Deklaracji nr 2 o obywatelstwie państw członkowskich dołączonej do Traktatu z Maastricht (TUE) Państwa Członkowskie stwierdziły, iż: "(...) gdziekolwiek w Traktacie następuje odwołanie do pojęcia obywateli państw członkowskich, to kwestia, czy osoba posiada takie obywatelstwo danego państwa powinna być rozwiązana wyłącznie przy użyciu instrumentów prawnych zainteresowanego państwa"

ETS w znanym orzeczeniu z dnia 7 lipca 1992 r. w sprawie C-369/90 Micheletti stwierdził, iż „określenie warunków nabycia i utraty obywatelstwa UE jest wyłączną kompetencją państwa członkowskiego, jednakże niedopuszczalne są regulacje skutkujące ograniczeniem uprawnień, wynikających z Traktatu”.

W podanej sprawie władze hiszpańskie odmówiły Panu Micheletti posiadającemu obywatelstwo włoskie i argentyńskie możliwości skorzystania ze swobody zakładania przedsiębiorstw (art. 43 TWE).

Podobnie ETS wypowiedział się w niedawnej sprawie z 19 X 2004 C-200/02 Kunqian Catherine Zhu and Man Lavette Chen v Secretary of State for the Home Department „Określenie warunków nabycia lub utraty obywatelstwa należy, zgodnie z prawem międzynarodowym, do kompetencji każdego Państwa Członkowskiego, która musi być wykonywana z poszanowaniem prawa wspólnotowego. Jednakże, do Państwa Członkowskiego nie należy ograniczanie skutków przyznania obywatelstwa innego Państwa Członkowskiego poprzez postawienie dodatkowego warunku uznania tego obywatelstwa dla celów korzystania z podstawowych swobód ustanowionych w Traktacie”.

W sprawie tej obywatelka chińska M. N. Chen będąc w około sześciomiesięcznej ciąży, w maju 2000 r. wjechała na terytorium Zjednoczonego Królestwa w celu urodzenia dziecka. W lipcu tego samego roku udała się do Belfastu, gdzie dnia 16 września urodziła się Catherine. Zgodnie ustawy o irlandzkiej narodowości i obywatelstwie Irlandia umożliwia każdej osobie urodzonej na wyspie Irlandii nabycie obywatelstwa irlandzkiego. Zgodnie z ust. 3 tego artykułu, osoba urodzona na wyspie Irlandii jest z urodzenia obywatelem irlandzkim, jeżeli nie nabyła obywatelstwa innego państwa. Stosownie do tego przepisu we wrześniu 2000 r. Catherine otrzymała paszport irlandzki. Ze sprawy wynika, iż pobyt na wyspie Irlandii miał na celu umożliwienie mającemu się narodzić dziecku nabycia obywatelstwa irlandzkiego i w konsekwencji uzyskanie przez matkę prawa do pozostania wraz z dzieckiem na terytorium Zjednoczonego Królestwa. W związku z powyższym, Zjednoczone Królestwo odmówiło zezwolenia na długotrwały pobyt Catherine i jej matce. ETS stwierdził, iż art. 18 TWE oraz dyrektywa 90/364 przyznają prawo pobytu na czas nieograniczony w przyjmującym Państwie Członkowskim małoletniemu obywatelowi innego Państwa Członkowskiego w wieku dziecięcym, i te same przepisy umożliwiają rodzicom sprawującym opiekę nad tym obywatelem przebywanie wraz z nim w przyjmującym Państwie Członkowskim.

2. Prawa obywateli UE

Zgodnie z art. 17 ust. 2 „Obywatele Unii korzystają z praw i podlegają obowiązkom przewidzianym w niniejszym Traktacie”.

1. prawo do swobodnego poruszania się i pobytu

Zgodnie z art. 18 TWE „Każdy obywatel Unii ma prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium Państw Członkowskich, z zastrzeżeniem ograniczeń i warunków ustanowionych w niniejszym Traktacie i środkach przyjętych w celu jego wykonania”.

Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu było stopniowo gwarantowane. Najpierw korzystały z niej osoby aktywne gospodarczo/ekonomicznie tj. pracownicy (art. 39 TWE), osoby prowadzące działalność gospodarczą (art. 43 TWE), usługodawcy i odbiorcy usług (art. 49 TWE) oraz członkowie rodzin tych osób. Obecnie na podstawie art. 18 TWE korzystają z niego wszyscy obywatele UE. Artykuł 18 ust. 1 stanowi samoistną podstawę prawa obywateli UE do swobodnego poruszania się i pobytu.

Przepis ten ma skutek bezpośredni, co zostało uznane w orzeczeniu z 17 września 2002r. w sprawie C-413/99 Baumbast, w którym ETS stwierdził, iż „Traktat nie wymaga, by obywatele UE byli aktywni zawodowo by mogli korzystać z praw przewidzianych przez Traktat. Ponadto, postanowienia Traktatu nie wskazują na to, by obywatele UE, którzy osiedlili się w trakcie wykonywania działalności zawodowej, tracą z chwilą zaprzestania tej działalności prawa przyznane im przez Traktat z samego faktu posiadania obywatelstwa. W szczególności, gdy chodzi o prawo pobytu na podstawie art. 18 ust. 1 TWE, prawo to jest przyznane w sposób bezpośredni każdemu obywatelowi UE przez jasne i wyraźne postanowienia Traktatu.

Zakres prawa do swobodnego poruszania się:

• wyjazd z państwa ojczystego,

• wjazd na terytorium wybranego państwa członkowskiego,

• prawo do przebywania lub zamieszkania w wybranym państwie członkowskim,

• prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania w granicach terytorium wybranego państwa członkowskiego

Jednakże zgodnie z art. 18 prawa te można wykonywać „z zastrzeżeniem ograniczeń i warunków ustanowionych w niniejszym Traktacie i środkach przyjętych w celu jego wykonania”.

Obecnie bardzo ważna jest kompleksowa dyrektywa 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady
z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium Państw Członkowskich (zastępująca dotychczasowe sektorowe dyrektywy). Termin implementacji dyrektywy mija 30 kwietnia 2006r.

Obejmuje ona warunki regulujące korzystanie z prawa swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium Państw Członkowskich przez obywateli Unii i członków ich rodziny oraz ograniczenia uzasadnione względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego. Główne założenia:

• Przez okres nieprzekraczający trzech miesięcy, obywatele Unii i członkowie ich rodzin posiadają prawo pobytu na terytorium innego Państwa Członkowskiego bez wypełniania jakichkolwiek warunków i formalności innych niż wymóg posiadania ważnego dowodu tożsamości lub paszportu.

• Wszyscy obywatele Unii posiadają prawo pobytu na terytorium innego Państwa Członkowskiego przez okres dłuższy niż trzy miesiące, jeżeli:

• są pracownikami najemnymi lub osobami pracującymi na własny rachunek w przyjmującym Państwie Członkowskim;

• posiadają wystarczające zasoby dla siebie i członków ich rodziny, aby nie stanowić obciążenia dla systemu pomocy społecznej przyjmującego Państwa Członkowskiego w okresie pobytu,

• są zapisani do instytucji prywatnej lub publicznej, uznanej lub finansowanej przez przyjmujące Państwo Członkowskie na podstawie przepisów prawnych lub praktyki administracyjnej, zasadniczo w celu odbycia studiów, włącznie z kształceniem zawodowym

• oraz są objęci pełnym ubezpieczeniem zdrowotnym w przyjmującym Państwie Członkowskim;

• Obywatele Unii oraz członkowie ich rodziny, którzy legalnie zamieszkują w przyjmującym Państwie Członkowskim przez nieprzerwany okres pięciu lat, mają prawo stałego pobytu w tym Państwie.

• Bez względu na przynależność państwową, członkowie rodziny obywatela Unii, którzy posiadają prawo pobytu lub prawo stałego pobytu w jednym z Państw Członkowskich, są uprawnieni do podjęcia tam pracy lub do wykonywania pracy na własny rachunek.

• Wszyscy obywatele Unii oraz członkowie ich rodzin zamieszkujący na podstawie dyrektywy na terytorium przyjmującego Państwa Członkowskiego są traktowani na równi z obywatelami tego Państwa Członkowskiego w zakresie ustanowionym w Traktacie.

• Państwa Członkowskie mogą ograniczyć swobodę przemieszczania się i pobytu obywateli Unii i członków ich rodziny, bez względu na przynależność państwową, kierując się względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego. Na względy te nie można się powoływać do celów gospodarczych.

• Środki podjęte ze względów porządku publicznego lub bezpieczeństwa publicznego muszą być zgodne z zasadą proporcjonalności i opierać się wyłącznie na indywidualnym zachowaniu danej osoby. Wcześniejsza karalność nie może sama w sobie stanowić podstaw do podjęcia takich środków.

• Indywidualne zachowanie danej osoby musi stanowić rzeczywiste, aktualne i dostatecznie poważne zagrożenie narażające jeden z podstawowych interesów społecznych. Nie są dopuszczalne uzasadnienia, które nie są bezpośrednio związane z danym indywidualnym przypadkiem lub opierają się na względach ogólnej prewencji.

Swoboda poruszania się, a zniesienie kontroli na wspólnych granicach - z dniem 1 maja 1999 dorobek Schengen został włączony do prawa Unii Europejskiej (I + III filar):

1. Schengen I - 14 czerwca 1985 r. :

• umowa międzynarodowa między krajami Beneluksu, Republiką Federalną Niemiec i Republiką Francuską;

• przyjęto zasady zwykłej kontroli wzrokowej na granicy, dokonywanej w stosunku do pojazdów przekraczających ją ze zmniejszoną prędkością

• przyjęto program realizacji tzw. środków kompensacyjnych (tj. mających na celu wyrównanie uszczerbku w bezpieczeństwie wewnętrznym)

2. Schengen II - 19 czerwca 1990 r.

• umowa międzynarodowa zawarta miedzy państwami członkowskimi

• art. 2 stanowi, iż granice wewnętrzne można przekraczać w dowolnym miejscu bez kontroli granicznych

• rozbudowane postanowienia dotyczące środków kompensacyjnych, m.in. :

- jednolity reżim przekraczania granic zewnętrznych;

- ujednolicenie polityki poszczególnych państw wobec cudzoziemców;

- wspólne reguły dotyczące procedur azylowych

- zasady i środki współpracy policyjnej

- usprawnienie funkcjonowania pomocy prawnej w sprawach karnych

- współpraca w zwalczaniu handlu środkami odurzającymi

- stworzenie Systemu Informacyjnego Schengen (SIS) tj. systemu wymiany informacji o osobach i rzeczach, służący skutecznej realizacji umowy.

b) prawa wyborcze - czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach lokalnych

Zgodnie z art. 19 TWE ust. 1„Każdy obywatel Unii mający miejsce zamieszkania w Państwie Członkowskim, którego nie jest obywatelem, ma prawo głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych w Państwie Członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania, na takich samych zasadach jak obywatele tego Państwa.”

Zgodnie z art. 19 ust 2. „ (…) każdy obywatel Unii mający miejsce zamieszkania w Państwie Członkowskim, którego nie jest obywatelem, ma prawo głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego w Państwie Członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania, na takich samych zasadach jak obywatele tego państwa.”

Z tego względu istotna jest Dyrektywa Rady z 6.12.1993 r. ustanawiająca szczegółowe warunki wykonywania prawa głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego przez obywateli UE mających miejsce zamieszkania w państwie członkowskim, którego nie są obywatelami (93/109/WE)

• Prawa wyborcze mają obywatele UE mających miejsce zamieszkania w państwie członkowskim, którego nie są obywatelami. Czynne prawo i bierne prawo wyborcze ma osoba, która jest obywatelem UE w rozumieniu art. 17 TWE i spełnia pozostałe warunki prawa głosowania, jakie odnośne państwo stawia swoim obywatelom.

• Jeżeli obywatele państwa zamieszkania mogą głosować w wyborach jedynie pod warunkiem, pewnego minimalnego okresu zamieszkania na terytorium wyborczym tego państwa, to uznaje się ten warunek za spełniony, jeżeli zamieszkiwali oni przez ten okres w innym państwie członkowskim.

• Państwo członkowskie miejsca zamieszkania może sprawdzić, czy obywatela UE, który wyraził chęć wykonywania prawa głosowania w tym państwie, nie pozbawiono tego prawa w państwie jego pochodzenia.

• W razie odmowy wpisania na listę wyborców lub odrzucenia wniosku o kandydowanie osoba zainteresowana jest uprawniona do tych samych środków prawnych, jakie służą obywatelom tego państwa.

• w wyborach można głosować i kandydować tylko jeden raz (dokonując wyboru czy w państwie obywatelstwa czy zamieszkania).

Kolejna dyrektywa dotyczy wyborów lokalnych - Dyrektywa Rady z 19.12.1994 ustanawiająca szczegółowe warunki wykonywania prawa głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych przez obywateli UE, mających miejsce zamieszkania w państwie członkowskim, którego nie są obywatelami (94/80/WE)

• zakres podmiotowy - obywatele UE mających miejsce zamieszkania w państwie członkowskim, którego nie są obywatelami

• wymóg okresu zamieszkania na terytorium państwa zamieszkania uznaje się za spełniony, jeśli dana osoba zamieszkiwała przez ten okres w innych państwach członkowskich. Natomiast stosuje się wymogi zamieszkania przez określony czas we wspólnocie lokalnej stopnia podstawowego lub w części państwa, w której znajduje się ta wspólnota.

• fakultatywność wykluczenia z możliwości kandydowania osób pozbawionych praw wyborczych w państwie pochodzenia

c) prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej ze strony innego państwa członkowskiego

Każdy obywatel Unii korzysta na terytorium państwa trzeciego, gdzie Państwo Członkowskie, którego jest obywatelem, nie ma swojego przedstawicielstwa, z ochrony dyplomatycznej i konsularnej każdego z pozostałych Państw Członkowskich na takich samych warunkach jak obywatele tego państwa. Państwa Członkowskie ustanawiają między sobą niezbędne reguły oraz podejmują rokowania międzynarodowe wymagane do zapewnienia tej ochrony.

d) prawo petycji do PE

Każdy obywatel Unii ma prawo petycji do Parlamentu Europejskiego.

Zgodnie z art. 194 TWE „Wszyscy obywatele Unii, jak również wszystkie osoby fizyczne lub prawne mające miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w Państwie Członkowskim, mają prawo kierowania, indywidualnie lub wspólnie z innymi obywatelami lub osobami, petycji do Parlamentu Europejskiego w sprawach objętych zakresem działalności Wspólnoty, które dotyczą ich bezpośrednio.” (Uwaga! Petycja nie obejmuje spraw z zakresu II i III filaru).

e) prawo skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich

Każdy obywatel Unii może zwracać się do Rzecznika Praw Obywatelskich.

Zgodnie z art. 195 TWE Parlament Europejski mianuje Rzecznika Praw Obywatelskich, uprawnionego do przyjmowania od każdego obywatela Unii lub każdej osoby fizycznej bądź prawnej mającej miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w Państwie Członkowskim skarg, które dotyczą przypadków niewłaściwego administrowania w działaniach instytucji lub organów wspólnotowych, z wyłączeniem Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji wykonujących swoje funkcje sądowe.

(Uwaga! Skarga nie obejmuje spraw z zakresu II i III filaru).

Zgodnie ze swoimi zadaniami Rzecznik Praw Obywatelskich przeprowadza dochodzenia, które uważa za uzasadnione, bądź z inicjatywy własnej, bądź na podstawie skarg przedstawionych mu bezpośrednio lub za pośrednictwem członka Parlamentu Europejskiego, chyba że podnoszone fakty są lub były przedmiotem postępowania sądowego. Gdy Rzecznik Praw Obywatelskich stwierdzi przypadek niewłaściwego administrowania, przekazuje sprawę do danej instytucji, która ma trzy miesiące, aby poinformować go o swoim stanowisku. Następnie Rzecznik Praw Obywatelskich przesyła sprawozdanie Parlamentowi Europejskiemu i danej instytucji. Osoba, która złożyła skargę, jest informowana o wyniku dochodzenia.

f) prawo do informacji

Każdy obywatel Unii może zwracać się pisemnie do każdej instytucji lub organu w jednym z języków urzędowych oraz otrzymywać odpowiedź w tym samym języku.

g) dostęp do dokumentów

Zgodnie z art. 255 TWE - Każdy obywatel Unii i każda osoba fizyczna lub prawna mająca miejsce zamieszkania lub siedzibę w Państwie Członkowskim ma prawo dostępu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji, z zastrzeżeniem zasad i warunków określonych obecnie w Rozporządzeniu 1049/2001 w sprawie publicznego dostępu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji.

3. Prawa obywateli państw trzecich:

• prawo petycji do Parlamentu Europejskiego (art. 194 TWE)

• prawo skargi do RPO (art. 195 TWE)

• prawo dostępu do dokumentów (art. 255 TWE)

• pochodne prawo pobytu, dostępu do zatrudnienia, edukacji (Rozporządzenie Rady 1612/68)

• prawo łączenia rodzin - Dyrektywa Rady 2003/86/EC z 22 września 2003 r. (warunkiem łączenia rodzin jest legalne przebywanie na terenie państwa członkowskiego obywatela państwa trzeciego, który zamierza sprowadzić tam swoją rodzinę)

4. Zasada zakazu dyskryminacji

Zakaz dyskryminacji obowiązuje w wielu płaszczyznach w prawie Wspólnotowym.

Zakaz ten obejmuje zarówno dyskryminację bezpośrednią jak i pośrednią.

1. Podstawową regułą jest zakaz dyskryminacji ze względu na obywatelstwo wyrażony
   w art. 12 TWE. Stanowi on, iż „W zakresie zastosowania niniejszego Traktatu i bez uszczerbku dla postanowień szczególnych, które on przewiduje, zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na przynależność państwową.” Obywatel UE legalnie przebywający na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego, może powoływać się na art. 12 TWE we wszystkich przypadkach należących do zakresu przedmiotowego prawa wspólnotowego.

Istotne jest w tym względzie orzeczenie w sprawie C-85/96 Martinez Sala, gdzie ETS stwierdził, iż obywatel państwa członkowskiego legalnie przebywający na terytorium innego państwa członkowskiego jest objęty zakresem podmiotowym przepisów Traktatu dotyczących obywatelstwa UE. Art. 18 ust. 1 TWE wiąże z obywatelstwem UE prawa i obowiązki określone w Traktacie, w tym wynikające z art. 12 TWE prawo do bycia niedyskryminowanym w sytuacjach należących ratione materiae do zakresu stosowania Traktatu. Obywatel UE legalnie przebywający na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego, może powoływać się na art. 12 TWE we wszystkich przypadkach należących do zakresu przedmiotowego prawa wspólnotowego.

Ponadto orzeczenie w sprawie C-184/99 Rudy Grzelczyk, gdzie ETS stwierdził, iż obywatelstwo UE jest statusem obywateli państw członkowskich o fundamentalnym znaczeniu i gwarantuje im by w takich samych sytuacjach byli jednakowo traktowanie, bez względu na obywatelstwo. Obywatel UE legalnie przebywający na terenie państwa przyjmującego może powoływać się na art. 12 TWE we wszystkich sytuacjach, które mieszczą się w zakresie przedmiotowym stosowania prawa wspólnotowego. Takie sytuacje obejmują w szczególności wykonywania podstawowych wolności zagwarantowanych przez Traktat i tych dotyczących wykonywania prawa do poruszania się i pobytu w innym państwie członkowskim.

W orzeczeniu z 24 listopada 1998 w sprawie C-274/96 Postępowanie karne p. H. Bikel i U. Franz (Bickel) dotyczące możliwości użycia języka ojczystego przez obywateli austriackich w postępowaniu karnym toczącym się w niemieckojęzycznej prowincji włoskiej Bolzano. ETS stwierdził, iż w świetle art. 18 TWE zakres zastosowania Traktatu obejmuje wszystkie sytuacje, w których obywatel UE korzysta z prawa do swobodnego poruszania się i przebywania na terytorium innego państwa członkowskiego. Jeżeli przepisy prawa krajowego przyznają mieszkańcom określonego regionu prawo do prowadzenia postępowania karnego przeciwko nim w języku innym niż język urzędowy, to zgodnie z zasadą niedyskryminacji zawartą w art. 12 TWE należy stosować te same przepisy w sprawach obywateli innych państw członkowskich, posługujących się tym samym językiem.

Do egzaminu obowiązuje również niedawne orzeczenie z dnia 7 wrzesnia 2004r. w sprawie C-456/02 Michel Trojani p. Centre public d'aide sociale de Bruxelles (Trojani). Sprawa dotyczyła obywatela francuskiego przebywającego w Belgii, Pana Trojani, wykonującego pracę zarobkową o minimalnym wymiarze godzin w ramach programu reintegracji społecznej i ubiegającego się o „minimex” - zapomogę pieniężną od władz belgijskich. Pytanie sądu krajowego brzmiało czy w przypadku nieuznania przez sąd krajowy, iż pan Trojani jest pracownikiem w myśl art. 39 TWE, może mu przysługiwać prawo pobytu w przyjmującym państwie członkowskim na samej tylko podstawie bycia obywatelem UE, korzystając bezpośrednio z art. 18 TWE?

ETS stwierdził, iż obywatel UE, któremu nie przysługuje w państwie przyjmującym prawo pobytu na podstawie art. 39 TWE, 43 TWE lub 49 TWE może jedynie z racji bycia obywatelem Unii korzystać z prawa pobytu w tym państwie bezpośrednio na podstawie art. 18 TWE. Wykonywanie tego prawa podlega ograniczeniom i warunkom, przewidzianym w tym postanowieniu, jednak właściwe władze powinny czuwać, aby stosowanie tych ograniczeń i warunków przebiegało z poszanowaniem prawa wspólnotowego, w szczególności zasady proporcjonalności. Jednakże, gdy zostanie wykazane, że osoba znajdująca się w takiej sytuacji jak Pan Trojani, posiada zezwolenie na pobyt, osoba ta może powołać się na art. 12 TWE w celu przyznania jej świadczenia z pomocy społecznej, takiego jak minimex.

2. Zakaz dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną.

Art. 13 TWE upoważnił, Radę stanowiącą jednomyślnie na wniosek Komisji i po konsultacji z Parlamentem Europejskim, do podjęcia środków niezbędnych w celu zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną.

W tym zakresie przyjęto Dyrektywę 2000/43 dotyczącą zasady równego traktowania ze względu na rasę lub pochodzenie etniczne oraz Dyrektywę 2000/78 dotyczącą zasady równego traktowania w zatrudnieniu ze względu na religię, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną.

3. Zakaz dyskryminacji kobiet i mężczyzn w zatrudnieniu

Zgodnie z art. 141 TWE Każde Państwo Członkowskie zapewnia stosowanie zasady równości wynagrodzeń dla pracowników płci męskiej i żeńskiej za taką samą pracę lub pracę tej samej wartości. Przez wynagrodzenie rozumie się zwykłą podstawową lub minimalną płacę albo uposażenie oraz wszystkie inne korzyści w gotówce lub w naturze, otrzymywane przez pracownika bezpośrednio lub pośrednio, z racji zatrudnienia, od pracodawcy.

Równość wynagrodzenia bez dyskryminacji ze względu na płeć oznacza, że:

a) wynagrodzenie przyznane za taką samą pracę na akord jest określane na podstawie takiej samej jednostki miary;

b) wynagrodzenie za pracę na czas jest takie samo na tym samym stanowisku.

W celu zapewnienia pełnej równości między mężczyznami i kobietami w życiu zawodowym zasada równości traktowania nie stanowi przeszkody dla Państwa Członkowskiego w utrzymaniu lub przyjmowaniu środków przewidujących specyficzne korzyści, zmierzające do ułatwienia wykonywania działalności zawodowej przez osoby płci niedostatecznie reprezentowanej bądź zapobiegania niekorzystnym sytuacjom w karierze zawodowej i ich kompensowania.

Orzeczenia: 43/75 Defrenne II, 14/83 von Colson i Kamann, 152/84 Marshall I, C-285/98 Tanja Kreil

4. Zakaz dyskryminacji w zakresie podstawowych swobód:

• uwaga na wymóg eksterytorialności - powołane przepisy nie mogą być stosowane w sytuacjach wyłącznie krajowych

• zakazana jest dyskryminacja bezpośrednia jak i pośrednia

• dopuszczalna jest dyskryminacja odwrotna tzn. obywatele danego państwa członkowskiego mogą znaleźć się w gorszej sytuacji niż obywatele innych państw członkowskich

a) zakaz dyskryminacji w swobodnym przepływie towarów:

art. 25 TWE Cła przywozowe i wywozowe lub opłaty o skutku równoważnym są zakazane między Państwami Członkowskimi. Zakaz ten stosuje się również do ceł o charakterze fiskalnym.

art. 28 i 29 TWE Ograniczenia ilościowe w przywozie i w wywozie oraz wszelkie środki o skutku równoważnym są zakazane między Państwami Członkowskimi.

art. 90 Żadne Państwo Członkowskie nie nakłada bezpośrednio lub pośrednio na produkty innych Państw Członkowskich podatków wewnętrznych jakiegokolwiek rodzaju wyższych od tych, które nakłada bezpośrednio lub pośrednio na podobne produkty krajowe.

Ponadto żadne Państwo Członkowskie nie nakłada na produkty innych Państw Członkowskich podatków wewnętrznych, które pośrednio chronią inne produkty.

b) zakaz dyskryminacji w zakresie swobodnego przepływu pracowników

art. 39 TWE Zapewnia się swobodę przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty.

Swoboda ta obejmuje zniesienie wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową między pracownikami Państw Członkowskich w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia i innych warunków pracy.

Orzeczenie: C-281/98 Angonese p. Cassa di Risparmio di Bolzano

c) zakaz dyskryminacji w zakresie swobody świadczenia usług

art. 49 TWE W ramach poniższych postanowień ograniczenia w swobodnym świadczeniu usług wewnątrz Wspólnoty są zakazane w odniesieniu do obywateli Państw Członkowskich mających swe przedsiębiorstwo w państwie Wspólnoty innym niż Państwo odbiorcy świadczenia.

d) zakaz dyskryminacji w zakresie swobody prowadzenia działalności gospodarczej

art. 43 TWE Ograniczenia swobody przedsiębiorczości obywateli jednego Państwa Członkowskiego na terytorium innego Państwa Członkowskiego są zakazane w ramach poniższych postanowień. Zakaz ten obejmuje również ograniczenia w tworzeniu agencji, oddziałów lub filii przez obywateli danego Państwa Członkowskiego, ustanowionych na terytorium innego Państwa Członkowskiego.

Z zastrzeżeniem postanowień rozdziału dotyczącego kapitału, swoboda przedsiębiorczości obejmuje podejmowanie i wykonywanie działalności prowadzonej na własny rachunek, jak również zakładanie i zarządzanie przedsiębiorstwami, a zwłaszcza spółkami w rozumieniu artykułu 48 akapit drugi, na warunkach określonych przez ustawodawstwo Państwa przyjmującego dla własnych obywateli.

e) zakaz dyskryminacji w zakresie przepływu kapitału i płatności

art. 56 TWE W ramach postanowień niniejszego rozdziału zakazane są wszelkie ograniczenia w przepływie kapitału i płatności między Państwami Członkowskimi oraz między Państwami Członkowskimi a państwami trzecimi.

Orzeczenie dostępne w zbiorze „Prawo Wspólnot Europejskich - Orzecznictwo” Pod red. Czaplińskiego - nowe wydanie z suplementem 2005r. s. 1170 - 1181.

Skrót orzeczenia dostępny w podręczniku str. 549.

Uwaga! - nowa kompleksowa Dyrektywa 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium Państw Członkowskich, zmieniająca rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylająca dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG - data transpozycji 30 kwietnia 2006r.

W Polsce aktem implementującym jest: U S T A W A z dnia 23 stycznia 2004 r. Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego (Dz.U. z 2004 r. Nr 25, poz. 219), która określa zasady i tryb przeprowadzania w Rzeczypospolitej Polskiej wyborów do Parlamentu Europejskiego, a także warunki wykonywania mandatu posła do Parlamentu Europejskiego, jego wygaśnięcia oraz utraty.

W Polsce aktem implementującym jest USTAWA z dnia 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (tekst pierwotny: Dz. U. 1998 r. Nr 95 poz. 602, tekst jednolity: Dz. U. 2003 r. Nr 159 poz. 1547).

Orzeczenie dostępne w zbiorze „Prawo Wspólnot Europejskich - Orzecznictwo” Pod red. Czaplińskiego - nowe wydanie z suplementem 2005r. s. 1157-1163.

Orzeczenie dostępne w zbiorze „Prawo Wspólnot Europejskich - Orzecznictwo” Pod red. Czaplińskiego - nowe wydanie z suplementem 2005r. s. 1152-1157, a także skrót orzeczenia dostępny jest w podręczniku str. 544.

Orzeczenie w języku polskim dostępne na stronie ETS - http://curia.eu.int/jurisp/cgi-bin/form.pl?lang=pl

5

---