PRAWO PROCESOWE - Ks. Prof. Andrzej DZIĘGA

Charakterystyka władzy sędziowskiej w Kościele

Nie wystarczy wydać ustawę stojącą na straży jedności i ładu wspólnoty, trzeba zadbać by była ona respektowana. Dlatego oprócz władzy ustawodawczej i wykonawczej jest władza sądownicza chroniąca ustanowiony porządek prawny i przywracająca go gdy zostanie naruszony. W Kościele najczęściej nad porządkiem prawnym czuwają przełożeni, stosując pasterską troskę lecz w niektórych przypadkach trzeba stosować środki karne przewidziane w prawie. Środki te jednak są nieskuteczne w przypadku powstałego sporu co uprawnień osób. Istnienie władzy sędziowskiej pozostaje więc w ścisłej zależności od naturalnego prawa człowieka do żądania sprawiedliwości jeśli naruszone zostały jego uprawnienia. Człowiek ma prawo domagać się tego, co mus należy, a w razie kontrowersji ma prawo udać się do sądu po rozstrzygnięcie kwestii spornej. Prawo dostępu do sądu i wymiaru sprawiedliwości jest podstawowym prawem człowieka i chrześcijanina. Wymiar sprawiedliwości w Kościele ma szczególny charakter - opiera się bowiem nie na samej sprawiedliwości a więc precyzyjnym stosowaniu przepisów prawa ale także na słuszności, która jest wyższą sprawiedliwością opartą na trosce o dobro drugiego człowieka i dobro Kościoła.

PRZEPISY WSTĘPNE - POJĘCIA

Kan. 1400 - obiectum iudicii sunt - przedmiotem postępowania sądowego są... Niewłaściwie użyto tu słowa postępowanie sądowe, gdyż iudicium ma znacznie szerszy zakres niż samo postępowanie sądowe. O czym mowa poniżej.

Kan. 1400 - Przedmiotem postępowania sądowego w Kościele są:

• dochodzenie uprawnień osób fizycznych

• obrona uprawnień osób fizycznych

• dochodzenie uprawnień osób prawnych

• obrona uprawnień osób prawnych

• stwierdzenie faktów prawnych

• przestępstwa, w tym co dotyczy wymierzania lub deklaracji kary

Spory powstałe w skutek wydania aktu władzy administracyjnej mogą być wniesione tylko do przełożonego lub do trybunału administracyjnego.

Kan. 1401 - Kościół rozpoznaje mocą własnego i wyłącznego prawa sprawy sporne.

• mocą własnego prawa - tzn. prawa wpisanego w istotę, naturę społeczności kościelnej

• mocą wyłącznego prawa - tzn. że żaden inny podmiot prawa nie jest w stanie dokonać pewnych rozstrzygnięć.

Wynika stąd iż Kościół ma obowiązek osądzać i dokonywać rozstrzygnięć pewnego zakresu spraw. Ma obowiązek prowadzić sądownictwo, gdyż to należy do jego zadań.

Rodzi się pytanie: Jeżeli Kościół jest społecznością miłości, dlaczego pojawiają się w nim spory i dlaczego potrzeba mu sądownictwa ? By to wyjaśnić należy dobrze zrozumieć kluczowe pojęcie - "interes".

Interes - ma miejsce gdy podmiot jest w stanie uzyskać jakieś dobro, pojmowane jako jakikolwiek wzrost /duchowy, psychiczny, intelektualny, materialny/. To dobro z natury przynależy się człowiekowi /tak wierzącemu jak i niewierzącemu/. Oczywiście od człowieka zależy, czy przynależne mu dobro chce pozyskać, czy tez wobec tego dobra pozostaje obojętny. O tym, że dobro przynależy się człowiekowi czytamy w Ks. Rodzaju, gdy Bóg poddaje dobra tego świata w zarząd człowiekowi. Człowiek ma prawa do korzystania z tego wszystkiego co jest dobre.

Między dobrem a interesem zachodzi pewna relacja

• dobro - obiektywnie jest korzystne dla człowieka, nawet jeśli sobie człowiek tego nie uświadamia

• interes - jest o nim mowa, gdy człowiek w tym dobru widzi swą korzyść i chce je pozyskać. Gdy dokonuje aktu woli, aby je otrzymać, dobro staje się interesem.

Wśród korzyści zw. interesem mamy dwa podstawowe rodzaje:

• interes podzielny - kilka podmiotów może realizować to samo dobro w tym samym stopniu

• interes niepodzielny - gdy dobro może być realizowane tylko przez 1 podmiot spośród uprawnionych. Ten interes dzieli się z kolei na:

• interes niesporny - gdy jakieś dobro przynależy jednemu podmiotowi lub grupie jednostek i tylko dla nich to dobro jest interesem /np. nauka i kształcenie się samodzielne, uprawianie jakiegoś hobby, zainteresowania/. To dobro może przynależeć większej ilości podmiotów, jednakże poszczególne podmioty korzystając z tego dobra nie wchodzą w konflikt lub spór. Interes niesporny ze swej natury może stać się sporny, gdy jakieś dobro chce uzyskać więcej niż jeden podmiot, a dobra tego wystarczy tylko dal jednego podmiotu, lub tylko dla niektórych podmiotów z większej ich liczby.

• interes sporny - istnieje wówczas gdy z jakiegoś dobra może korzystać tylko jeden podmiot /a więc dobro jest niepodzielne/ a uprawnionych i chętnych podmiotów jest dwa lub więcej. Dobro może być interesem sprzecznym w dwojakim znaczeniu:

• w sensie formalnym - gdy za podmiotami chcącymi pozyskać jakieś dobro stoją argumenty dające im prawo domagać się tego dobra - mogą się domagać tego dobra z konkretnego tytułu /mają podstawę prawną swych roszczeń/. I tylko interesy sprzeczne formalnie są podstawą orzekania sądów kościelnych - gdy dwa lub więcej podmiotów podają tytuły /argumenty/ przemawiające za prawem do konkretnego dobra.

• w sensie faktycznym /materialnym/ - gdy istnieje faktyczne dążenie do zawładnięcia dobrem przez 2 lub więcej podmiotów, ale nie mają one podstawy prawnej

Spór /lis/- to rozpoznanie przez 2 lub więcej podmiotów tego samego dobra im przysługującego, z wolą jego realizacji. Jeśli ten spór trafia do sędziego, tworzy się sprawa /causa/, która w toku czynności procesowych zmienia się w iudicium.

Sposoby rozwiązywania sporów w Kościele

• metoda ewangeliczna - Kościół będąc wspólnotą miłości zachęca by przy zaistnieniu interesu spornego jeden z podmiotów zrezygnował /złożył dar/ na rzecz drugiego podmiotu z dobra, które mu się słusznie należy. Jest to ewangeliczny sposób realizowania interesu spornego. Ten sposób znany był Apostołom - np. podział dóbr między chrześcijanami. Zachęta jednak nie zawsze skutkuje, ponieważ nie jest ona obowiązkiem.

W przypadku, gdy któryś z podmiotów nie chce zrezygnować, a nie ma obowiązku aby zrezygnować ze swych roszczeń wobec dobra możliwe są 3 przypadki:

• obyczajowa - w sprawach prostszych każda społeczność wypracowuje pewne zwyczaje reagowania na takie spory - tzw. obyczajowość /np. ustąpienie miejsca osobie starszej/. Tworzy się wówczas pewnie zbiór zasad postępowania przy rozwiązywaniu interesów spornych.

• ustawowa - społeczność obserwując pewne pojawiające się często spory może z czasem wypracować pewne normy już formalne rozstrzygania sporów. Powstają wówczas nowe prawa typu ustawowego lub wykonawczego do ustawy. Takie zasady formalne zapowiadają jak maja być rozstrzygane pewne spory, które niesie ze sobą życie społeczne.

• sądowa - są jednak i takie sprawy, których nie można załatwić przez miłość, obyczajowość /np. dobro z którego miało by się zrezygnować jest zbyt ważne/. Istnieją też dobra i interesy, których ustawa nie przewidziała. Gdy wówczas 2 podmioty:

• rozpoznają jakieś dobro jako swoje, im przysługujące

• chcą je realizować i zachować dla siebie

• oba mają tytuły formalne przemawiające za prawem do dobra /np. jeden ma dokument, inny świadków na poparcie swych argumentów/

W tym przypadku konieczne jest rozstrzygnięcie sądowe sporu, potrzebny jest sędzia.

Kan. 1400 - obiectum iudicii sunt - przedmiotem postępowania sądowego są

iudicium - sądzenie, postępowanie sądowe od iudex - sędzia. To całokształt czynności sędziego, które podejmuje wykonując swą funkcję.

Polskie tłumaczenie słowa iudicium oddane jest jako postępowanie sądowe od sądzić, sędzia, sąd, sądzenie, jest to niestety zawężeniem treści tego pojęcia. Sądzenie może mieć w naszym języku kilka znaczeń:

• w znaczeniu czynnościowym - oznacza opinię na jakiś temat.

• ma ona wymiar personalny - jest zawsze związana z osobą, człowiekiem będącym autorem danej opinii. W opinii podstawą jest zawsze osoba, która swe przekonanie uzewnętrznia.

• opinia staje się osądem, gdy jest zredagowana pisemnie lub ustnie i uzewnętrzniona. Stąd też opinia sędziego musi być zredagowana i mieć swój adres na zewnątrz.

• opinia musi mieć charakter jednoznaczności - musi być jasnym zajęciem stanowiska w jakiejś sprawie. Opinia ma swą racje bytu tylko wówczas, gdy istnieje wątpliwość wobec której należy zająć stanowisko. Wątpliwość zaś zakłada, że istnienie argumentów /tytułu/ za co najmniej 2 różnymi opcjami. Pytanie o opinie jest więc pytaniem o istnienie argumentacji. Wątpliwość nie jest brakiem wiedzy na jakiś temat, a jedynie brakiem pewności, której z argumentacji dać pierwszeństwo, która z argumentacji jest bliższa prawdy i stanu faktycznego. Opinia może ulegać zmianie jeśli zmienia się argumentacja. Niedopuszczalne jest takie manipulowanie argumentami, by wskazywały one na korzyść, którejś ze stron z pominięciem sprawiedliwości.

• by opinia była fachowa i sprawiedliwa należy wziąć pod uwagę wszystkie dostępne argumenty, wcześniej zebrane i poddane wnikliwej analizie.

• w rozumieniu instytucjonalnym - oznacza trybunał, instytucję wyposażoną we władzę, zdolna do rozstrzygania pewnych sporów

WŁADZA SĄDOWNICZA W KOŚCIELE

URZĄD SĘDZIEGO

Urząd sędziego w Kościele jest wyposażony w pełną władzę. Pełnienie władzy w Kościele nie oznacza jednak aktu wiązania woli innych, lecz jest aktem troski przełożonego o dobro wspólne. Każda władza w Kościele zmierza do budowania dobra wierzących. Władza rządzenia w Kościele przejawia się w trzech płaszczyznach:

• władza prawodawcza

• wykonawcza

• sądownicza

Władza sędziego jest więc władzą rządzenia ukierunkowaną na dobro wierzących. Jest wykonywana w imieniu Kościoła ale autorytetem samego Boga. Biskup diecezjalny jest odpowiedzialny za to by w diecezji byli sędziowie, by sprawiedliwość była wymierzana, by sędziowie byli kompetentni i działali zgodnie z prawem. Biskup jednak nie może dyspensować od przepisów procesowych.

Sędzia - funkcja społeczna sięgająca swymi korzeniami początków istnienia społeczności ludzkiej /zawsze były sprawy, które musiał rozstrzygać/. Funkcja ta pojawia się, gdy dwa podmioty rozpoznają interes sporny, mają za sobą argumenty, ale nie chcą wchodzić w spór lecz przekazują go do rozstrzygnięcia osobie trzeciej - sędziemu. Sędzia jest więc pewnym autorytetem, któremu osoby uwikłane w interes sporny prawo rozstrzygania.

Elementy funkcji sędziego

• autorytet

• faktyczny - gdy sędzia posiada mądrość i wiedzę, a także cieszy się zaufaniem osób, które przedstawiają mu do rozstrzygnięcia spór. Osoby te ufają jego słowu /wyrokowi/, polegają na jego zdaniu, uznają jego wiedzę i kompetencje.

• formalny - płynący z urzędu, komu dany jest urząd - ten ma władzę rozstrzygania

• rzeczywiście istniejący spór - nie może to być sprawa tylko emocjonalna, a więc spór urojony

• prośba do sędziego - dobrowolne zwrócenie się do sędziego o rozstrzygniecie sporu. Ta prośba może wypłynąć:

• z inicjatywy stron, które tego rozstrzygnięcia chcą

• z urzędu - gdy prawo nakazuje zwrócenie się do sędziego

• akceptacja rozstrzygnięcia sądowego - znaczy to, że strony zobowiązują się do przyjęcia decyzji sędziego i jego decyzja jest dla stron wiążąca. Strony są związane rozstrzygnięciem sędziowskim gdyż same tak postanowiły, bądź nakazuje im to prawo.

Ponieważ w Kościele istnieją sprawy sporne, konieczne jest też istnienie rozstrzygnięć sądowych.

Autorytet sędziego

Sędzia działa w imieniu Kościoła, ale spełnia też swój urząd w imieniu Boga. Sędzia za swoja decyzję nie odpowiada wobec żadnego autorytetu, ale jedynie wobec własnego sumienia. Jest więc niezawisły od jakiegokolwiek autorytetu. Ani biskup, ani papież nie mogą nakazać sędziemu rozstrzygnięcia po ich myśli. Wobec Kościoła sędzia odpowiada jedynie za to, czy trzyma się przepisów i wymogów urzędu jaki pełni, ale za podejmowane rozstrzygnięcia odpowiada przed Bogiem. Urząd sędziego kościelnego - to klasyczny urząd kościelny. Jest to w myśl kan. 145 - stałe zadanie z postanowienia Bożego lub kościelnego dla realizacji celu duchowego. To zadanie zawiera w sobie i prawa i obowiązki ustanowione mocą prawa.

Zadania sędziego

• rozpoznanie sprawy mu przedstawionej

• rozstrzygnięcie sporu

Rozpoznanie mieści się w rozstrzygnięciu, gdyż bez rozpoznania sprawy nie może być rozstrzygnięcia.

• rozpoznanie jest przygotowaniem do rozstrzygnięcia. Trzeba jednak wyraźnie rozróżniać decyzje, które sędzia podejmuje na etapie rozpoznania od decyzji na etapie rozstrzygania sprawy.

• rozstrzygniecie - to wynik rozpoznania, to decyzja najbardziej sędziowska, jest to najpełniejszy przejaw aktu władzy sędziego. Jest to akt woli - imperatyw, decyzja - że ma być tak jak sędzia to orzekł. Ten imperatyw jest zawsze wynikiem rzetelnej analizy argumentów. Nie przeszkadza to temu, aby kilku sędziów wydało w jednej sprawie różne rozstrzygnięcia, nawet po analizie tych samych argumentów. Sędzia rozstrzyga w oparciu o pewność moralną, którą należy odróżnić od pewności absolutnej lub uzasadnionej wątpliwości.

• pewność absolutna - to przekonanie, gdy logicznie nie widzi się żadnej uzasadnionej wątpliwości. Tutaj nie potrzeba podjęcia jakiejś trudnej decyzji, gdyż sędzia ogłasza to, co i tak jest wiadome

• uzasadniona wątpliwość - to brak pewności, że jest tak, a może nie. Tutaj sędzia wydaje decyzję negatywną - nie udowodniono niczego

• pewność moralna - nie jest to pewność absolutna, jednakże na podstawie wiedzy, logiki, sędzia jest przekonany, że jest tak a nie inaczej /chociaż ktoś inny w tej samej sprawie może dojść do innych wniosków/. Tu jest miejsce na akt woli - decyzję. Jest to wew. przekonanie o stanie rzeczy przedstawionej sędziemu do rozstrzygnięcia. To przekonanie sędzia czerpie z:

• z argumentów i ich analizy

• z zasad prawa Bożego i kościelnego

• z eklezjologii

• z zasad interpretacyjnych

Akty rozstrzygające spór wydane przez sędziego to:

• wyrok stanowczy

• wyrok przedstanowczy

• dekret stanowczy

• dekret przedstanowczy

• wyrok stanowczy - decyzja sędziowska kończąca proces w określonej instancji w sprawie głównej

• wyrok przedstanowczy - rozstrzygnięcie sporu jako zakończenie sprawy wpadkowej rozpoznanej i prowadzonej trybem procesowym

• dekret stanowczy - gdy sędzia prowadzi sprawę główną w trybie administracyjnym - dekret II instancji zatwierdzający wyrok I instancji w sprawach o nieważność małżeństwa. Zw. jest dekretem bo II instancja prowadzi procesu lecz jedynie zatwierdza lub odrzuca wyrok I instancji. Dekret jest zw. stanowczym, gdyż wydawany jest przez sędziego w sprawie głównej. Pomiędzy dekretem a wyrokiem nie ma różnic formalnych ani strukturalnych. Są podobnie zredagowane. Różnią się jedynie nazwą.

• dekret przedstanowczy - wydany jako rozstrzygnięcie końcowe sprawy wpadkowej jeśli była ona prowadzona w trybie nie procesowym lecz administracyjnym

• sprawa wpadkowa - to sprawa główna, w której pojawiła się istotna sprawa blokująca postępowanie procesowe /pojawia się konieczność ustalenie faktów/. Sprawa główna ulega zatrzymaniu. Trzeba wówczas w pierwszej kolejności rozwiązać wątpliwości, by ruszyła sprawa główna. Tę pojawiającą się w sprawie głównej wątpliwość można rozwiązać:

• w trybie osobnego procesu

• w trybie postępowania administracyjnego, który kończy się dekretem podstawowym /np. pojawił się dodatkowy spadkobierca utrzymujący, iż posiada prawo do spadku/

Sekwencje decyzji sędziowskiej organizujące postępowanie sądowe są podejmowane w ramach władzy sędziowskiej jako rozpoznanie sprawy. Rozpoznanie zaś może iść trybem postępowania procesowego - wówczas wydawane są poszczególne dekrety procesowe obejmujące:

• przyjęcie sprawy

• określenie tytułu sprawy

• wprowadzenie środków dowodowych

• dyskusja nad środkami dowodowymi

lub rozpoznanie idzie trybem nieprocesowym /np. sprawa wpadkowa/.

Rozpoznanie sprawy

Te decyzje sędziego podejmowane są w trybie dekretów organizujących postępowanie procesowe. Mogą to być:

• dekrety zwykłe /proste/ - jego cechą jest to, że może on być zmieniony, uzupełniony lub anulowany. Nie zamyka on bowiem żadnej kwestii, a jedynie porządkuje postępowanie procesowe. Przez nie sędzia coś komuś poleca, określa ale po kilku dniach może to zmienić

• dekrety z mocą dekretu przedstanowczego /mocne organizacyjne/ - zamykające jakiś etap postępowania - po ich wydaniu sędzia, ani nikt inny nie może wrócić do sprawy, którą ten dekret zakończył chyba, ż e w nadzwyczajnych okolicznościach wymienionych i dopuszczonych przez prawo - np. gdy zagrożona jest sprawiedliwość /troska o sprawiedliwy wyrok/

Przy postępowaniu nieprocesowym - obowiązuje procedura taka jak w postępowaniu administracyjnym. Sędzia w postępowaniu nieprocesowym rozstrzyga o:

• czy wprowadzić środki dowodowe

• jeśli tak to jakie /dokumenty, świadków, opinie biegłych/ i sposób oraz czas ich prezentacji

• dokonuje też sam oceny środków dowodowych

Takie postępowanie jest dopuszczalne w sprawie wpadkowej i na każdym etapie postępowania procesowego.

WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU

Sądownictwo kościelne ma za zadanie porządkować relacje prawne w Ludzie Bożym.

Władza sądownicza - to całość władzy Kościoła nad wykonywaniem sprawiedliwości i nad urzędami, których zadaniem jest czuwanie nad zachowaniem sprawiedliwości. Na tym polu wykonywane są decyzje sędziowskie i decyzje połączone z władzą wykonawczą /administracyjne/. Decyzje te to:

• sądownicze - podejmowane w ramach funkcjonowania trybunałów

• decyzje wykonawcze o funkcjonowaniu instytucji i urzędów w Kościele /np. mianowanie wikariusza sądowego - to decyzja władzy sędziowskie biskupa a zarazem władzy wykonawczej/

• sędziowskie - w ramach rozpoznawania i rozstrzygania konkretnych spraw w trybunale

Właściwość sądowa - kompetencja trybunału kościelnego - to władza sędziego nad przedmiotem sporu. Rodzaje:

• zakres spraw, w których sędzia jest właściwy

• zakres spraw, w których sędzia posiada niewłaściwość względną

• zakres spraw, w których sędzia posiada niewłaściwość bezwzględną

Rodzaje kompetencji trybunałów:

• terytorialna - ze względu na zamieszanie stałe lub tymczasowe strony pozwanej

• rzeczowa - ze względu na położenie rzeczy spornej /np. miejsce zawarcia małżeństwa, sporządzenia umowy, dokonania przestępstwa/

• w wyjątkowych sytuacjach ze względu na miejsce zamieszkania powoda /np. gdy strona pozwana nie ma miejsca zamieszkania lub jej adres jest nieznany/

Kan. 1404 - Stolica Apostolska nie może być sądzona przez nikogo - jest to niewłaściwość absolutna. Wszystkie sądy maja tę niewłaściwość wobec Stolicy Ap.

Kan. 1405 - podaje zakres niewłaściwości absolutnej - tzn. żaden sędzia nie może w tej sferze ważnie działać. Są to sprawy wyłączone z kompetencji ogółu sędziów mocą prawa powszechnego

• osoby, które podlegają sądowi samego Biskupa Rzymskiego:

• sprawujący najwyższą władzę państwową

• kardynałowie

• legaci Stolicy Ap.

• biskupi w sprawach karnych

• inni, których wezwał przed swój sąd

• Rota Rzymska sądzi:

• biskupów w sprawach spornych

• opata prymasa i opata przełożonego kongregacji monastycznej

• najwyższego przełożonego instytutu zakonnego na prawie papieskim

• diecezje lub inne osoby /fizyczne i prawne/, które nie mają niższego przełożonego od Biskupa Rzymskiego

Niewłaściwość względna - gdy sędzia działa na styku ważności i nieważności. Sędzia nie powinien działać, ale jeśli działa, działa ważnie i jego wyrok stanowi prawo. Ta niewłaściwość jest dopuszczana po to, by w różnych sytuacjach zabezpieczyć sprawiedliwość. Przy akceptacji wszystkich stron sędzia niewłaściwy staje się właściwy. Staje się to przez:

• wyraźną decyzję

• domyślną decyzję

kan. 1407 p. 2 - Jeśli dany sędzia jest niewłaściwy poza wypadkami wymienionymi w kan. 1405 - jego niewłaściwość jest względna

kan. 1415 i 1416 - gdy istnieją 2 lub 3 właściwe sądy wówczas:

• sprawę rozstrzyga ten, który pierwszy wezwał stronę pozwaną

• ten, który został wskazany przez trybunał apelacyjny /jeśli sądy podlegają temu samemu trybunałowi apelacyjnemu

• wskazany przez Sygnaturę Apostolską - jeśli sądy podlegają różnym trybunałom apelacyjnym

TRYBUNAŁY

To osoba lub osoby wyposażone prawnie we władzę sądową, którym powierza się rozpatrywanie sprawy sądowej. Z istoty swej trybunał stanowi: sędzia + notariusz. Stopień trybunału oznacza stosunek podporządkowania miedzy trybunałami.

Rodzaje trybunałów:

• ze względu na pochodzenie

• z prawa Bożego - papieskie i biskupie

• z prawa ludzkiego - metropolitalne, diecezjalne, zakonne

• ze względu na skład:

• jednoosobowe

• kolegialne - 3 sędziów lub 5 sędziów

• ze względu na charakter władzy:

• zwyczajne - władza ich wynika z samego prawa

• delegowane - władza z nadania

• ze względu na zakres rozpatrywanych spraw:

• powszechne - do rozpatrywania wszelkich spraw

• specjalne - do niektórych spraw

• ze względu na terytorium

• diecezjalne

• międzydiecezjalne

• metropolitalne

• Stolicy Apostolskiej

• ze względu na kolejność rozpatrywania spraw

• pierwszej instancji

• drugiej instancji

• dalszej instancji

STOPNIE TRYBUNAŁÓW

1º - trybunał diecezjalny lub międzydiecezjalny lub regionalny

2º - trybunał apelacyjny wobec trybunału diecezji sufraganalnych

3º - trybunał Roty Rzymskiej

1º - trybunał diecezjalny lub międzydiecezjalny lub regionalny

Kościół powszechny przejawia się w życiu i funkcjonowaniu kościołów partykularnych. Kościoły partykularne muszą także na własnym terenie zabezpieczyć wymiar sprawiedliwości. Ten obowiązek spoczywa na biskupie diecezjalnym, który swą władzę sądowniczą /oprócz ustawodawczej i wykonawczej/ sprawuje przez:

• ustanowienie trybunału diecezjalnego dla wszystkich spraw

• współtworzenie z innymi biskupami trybunału międzydiecezjalnego lub regionalnego /gdy nie ma wystarczającego zaplecza personalnego i materialnego w diecezji/. Biskupi uzgadniają wówczas między sobą poszczególne nominacje i miejsce funkcjonowania sądu.

• tworzenie z innymi biskupami regionalnego trybunału ale jedynie do spraw trudniejszych, ustanawiając jednocześnie na terenie swej diecezji sąd do wszystkich innych spraw

• rezygnacja z tworzenia trybunału - wówczas Sygnatura Apostolska wyznacza dla diecezji trybunał w sąsiedniej diecezji, do rozstrzygania spraw z diecezji w której trybunału nie ma

Ponieważ biskup posiada władzę powszechną, winien zadbać by wykonywać wobec swoich wiernych również władzę sądowniczą

2º - trybunał apelacyjny wobec trybunału diecezji sufraganalnych

• trybunał metropolitalny - to trybunał II instancji /apelacyjny/ dla diecezji sufraganalnych wchodzących w skład archidiecezji, a zarazem trybunał I instancji dla samej archidiecezji.

• metropolita - posiada również władzę zwykłą, a więc i sądowniczą. Ale czy taką samą władzę posiada w diecezjach sufraganalnych. Metropolita nie wykonuje władzy sądowniczej poza swoim terytorium, gdyż tylko wówczas sprawa mu podlega, gdy zostanie wniesiona do trybunału metropolitalnego. Wówczas sędziowie z trybunału metropolitalnego wykonują władzę sędziowską nad wiernymi spoza diecezji /gdy sprawa jest rozpatrywana w II instancji/

• metropolita wybiera sobie inny trybunał na terenie swej Konferencji Episkopatu i zwraca się do Sygnatury Apostolskiej o zatwierdzenie go jako trybunału apelacyjnego. Najczęściej metropolici wymieniają się między sobą - jeden dla drugiego stanowi w diecezji trybunał apelacyjny

3º - trybunał Roty Rzymskiej - w trybie zwykłym rozpatruje sprawy:

• wniesione do niej bezpośrednio /a więc w 1 instancji/

• przeniesione do niej z innych trybunałów w trakcie trwania procesu

• apelacji jako najwyższy trybunał apelacyjny 3 instancji

• Rota Rzymska - instytucja Biskupa Rzymskiego ma władzę zwykłą dla całego Kościoła. Zadania Roty:

• zabezpieczanie 2º instancyjności spraw

• narusza wymóg, że trybunał nie może rozpatrywać ponownie tej samej sprawy /pomiędzy tymi samymi podmiotami i dotyczącą tego samego przedmiotu/. Trybunał diecezjalny może rozpatrywać ponownie sprawę pomiędzy tymi samymi podmiotami jeśli dotyczy innego przedmiotu, lub rozpatrywać sprawę dotyczącą tego samego podmiotu ale między innymi podmiotami. Jeśli natomiast wznawia się sprawę z powodu nowych środków dowodowych nie jest to nowa sprawa a jedynie kontynuacja poprzedniej.

• Rota w swych rozstrzygnięciach tworzy precedens - gdyż oparte są one na opiniach świetnych fachowców. Wyroki Roty Rzymskiej stają się źródłem prawa dla różnych trybunałów

• ponad nią nie ma innych trybunałów, uczestniczy ona w pełni najwyższej władzy kościelnej stąd nie ma od niej odwołań - od jej decyzji nie ma się gdzie odwoływać.

• gdy trafia do niej sprawa w 1 instancji /bo każdy może do niej się zwrócić/, sprawa pozostaje tu do ostatecznego rozstrzygnięcia. Jeśli po wyroku Roty w 1 instancji następuje apelacja, Rota orzeka w 2 instancji, jeśli jest apelacja - orzeka ostatecznie w 3 instancji. Rozpoczyna się wówczas nowa tura Roty przy zmienionym składzie sędziów.

• przeniesienie sprawy do Roty Rzymskiej - wierny może tego dokonać z każdej instancji i na każdym etapie procesu, ale musi się to dokonać przed wydaniem wyroku. Nie można natomiast przenieść sprawy z trybunału 1 instancji do trybunału apelacyjnego, dopiero na drodze apelacji. Etapy przeniesienia sprawy do Roty:

• musi być poprzedzone formalnym zwróceniem się do Roty na piśmie

• należy poinformować o tym, że sprawa toczy się już w trybunale, a także podać etap na jakim jest sprawa

• poprosić Rotę o podjęcie tej sprawy - przeniesienie jej do Roty

• jeśli Rota zdecyduje o przejęciu sprawy, wówczas powiadamia trybunał prowadzący dotąd sprawę i od chwili powiadomienia wygasa kompetencja sędziego w trybunale odnośnie tej sprawy - dalszy ciąg tej instancji toczy się w Rocie

• bez poinformowania właściwego trybunału o przeniesieniu sprawy do Roty przeniesienie jest ważne i zasadniczo nie powinno krępować sędziego, który i tak musi się trzymać terminów

• po przeniesieniu sprawy do Roty - kopie akt przesyła się do Roty wraz z tłumaczeniem. W trybunale zatrzymuje się akta sprawy wraz z notą, że sprawa została przeniesiona do Roty i postępowanie się zamyka

• cokolwiek sędzia czyni w sprawie przeniesionej do Roty już po otrzymaniu informacji o jej przeniesieniu - czyni nieważnie.

Przeniesienie sprawy do Roty powoduje więc:

• wygaśnięcie kompetencji sędziego nad tą sprawą

• ustanie procesu w trybunale

• obowiązek przesłania akt do Roty

• Najwyższy Trybunał Sygnatury Apostolskiej - odpowiedzialny w zakresie nadzoru nad sądownictwem kościelnym. Bada sprawy odnoszące się do:

• kompetencji i właściwości trybunałów kościelnych

• uposażenia określonego trybunału do przeprowadzenia i rozstrzygania określonych spraw

• nadzór nad sądownictwem kościelnym

• udzielanie dyspensy dla sędziów od wykształcenia w prawie kanonicznym. Biskup może mianować sam sędziego, bez wykształcenia prawniczego i choć jest to ważne, sprawiedliwość wymaga by zwrócić się z tym do Sygnatury Apostolskiej.

• dokonuje rozstrzygnięć w zakresie prawa administracyjnego

OSOBY W TRYBUNALE

Do urzędów wykonywanych w związku z procesem zaliczamy:

• sędziego

• obrońcę węzła małżeńskiego lub węzła święceń

• rzecznika sprawiedliwości

• notariusza

1. Sędzia

Choć występują różne stopnie trybunałów, mianowanie na sędziego, obojętnie w której instancji pociąga za sobą wyposażenie go w identyczną władzę sądowniczą o tych samych skutkach prawnych i mocy. Sędzia w trybunale 1 instancji ma tę samą władzę, co sędzia w Rocie Rzymskiej. Stąd biskupi muszą wybierać sędziów dobrze przygotowanych, nienagannych i dbałych o sprawiedliwość. Każdy sędzia kościelny jest wyposażony w niezawisłość. Oznacza ona, że biskup może ingerować jedynie w sposób wykonywania i zachowywania prawa przez sędziego. Nie może jednak ingerować w jego decyzje. Nie może tez ingerować rozpoznawanie sporu /np. wyznaczać terminy, dobór świadków i dowodów/ o tu ingeruje już w kompetencje sędziego. Gdy sędzia dopuszcza się uchybień w pełnieniu swego urzędu - biskup może go napomnieć.

Sędzia - urząd publiczny, ustanowiony przez Kościół dla obrony jego dobra. Podobnie jak obrońca węzła i rzecznik sprawiedliwości cieszy się niezawisłością. Sędzia pełni urząd publiczny - oznacza to że:

• jest on sprawowany w imieniu Kościoła - nadany przez władzę kościelną z mocą dokonywania rozstrzygnięć w imieniu wspólnoty Kościoła

• jest sprawowany dla dobra Kościoła - by zabezpieczyć jakieś istotne dobro wiernych, by chronić sprawiedliwość np. obrońca węzła chroni dobro: wiary, potomstwa, sakramentu

• jest sprawowany zgodnie z prawem Kościoła - tzn. osoba na urząd musi spełniać pewne wymagania, ma do spełnienia przepisane prawem zadania, obejmując urząd wchodzi w pewne uprawnienia

• jest sprawowany z woli Kościoła - nadawany osobom spełniającym wymogi przypisane prawem powszechnym

Każdy z tych urzędów publicznych podlega biskupowi diecezjalnemu, który ma zadbać o to, by:

• powołać poszczególne urzędy do istnienia

• powierzyć je osobom kompetentnym - szczególnie jeśli prawo powszechne wskazuje na pewne przymioty kandydata na urząd - biskup musi je zweryfikować w osobie na urząd

• osoba powołana na urząd w ogóle działała i wykonywała zadania związane z tym urzędem. Oczywiście dynamika wykonywania urzędu zależy również od predyspozycji osobowościowych kandydata na urząd

2. Wikariusz sądowy - oficjał

To sędzia z władzą zwyczajną w diecezji wykonywaną w imieniu biskupa diecezjalnego. Istnieje więc w diecezji dwóch wikariuszy o władzy zwyczajnej - wikariusz generalny i wikariusz sądowy. Kan. 1420 - każdy biskup ma obowiązek ustanowienia w diecezji oficjała ze zwyczajną władzą rządzenia różnego od wikariusza generalnego. Może on otrzymać pomocników zw. wiceoficjałami , którzy podlegają jego władzy. Oficjał jak i sędziowie nie tracą urzędu w czasie wakatu stolicy biskupiej.

Kwalifikacje

• musi być kapłanem

• cieszyć się dobra sławą

• być doktorem lub licencjatem z prawa kanonicznego

• mieć co najmniej 30 lat

Zadania

• stanowi on jeden trybunał z biskupem i nie może sądzić spraw, które biskup sobie zastrzegł

• jego władza jest więc zwyczajna ale zastępcza, nie można do niego apelować od decyzji biskupa

• swej władzy nie może delegować innym, chyba że chodzi o czynności przygotowawcze

• biskup może ograniczyć zakres jego kompetencji wyłączając pewne sprawy spod jego jurysdykcji

• swą władzę wykonuje jako trybunał jednoosbowy lub jako przewodniczący trybunału kolegialnego

• czynności administracyjne - czuwa nad pracą trybunału i sędziów, wyznaczać sprawy, karać nadużycia

• obowiązuje go tajemnica urzędowa

3. Audytor - instruktor

• to sędzia pomocniczy dobierany przez przewodniczącego trybunału bądź spośród sędziów lub osób zatwierdzonych przez biskupa. Biskup go nie powołuje lecz zatwierdza.

• powołany jest do przeprowadzenia instrukcji sprawy, a więc zebrania materiału dowodowego, który ma posłużyć do ustalenia stanu faktycznego sprawy i urobienia pewności moralnej u sędziego

• jego udział nie jest konieczny ale jest pomocny do szybszego prowadzenia sprawy

• może być duchownym lub świeckim, posiadać roztropność, wiedzę i dobre obyczaje

4. Relator - ponens

• wyznacza go przewodniczący kolegium sędziowskiego spośród sędziów tegoż kolegium, który ma za zadanie referować sprawę na posiedzeniu sędziów oraz opracować wyrok na piśmie. Składa też sprawozdania z aktualnego stanu sprawy

• relatora można zastąpić w opracowaniu wyroku jeśli wyraził on votum separatum

5. Obrońca węzła - defensor vinculum

Może być mianowany przez biskupa ogólnie - wówczas występuje w sprawach dotyczących węzła małżeńskiego i święceń. Może istnieć też mianowanie tylko cząstkowe np. do spraw małżeńskich. Jest to strona procesowa /a nie strona sporu/. W procesie reprezentuje on Kościół jako taki, czyli wspólnotę wierzących, której tez interesu i dobra broni /trwałość i sakramentalność małżeństwa/. Nie reprezentuje on ani siebie, ani biskupa, który nadał mu ten urząd, a Kościół jako inicjatora postępowania sądowego. Ma on wszelkie prawa strony procesu, a pominięcie jego wezwania powoduje nieważność akt. Sędzia ma obowiązek wezwania obrońcy węzła ilekroć udziela prawa głosu innym stronom. Podobnie jak sędzia defensor cieszy się niezależnością sądu. Podlega z mocy prawa wikariuszowi sadowemu /oficjałowi/ a w konkretnej sprawie przewodniczącemu trybunału.

Wymagania stawiane obrońcy węzła wg kan. 1435

• może być duchownym lub świeckim

• integrae famae - nienaruszonej sławy /imienia/, o nieskazitelnej opinii, nienaganny ani teraz ani w przeszłości. Jeśli są wątpliwości biskup nie powinien go mianować

• doktor lub licencjusz z prawa kanonicznego

• wypróbowany w mądrości i gorliwości o sprawiedliwość - wyczulony gdy prawo jest naruszane

Biskup może powyższe wymogi weryfikować. Gdy mianuje osobę, której brak jednej z powyższych cech czyni to na własną odpowiedzialność.

Zadania defensora - wg kan. 1432

• jest wyznaczany w chwili powołania składu sędziowskiego, ale formalnie działa od momentu powiadomienia go o przyjęciu skargi powodowej

• bierze udział w sprawach o nieważność święceń lub małżeństwa

• ma przedstawić to wszystko /środki dowodowe/, co w sposób rozumny, może świadczyć za ważnością i trwałością węzła małżeństwa albo święceń lub przeciwko orzeczeniu nieważności

Prawa defensora

• prosić sędziego o sesję celem zawiązania sporu

• opiniować prośbę stron o zmianę formuły sporu

• być powiadomionym o dekrecie ustalającym formułę sporu

• jeśli stwierdzi, że tytuł nieważności proponowany przez strony nie może być udowodniony ma prawo zaproponować rezygnację z tego tytułu

• proponować dowody za ważnością węzła święceń lub małżeństwa, opiniować przedstawione środki dowodowe, sposoby ich przeprowadzenia /czy wydobyto to, co istotne/. Sędzia te dowody może przyjąć lub odrzucić

• przy publikacji akt proponować ewentualnie nowe środki dowodowe za ważnością węzła

zgłaszać uwagi przedwyrokowe

Udział obrońcy węzła w zmianie formuły sporu

• raz ustalona formuła sporu może być zmieniona tylko dekretem sędziego, z ważnej przyczyny, na prośbę stron, mając na uwadze dobro procesu

• obrońca węzła nie może prosić o zmianę formuły sporu przez proponowanie innego tytułu nieważności, gdyż takie działanie jest przeciwne naturze jego urzędu

• ma prawo proponować rezygnacje z jakiegoś tytułu nieważności, jeśli jest przekonany iż z tego tytułu nie da się udowodnić nieważności węzła - to też jest propozycja zmiany formuły sporu

Udział obrońcy w uwagach przedwyrokowych

• podczas dyskusji sprawy /uwag przedwyrokowych/, obrońca musi zająć stanowisko wobec sędziego:

• prosić sędziego o orzeczenie ważności węzła - gdy jest o tym w sumieniu przekonany

• prosić o uwzględnienie argumentów za ważnością - jeśli sam ma argumenty za i przeciw ważności

• zrezygnować z głosu - jeśli po przebadaniu dowodów nie widzi argumentów za ważnością

Obrońca nie może formalnie zrezygnować z uwag przedwyrokowych - gdyż grozi to nieważnością akt. Obrońca mógłby zrezygnować z uwag przedwyrokowych jeśli by chodziło o dobro prywatne, ale w procesie o nieważność węzła chodzi o dobro publiczne Kościoła. Może zrezygnować jeśli sprawa nieważności jest ewidentna i potwierdzona dokumentami - np. choroba psychiczna, podstępne wprowadzenie w błąd. W praktyce sędzia niestety często akceptuje rezygnację defensora. Ponadto obrońca w czasie całego procesu ma prawo składania swej opinii wobec sędziego, co jest wystarczające do uznania ważności akt.

6. Promotor sprawiedliwości

Jest to strona procesowa /nie strona sporu/. Normy wskazują, że powinien to być kapłan /także diakon/, mianowany przez biskupa, aby bronić dobra publicznego Kościoła. Promotora sprawiedliwości do udziału w procesie powołuje:

• biskup diecezjalny - staje on wówczas się jego współpracownikiem w ochronie dobra publicznego

• kolegium sędziowskie - na wniosek obrońcy węzła, stron lub samego promotora

Urząd promotora nie przyznaje mu żadnej władzy własnej. Promotor pozostaje zawsze w zależności od decyzji biskupa. Bez jego zgody rzecznik sprawiedliwości nie może działać nawet w sprawach karnych. Wskazane jest by był sędzią kościelnym. Bierze on udział w 2 rodzajach spraw /wg KPK1917 kan. 1586 i KPK1983kan. 1430 i 1431/:

• zwyczajnie w sprawach karnych, gdzie występuje jako oskarżyciel publiczny

• w sprawach spornych /cywilnych/- jako ten, który troszczy się o zachowanie dobra publicznego

Ochrona dobra publicznego jest rozumiana tutaj jako obserwacja życia społecznego i wyłapywanie sygnałów działania na szkodę Kościoła. W takich wypadkach rzecznik sprawiedliwości musi działać. Celem jego działania jest:

• zabezpieczenie dobra zagrożonego

• przywrócenie dobra, które zostało naruszone

Interweniuje w następujących sprawach:

• własnej inicjatywy prowadzi sprawy o nieważność małżeństwa z natury swe publiczne

• w sprawach o obrony dóbr Kościoła

• w sprawach duchownych mających za przedmiot wiarę, obyczaje, sakramenty, kult Boży

• w sprawach osób małoletnich i zrównanych z nimi osób moralnych /KPK1917/

• o wydalenie zakonnika po ślubach wieczystych

Rzecznik sprawiedliwości wyjątkowo występuje w sprawach spornych. Ta wyjątkowość wynika:

• z nakazu prawa - kan. 1431 - gdy naruszane jest dobro publiczne. Może wówczas być inicjatorem procesu spornego i występować jako powód

• z polecenia biskupa diecezjalnego - wprowadzany do procesu, który ma się rozpocząć lub już się rozpoczął, gdy naruszane jest dobro publiczne /np. naruszanie przepisów prawa lub korupcja/.

• kan. 1431 p.2 - gdy sprawa w trybie apelacji trafia do trybunału II lub III instancji a rzecznik sprawiedliwości występował w niższej instancji, domniemywa się, że winien występować także w wyższej instancji, chyba, że biskup stwierdzi, że wprowadzenie go w niższej instancji było uzależnione od specyfiki tego trybunału. Musi być jednak na to wydany specjalny dekret biskupa

• kan. 1434 - gdy ustawa nakazuje wysłuchać stron, tylekroć sędzia ma obowiązek wysłuchać rzecznika sprawiedliwości /o ile bierze udział w procesie/ i obrońcy węzła

Promotor w działaniu posługuje się 2 sposobami:

• wotum - to opinia prawna lub wniosek wydawana z jego inicjatywy i prezentowana sędziemu /np. o odrzucenie skargi powodowej/

• skarga - wykonuje to prawo w sprawach karnych, o nieważność święceń i małżeństwa

Promotor może też występować w sprawach z powództwa cywilnego /sprawa prywatna/. Jego zadaniem jest wówczas kontrola dotycząca: - ważności akt sądowych

• poprawnego stosowania normy prawnej

• prawidłowego działania sądu - stosowania właściwej procedury

7. Notariusz - kan. 1437 - publiczny urząd w Kościele

Notariusz realizuje swą funkcję na 2 odcinkach /jedna osoba może pełnić zadania na obu obszarach/:

• odcinek administracyjny - zw. kanclerzem kurii

• odcinek sądowniczy - notariusz sądu biskupiego, kanclerz sądu

Zadania notariusza sądowego:

• prowadzenie korespondencji i odnotowywanie jej w dzienniku

• przeglądanie korespondencji i pilnowanie terminów

• odpowiedzialność za akta procesowe - zwłaszcza przychodzące, by na czas trafiły do właściwej sprawy

• sporządzanie protokołów z posiedzeń trybunału, przesłuchań świadków

• robienie kopii i odpisów akt

• zabezpiecza akta podczas publikacji procesu

• odpowiada za archiwum sądowe

Kan. 1437 - p.2 - akty sporządzone przez notariusza /autentykowane/ są publicznie wiarygodne,

- p.1 - w każdym procesie notariusz musi brać udział, gdyż bez jego podpisu akta są nieważne. Dyskutowane jest, czy każdy dokument musi być autentykowany przez notariusza, czy wystarczy, że potwierdzi autentyczność całego tomu akt

Notariusz jest zobowiązany do sprawdzania dokumentów w trybunale i poświadczeniem ich swoim podpisem /wezwania, dekrety, protokoły z posiedzeń/. Do procesu wchodzą też inne dokumenty nie sporządzone w trybunale i nie podpisane przez notariusza /orzeczenia lekarskie, opinie biegłych, świadectwa, listy/. Notariusz także i za nie odpowiada, gdy są one dołączane do akt. Musi je uporządkować /najczęściej chronologicznie - wg kolejności pojawiania się, chyba, że sędzia zarządzi inaczej/. Gdy wpłynęły wszystkie dokumenty należy je zszyć, a notariusz musi potwierdzić ich autentyczność. Każdy dokument musi być ostemplowany pieczęcią sądu i podpisany przez notariusza /parafowany na bieżąco/. Dokument parafowany przez notariusza staje się dokumentem prawomocnym.

POJĘCIE PROCESU KANONICZNEGO

Postępować - od procedere, -cessi, -ssum - to dążyć do zmiany stanu faktycznego na lepszy, z każdą czynnością czynić go bliższym celu, to zmierzać do celu. Pewne typy postępowania są ujęte w normy prawne, a więc ustawowo jest określone jakie czynności należy podjąć by uzyskać jako efekt takiego postępowania - skutek prawny. Oznacza to, że jeśli w toku takiego postępowania zostały by zaniechane jakieś czynności, pominięte jakieś elementy, które zostały określone jako istotne dla ważności, wówczas postępowanie takie nie rodzi skutków prawnych. Jednym z typów postępowania formalno-prawnego jest postępowanie sądowe na które składa się:

• zwrócenie się do sędziego w sprawie spornej

• zabezpieczenie dowodów i ich analiza

• wydanie opinii

Ważne jest tutaj precyzyjne stosowanie pojęć:

• proces - oznacza sposób postępowania, nakazany przepisami danego systemu prawnego, służący do rozstrzygania sporów przez sędziego w trybunale. Czyli jest to ciąg czynności nakazanych z jednoznacznym określeniem skutków w razie nie wykonania tych czynności oraz termin

• procedura sądowa - postępowanie nakazane prawnie wobec sędziego

• procedura - to administracyjny sposób postępowania, wspierający się na dekretach i reskryptach, które rozstrzygają o sposobie wykonywania ustawy prawnej

• postępowanie sądowe - podobnie jak procedura sądowa oznacza postępowanie nakazane prawnie wobec sędziego

Procesy są różne i wynikają z woli prawodawcy, który określa:

• jakie czynności składają się na proces

• do kogo te czynności należą

• kiedy winne być przeprowadzone

by wyrok mógł zaistnieć. Dlatego studiując wyroki należy uważnie wczytać się też w przepisy prawne regulujące postępowanie sądowe w poszczególnych krajach, a także w Kościele.

Proces kanoniczny - to proces przebiegający w sądach kościelnych dla rozstrzygnięcia sporów.

RODZAJE PROCESÓW

• ze względu na cel i przedmiot jaki rozstrzyga sędzia

• proces sporny

• proces karny

• ze względu na formę

• ustny

• pisemny

• ze względu na relacje sędzia - strony procesowe

• dyspozycyjny

• inkwizycyjno - śledczy

• ze względu na możliwość stosowania procesu

• ogólny

• specjalny

• zwyczajny

• nadzwyczajny

• ze względu na skład trybunału

• wobec jednego sędziego

• wobec kolegium sędziowskiego

• ze względu na normę prawną

• deklaratywny

• konstytutywny

1. Proces sporny i karny

Kan. 1400 - wymienia dwa rodzaje procesów - ze względu na cel i przedmiot, który sędzia rozstrzyga:

• proces sporny - 1°

• proces karny - 2°

• proces sporny - ma miejsce wówczas, gdy sędzia musi ustalić fakt istnienia lub nieistnienia czyjegoś uprawnienia lub obowiązku, komuś udzielić lub odebrać uprawnienia lub obowiązki. Gdy czyjeś uprawnienia lub obowiązki są ograniczane przez inny podmiot, wówczas sędzia wydając rozstrzygnięcie musi zabezpieczyć zarazem realizację praw lub obowiązków podmiotu, któremu się to należy. Proces sporny ma więc na celu jednoznaczne ustalenie istniejącego lub nieistniejącego faktu prawnego.

• proces karny - różni się od spornego strukturą i celem. Przed sędzią staje inna sekwencja pytań niż ma to miejsce w procesie spornym, a mianowicie:

• czy zaistniał fakt prawny

• jeśli zaistniał, to czy było popełnione przestępstwo czy też nie

• jeśli było popełnione przestępstwo, to czy podmiot jest winny czy nie

• jeśli podmiot jest winny, to czy go karać czy nie

Poza procesem spornym i karnym nie występuje w kodeksie inny proces sądowy. Kan. 1400 p.2. mówi dodatkowo o postępowaniu spornym ale nie sądowym lecz administracyjnym

2. Ze względu na formę: pisemny i ustny

• proces pisemny - jego istotą jest wymóg przedstawienia dokumentów pisanych do ważności aktu procesowego. Gdy brak jest dokumentów, akt sądowy nie może zaistnieć. Dokumenty muszą oczywiście spełniać wymogi formalne - co do treści i formy.

• proces ustny - jego istotą jest złożenie ustnego zeznania, na wezwanie sędziego, podczas posiedzenia i wg określonej formy. Gdy braknie któregoś z elementów zeznanie nie ma wartości procesowej.

Dzisiaj spotyka się najczęściej procesy mieszane. W procesie pisanym, to co myć podstawą wyrokowania musi być udokumentowane w aktach sporu, ale nie przeszkadza to by poszczególne czynności dokonywać ustnie /zeznania świadków/. Proce zaś ustny, choć jego podstawą są zeznania ustne, to jednak muszą być one spisane i zaprotokołowane. Musi być także protokół z każdego posiedzenia i dokonanej czynności /czas, osoby uczestniczące, treść wypowiedzi, podpis sędziego i notariusza/. Proce ustny ma ponadto 2 etapy:

• etap wstępny - gdy gromadzone są środki dowodowe, zbiera się informacje będące ważne dla rozstrzygnięcia sporu

• etap właściwy, gdy zebrane informacje są analizowane i uzupełniane w celu wydania rozstrzygnięcia możliwie najbliższego prawdy

Zalety procesu pisemnego

• pozwala uwolnić sędziego od bezpośredniego kontaktu z tymi, którzy oczekują od niego rozstrzygnięcia. Wydaje rozstrzygnięcie tylko w oparciu o dokumenty. Nie ma psychicznego oddziaływania stron na sędziego, ani nacisków. Nie ma też psychicznego oddziaływania ze strony adwokata, starającego się chronić swego klienta.

• od rozpoczęcia sprawy mogą upłynąć lata, a mimo to sędzia ma możliwość sięgnięcia do dokumentów sporu w każdej chwili /szczególnie gdy o czymś zapomniał/. Dokumenty się nie zmieniają, stąd nawet po latach można na ich podstawie wydać skuteczny i sprawiedliwy wyrok.

• gdy zmienia się sędzia, ma on możliwość w krótkim czasie zapoznać się z aktami sprawy i wydać słuszny wyrok

• struktura sądownicza Kościoła jest ponadnarodowa. Dokumenty są często przesyłane do Roty Rzymskiej, trybunałów, sądów drugiej instancji - łatwiej jest wówczas zebrać akta sprawy i przetłumaczyć, a na ich podstawie inne instytucje sądowe mogą wydawać również skuteczne rozstrzygnięcia.

Walory procesu ustnego

• wyższa skuteczność i szybkość wydawania wyroku

• spór staje się bardziej spersonifikowany /niej jest bezosobowy jak pisemny, gdyż w tym procesie kontakt jest osobisty/

• sędzia ma możliwość uzyskania dodatkowych informacji analizując choćby sposób zachowania się stron, czy świadków. Pomaga to wzmocnić pewność przy wydawaniu wyroku.

3. ze względu na relacje sędzia - strony procesowe

• dyspozycyjny - sędzia pozostaje do dyspozycji stron. Tutaj sędzia nie działa z urzędu, lecz jego działanie jest uzależnione od woli stron. Jeśli strony nie chcą, proces nie postępuje. Jedna ze stron może proces wydłużać, a sędzia nie może go skrócić. Prowadzone w celu ochrony dobra prywatnego.

• inkwizycyjno-śledczy - każda sprawa w chwili prezentacji jej sędziemu zostaje odjęta stronom. Odtąd sędzia odpowiada za rozstrzygnięcie sporu i wydanie rozstrzygnięcia. Prawa stron zostają oczywiście zachowane, ale decyzje o sposobie postępowania podejmuje tutaj sędzia. Prowadzone w celu ochrony dobra publicznego.

Im bardziej demokratyczne społeczeństwo, tym więcej miejsca dla procesu o charakterze dyspozycyjnym. W sprawach dotyczących dobra prywatnego winie być prowadzony proces o charakterze dyspozycyjnym, przy sprawach spornych dotyczących dobra społecznego - inkwizycyjny /np. w procesie karnym/.

W procesach kościelnych sprawa jest wypośrodkowana. Kościół nie narzuca nikomu procesu jeśli nie ma naruszenia dobra wspólnego. W sprawach prywatnych to strony decydują o wszczęciu procesu. Przy zagrożeniu dobra wspólnego jest nakazane działanie z urzędu. Gdy któraś ze stron hamuje proces, a zagrożona jest sprawiedliwość sędzia może przejąć inicjatywę.

4. ze względu na możliwość stosowania

• ogólny - oparty na ogólnych przepisach prowadzenia spraw, dotyczących wszystkich rodzajów spraw i prowadzonych wobec wszystkich trybunałów /wspólne dla sprawy kanonizacyjnej, procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa, procesów karnych/

• specjalny - przygotowany i nakazany do stosowania przy określonym typie spraw /np. proces małżeński/

• zwyczajny - sposób postępowania nakazany przez ustawodawcę w danej sprawie, gdy istnieją zwyczajne okoliczności

• nadzwyczajny - gdy pojawia się możliwość odmiennego postępowania dla sędziego, gdy zachodzą szczególne okoliczności /np. proces z dokumentów/

5. ze względu na skład trybunału

• wobec jednego sędziego - np. proces separacyjny, proces ustny

• wobec kolegium sędziowskiego - procesy sporne, karne /najczęściej 3 sędziów/

6. ze względu na normę prawną

• deklaratywny - nie tworzy nowej sytuacji lecz jedynie rozstrzyga o istnieniu lub nie istnieniu faktu prawnego lub uprawnienia. Sędzia ocenia prawdziwość jednej z tez wg norm prawnych

• konstytutywny - to decyzja sędziego stwarzająca nowe uprawnienia lub obowiązki. Jest to więc decyzja stwarzająca dla stron nową sytuację prawną. Sędzia zaprowadza nowe prawo, zapełnia powstałą lukę prawną, wprowadza rozstrzygnięcie obowiązujące dla wszystkich.

ETAPY POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO W PROCESIE SPORNYM

Postępowanie procesowe - może być opisywane z różnych płaszczyzn i punktów widzenia:

• ze względu na dynamikę - czyli etapy procesowe

• statycznie - wzajemne relacje pomiędzy stronami procesowymi i przedmiotem sporu

• ze względu na sekwencję praw i obowiązków podmiotów procesu /powód, pozwany, obrońca węzła, promotor sprawiedliwości, pełnomocnika, biegłego/

Etapy postępowania procesowego w dynamicznym ujęciu - sekwencja czynności

1. postępowanie wprowadzające - nie jest to jeszcze etap procesu, a jedynie czynności przygotowawcze. Etap ten kończy się dekretem przyjęcia skargi powodowej lub dekretem odrzucenia skargi powodowej /D₁/. W trakcie tego etapu może być wydanych kilka dekretów organizujących postępowanie

2. postępowanie litis contestatio - tzw. zawiązanie sporu. Jest to dekret ustalający formułę sporu. Sędzia musi tu nabrać pewności co do tytułu sprawy. Kończy się dekretem litis contestatio /D₂/. Przed nim sędzia może wydanych kilka dekretów prostych

3. instrukcja sprawy - tzw. postępowanie dowodowe - tu jest najwięcej dekretów zwykłych i ten etap jest najdłuższy - kończy się dekretem zamknięcia postępowania dowodowego /D₃/

4. dyskusja sprawy - połączona z publikacją akt sprawy i przyjęciem ewentualnych uwag stron. Kończy się dekretem zamknięcia dyskusji sprawy

5. postępowanie wyrokowe - wyrokowanie - kończy się wyrokiem. Przed nim może być kilka dekretów prostych.

Taka kolejność postępowania jest nakazana - nie można jej zmienić. Dekrety zamykające poszczególne etapy sprawy są dekretami z mocą dekretów przedstanowczych - zamykają wiążąco poszczególne etapy procesu i nie można już w nich nic zmienić, chyba że w nadzwyczajnych okolicznościach przewidzianych prawem.

STRONY PROCESOWE

1. Pojęcie strony procesowej

Termin "strona" w j. pol. oznacza, że w procesie dochodzi do przeciwstawiania się sobie różnych osób, które staja naprzeciw siebie ze swoimi roszczeniami, które starają się uzasadnić. Łaciński termin pars, partes - strona część - wskazuje raczej na jakiś podmiot będący częścią grupy osób biorących udział w procesie.

Wyróżniamy strony w znaczeniu:

• materialnym - to strony sporu - osoby /także prawne/, które w przedmiocie sporu rozpoznają swe dobro i chcą je realizować, ale widzą też innych uprawnionych

• formalnym - to strona procesowa - podmiot który fizycznie występuje w procesie wobec sędziego /w imieniu swoim lub jako pełnomocnik/

2. Nazwy stron:

• powód /actor/- występuje ze skargą powodową

• pozwany /reus/- ten od którego się żąda, ale który przeczy tezom powoda

• osoba, która zostaje wprowadzona do procesu dekretem o przyjęciu skargi

• strona podlegająca cytacji /cytacja jest związana z ukształtowaniem się stron procesowych i wezwaniem ich na proces - poinformować o procesie w którym on jest stroną celem wykonania jakiejś czynności procesowej/

• obrońca węzła - strzegący dobra Kościoła

• rzecznik sprawiedliwości - w procesach karnych i tylko w niektórych procesach spornych

Występowanie stron w procesie jest uzależnione od posiadania:

• zdolność sądowa związana ze zdolnością prawną - dzięki której może być podmiotem praw i obowiązków. Ograniczenia zdolności sądowej wynikają z: braku określonego prawem wieku, choroby psychicznej, czasami z nałożonych kar

• zdolność procesowa /zdolność do czynności prawnych/, dzięki której strona może osobiście lub przez osobę upoważnioną /np. pełnomocnik, adwokat/ dokonywać czynności procesowych ze skutkiem prawnym. Ograniczenia powstają z: niezdolności /ubezwłasnowolnienie, małoletniość/

Wyjątki - kan. 1476 p.3 - w sprawach duchownych i złączonych z duchownymi /sakramenty, sakramentalia, kult/, małoletni po ukończeniu 14 roku życia mogą występować sami. Ten sam kanon p.4 - osoby pozbawione prawa do zarządzania majątkiem /chorzy psychicznie/ lub niedorozwinięci umysłowo mogą osobiście występować w sądzie by odpowiadać za przestępstwa własne lub z polecenia sędziego. W innych wypadkach zawsze przez kuratora.

Jeśli strona sporu jest osoba fizyczną może w procesie występować sama /jeśli ma zdolność procesową np. nie jest małoletnia/. Jeśli osoba sporu jest osoba prawną lub nie ma zdolności procesowej może prowadzić proces przez swego przedstawiciela /pełnomocnika lub adwokata/. Podmiot zbiorowy /np. Kościół/ nie może być również stroną procesu, lecz jedynie jego przedstawiciel /rzecznik sprawiedliwości lub obrońca węzła/. Do innych osób występujących w procesie a nie będących stronami sporu zaliczamy:

3. Pełnomocnicy procesowi i adwokaci

Pełnomocnik - prokurator - osoba, która występuje wówczas, gdy strona nie może osobiście /albo nie chce/ występować wobec sędziego. Warunkiem jego dopuszczenia jest to iż: posiada on zdolność procesową i ma podpisane pełnomocnictwo przez stronę. Nie może on swego pełnomocnictwa przelać na innych /kan. 1482 p.1/. Gdyby było kilku pełnomocników muszą być tak wyznaczeni by można wobec nich stosować zasadę prewencji /1482 p.2/. Przez pełnomocnictwo rozumiemy wpisanie osoby fizycznej obok strony sporu. To pełnomocnictwo może być:

• rozszerzone - pełnomocnik może czynić wszystko w imieniu strony

• zawężone - zlecono mu tylko jedną z czynności

• zwykłe - zlecono mu konkretne czynności w imieniu strony

Pełnomocnik jeśli nie ma specjalnego zlecenia nie może ważnie zrzec się skargi, instancji czy tez czynności sądowych, ani zawrzeć ugody lub umowy /1485/. Pełnomocnictwo najczęściej upoważnia do tych czynności jakie podejmuje strona procesująca się /wniesienie skargi, zawiązanie sporu, zgłaszanie dowodów i zarzutów, przeglądanie akt/. Do niego tez należy wniesienie apelacji po wydaniu wyroku.

Adwokat - od ad vocatus "dla mnie" - osoba wykształcona w prawie, specjalista świadczący usługi w formie fachowej rady. Nie jest urzędnikiem publicznym lecz działa na zlecenie strony. W procesie karnym strona musi mieć adwokata ustalonego przez siebie lub sędziego. Można też ustanowić kilku adwokatów. Adwokat powinien być wg kan. 1483:

• człowiekiem wysokiej postawy moralnej i dobrej opinii

• katolikiem, chyba że biskup zgodzi się na niekatolika

• doktorem prawa kanonicznego albo biegłym

• zatwierdzonym przez biskupa

Opiekun /tutor/ - osoba występująca w procesie przy os. małoletniej /np. rodzice lub prawni opiekunowie/

Kurator - osoba występująca przy osobie upośledzonej psychicznie lub umysłowo

Proces jest prowadzony przez strony wobec sędziego. Strony gromadzą środki dowodowe i biorą udział w dyskusji sprawy. Proces nie może być monologiem bo jego istotą jest dwu- lub wielostronność wypowiedzi w istotnych kwestiach. Sędzia na podstawie tych przedstawionych przez strony argumentów - broniąc prawdy - wydaje wyrok.

Ta aktywność stron jest konieczna do prowadzenia sporu i rozstrzygnięcia ponieważ:

• sędzia obserwuje aktywność stron i jest w dystansie wobec sporu, jest obiektywny

• sędzia nie gromadzi dowodów, nie zbliża się do problemu i nie jest emocjonalnie z nim związany

• wielostronność procesu pozwala na lepsze wyświetlenie prawdy wobec sędziego

Udział poszczególnych stron w procesie - gdy proces dotyczy:

• spornego dobra prywatnego - inicjatywa należy do stron zainteresowanych - one prezentują fakty, dowody, a sędzia jedynie je analizuje i wydaje wyrok

• spornego dobra prywatnego i publicznego zarazem - mogą tu być dwa sposoby prowadzenia procesu. Może być uruchamiany jako proces sporny o dobro prywatne, ale z chwilą złożenia skargi, proces może być prowadzony jak proces o dobro publiczne z udziałem obrońcy węzła i rzecznika sprawiedliwości

• spornego dobra publicznego - uruchamiany jest tutaj rzecznik sprawiedliwości jako oskarżyciel /powód/ wobec tych, którzy naruszyli dobro publiczne

POSTĘPOWANIE WPROWADZAJĄCE - ETAP I

Pojęcia i terminy

Proces - to struktura wielokrotnych relacji prawnych

Relacje - odniesienie czegoś do czegoś, współzależność, to przyporządkowanie, zależność między samymi podmiotami, samymi rzeczami, lub mieszane /pomioty-rzecz/.

Podstawowe pojęcia występujące podczas analizy procesu

• spór - lis

• sprawa - causa

• proces - processum

• kontradykcja - contradictio

• kontrowersja - controversio

• instancja

• cytacja - citatio

• notyfikacja - notificatio

Spór /lis/ - istota sporu jest rozpoznanie spornego interesu /interes sporny formalnie/. Od stron zależy jaką formę rozstrzygnięcia sporu przyjmą /proces czy kompromis/. Nie każdy spór trafia do sędziego. Spór trwa do momentu, aż podmioty sporu przestaną dany interes uważać za sporny.

Sprawa /causa/ - mówimy o niej wówczas, gdy spór trafia do sędziego. Spór wprowadzony przed sędziego otrzymuje numer i jest wprowadzany do akt sądowych. Nadanie numeru nie oznacza jednak że spór zostanie przez sąd rozstrzygnięty - oznacza jedynie, że do sądu trafiła prośba o jego rozstrzygnięcie. Proces mógł się nawet zacząć, ale zakończył się bez wyroku /np. umorzenie sprawy, ugoda stron, oddalenie skargi/

Sprawa a proces

Proces - to pojecie bardziej fundamentalne - zaczyna się w momencie dekretu o przyjęciu skargi powodowej /nie od momentu złożenia skargi/, a kończy się wyrokiem. Jest więc analogiczny do sprawy ale zaczyna się później niż sprawa - gdyż jest już faktycznym postępowaniem wobec sędziego.

Sprawa - w wąskim znaczeniu - to spór wniesiony do jednego trybunału, gdyż przechodząc do innego otrzymuje inny numer

- szerzej rozumiana jako spór wprowadzany odnośnie tego samego przedmiotu, przez te same podmioty ale do różnych instancji w drodze np. apelacji.

Instancja - od insto, instare, steti, statum - stawać przed kimś. Oznacza stawienie się wiernego wobec konkretnego sędziego ze swoja sprawą. To proces prowadzony przez określonego sędziego w danym stopniu trybunału. Instancja rozpoczyna się dekretem przyjęcia skargi powodowej, a kończy się wyrokiem. Gdyby w trakcie procesu nastąpiła zmiana trybunału nie zmienia się instancja. II - instancja - to drugie wniesienie tej samej sprawy po pierwszym wyroku. Instancję można też rozumieć jako stopień trybunału do którego wnosi się sprawę, ale ściślej to kolejne wniesienie sprawy do innego sędziego.

Kontradykcja - od dico i contra - mówię przeciw - to dwie wypowiedzi przeciwstawne. Na terenie prawa to wypowiedzi stron wzajemnie się wykluczające. Pojawia się ona wówczas, gdy strony rozpoczynają spór i składają roszczenia przeciwstawne. Można więc uznać, że kontradykcja to treść sporu.

Kontrowersja - to kontradykcja sformalizowana przez sędziego /zredagowana/ w formie zdania pytającego w dekrecie litis contestatio. Inaczej - to formuła sporu w postaci pytania na które ma dać odpowiedź sędzia w wyroku.

Cytacja - instytucja prawa procesowego powstająca przez decyzję sędziego o przyjęciu skargi powodowej. Wydanie dekretu w tej sprawie wiąże się z ukształtowaniem się stron procesowych i notyfikację /oznajmienie/ tej decyzji podmiotom sporu. Istotą cytacji jest powstanie nowej relacji prawnych pomiędzy sędzią /prowadzącym i rozstrzygającym spór/ a stronami, które zgadzają się poddać władzy sędziego

Notyfikacja - urzędowe powiadomienie adresata o treści dekretu. Notyfikacja oznacza, że zaistniała dokonana przez sędziego cytacja.

SKARGA POWODOWA

1. Pojęcie skargi powodowej i zarzutu procesowego

Jest to pierwszy dokument w sprawie. W języku polskim zw. też: skargą, powództwem lub pozwem

Skarga - to przedłożenie przedmiotu sporu sędziemu i jednoczesne niemożność realizacji swego uprawnienia wobec przedmiotu sporu ze strony petenta, aż do rozstrzygnięcia sporu.

Pozew - to sprowadzenie do sędziego drugiej strony sporu

Powództwo - akt woli wytoczenia procesu

KPK 1983 w kan.1491 - mówiąc o skardze powodowej podaje 2 pojęcia:

• actio - skarga powodowa - to instytucja prawna, której treścią jest możliwość wniesienia do sędziego prośby /petitio/ przez wiernego, którego uprawnienie /ius/ zostało naruszone

• exceptio - zarzut procesowy - przysługuje temu, kto realizuje swoje uprawnienie /ius/ i ma do tego tytuł prawny, a ktoś inny równocześnie uruchamia actio, w tym samym lub w zakresie tego samego uprawnienia

2. Etymologia pojęcia skarga i zarzut

• Actio - w jęz. łac. od ago, agere, egi, actum - działać, czynić - oddaje najbardziej precyzyjnie zakres pojęciowy tej czynności. Wskazuje bowiem na dużą aktywność tego podmiotu, który owe actio wnosi do sędziego. Oznacza pewien pierwszy gest w ślad, za którym idą pewne czynności postępowania sądowego. Osoba podejmująca te czynności zw. jest actor.

• Exceptio - z łac. od excipio, excipere, excepi, exeptum - wydobywać, zastrzec, pochwycić, zablokować. Oznacza czynność zmierzającą do zablokowania czegoś, co się poruszyło z miejsca. W procesie oznacza zablokowanie lub uniemożliwienie prowadzenia dalszego toku wszczętego działania.

Actio jest przedmiotem działania powoda, exceptio - przedmiotem działania pozwanego

Łac. actio nie oddaje jednak pewnego ładunku emocjonalnego, tak jak polskie "skarga" - wskazująca na poczucie smutku i żalu, z powodu trudności, problemu z jakim podmiot wnoszący ją nie może sobie poradzić. To sygnał dla środowiska, że danej osobie dzieje się krzywda, że nie może ona zrealizować dobra, o którym jest przekonana, że się jej słusznie należy. Skarga nie jest więc tylko biernym oczekiwaniem na sprawiedliwość, ale jest działaniem w celu pozyskania należnego dobra.

Istotne jest by zapamiętać, że każde prawo jest chronione podwójnie przez actio i exceptio. Istota actio i exceptio:

• actio - jeśli wierny nie ma możliwości realizować swego dobra - ma prawo uruchomić sędziego, by jego prawo ochraniał, lub jeśli dobro zostało utracone, by je przywrócił. Jest to przywołanie sędziego do przedmiotu skargi

• exceptio - powstaje w innym kontekście. Jeśli ktoś swoje prawo - uprawnienie realizuje spokojnie, ale przecie jego uprawnieniu ius wniesiono actio, a więc skierowano sprawę do sędziego, wówczas exceptio jest argumentem wskazującym na bezpodstawność owego actio. Owa bezpodstawność może wynikać z:

• braku formalnej podstawy do actio - np. wnosi się o stwierdzenie nieważności małżeństwa, a małżeństwa nie usiłowano nawet między powodem a pozwanym zawrzeć

• przedawnienia - nie neguje się tu samego prawa wnoszącego skargę, ale wygasło już jego uprawnienie do dochodzenia swych roszczeń

• sprawa była już ostatecznie rozstrzygnięta - wygasło więc prawo apelacji lub nie przysługuje już prawo do apelacji. Ponieważ oznacza to, że wydano już prawomocny wyrok w tej sprawie, sędzia nie może tu działać

Zarzut procesowy - jest działaniem pozwanego zmierzającym do

• uniemożliwienia procesu - zablokowania procesu

• wykazaniem bezpodstawności procesu wszczętego przez powoda

Zarzut jawi się jako pierwsza czynność pozwanego na skargę przeciw niemu skierowaną. Pozwany musi jak najszybciej skorzystać z prawa podniesienia zarzutu, by sędzia nie podejmował darmowych działań i nie narażał trybunału na koszty. Stąd może być pociągnięty do odpowiedzialności za zwłokę zamierzoną.

Kan. 1492 - prawo zarzutu nie podlega przedawnieniu ze swej natury

- actio podlega przedawnieniu jeżeli

• gdy pomimo upływu czasu pokrzywdzony nie wnosi skargi. Oznacza to, że dobro jakiego został pozbawiony nie jest mu konieczne do funkcjonowania

• nie podejmowanie actio może tez oznaczać, że pokrzywdzony zrezygnował ze swoich praw

• przedawnienie actio nie obejmuje jednak stanu osób /święcenia, małżeństwo/, gdyż nie wygasają one nigdy. Obejmuje jednak urzędy, a więc rzeczy zmieniające trwale statut osoby we wspólnocie. Stąd małżeństwo nieważnie zawarte może być zaskarżone

- p. 2 - zarzut ze swej natury jest wieczysty z zachowaniem kan.1462 /podane są typy zarzutów/

• zarzut rzeczy osadzonej i ugody między stronami - musi to być przywołane na początku by nie narażać trybunału na koszty. kto by to nie ujawnił winien zwrócić poniesione koszty

• inne zarzuty mogą być przywoływane później, zgodnie z zasadami dotyczącymi spraw wpadkowych

3. Rodzaje skarg - actio

• skarga wielokrotna lub połączona /kan. 1493/ - mogą być przedłożone jako jedno actio jeżeli:

• kilka actio zachodzi jednocześnie między tymi samymi osobami

• jeśli przedmiot sporu w kilku actio jest połączony

• jeśli do każdej z tych skarg jeden trybunał jest właściwy /np. separacja, wyznaczenie opieki nad dziećmi, alimenty/

• actio musi być jednak złożone przez tego samego powoda

• skargi nie mogą się znosić /np. prośba o separację i uznanie ważności małżeństwa/

• skarga wzajemna - /kan. 1494 p.1/ actio reconventationale - jest to odpowiedź pozwanego na actio powoda, polegająca na tym, że pozwany prosi o stwierdzenie swego uprawnienia /innego niż w actio powoda/, ale zmieniającego roszczenie powoda /zmniejsza je lub anuluje/ a więc w actio występuje ten sam przedmiot sporu, ale ograniczający żądanie powoda. Przykładowo powód żąda zwrotu 10 tyś. pozwany wnosi skargę wzajemną, że żądanie to jest niesprawiedliwe, gdyż zwrócił już 2 tyś. Nie jest to skarga wzajemna jeśli pozwany wnosi skargę jednocześnie ja jednocześnie z powodem dotyczącą tego samego przedmiotu, ale z innego tytułu /np. żona - skarga o nieważność małżeństwa z powodu niezdolności po stronie męża, mąż -skargę o nieważność małżeństwa z powodu niezdolności po stronie żony/, ponieważ spory te muszą być rozstrzygnięte osobnymi procesami.

• p. 2 - nie dopuszcza się skargi wzajemnej przeciwko skardze wzajemnej

• petytoryjna - treścią skargi jest prośba o nadanie nowego uprawnienia - w procesie konstytutywnym

• posesoryjna - treść skargi to prośba o zabezpieczenie posiadanego uprawnienia - w procesie deklaratywnym

Dwa istotne pojęcia odnośnie actio

• petitio - prośba /kan.1501/ - termin actio - to instytucja prawa wskazująca na działanie prawne. Sama jednak nie wskazuje na sposób działania sędziego. Sędzia zaś nie może działać, jeśli actio nie zawiera petitio - prośby. Actio może być skuteczne jedynie wówczas, gdy zawiera w sobie prośbę - petitio, w której powód przedkłada sędziemu w znaczeniu formalnym /prośba o przyjęcie i rozstrzygnięcie sporu/. Actio nie może być tylko powiadomieniem o sporze. Tę prośbę sędziemu może przedstawić sam podmiot zainteresowany lub rzecznik sprawiedliwości. Sędziemu sprawę należy niejako włożyć w ręce. Prośba może być zredagowana dowolnie, ale wyraźnie.

• libellum - skarga powodowa, pozew, powództwo - to pismo procesowe, zawierające w sobie jako element istotny petitio.

4. Struktura skargi powodowej

Każda skarga powodowa winna zawierać pewne grupy informacji, bez których nie ma mocy - jest nieważna /kan.1504/:

• własność sądowa - jasne wskazanie sędziego, do którego skarga jest kierowana

• określenie roszczenia - tzn. co /przedmiot sporu/ i od kogo /osoba pozwana/ się żąda /np. stwierdzenie nieważności małżeństwa/.

• argumenty natury prawnej /argumentacja prawna/ i faktycznej /opis faktów i wydarzeń/, które przemawiają za zasadnością roszczenia autora skargi

• jednoznaczna prośba /petitio/ do sędziego o poprowadzenie tej konkretnej sprawy

• dane personalne autora skargi, pozwanego i innych osób, przecie którym skarga jest skierowana

• miejsce i data oraz podpis autora skargi /osoby fizycznej lub prawnej/ lub jego pełnomocnika

• do ważności skargi nie jest ważne podanie adresu strony pozwanej /np. gdy się go nie zna/. Sąd stosuje wówczas tzw. wezwanie edyktalne - poprzez osoby bliskie pozwanego, lub publiczne obwieszczenie o wniesieniu skargi przeciw niemu. Gdyby te środki okazały się nieskuteczne proces będzie się toczył bez jego obecności.

5.Właściwość sądowa a skarga powodowa

Kompetencja /właściwość/ trybunału kościelnego - to władza sędziego nad przedmiotem sporu. Rodzaje:

• zakres spraw, w których sędzia jest właściwy - którego wskazuje kodeks

• zakres spraw, w których sędzia posiada niewłaściwość względną, gdy przedłożony sędziemu problem nie mieści się w granicach niewłaściwości bezwzględnej, ale też sędzia działą na granicy ważności i nieważności aktów

• zakres spraw, w których sędzia posiada niewłaściwość bezwzględną /gdy kodeks tego zabrania lub nałożona jest na sędziego sankcja nieważności/

Rodzaje kompetencji:

• terytorialna - ze względu na zamieszanie stałe lub tymczasowe strony pozwanej

• rzeczowa - ze względu na położenie rzeczy spornej /np. miejsce zawarcia małżeństwa/

• w wyjątkowych sytuacjach ze względu na miejsce zamieszkania powoda /np. gdy strona pozwana nie ma miejsca zamieszkania lub jej adres jest nieznany/

Kierujący skargę ma zazwyczaj 2 lub 3 właściwe trybunały do wyboru

6. Przyjęcie lub odrzucenie skargi powodowej

• skargę należy odrzucić wówczas gdy /kan. 1505 p.2/:

• sędzia lub trybunał są niewłaściwe

• powód nie ma zdolności procesowej

• skarga zawiera braki formalne o których mówi kan. 1504 - często stosuje się tu cofnięcie skargi do poprawy. Skargę należy poprawić i ponownie wnieść

• ze skargi wynika, że roszczenie jest bezpodstawne

Przeciwko odrzuceniu skargi jej autor ma prawo zawsze wnieść rekurs w ciągu 10 dni, do kolegium sędziowskiego lub trybunału apelacyjnego /kan.1505 p.4/

• skargę należy przyjąć lub odrzucić w ciągu 30 dni od jej wpłynięcia. Po tym okresie autor skargi może się upomnieć o decyzję sędziego. Jeśli po 10 dniach nie ma odpowiedzi, skargę uważa się za przyjętą

PRZYJĘCIE SKARGI POWODOWEJ

Przyjęcie skargi powodowej - Dokonuje się to przez wydanie dekretu przyjęcia skargi powodowej - tym dokumentem kończy się etap przed procesowy. Jest to pierwszy z mocnych dekretów /z mocą dekretu przedstanowczego/. Nie można przed nim podejmować czynności procesowych, ani po jego wydaniu cofnąć się do czynności sprzed jego wydania. Dekret ten zawiera w swej treści:

• jaki trybunał wydał ten dekret

• decyzję przyjęcia skargi

• podpis przewodniczącego zespołu sędziowskiego

Istota i skutki dekretu:

• decyzja o przyjęciu skargi powodowej

• decyzja o rozpoczęciu procesu - sędzia nie może się już z procesu wycofać

• ukształtowanie stron procesowych - to ustalenie relacji między nimi - powód-pozwany. Dopiero od tego dekretu można mówić o stronach procesowych. Powód wobec sędziego przyjmuje postawę poddania się /podporządkowania się jego decyzji/

• oddanie przedmiotu sporu w depozyt sędziemu do czasu rozstrzygnięcia. W czasie trwania procesu strony nie mogą dokonywać zmian w przedmiocie spornym. Nawet posiadacz w dobrej wierze nie może ze spornej rzeczy korzystać /nie może pogarszać jej stanu obecnego/. Sędzia rozstrzyga czy pozostawić przedmiot sporny w rękach pozwanego na użytkowani, czy też ma on go oddać w depozyt

• przyjęcie skargi zawiesza spór między stronami - sędzia sam nad nim pracuje

Relacje prawne - zawiązanie sporu w aspekcie osobowym

Kolejność relacji w procesie

• powód rozeznaje swą relację do przedmiotu - roszczenia i tę relację rozpoznaje jako swój interes. Gdy podmiot ten chce realizować swe uprawnienie napotyka informację, że w tej samej relacji do przedmiotu spornego jest także inny podmiot. Powstały więc relacje wykluczające się - a może istnieć tylko jedna taka relacji.

• gdy oba podmioty decydują się pójść do sędziego - rozpoczyna się proces sądowy, owocujący nowymi relacjami prawnymi

• powstają relacje: Sędzia - Powód. Powód poddaje się wówczas władzy sędziego i rezygnuje z wykonywania swego uprawnienia - relacji względem przedmiotu spornego. Moment złożenia skargi powodowej jest momentem uzależnienia się powoda od sędziego. Jest to relacja władzy i przełożeństwa, jest ona zwielokrotniona.

• z chwilą przyjęcia przez sędziego skargi powodowej i wydania dekretu - powstają następne 3 relacje:

• sędziego do powoda - anulowane są relacje sprzed skargi powodowej, teraz są to relacji stron w procesie, oba podmiot maja obowiązki płynące z toku postępowania procesowego

• sędziego do pozwanego - jest to pierwsza relacja sędziego wobec pozwanego i ustanowienie go stroną w procesie

• sędziego do przedmiotu sporu - sędzia przejmuje rzecz sporną, przejmuje ją w depozyt. Zostaje ona wyłączona z roszczeń stron i podlega teraz sędziemu do momentu wydania wyroku stanowczego

Wydając dekret przyjęcia skargi powodowej sędzia powoduje:

• ustanowienie petenta zgłaszającego roszczenie stroną powodową

• ustanowienie strony pozwanej

• przejęciem w depozyt przedmiotu sporu

Strony mają prawny obowiązek poddania się sędziemu.

- gdy pozwany przyjmuje informację o procesie przyjmuje na siebie także obowiązki

• obecności w procesie na wezwanie sędziego

• odpowiadania na korespondencję i składania zeznań

• powstrzymania się od działania wobec rzeczy spornej

• przyjęcie do wiadomości, że rzecz sporna już mu nie podlega

Proces jest więc zwielokrotnioną relacją prawną. To instytucja formalno-prawną powstająca między stronami procesu i pomiędzy stronami a rzeczą sporną. W procesie powstają również relacje cząstkowe - są to poszczególne uprawnienia lub obowiązki powstałe w momencie przyjęcia skargi powodowej, są zobowiązujące dla stron i trwają do wydania wyroku.

LISTIS CONTESTATIO - ETAP II

To zawiązanie sporu, ustalenie formuły sporu /wątpliwości/, ustalenie przedmiotu sporu. Celem tego etapu jest uzyskanie decyzji sędziego przewodniczącego, która w trybie administracyjnym rozstrzyga o treści pytania, które jest przedstawione sędziemu lub sędziom do rozstrzygnięcia w procesie i na które ma się znaleźć odpowiedź w wyroku. Jest to więc ustalenie przedmiotu sporu w formie pytania zaczynającego się od słowa "czy". Taka konstrukcja pytania sprawia, że odpowiedź może być tylko "tak" lub "nie". W wyroku nie może być 3 możliwości. To pytanie jest faktycznie wątpliwością /dubium/, którą sędzia redaguje na podstawie skargi powodowej, /choćby owa skarga była napisana niefachowo/ i własnego rozeznania. Przykładowo:

• czy w przypadku małżeństwa X istnieje tytuł nieważności Y po stronie A

• czy powód udowodnił nieważność małżeństwa Y z tytułu X po stronie A

Sędzia redaguje te pytania w oparciu o:

• ścisłą i dokładną lekturę skargi powodowej

• załączone do niej dokumenty

• pisemną odpowiedź pozwanego na skargę powoda i dołączone do niej dokumenty

• ustną odpowiedź strony powodowej udzieloną podczas specjalnej sesji na wezwanie sędziego /odpowiedź musi być zaprotokołowana/

• inne argumenty uzyskane przez sędziego z innych źródeł /od innych osób/

Sędzia ma zgromadzić argumenty, aby rozpoznać właściwie przedmiot sporu.

Sposoby przeprowadzenia tego etapu:

• dekret sędziego wydany tylko na podstawie skargi powodowej, o ile skarga jest zredagowana w sposób pełny /bogata w treść/ i poprawnie /bez braków formalnych/

• na podstawie skargi i pisemnego oświadczenia stron /korespondencja ze stronami/. Chodzi tu o poinformowanie strony pozwanej o skardze i procesie. Oczekiwanie na pisemną odpowiedź strony pozwanego i dalsza korespondencja pomiędzy stronami /zwłaszcza w przypadku wątpliwości sędziego/. Sędzia nie musi stykać się bezpośrednio ze stronami, wystarczy korespondencja. W razie wątpliwości co do faktów przedstawionych w skardze sędzia winien się upewnić wysyłając ją pozwanemu z prośbą o ustosunkowanie się go do:

• roszczenia

• zarzutów stawianych w skardze, motywacji faktycznej, opisanych wydarzeń

• środków dowodowych proponowanych przez powoda

• czasami prosi też o odpowiedź na konkretne pytania, które wyjaśnią wątpliwość zwłaszcza gdy strony sobie przeczą i nie można przejść do dalszych etapów, bez wyjaśnienia tych wątpliwości.

• dekret sędziego na podstawie sesji sądowej z udziałem stron, połączonej ze wstępnym przesłuchaniem. W KPK1917 - było ono obowiązkowe. Obecnie zależy od decyzji sędziego. Jest to tzw. proces informacyjny - przesłuchanie celem przedstawienia stronom i potwierdzenie zasadności skargi.

• dekret sędziego wydany na postawie skargi, pisemnego oświadczenia stron /korespondencji/ i sesji przesłuchania stron - gdy brak jest pewności nawet w oparciu o korespondencję

Struktura czynności przy litis contestatio -

• analiza akt zgromadzonych - pism i protokołów z przesłuchań

• redakcja i wydanie dekretu

• notyfikacja dekretu - ma na celu powiadomienie stron o treści jaką sędzia proponuje w formule sporu. Dzięki temu strony maja czas na wniesienie sprzeciwu, propozycje zmiany formuły lub akceptacje. Dokonują tego na piśmie /przy akceptacji wystarczy milcząca zgoda i upływ czasu/

• gdy strona lub strony wnoszą prośbę o zmianę formuły lub jej poprawienie sędzia musi wszystko ponownie rozważyć i poprosić strony o powtórną opinię

• gdy upłynie określony czas sędzia wydaje dekret listis contestatio i albo podtrzymuje treść poprzedniego lub poprawia jego treść. Od tego dekretu nie można się już odwołać - jest to dekret mocny, z mocą dekretu przedstanowczego.

• przed tym dekretem nie można gromadzić dowodów

• po tym dekrecie nie można już zmieniać zakresu sporu, chyba że dekretem sędziego, na wniosek którejś ze stron , po zasięgnięciu opinii drugiej strony. Sędziemu nie można tego robić z urzędu. Musi to być wniosek stron. Podobnie obrońca węzła nie może proponować nowego tytułu nieważności małżeństwa, co najwyżej proponować rezygnację z jakiegoś tytułu

Formuły sporu możemy podzielić na:

• jednoczłonowe - proste, składające się z jednego pytania

• wieloczłonowe - 2,3 lub więcej pytań w formule

Formuły wieloczłonowe mogą być:

• o członach wzajemnie przyporządkowanych

• o członach równorzędnych

• formuły o członach równorzędnych - gdy pytanie jest zredagowane w formie jednego zdania, o roszczenia równorzędne, przy czym każde z tych roszczeń może stanowić odrębną formułę sporu /np. o prawo własności gruntu i budynków na nim/. Odpowiedź udzielona w wyroku musi być jednak odrębna dla każdego członu. Takie formuły ułatwiają prowadzenie procesu, gdyż dotyczą roszczeń między tymi samymi osobami i tego samego zakresu sporu. W formule więc może znaleźć się 2 tytuły ale są one wnoszone jedną skargą, stąd tez jedno litis contestatio /np. proces o nieważność małżeństwa z przyczyn psychicznych po obu stronach/

• formuły o członach wzajemnie przyporządkowanych - bardzo rzadko - gdyż istotą ich jest jednak kontrowersja /pytanie/ jako jeden przedmiot sporu, ale rozpisana na wiele wątpliwości cząstkowych. Przy czym wszystkie te elementy składają się na przedmiot sporu /np. dochodzenie ojcostwa - trzeba odpowiedzieć na to pytanie rozpatrując szereg cząstkowych faktów/. Takie formuły można czasami spotkać przy procesach o nieważność małż. z powodu przymusu i bojaźni /np. czy ona była przymuszana przez ojca, czy mogła się temu oprzeć, czy ojciec był despotyczny, czy miał powody by ja przymuszać/. Przy twierdzącej odpowiedzi na 1 z tych pytań można szybko rozstrzygnąć ową wątpliwość.

Tytuł sprawy może być ujęty w sensie:

• katalogowym - konkretna przyczyna nieważności wzięta z kodeksu

• procesowym - przyczyna uszczegółowiona

Udział stron w ustalaniu formuły sporu

• powód - do niego należy:

• inicjatywa procesowa /wniesienie skargi powodowej/,

• wybór sposobu postępowania dla zawiązania sporu /np. prośba o sesję zawiązania sporu/,

• wpływ na brzmienie formuły sporu przez prośbę o:

• rezygnację z jakiegoś tytułu i wprowadzenie na jego miejsce nowego

• rozszerzenie formuły sporu o nowy tytuł bez rezygnacji z poprzedniego

• zawężenie formuły sporu przez rezygnację z jednego lub więcej tytułów

• przedstawienie sędziemu informacji mogących wpłynąć na ukazanie sędziemu właściwego obrazu zaskarżanego małżeństwa /np. lista świadków/.

• pozwany - może zając jedno ze stanowisk:

• replika - czyli sprzeciw wobec skargi powodowej, zaprzeczenie faktom wskazanym przez powoda lub ich osłabieniu, a tym samym sprzeciw wobec tezy o nieważności małżeństwa

• zarzut - oprócz repliki czyli zaprzeczeniu twierdzeniom powoda, pozwany może wykazać, że skarga jest bezpodstawna ponieważ:

• powód nie ma zdolności występowania w sądzie

• sprawa jest już rozstrzygnięta przez inny sąd Biskupi

• tytuł nieważności podany w skardze jest łatwy do obalenia przez wskazanie jakiegoś dokumentu, lub podane fakty są nieprawdziwe

• poparcie skargi powodowej - nie wnosi sprzeciwu i chętnie współpracuje z sądem

• skarga wzajemna - łączne zaskarżenie ważności małżeństwa - przez zgłoszenie np. skargi wzajemnej z innego tytułu

• niewstawiennictwo w sądzie - proce toczy się bez udziału pozwanego

• obrońca węzła - patrz wyżej

INSTANCJA SPORU - kan. 1517

Jest to sądowy przebieg sporu, czyli zespół czynności sądowych ukierunkowanych na rozpoznanie i rozstrzygnięcie sporu - jest to realizacja powództwa wniesionego do sądu. Etapy instancji sporu:

• rozpoczyna się wezwaniem strony pozwanej /notyfikacja/

• ustalenie formuły sporu

• postępowanie dowodowe

• ogłoszenie akt - publikacja

• dyskusja sprawy

• wydanie wyroku

Wyrok nie jest jedynym sposobem zakończenia instancji sporu. Możliwe jest zakończenie instancji przez:

• zawarcie ugody

• rozstrzygniecie polubowne

• zawieszenie instancji - w przypadku śmierci strony procesującej się, utraty przez nią urzędu ze względu na który działa, zmiana jej stanu /ubezwłasnowolnienie strony/

• umorzenie instancji - gdy strony z własnej winy nie podejmują działania przez 6 miesięcy. Następuje mocą samego prawa nawet wobec małoletnich. Tracą swą moc akta procesu /np. wezwania/, nie zaś sprawy /np. zeznania świadków, dokumenty, opinie biegłych/. Zostaje przywrócony stan prawny sprzed wniesienia powództwa

• zrzeczenie się instancji przez powoda. Może on jednak w innym czasie wytoczyć nowy proces w tej sprawie. Strona przeciwna mimo zrzeczenia się powoda może żądać kontynuacji procesu, lub zaakceptować zrzeczenie się z pewnymi warunkami. Przy dobru publicznym przed przyjęciem zrzeczenia się, sędzia musi wysłuchać promotora sprawiedliwości i ewentualnie defensora. Przyjęte zrzeczenie się odnośnie akt sprawy rodzi te same skutki co umorzenie instancji

INSTRUKCJA SPRAWY - DOWODZENIE - POSTĘPOWANIE DOWODOWE - ETAP III

Dowodzenie to czynność polegająca na przedstawieniu sędziemu w odpowiedniej formie szeregu argumentów zdolnych wytworzyć w jego umyśle przekonanie o prawdziwości badanych przez niego okoliczności. Przedmiotem dowodzenia są więc fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Jest to najdłuższy z etapów, zajmujący najwięcej czasu. Etapy dowodzenia.

• zgłaszanie dowodów przez strony,

• przeprowadzanie dowodów, gromadzenie ich i przedkładanie,

• publikacja i dalsze dowodzenie,

• dekret zamknięcia postępowania dowodowego, jest to dekret z mocą dekretu przedstanowczego.

Po litis contestatio sędzia daje stronom czas na zgłaszanie środków dowodowych. Wyznacza on termin.

Dowody procesowe - pojęcie

• wg Śliwińskiego dowód to:

• to przebieg rozumowania, które prowadzi do sądu o pewnych rzeczach,

• samo przeprowadzenie dowodu,

• ostateczny wynik procesu myślowego mającego dać osąd,

• dowód utożsamiany jest często ze źródłem poznania,

• środek dowodowy zaś jest rozumiany jako rzecz tworząca podstawę dowodu - np. zeznania świadka

• wg Cieślaka:

• zmysłowa percepcja środka dowodowego przez organ procesowy w trakcie przyjmowania dowodu - np. oględziny sądowe,

• czynność myślowa zmierzająca do wydobycia okoliczności pozwalających na wyciągnięcie wniosków o tym co dokonano,

• odmiana rozumowania w logice i matematyce,

• fakt dowodowy = środek dowodowy /np. alibi/

Dowód jest przez nich rozumiany jako środek dowodowy

- wg Ks. A. Dzięgi

• źródło dowodowe - to osoba lub rzecz z których pochodzi dowód, czyli środek dowodowy

• środek dowodowy - to nośniki informacji o fakcie podlegającym udowodnieniu np. wyjawienia, zeznania, opinia biegłych, cechy charakterystyczne rzeczy, miejsce.

• przedmiot dowodu - to fakt podlegający udowodnieniu. Może to być fakt główny lub drugorzędny

• fakt główny, ten którego przedmiotem jest zdarzenie mające znamiona przestępstwa,

• fakt drugorzędny - w którym istnieje lub nie istnieje możliwość wyciągnięcia wniosku o istnieniu faktu głównego.

• czynności dowodowe - polegają na poszukiwaniu, ujawnianiu lub konfrontowaniu dowodów, celem dostarczenia materiałów do ustaleń faktycznych,

Klasyfikacja dowodów

• ze względu na ilość źródeł

• pierwotne - to niepochodne źródło argumentów z tzw. "pierwszej ręki"

• pochodne - to wtórne źródło np. świadek ze słyszenia, opinia biegłych, kopia dokumentu;

• ze względu na charakter dowodu

• osobowe;

• rzeczowe;

• ze względu na zawartość i treść intelektualną w dowodzie

• pojęciowe - posiadające treści intelektualne; np. wyjaśnienia, zeznania, opinie biegłych, treść dokumentów

• zmysłowe - mają treści pozaintelektualne; właściwości osoby, rzeczy, miejsca

• ze względu na ujawnianą wartość dowodową

• bezpośrednie - dotyczą wprost faktu głównego;

• pośrednie - poszlakowe - dotyczą faktów drugorzędnych;

• ze względu na genezę źródeł

• przypadkowe - naturalny stan rzeczy,

• z przeznaczenia - tworzone w procesie - treść protokołu, zeznania świadków ze słyszenia, czy oględziny;

• ze względu na stronę formalną dowodu:

• ścisłe - przeprowadzenie dowodu w trybie procesowym - są ujęte w protokołach,

• swobodne - nie są przeprowadzone w trybie procesowym;

• ze względu na znaczenie dla procesu:

• wystarczalne - jeśli dostarczają pełnego dowodu i sędzia może wyrobić sobie słuszny pogląd;

• niewystarczalne - fakt można no ich podstawie uznać tylko za prawdopodobny

Celem tego etapu jest:

• przedstawienie wobec sędziego wszystkich argumentów, które mogłyby go skłonić do uznania, że teza powoda jest słuszna, ale też argumentów innych ukazujących jej bezzasadność

• przedłożenie takich środków dowodowych do akt sprawy, które mogłyby być źródłem cennych informacji

• uaktywnienie stron procesu. Procesem kieruje przewodniczący składu sędziowskiego, ale aktywność winne przejawiać same strony. Obowiązkiem powoda jest nie tylko zgłosić roszczenie, ale i uzasadnić je przez przywołanie stosownych argumentów. Pozwany ma nie tylko negować tezy powoda ale także przedstawić swoje argumenty.

Te prawa stron są oparte o przepisy prawa powszechnego ale i prawa procesowego skłaniającego strony do aktywności wobec sędziego.

Obowiązek udowodnienia faktu

Ciężar przeprowadzenia dowodu spoczywa on na tej stroni, która z tego faktu wywodzi skutki prawne - w myśl zasady incubit probatioqui dicit non qui negat. A więc w wypadku tezy przedstawionej przez powoda winien on ją poprzeć dowodami. W przypadku zaś zarzutu procesowego ciężar dowodzenia spoczywa na pozwanym. Podobnie ciężar dowodzenia spoczywa na promotorze sprawiedliwości jeśli on wytacza powództwo w obronie dobra publicznego. Nie wymaga dowodzenia:

• domniemanie przewidziane w ustawie

• fakty przytoczone przez jedną ze stron i potwierdzone przez drugą

Niektórych faktów nie da się udowodnić a wystarczy je tylko uprawdopodobnić

Ogólny mechanizm przeprowadzenia każdego dowodu:

Instrukcja sprawy ma swoją strukturę, która ukazuje sposób działania stron wobec sędziego ale i stosownie wobec niego każdego środka dowodowego. Można wyróżnić następujące fazy instrukcji sprawy:

• faza pierwsza - zgłaszanie dowodów

• gdy wydano dekret litis contestatio - sędzia daje czas na zebranie środków dowodowych przez strony i określa termin do kiedy mogą być one zgłaszane

• zgłoszenie środka dowodowego jest czymś innym niż jego zapowiedź w skardze powodowej, nawet jeśli by była ona bardzo poprawnie i dokładnie zredagowana wraz z danymi np. odnośnie świadków /np. adresy/. Informacje w skardze są traktowane nadal tylko jako zapowiedź /informację o rodzaju dowodów/ ale nie jest to jeszcze zgłoszenie.

• gdy sędzia daje czas na zgłoszenie dowodów, należy zgłosić dane szczegółowe odnośnie źródła informacji mogącego być środkiem dowodowym - np. dane osobowe świadka, adres, rodzaj relacji ze stroną

• gdy po upływie czasu strona nie zgłosiła dowodów, sędzia rozstrzyga czy wyznaczyć czas dodatkowy, czy też uznać, że strona zrezygnowała ze zgłaszania dowodów

• faza druga - konsultacja zgłoszonych dowodów ze stronami

• następuje konsultacja zgłoszonych środków dowodowych i powiadomienie o nich drugiej strony

• sędzia musi wyznaczyć czas, aby przeciw środkom dowodowym jednej strony mogła zgłosić swe zastrzeżenia druga strona

• zgłoszenie zastrzeżenia oznacza - wskazanie przez stronę na okoliczność, która nie dopuszcza możliwości, aby ten środek dowodowy miał być w procesie źródłem informacji /trzeba to umotywować/. Jest to uprawnienie a nie obowiązek strony

• gdy są już zgłoszone zastrzeżenia, sędzia w formie dekretu decyduje, czy przyjąć proponowane środki dowodowe /uprawnienie do zgłoszenia dowodu ma pozwany, dla powoda jest to obowiązek inaczej oznaczałoby to, iż rezygnuje ze sprawy/

• strony nie tylko zgłaszają zastrzeżenia ale i dodatkowe środki dowodowe /w sytuacjach wyjątkowych i to korzystne dla procesu/

• w dekrecie przyjęcia środków dowodowych sędzia określa czas, miejsce i sposób składania środków dowodowych

• czas - w którym normalnie ma być przedstawiony dowód /dokument, świadek, biegły/

• miejsce - czy w siedzibie sądu czy poza /np. przesłuchani świadków w parafii, wizja lokalna/

• sposób - okoliczności i czynności, kto je będzie wykonywał /np. kto będzie przesłuchiwał świadka, czy dokument ma być przedstawiony w kopii czy oryginale /

• sędzia sam ocenia moc przedstawionych środków dowodowych, jest tu nieskrępowany

• wszystkie czynności związane z gromadzeniem dowodów wykonuje przewodniczący trybunału, bądź zleca to któremuś z sędziów, bądź wprowadza audytora /ze składu sędziowskiego lub innego sędziego/

• gdy wykonano czynności, które mogły być wykonane, przewodniczący zarządza publikację akt sprawy

• faza trzecia - publikacja akt sprawy

Publikacja akt to udostępnienie stronom do wglądu wszystkich akt sprawy: protokołów, treści zeznań, zgromadzonych dokumentów. Celem jest zapoznanie stron z treścią środków dowodowych zgłoszonych przez sama stronę lub przez stronę przeciwną.

• przy środkach dowodowych wprowadzonych przez tę samą stronę ma się ona wypowiedzieć, czy dały one tę informację, jaka strona wnosząca dowód zakładała /np. świadek podał tę informację jaką sobie strona życzyła/. Strona wobec wniesionych przez siebie środków dowodowych może uznać, że:

• przedstawione dowody dały te informacje na których stronie zleżało i tylko te

• dowody nie dały tej informacji - przyniosły mniejszy efekt niż zamierzano

• z dowodów uzyskano informację, których nie przewidziano i które mogą wpłynąć na końcowy efekt negatywnie lub pozytywnie

• przy środkach dowodowych strony przeciwnej strona powinna określić w jakiej relacji stoją one do tezy procesu i środków przez nią zgłoszonych. Może wówczas dojść do wniosku, że:

• środki dowodowe strony przeciwnej osłabiają lub obalają tezę procesową i można przegrać proces - trzeba więc zgłosić nowe dowody

• dowody strony przeciwnej nie osłabiają tezy procesowej, ale osłabiają informacje wynikające z przedstawionych przez siebie dowodów - potrzeba wzmocnienia własnych dowodów lub wykazania, że dowody strony przeciwnej nie są uczciwe

• dowody strony przeciwnej wspierają tezę procesową

Publikacja akt może skończyć się na różne sposoby. Każda ze stron może:

• zgłosić dodatkowe środki dowodowe, ale trzeba uzasadnić dlaczego nie zgłosiło się ich wcześniej /udowodnić, że nie było w tym podstępu/ i wykazać, że nowe informacje będą istotne dla sprawy:

• wzmocnią środki dowodowe już przedstawione

• osłabią środki dowodowe strony przeciwnej

• osłabia tezy strony przeciwnej

• poprosić o powtórzenie któregoś ze środków dowodowych przez siebie zgłoszonych /np. przesłuchania świadków/ ponieważ nie dały one pełnych informacji

• zaakceptować stan aktualny - stwierdzić wystarczalność dowodów i akt do wydania wyroku

Tego typu decyzje strony mogą podjąć na miejscu lub poprosić sędziego o dodatkowy czas do namysłu. Gdy strona chce zgłosić nowy dowód, sędzia musi dać czas na przedstawienie tego dowodu. Gdy sędzia wyznacza czas do namysłu a strona milczy, oznacza to rezygnację z wprowadzenia nowych dowodów i akceptację zakończenia dochodzenia dowodowego. Sędzia najczęściej nie chce nowych dowodów gdyż oznacza to, że zgromadzono wystarczającą ilość dowodów i że trybunał działał prawidłowo. Gdyby jednak strona zgłosiła zastrzeżenia, sprawa cofa się do 2 etapu - sędzia musi o tym powiadomić druga stronę i po wyznaczonym czasie wydać znów dekret przyjęcia dowodu, znów dać czas i możliwość przedstawienia dowodu i wydobycia potrzebnych informacji, ponownie publikacja akt /dla wszystkich stron, nawet jeśli nie zgłaszały nowego dowodu/. Ta kolejna publikacja akt może się zakończyć podobnie jak pierwsza /akceptacja lub prośbą o wprowadzenie nowych dowodów/. Podczas nowej publikacji pozwany może wnieść nowy środek dowodowy, a sędzia musi rozstrzygnąć czy nie jest to podstęp, zamierzona zwłoka, czy nowy dowód coś wnosi do sprawy i może nowego dowodu nie dopuścić do sprawy. Jeśli żadna ze stron nie zgłasza nowych dowodów lub sędzia nie dopuszcza nowego zgłoszonego dowodu - wydaje dekret zamknięcia postępowania dowodowego - dekret mocny.

ŚRODKI DOWODOWE

Źródło dowodowe jest to każda okoliczność, którą strona procesowa może przedłożyć sędziemu, aby go przekonać o prawdziwości swojego roszczenia. Można przedłożyć wszelkiego rodzaju dowody, które wydają się pożyteczne dla rozpoznania sprawy i są godziwe /kan.1527/. Źródła dowodowe są zbierane po ustaleniu formuły sporu, gdy już wiadomo jakie wątpliwości sąd ma rozstrzygnąć. Dopuszczenie dowodu następuje na drodze wydania przez sędziego odpowiedniego dekretu o przeprowadzeniu dowodu. Zbieraniem dowodów zajmuje się najczęściej audytor /w niektórych przypadkach także świecki /. Sędzia może odmówić przyjęcia dowodu jeśli uważa iż:

• nie wnosi on nic do sprawy

• dany fakt nie wymaga udowodnienia

• dana okoliczność została już dostatecznie wyjaśniona

Zgłaszanie źródeł dowodowych:

• przedłożenie sędziemu dokumentów w oryginale albo wiarygodnej kopii lub odpisie,

• wskazanie danych personalnych świadków,

• propozycja ewentualnych biegłych prywatnych,

• propozycja innych środków dowodowych.

Rodzaje środków dowodowych w KPK - dowody wyliczone w KPK są podstawowe, ale sędzia nie musi się do nich ograniczać

• oświadczenia stron

• zeznania świadków

• dokumenty

• domniemania

• opinie biegłych

• oględziny sądowe

• wizja lokalna

Cel etapu instrukcji sporu

Przedstawienie sędziemu dowodów, które miałyby go przekonać o prawdziwości przedstawionej tezy. Działaniem kieruje przewodniczący zespołu sędziowskiego, ale aktywność w przedstawianiu tych dowodów należy do stron procesowych. Powód przedstawia dowody za ważnością swojej tezy, jest to jego obowiązek. Pozwany przedstawia dowody przeciw tezie powoda, jest to jego uprawnienie.

1. Oświadczenie stron

Kan. 1530 - sędzia, aby wykryć prawdę może zawsze przesłuchać strony. Nie powinien z tego rezygnować, gdy któraś ze stron o to wnosi. Należy przesłuchać wówczas obie strony nawet jeśli jedna z nich o to prosi. Jeżeli stroną jest osoba prawna sędzia przesłuchuje jej przedstawiciela.

Kan. 1531 - strona winna odpowiadać i wyznać całą prawdę, chyba, ze chodzi o przestępstwo wówczas strona nie ma obowiązku odpowiadać. Gdy strona odmawia odpowiedzi lub milczy sędzia ma sam zdecydować jakie to ma znaczenie dowodowe dla faktów - czy strona wie o czymś i chce to zataić, czy nie wie o tym fakcie.

Przysięga jest to przywołanie, wezwanie Boga na świadka, że mówię się prawdę. W sprawach dotyczących dobra publicznego przysięga jest wymagana /np. przy sprawach małżeńskich/. W innych sprawach sędzia może przyjąć zeznanie bez przysięgi - on decyduje o tym czy z przysięgi zwolnić. Przysięga ma wpływ na późniejszą ocenę zeznań. Jeżeli sędzia zwalnia z przysięgi, musi podać powód /może to zrobić sam notariusz/, motyw musi być podany. Szczególnie zeznania świadków są głównym momentem w procesie, ale też gdy strony stają wobec sędziego i prezentują pełne swoje stanowisko w tej sprawie i to pod przysięgą.

Oświadczenie stron - declaratio - oznacza wyjaśnienie, sprecyzowanie, skonkretyzowanie, uszczegółowienie. Jest to nie tylko uzewnętrznienie myśli podmiotu składającego wyjaśnienie, ale też działanie strony w celu wyjaśnienia tego co wątpliwe. W praktyce sądowej trudno się dopatrzyć różnic w oświadczeniu stron i zeznaniu świadków. Podobnie trzeba wezwać strony, zadać pytania, spisać odpowiedzi, poprosić o podpis zeznań. Teoria wskazuje jednak, że są różnice miedzy zeznaniem stron a dowodem ze świadków.

• świadek zeznaje o sprawach i rzeczach do których nie ma odniesienia emocjonalnego, strona mówi o tym, co przeżywa, co jest jej bliskie - ma podejście subiektywne

• strona odpowiadając na pytania sędziego mówi nie tylko o faktach, ale także je komentuje, gdy świadek jest pytany tylko o fakty bez ich interpretacji

• strona w ramach zeznań może składać oświadczenia woli /np. koszt procesu, zgoda na biegłego/, świadek nie może o tym decydować

Oświadczenia stron są bardzo ważne, ponieważ:

• nikt lepiej od nich nie zna wydarzeń, które ich bezpośrednio dotyczą,

• jeśli strona jest osobą wierzącą, to zakłada się, że może w takim samym stopniu współpracować jak świadek, czyli, że jego zeznania nie są mniej cenne, niż informacje uzyskane od świadka, nie wolno bowiem twierdzić, że strona chce wygrać proces i jej oświadczenia są mniej ważne niż świadka, chyba że są ku temu istotne argumenty. W KPK 1917 nie dawano wiary zeznaniom strony, szczególnie jeśli mówiła na swą korzyść - uważano, że chce wówczas osiągnąć wyrok korzystny dla siebie. Obecnie nawet jeśli zeznania stron są sprzeczne przyjmuje się ich prawdziwość o ile nie udowodni się czegoś innego, ponieważ każda ze stron na pewne sprawy może patrzeć inaczej, jest to uzasadnione przez psychologię. Doznania pozytywne po upływie czasu są wyidealizowane, a doznania krzywdzące po upływie czasu są przejaskrawione,

Kryteria wiarygodności zeznań:

• ogólny poziom intelektualny, chodzi nie tylko o wykształcenie, ale także o biegłość w danej dziedzinie

• ogólny poziom etyczno - moralny

• wola współpracy z sądem, czy chce to czynić czy też nie

• wewnętrzna zgodność i spójność zeznań tej osoby

• zgodność z zeznaniami innych osób i z treścią innych dowodów

• przysięga

• zeznawanie na własną niekorzyść

Zasada interpretacyjna, gdy zeznania stron są rozbieżne zeznania:

• jeśli każda ze stron mówi o sytuacjach przykrych lub negatywnych należy pamiętać o tym, że z upływem czasu idealizuje się doznania przyjemne a przejaskrawia się doznane krzywdy

• jeżeli strony zgadzają się w istotnych faktach: daty, miejsca wydarzenia należy uznać że mówią prawdę - fakty trzeba nałożyć na siebie, a doznania natury emocjonalnej trzeba po prostu spróbować uzgodnić,

• jeżeli nie ma argumentu przeciw wiarygodności, to trzeba te zeznania uznać za wiarygodne,

• jeżeli strona zeznaje pod przysięgą, to trzeba uznać, że mówi prawdę, gdyż odpowiada za to przed Bogiem

Sędzia może zrezygnować z wydobycia oświadczenia strony, gdy ona uporczywie odmawia stawienia się i udziału w procesie i jednocześnie nie stanowi to zagrożenia dla wyroku.

Przyznanie się sądowe wg kan. 1535 - to stwierdzenie przez stronę jakiegoś faktu przeciwko sobie wobec właściwego sędziego. Takie przyznanie się w sprawie dotyczącej dobra prywatnego zwalnia inne strony od obowiązku dowodzenia /kan. 1536/. Gdyby jednak przyznanie się zostało wymuszone nie ma mocy prawnej. W przypadku dobra publicznego oświadczenie stron i przyznanie sądowe nie mają skuteczności pełnego dowodu /kan. 1536 p.2/, gdyż może tu wchodzić interes prywatny stron np. w sprawie o nieważność małżeństwa, gdy obu stronom zależy na jej stwierdzeniu. Pełną wartość ma wówczas gdy inne dowody je potwierdzają.

Rodzaje przyznania sądowego:

• pisemne lub ustne

• samorzutne lub sprowokowane /np. przez pytania/

• dobrowolne lub wymuszone /pod przymusem, bojaźnią/

• wyraźne lub milczące

• zwykłe /strona przyznaje rację przeciwnikowi/ lub kwalifikowane / przyznaje rację z zastrzeżeniem/

• złożone /gdy potwierdza 2 różne fakty ze sobą powiązane/

• podzielne /gdy uznaje tylko część racji/ lub niepodzielne /całość racji/

Przyznanie pozasądowe - to tez zeznanie na własną niekorzyść a potwierdzenie tezy przeciwnika. Jest ono najczęściej złożone poza sądem, zawarte w pamiętnikach, rozmowach z innymi lub w listach strony. Nie może ono stanowić pełnego dowodu a jego ocena należy do sędziego.

2. Dowód z dokumentów

Potocznie to przedmiot zapisany informacją i podpisany/ najczęściej papier/, stanowiący uzewnętrznienie jakiejś myśli i będący źródłem informacji. Przekazują one informację utrwaloną. Elementami dokumentu są:

• kto twierdzi - autor

• co twierdzi - treść

• kiedy - czas podania informacji

• na czyj użytek - adresat

Drugorzędne jest to jaki użyto środek piśmienniczy /papier, fotokopia, tabliczka, dyskietka/ lub taśma magnetofonowa, fotografia, mapy, rysunki. Ważne jest jednak by zapis informacji był sporządzony w taki sposób by inni mogli go odczytać. By dokument miał wartość musi być wiarygodny - brak fałszerstwa.

Rodzaje dokumentów

• urzędowe /publiczne/ - stwierdzają one fakt prawny, wydane są przez osobę w ramach pełnionego urzędu i wydane celem potwierdzenia tych faktów

• prywatne - pozostałe dokumenty wydane przez osoby prywatne

• kościelne - wydane przez kościelne osoby prawne

• cywilne - te które w świetle prawa danego miejsca za takie uchodzą

Dokument publiczny - urzędowy wg kan. 1540 p.1:

• autor - pełni kościelny urząd publiczny

• treść - stwierdza fakt prawny

• data - od kiedy ma moc prawną i kiedy ją traci, a także data wydania dokumentu

• adresat - konkretny podmiot /lub wskazany ogólnie/, któremu przysługuje prawo na podstawie dokumentu

Mają moc dowodową we wszystkim co się w nich stwierdza wprost i zasadniczo /kan.1541/. Sędzia ma je przyjąć /np. świadectwo ślubu/. Ale sędzia może jego wartość dowodową oceniać swobodni.

Dokument prywatny - mogą być sporządzane przez osoby prywatne, lub osoby publiczne ale nie w ramach pełnionego urzędu. Są jednak dokumenty:

• nieurzędowe - ściśle prywatne np. listy, które sporządza osoba prywatna na użytek innej osoby prywatnej

• nieurzędowe o charakterze publicznym

Wg kan. 1542 - dokument prywatny uznany przez stronę lub dopuszczony przez sędziego /wolna decyzja/ ma moc:

• przeciwko autorowi - jak przyznanie się poza sądowe

• przeciwko obcym - jak oświadczenie stron

Wiarygodność dokumentu należy przyjąć jeśli jest on autentyczny i integralny.

• dokument autentyczny to:

• oryginały

• kopie urzędowe lub duplikaty sporządzone przez tego samego autora co oryginał

• odpisy dokumentów - sporządzony przez notariusza, powtarza identyczną treść, układ. Nie ma jednak podpisu autora a jedyni informacja o nim i o pieczęci i jej treści

• opis dokumentu - inny niż odpis dok., jest to raczej protokół z oględzin dokumentu, potwierdzony przez notariusza. Dziś już nie stosowany.

• potwierdzenie kserokopii - musi być opieczętowana, stwierdzona zgodność z oryginałem na każdej kartce /pieczęć i podpis/

• kopia jako wydruk z komputera - na każdej kartce potwierdzenie z godności z oryginałem

• dokument integralny - czy jest czytelny, czy jest nośnikiem informacji, czy ma istotne 4 elementy dokumentu

Prezentacja dokumentu

• strona ma obowiązek przedstawić dokument jako środek dowodowy

• nie ma takiego obowiązku jeśli istnieje niebezpieczeństwo szkody lub wyjawienia tajemnicy, która winna być zachowana

• gdy jest możliwość przepisania części dokumentu bez w/w niedogodności sędzia może to nakazać

• dokument publiczny - ma moc dowodową we wszystkim co się w nich stwierdza wprost i zasadniczo /kan.1541/

• dokument prywatny uznany przez stronę lub dopuszczony przez sędziego ma moc przyznania się pozasądowego /dla autora/ i oświadczenia stron dla innej osoby

3. Dowód z zeznań świadków

Jest to podstawowy, najczęściej stosowany i przeprowadzany dowód we wszystkich procesach pod kierownictwem sędziego. Świadkowie są obowiązani do wyjawienia prawdy.

Świadek jest to osoba, która osobiście coś przeżyła a obecnie przekazuje o tym informację innym osobom. To osoba która byłą przy sporządzeniu jakiegoś aktu prawnego, mogąca udzielić informacji o jakimś wydarzeniu na podstawie własnych spostrzeżeń. Jest ona wezwana przez sędziego, aby stawiła się wobec niego i by osobiście podała informacje dotyczące faktu posiadania pewnej wiedzy z własnych spostrzeżeń lub z trzeciego źródła. Istotny jest element wezwania /citatio/ przez sędziego, dopiero wtedy osoba jest świadkiem w sensie procesowym. Źródłem informacji mają być jego spostrzeżenia i fakty a nie wiedza /ocena faktu czy stanowiska stron/. Świadek nie powinien być zainteresowany w przedmiocie sporu /chodzi o brak korzyści z wyroku/, ma to być osoba obiektywna. Jeśli ktoś jest świadkiem, zakłada to wymóg jego obecności w procesie, ale przede wszystkim, jego obecności przy tym zdarzeniu, o którym ma zeznawać.

Podział świadków:

• kwalifikowany - czyli urzędowy - zeznaje o czynnościach dokonanych przez siebie lub wobec siebie w związku z jego urzędem - np. ksiądz asystujący przy ślubie. Ich zeznania mają szczególną wartość i zwykły - zeznający jako zwykły obywatel

• naoczny - bezpośredni - tzw. świadek z pierwszej ręki - przekazuje informacje o osobistych przeżyciach, informuje kiedy fakt miał miejsce i co się wtedy wydarzyło i ze słyszenia - pośredni - świadek z drugiej ręki - stwierdza jakiej treści informację otrzymał od trzeciej osoby, od kogo ją otrzymał i kiedy.

• zaprzysiężony i niezaprzysiężony

• zgodny /zeznający jednakowo z innymi/ i odosobniony /świadectwo sprzeczne lub uzupełniające inne/

• merytoryczny - zeznający o faktach dotyczących sprawy i poręczyciel - potwierdza uczciwość innych

• wiarygodny i podejrzany

• powołany przez strony i z urzędu

Dowód ze świadków dopuszcza się we wszystkich sprawach /kan. 1547/. Trzeba zawsze jednak zwrócić uwagę na :

• funkcjonowanie władz poznawczych świadka, czy nie ma zaburzeń w odbieraniu bodźców zew.

• zdolność zapamiętywania i przechowywania ubiegłych doświadczeń /czy ma dobrą pamięć/

• prawdomówność i brak skłonności do fantazjowania

Przebieg dowodu z zeznań świadków:

• strona zapowiada udział świadka, jeszcze przed litis contestatio, nie ma to kategorii bezwzględności.

• po litis contestatio, strona zgłasza świadka, podaje jego dane i adres do korespondencji oraz podaje okoliczności, o których świadek może zeznawać - tzw. artykuły dowodowe /fakty o których może powiedzieć/

• sędzia przeprowadza wstępny sondaż o zasadności dowodów. Sąd prosi proboszcza o świadectwo kwalifikacyjne. Sędzia może się do niego odwołać, gdy ma jakąś wątpliwość. Są to wiadomości tylko do prywatnej wiedzy sędziego.

• konsultacja z drugą stroną. Sędzia daje czas na ustosunkowanie się do tych osób. Strony mają czas na wykluczenie świadków. Strona może wtedy napisać do sędziego prośbę, aby danej osoby nie dopuszczał do udziału w procesie i podaje jednocześnie motywacje.

• sędzia podejmuje decyzje swoim dekretem i w ten sposób dopuszcza świadków.

• sędzia musi rozstrzygnąć czy już podane są zagadnienia, na temat których świadek ma zeznawać.

• stronę, która zgłosiła świadka, sędzia powinien wezwać, by poinformowała o co można pytać świadka.

• sędzia wyznacza termin, miejsce i osobę przesłuchującego, czyli osobę audytora. Jest to wtedy odrębny dekret. Termin musi być na tyle odległy, by uwzględnić czas dojścia pisma, godziny pracy, czas dojazdu. miejscem jest oczywiście sąd, ale może być też dom.

Rekwizycja jest wtedy, gdy sędzia prosi by przesłuchanie lub wykonanie innej czynności było na terenie innego sądu, wtedy przesyła się instrukcję, wg której osoba ma być pytana. Muszą być wtedy bardzo precyzyjnie napisane pytania dla delegata sędziego, który będzie tej rekwizycji dokonywał.

Wezwanie świadka następuje listem poleconym lub przez posłańca, kopia musi pozostać w sądzie. Chodzi o pewność dotarcia wezwania do osoby. Jeżeli osoba wezwana nie przyjdzie, należy ją wezwać drugi raz, chyba że jej wezwanie nie jest już istotne. Jeżeli jednak drugi raz osoba sobie to zlekceważy, to się ją pozostawia i nie ma wobec niej żadnych sankcji. Mówi się nie tylko o powiadomieniu świadka, ale także i przede wszystkim o wezwaniu świadka: notyfikacji i cytacji świadka.

Przesłuchanie świadka /kan. 1558-1571/

• przesłuchanie jest zazwyczaj w siedzibie trybunału chyba, że sędzia zadecyduje inaczej

• przy przesłuchaniu nie mogą być obecne strony tylko ich adwokaci lub pełnomocnicy

• świadkowie są przesłuchiwani pojedynczo i osobno. Razem tylko dla konfrontacji i wyjaśnienia sprzeczności

• na początku są pytania personalne, generalne, generalia. Należy zidentyfikować osobę, zbadać jej stosunek do stron i źródło informacji.

• sędzia ma uświadomić, że świadek ma mówić całą prawdę i samą prawdę, odebrać od niego przysięgę, a jeśli nie chce jej złożyć ma być przesłuchany niezaprzysiężony

• złożenie przysięgi przez świadka na krzyż i biblię. Przysięga musi być udokumentowana, ma być złożony podpis osoby przysięgającej i audytora.

• za redakcję pytań jest odpowiedzialny przewodniczący przesłuchania, czyli audytor w tej sprawie, jeden z sędziów zespołu sędziowskiego. Należy je redagować wg zagadnień podawanych przez strony. Pytania redaguje się na piśmie, ale te ważniejsze, dodatkowe pytania, nie muszą być na piśmie. Chodzi o wydobycie pełnej informacji. Istotniejsze są odpowiedzi, większy nacisk kładzie się na odpowiedź. Obrońca węzła ma obowiązek zgłaszać zagadnienia do przesłuchania. Pytanie nie zawsze zdąży się zapisać, ale odpowiedzi muszą być wszystkie zapisane, nie muszą być numerowane.

• gdyby się coś działo w czasie przesłuchania interesującego, jakaś szczególna obserwacja, protokołujący powinien dokonać opisu sytuacji, to co protokołujący widział.

• świadkowie zeznają ustnie, bez czytania. Odpowiedź ma być dokładnie /dosłownie/ spisana przez notariusza

• przesłuchanie kończy się formułą: “Nie mam nic więcej do dodania. Powyższe przesłuchanie zostało mi odczytane, ja je potwierdzam i podpisuję”.

• zeznania zawsze pisze się w pierwszej osobie. Gdyby osoba przesłuchiwana chciała cos zmienić, to trzeba to napisać na końcu protokołu lub zaznaczyć na marginesie. Wtedy potrzebna jest parafka.

• protokół jest podpisywany przez wszystkich obecnych. Do sędziego należy z zeznań stron i świadków, tych różniących się zeznań, odtworzyć możliwie pełny przebieg wydarzeń. W sądzie nie należy mnożyć świadków, bo powtarzają się informacje. Z zasady nie wraca się do rzeczy już wiadomych.

• zeznania świadków muszą być potem opublikowane: każda ze stron zapoznaje się z treścią przesłuchania. Strona musi się przekonać czy świadek wszystko wie czy też zawiódł. Strona, która zgłosiła świadka musi po publikacji zdecydować czy już wszystko zostało powiedziane czy też potrzebne jest uzupełnienie innego świadka, albo podpowiedź strony, o co jeszcze zapytać.

• można drugi raz wzywać świadka, jeśli sędzia uzna to za konieczne i pożyteczne.

• strona musi się zapoznać z zeznaniami świadków strony przeciwnej, po to by móc się bronić.

Sędziowska ocena zeznań świadka /kan. 1572-1573/

• sędzia może zażądać świadectwa kwalifikacyjnego

• ma ocenić stan osoby i jej uczciwość

• czy zeznawała na podstawie wiedzy własnej czy ze słyszenia od innych

• czy jest stała i zgodna w swych zeznaniach czy chwiejna i niepewna

• czy jej zeznania są potwierdzone przez innych świadków lub inne dowody

• zeznania jednego świadka nie mogą być pełnym dowodem, chyba że jest to świadek kwalifikowany

Od zeznań jako świadkowie są zwolnieni - kan. 1548

• duchowni z racji tego co wiedzą ze spowiedzi lub kierownictwa duchowego

• urzędnicy, lekarze, adwokaci i ci których wiąże tajemnica zawodowa

• ci, którzy ze swego zeznania obawiają się dla siebie lub bliskich zniesławienia lub innego poważnego zła

Wykluczeni jako świadkowie są /kan.1550/

• ci, którym prawo tego zabrania

• małoletni /poniżej 14 roku życia i upośledzeni umysłowo - chyba że sędzia ich zawezwie

• kapłani w sprawach poznanych na spowiedzi nawet jeśli petent prosił o ujawnienie prawdy

• ci którzy cokolwiek słyszeli ze spowiedzi - nie można tego traktować nawet jako ślad prawdy

• ci którzy są stronami w sprawie albo występują w imieniu stron

4. Domniemanie - Praesumptio

Jest to pewna konstrukcja logiczna jaką sędzia przeprowadza w umyśle. Posiada ono następujące elementy:

• przesłanka (stwierdzony, udowodniony, niewątpliwy fakt)

• logiczne rozumowanie - zastosowanie zasad logiki

• wniosek - najistotniejszy element

To środek dowodowy, powstający jako wniosek sędziowski wyprowadzony droga logicznego rozumowania z przesłanki wcześniej stwierdzonej. Jest to zdanie, osąd, teza lub rozstrzygnięcie wątpliwości co do pewnej kwestii. Domniemanie to moralna pewność sędziego, która wyrabia on sobie w oparciu o jakąś informację co do natury jakiejś rzeczy. Wówczas sędzia nie przeprowadza już dowodu. To przekonanie sędziego opiera się na 2 filarach - przesłance /fakcie udowodnionym/ i logicznym rozumowaniu. Logika jest stosowana w oparciu o 2 zasady:

• wniosek wyprowadzony przez samego sędziego z zastosowaniem zasad logiki

• sędzia jest wyręczany przez normę prawną - ciężar logicznego rozumowania wziął na siebie prawodawca - mamy tu do czynienia z domniemaniem prawnym. Rola sędziego sprowadza się tu do stwierdzenia istnienia odpowiedniej przesłanki, by móc wprowadzić przewidziany przez prawodawcę wniosek

Czasami sędzia musi stosować reguły prawdopodobieństwa. Gdy związek przyczynowo-skutkowy w większości zaistniałych przypadków się potwierdza, wówczas można przyjąć, że w kolejnym przypadku nastąpi również ten sam związek przyczynowo-skutkowy. Sędzia w domniemaniu posługuje się także nabytym doświadczeniem.

Rodzaje domniemań:

• Prawne - jest to nakaz prawa, iżby sędzia w zaistnieniu jakiejś okoliczności postępował zgodnie z prawem. Samo prawo nakazuje uważać każde małżeństwo za ważne, dopóki dwa wyroki sądowe nie orzekną nieważności jakiegoś małżeństwa. Prawo nie stwierdza ważności lub nieważności małżeństwa, ale każde małżeństwo uważa za ważne lub nieważne. C. 1060: “Małżeństwo cieszy się przychylnością prawa” (matrimonium gaudet favore iuris). Jest to wydobycie jednego faktu z drugiego i dokonuje tego prawo, ono to sędziemu nakazuje. Tutaj logikę rozumowania podaje sam przepis prawa. Sędzia chcąc stwierdzić przesłankę, musi wprowadzić jako środek dowodowy narzucony wniosek przez prawodawcę. Jest tutaj duża analogia do legalnej oceny środków dowodowych, tyle tylko, że tutaj można by mówić o legalnej ocenie faktów

• Sędziowskie - jest to możliwość stawiania przez sędziego swoich własnych domniemań, sędziemu wolno je wprowadzać. Są to też środki dowodowe i w wyroku można się na to powoływać, w stanie prawnym wyroku. Jest to, o czym sam sędzia decyduje. Tutaj logika rozumowania jest stosowana przez samego sędziego. Tutaj sędzia sam ocenia przesłankę.

Sędzia nie ma obowiązku stosowania domniemania sędziowskiego, ale ma obowiązek stosować domniemanie prawne. Musi być ono wprowadzone dopiero na etapie wyrokowania, jeżeli jest ono jedną z przesłanek do wyroku, to wtedy musi się znaleźć w wyroku, musi być wyraźnie wpisane. Redakcyjnie może to być różnie ujęte. Jeżeli stosuje się domniemanie sędziowskie, to: "Ilekroć stwierdza się ..., zgodnie z logiką (zgodnie z rozumowaniem, zgodnie z doświadczeniem), można wnioskować ...". Jeżeli stosuje się domniemanie prawne, to: "Jeżeli to..., należy stosować to...".

Wartość dowodowa

• kto ma za sobą domniemanie prawne jest zwolniony z obowiązku udowadniania swych twierdzeń, a obowiązek ten przechodzi na stronę przeciwną /kan. 1585/

• sędzia może podważyć domniemanie prawne jeśli uzna, że fakty stanowiące jego podstawę są nieautentyczne

• jeśli za faktem spornym nie przemawia domniemanie prawne sędzia może tworzyć własne domniemanie, jednakże na podstawie faktu pewnego

• domniemanie sędziowskie spełnia rolę pomocniczą w stosunku do innych środków dowodowych. Może być ono tez obalone.

5. Opinie biegłych

Biegły - peritus. Jego zadaniem jest poznanie i określenie natury rzeczy, faktów. Termin "biegły" ma 3 znaczenia:

• w sensie szerokim - to fachowiec, ekspert, rzeczoznawca, mający wiedzę rzeczywistą w danej dziedzinie. Fachowość nie jest więc funkcją społeczną a przymiotem osoby.

• w sensie ścisłym - osoba wezwana przez Kościół aby wspierała przełożonego w podejmowaniu jakiś decyzji /np. konserwacja zabytków/. Posiada ona ponadprzeciętną wiedzę wyróżniająca ją w społeczności, posiadającą autorytet. Tę wiedzę nabyła na drodze: studiów lub własnych zainteresowań

• biegły sądowy - odmiana biegłego w sensie ścisłym - wprowadzany przez sędziego, by jego opinia stała się dowodem w sprawie. Pomaga on sędziemu rozstrzygnąć spór wydając swą opinie dotycząca ustalenia jakiś faktów lub poznania prawdziwej natury jakiejś rzeczy. Najczęściej jest to człowiek z przygotowaniem akademickim. Z jego pomocy należy korzystać ilekroć jego badania i opinie są wymagane z nakazu ustawy lub sędziego /kan. 1574/.

W procesie występują biegli:

• sądowy - powołany przez sędziego

• prywatny - powołany przez strony za zgoda sędziego.

Istota roli biegłego - nie jest sędziom ani świadkiem choć jego rolę przyrównują niektórzy do:

• roli sędziego ponieważ stawia mu się pytania i oczekuje odpowiedzi. Oznacza to, że sędzia ma wątpliwości i oczekuje pomocy. Stąd opinii biegłego sędzia nie powinien odrzucać.

• do roli świadka - bo ma służyć informacją tylko sędziemu, choć sędzia nie jest związany jego opinią /ocenia ją swobodnie/. Biegłego, podobnie jak świadka, może powołać jedna ze stron. biegłemu nie można też stawiać pytań będących powtórzeniem kontrowersji, gdyż jego zadaniem nie jest rozstrzyganie sporu ale pomoc sędziego

Biegły - nie jest sędziom ani świadkiem - nie relacjonuje tego, co sam przeżył /wydarzeń/ ale wykonuje pracę intelektualną dla sędziego. Sporządza opinię pisemną jako podpisany dokument. Ponadto świadek tylko zeznaje, a biegły daje opinię, którą często przechyla szalę decyzji sędziego.

Zadania biegłego wg KPK - wskazuje na 2 elementy tego dowodu:

• przedłożenie przez biegłego pisemnej opinii

• udzielenie wyjaśnień i odpowiedzi na dodatkowe pytania sędziego /przesłuchanie biegłego dla potwierdzenia opinii lub wyjaśnienie jakiś wątpliwości/

• odnośnie zapisanej opinii - wyjaśnienie treści

• wyjaśnienie sprzeczności w opinii

• kolejne pytania sędziego

Zadania szczegółowe

• zadanie biegłego określa sędzia swym dekretem - przedmiot i zakres badań

• ma przebadać akta sprawy i inne dowody przekazane przez sędziego

• ma sporządzić pisemną opinię na wyznaczony czas. Przy czym:

• każdy z biegłych winien sporządzić własną opinię, liczy się tu niezależność opinii stąd biegli nie mogą ujawniać innym wyników swych badań

• biegły wystawia swą opinię opierają się na moralnej pewności

• winna być zrozumiała dla sędziego - napisana przystępnym językiem

• w opinii winno się zawrzeć dane personalne badanego /na podstawie jakich dokumentów to stwierdzono/, metody naukowe stosowane w badaniu, argumenty na potwierdzenie wniosków

• udzielić dodatkowych wyjaśnień dla sędziego

Biegły nie może odmówić wezwaniu sędziego na przesłuchanie. Przyjmując zlecenie biegły zobowiązuje się być na każde wezwanie sędziego.

Formalne elementy dowodu z biegłego:

• decyzja o wprowadzeniu tego dowodu /na podstawie normy lub decyzji sędziego/

• wyznaczenie biegłego po konsultacji ze stronami

• zlecenie - postawienie biegłemu pytań

• instrukcja - podjęcie koniecznych czynności dla przygotowania opinii

• wykonanie zlecenia - badanie przez biegłego

• przygotowanie opinii

• udzielenie odpowiedzi na dodatkowe pytania sędziego

Redakcja opinii - elementy

• kto sporządził opinię - dane personalne, pieczątka

• w jakiej sprawie opinia jest sporządzona

• na podstawie jakiego zlecenia

• informacja o stosowanych metodach badawczych - jest to pożyteczne w sytuacjach:

• gdy sędzia chce dokładnie przestudiować opinię

• gdy wprowadzany jest inny biegły

• przy ocenie sędziowskiej wartości dowodu /może się oprzeć na niezawodności metody/

• dane z akt sprawy

• dane i wyniki przeprowadzonych badań

• wnioski biegłego i odpowiedź na postawione pytania

Obszerność opinii zależy od biegłego.

Metody badawcze

Biegły może korzystać ze wszystkich metod badawczych byle nie były niegodziwe /np. bez rzeczywistej konieczności jest poniżana godność człowieka/. Metoda ma być dobrana odpowiednio, by dać możliwie pełną i trafną odpowiedź na pytania sędziego. Sugeruje się stosowanie metod prostszych i tańszych. Biegły może wydać opinię się na podstawie:

• samych aktach sprawy

• akt sprawy i wywiadu psychologicznego, by uzupełnić fakty i informacje /nie jest to metoda naukowa/

• na podstawie akt, wywiadu psychologicznego i badań osobowościowych /np. rozmowa psychologiczna/ by poznać sferę intelektualną i emocjonalną strony

• opinia na podstawie akt sprawy - musi wskazać, które dane z akt są dla niego wiarygodne, a które nie. Sędzia przyjmując taką opinię musi sam uwzględnić wiarygodność faktów zawartych w aktach sprawy. Gdyby się okazało iż opinia biegłego opiera się na niewiarygodnych faktach opinię należy odrzucić.

• na podstawie akt sprawy i wywiadu psychologicznego - tu biegły sam dokonuje weryfikacji co dla niego jest istotne. Taka opinia staje się wiarygodna i sędzia musi ja przyjąć, chyba, że znajdzie jakieś uchybienia

• na podstawie akt i badań psychologicznych - takiej opinii sędzia nie może odrzucić jeśli nie zostanie przeprowadzona powtórna opinia. Dopiero na podstawie dwóch opinii może oddalić pierwszą. Gdyby 1 i 2 opinia były rozbieżne należy powołać superbiegłego. Czasami opinie biegłych dotyczą różnych dziedzin i sędzia musi je uzgodnić. Stąd sędzia musi się orientować w sferze stawianych pytań. Z kolei biegły musi się choć trochę orientować w kanonistyce by rozstrzygnąć czy niezdolność jest kanoniczna czy psychologiczna.

W procesie biegli mogą być przesłuchiwani jako świadkowie kwalifikowani, a nie jako strony sporu. Nie mogą wyrokować o ważności małżeństwa a jedynie przedstawić swe opinie i to w zakresie ustalonym przez sędziego. Opinia biegłego nie może być decydująca dla sędziego, gdyż musi on uwzględnić także inne argumenty natury antropologicznej, eklezjalnej itp. Gdy sędzia odrzuca opinię biegłego musi podać powód /motywację/. Biegli mogą być powoływani także przez strony ale za zgodą sędziego.

Odrzucenie opinii biegłego:

• nie przedstawił swej opinii i wniosków

• nie przejrzał akt sprawy

6. Oględziny sądowe - wizja lokalna /kan. 1582-1583/

Polegają na bezpośrednim zbadaniu jakiegoś miejsca lub rzeczy celem ustalenia pewnych faktów mających związek ze sprawą.

• oględziny rzeczy np. przedmiotu spornego, ruchomości - to przedłożenie sędziemu podczas sprawy jakiegoś przedmiotu do wglądu. Muszą być poparte jakąś tezą procesową i dopuszczone dekretem sędziego. Dotyczy to przedmiotów niezbyt wielkich, które można dostarczyć do sądu. Dotyczą stwierdzenia budowy anatomicznej człowieka, jeżeli może to mieć jakiś wpływ na przebieg procesu.

• jeśli mamy oględziny miejsca - zw. je wizją lokalną /np. oględziny miejsca przestępstwa/. Należy ja odróżnić od oględzin, chociaż jest to odmiana oględzin. Są to po prostu oględziny dokonywane poza siedzibą sądu i najczęściej dotyczą nieruchomości. Pozwala to odtworzyć sędziemu rzeczywisty przebieg wydarzeń. Ma on zahamować wyobraźnię sędziego. Zawsze kończy się protokołem.

DYSKUSJA SPRAWY - ETAP IV

Po dekrecie zamknięcia instrukcji sprawy /dowodzenia/ nie mogą być już podejmowane żadne nowe argumenty, nie dodaje się już nic do sprawy lecz jedynie pracuje się na zgromadzonym materiale - komentuje się go, interpretuje, porządkuje, określa wartość poszczególnych argumentów. Pracę nad materiałami dowodowymi nazywamy dyskusją sprawy. Tę dyskusje wykonują aktualnie strony a sędzia jedynie kieruje dyskusją - udziela lub odmawia głosu stronom.

1. Dyskusja - etymologicznie oznacza:

• ścieranie się przeciwnych poglądów przynajmniej 2 podmiotów

• kłótnia - to emocjonalna wymiana słów, która nie wiele ma wspólnego z dyskusją, gdyż w kłótni nie chodzi o obiektywne spojrzenie na sprawę i ustalenie stanowisk a jedynie o wyładowanie się emocjonalne

W dyskusji muszą istnieć dwa przeciwne stanowiska dotyczące kwestii: odmiennych aspektów sprawy, różnych kryteriów wartościowania, różnego spojrzenia na ten sam fakt. Są one konieczne, aby można było obiektywnie wyważyć pewną perspektywę argumentacji. W dyskusji nie musza być obecna 2 osoby. Czasami jedna osoba w swym umyśle dokonuje dyskusji między dwoma przeciwnymi poglądami. Nie ma dyskusji jeśli nie ma przeciwstawnych stanowisk - nie ma co uzgadniać i jeśli są przeciwne poglądy ale w różnych sprawach /2+2 = 4 a druga strona - dziś jest ładna pogoda/

Uczestnictwo w dyskusji nakłada na strony pewne obowiązki:

• przedstawienie w sposób uporządkowany swych argumentów

• wsłuchanie się w argumenty drugiej strony, ogarnięcie treści tych argumentów, analiza ich słuszności

• wew. osobiste rozstrzygnięcie, które z podanych przez przeciwnika argumentów są logicznie i należy je przyjąć, a które należy odrzucić i dlaczego

Dyskusja zagadnienia = analiza zagadnienia

Dyskusją jest analizą zagadnienie gdy stawia się różne kryteria, uwzględnia różne punkty widzenia, dobiera różne argumenty by osiągnąć różne cele. Dyskusja jest więc rozbudowaną analizą zagadnienia.

2.Dyskusja sprawy - tzw. głos obrończy - to coś innego niż dyskusja zagadnienia. Dotyczy ona bowiem sporu rozstrzyganego przez sędziego. Jej istotą jest:

• wymiana opinii i uwag pomiędzy stronami w obecności sędziego. Podmiotami dyskusji sprawy są strony procesowe. Kto jest strona procesowa ma prawo do udziału w dyskusji sprawy

• przeprowadzenie analizy sprawy w umyśle sędziego. Strony dyskutując prowadzą myśl sędziego, ich dyskusja jest na użytek sędziego przed wyrokowaniem. Każda strona jest zainteresowana by sędzia jej przyznała rację, stąd tak musi poprowadzić sędziego by wyrok był dla niej korzystny. Jest więc pewna operacja na umyśle sędziego - przekonać go o swej słuszności.

Cele dyskusji sprawy /głosu obrończego/: - bezpośrednimi są - obrona swej tezy, krytyczne uwagi, opinia i ocena

• obrona /defensio/ - to wydobycie tych argumentów z akt sprawy, które wzmacniają słuszność twierdzenia procesowego. Milczeniem można potraktować to, co tezę osłabia. Nie jest to obrona jak w procesie karnym, gdzie trzeba odrzucić każde oskarżenie, tu wystarczy wskazać na to, co potwierdza tezę strony.

• uwagi /animadversiones/ - od: troskliwa uwaga, uważna obserwacja, krytyczne odniesienie się do czegoś. Jest to więc krytyczna analiza i ocena tego, co się słyszy, ale tez wykazanie błędów i ich wyprostowanie. Dotyczy to krytyki stanowiska drugiej strony, obalenie jej opinii. Ma to na celu wyświetlenie obiektywnej prawdy.

W dyskusji sprawy może wziąć udział także obrońca węzła i zgłosić swe uwagi przedwyrokowe - votum.

3.Sposoby prowadzenia dyskusji sprawy

• W procesie pisemnym - prowadzona jest na piśmie, wymiana pism między stronami a sędziom

• po zamknięciu instrukcji sprawy, każda ze stron ma czas na przedłożenie swych uwag i obrony /ale nie musi/. Strona w sporze o dobro prywatne nie musi podejmować obrony - rezygnuje z głosu. W procesie o dobro publiczne strona musi się wypowiedzieć gdy reprezentuje dobro Kościoła.

• gdy minie wyznaczony przez sędziego czas, sędzia może wyrokować po zarządzeniu votum obrońcy węzła i promotora sprawiedliwości /jeśli występuje/, nawet jeśli w swych votach nie przedstawią argumentów.

• głos obrończy jednej strony jest przekazany drugiej i dany czas na zgłoszenie repliki i na tym się dyskusja kończy.

Są jednak 2 klauzule:

• gdy jest wystarczająca przyczyna by dyskusję kontynuować, wtedy sędzia może udzielić prawa 3 głosu wszystkim stronom, uściślając kwestie na jakie strona m się wypowiedzieć. To prawo trzeba przyznać na piśmie. Gdy trzeba skonfrontować opinie można wezwać strony na dyskusje ustną w trybunale sądu. Notariusz ma sporządzić protokół podpisany przez strony dyskusji.

• w sprawach spornych z udziałem obrońcy węzła i promotora sprawiedliwości oni maja zawsze prawo ostatniego głosu /jest to przywilej a nie obowiązek/. Mają mieć możliwość wglądu w akta sprawy i złożenia głosu.

• W procesie ustnym :

• podczas specjalnej sesji wobec trybunału i w kolejności przyznanej przez przewodniczącego swe uwagi adwokaci lub pełnomocnicy stron. Jeśli ich nie ma wówczas strony same.

• każda strona ma prawo 1 głosu /w praktyce 2 głosy z repliką/

• w procesie karnym najpierw przemawia oskarżyciel a później obrońca

• w procesie spornym najpierw strona powodowa a później pozwana - sędzia może zmienić kolejność

• sędzia może wprowadzić prawo repliki ale dla wszystkich stron

• promotor i defensor mają prawo ostatniego głosu

Przewodniczący ma prawo określić dekretem kolejność wypowiedzi, ich długość, a także dać prawo dodatkowego głosu i określić ten głos co do treści i wielkości

4. Prawa i obowiązki stron w dyskusji sprawy

Prawa: - wziąć udział w dyskusji sprawy

• wykorzystać prawo głosu

• wybrać z akt sprawy to co jest korzystne dla zgłoszonej przez siebie tezy

• obalić argumentację strony przeciwnej

Obowiązki: - podporządkować się decyzji przewodniczącego

• współpracować w wyświetleniu prawdy, zakaz zafałszowywania obrazu sprawy

• zakaz dla stron i adwokatów dostarczania sędziemu informacji znajdujących się poza aktami sprawy. Sędzia może korzystać tylko z materiału zawartego w aktach sprawy.

5. Zamknięcie dyskusji sprawy

• przewodniczący może zamknąć dyskusję dekretem silnym /z mocą dekretu przedstanowczego/, ale niewiele spraw się tym dekretem kończy. Jest to tzw. dekret milczący - zawarty w normie kodeksowej lub innym dekrecie sędziego określającym czas i zakres głosu obrończego stron. Skutki zamknięcia dyskusji sprawy następują w momencie wygaśnięcia prawa do głosu stron.

• zamkniecie dyskusji sprawy następuje więc w momencie:

• upływu terminu na zabranie głosu przez stronę - rezygnacja z głosu

• gdy strona głos zabrała - wygasło jej prawo

• kodeks rozstrzyga ilość głosów obrończych, lub wyznacza to sędzia w specjalnym dekrecie

• gdy wszystkie strony skorzystały już z prawa głosu - dyskusja kończy się ipso facto

WYROKOWANIE - ETAP V

Wyrok jest to orzeczenie sędziego /decyzja/, który rozstrzyga sprawę sporną prowadzona przez procesujące się strony a rozpoznaną na drodze sądowej. Przy czym proces nie zawsze kończy się wyrokiem - zob. instancja sporu. Sędzia aby mógł wydać wyrok musi wyrobić w sobie pewność moralną /jest ona podstawą do wydania wyroku/ co do kwestii w jakiej wyrokuje /kan. 1608 p.1/

1. Pewność moralna

To wew. przekonanie o czymś, sąd oparty na przeświadczeniu o prawdziwości lub fałszywości czegoś. Pewność ta nie musi być absolutna /wykluczająca jakąkolwiek wątpliwość i wszelkie pomyłki/, wystarczy że wyłącza ona w umyśle sędziego wszelką uzasadnioną wątpliwość oraz uzasadniony stan niepewności. Sędzia nie może natomiast wyrokować na podstawie przypuszczenia lub prawdopodobieństwa, choćby dużego. Sędzia, który nie nabył takiej pewności winien orzec, iż powód nie udowodnił swej tezy, żądania oraz uwolnić pozwanego od zarzutu. Gdyby chodziło o sprawę cieszącą się przychylnością prawa należy ją rozstrzygnąć z korzyścią dla niej. Źródłem pewności moralnej są udowodnione w procesie fakty, zawarte w aktach sprawy. Sędzia nie może wyrokować opierając się na wiedzy prywatnej choćby wiedział iż jest ona prawdziwa - musi oprzeć się na aktach sprawy. Sędzia ocenia dowody wg własnego sumienia i uwzględniając przepisy o skuteczności środków dowodowych /1608 p.3/. Może też dokonać swobodnej oceny tych środków ale zawsze z rzetelnością. Swobodna to nie oznacza dowolna, jest to wolna ocena, swobodna sędziowska ocena środków dowodowych. Sam sędzia w oparciu o swoją wiedzę, o swoje doświadczenie, roztropność, rozstrzyga swoją własną, autorską decyzję o prawdziwości jednego z twierdzeń. Odpowiedzialność za decyzję bierze sędzia. Ale wtedy jest on rzeczywiście sędzią, a nie wykonawca uprawnień kodeksowych.

2. Elementy pojęcia wyrok

• jest to decyzja, decyzja sędziowska

• decyzja sędziego powołanego do konkretnej sprawy

• orzekająca o prawdziwości tezy procesowej i odpowiadająca na pytanie z litis contestatio

• wydawana w imię Boże

• wydawana z moralną pewnością

• rozstrzygająca tez kwestie kosztów sądowych

• rozstrzygająca ewentualne uprawnienia apelacyjne

• odpowiednio ogłoszona

• z podaniem pełnej motywacji prawnej i faktycznej

• zawierająca wymagane formalności

• nazwę i skład trybunału

• określenie sprawy

• dane uczestników procesu

• data i miejsce wydania

Bez tych elementów wyrok jest niepełny a nawet nieważny

3. Elementy redakcji wyroku - formalne, które da się wyodrębnić

• wezwanie imienia Bożego - wskazanie na najwyższa niezawisłość sędziego i jego odpowiedzialność przed Bogiem i własnym sumieniem

• preambuła zawierająca informacje:

• typ decyzji - dekret czy wyrok

• wskazanie trybunału

• określenie sprawy

• określenie stron w procesie + pełnomocnicy i adwokaci

• skład trybunału

• dane uczestników procesu - defensor i promotor

• w jakim dniu sesja wyrokowa się odbyła

• stan sprawy - ma zawierać informacje o wszystkich istotnych faktach - zaistnieniu sprawy, wniesieniu do trybunału, przebiegu procesu. Ma być z tych faktów rozpoznawalny dynamizm procesu /obecność stron, zmiany formuły sporu, przysięga/

• stan prawny - podana treść dekretu litis contestatio, i to co prawo kanoniczne stwierdza a co odnosi się do sprawy i litis contestatio. Nie jest to mechaniczne skopiowanie danych prawnych ale uwzględnienie:

• norm prawa powszechnego Kościoła

• norm prawa naturalnego

• teologicznych podstaw prawa - teksty biblijne

• rozstrzygnięcia prawa partykularnego

• precedensowe wyroki Roty Rzymskiej - to wyznacznik dla orzecznictwa sądów kościelnych

• wyroki precedensowe innych sądów /charakterystyczne motywacje, interpretacje prawa lub faktów/

• opinie naukowców - z podaniem autora, tytułu i roku wydania - w tekście w nawiasie

• własne interpretacje tak prawa jak i sytuacji społecznych

Celem jest: - ukazanie rozstrzygnięć prawa powszechnego i partykularnego odnośnie tej sprawy,

• podanie interpretacji norm i faktów,

• pokazanie stronom sporu, że rozstrzygniecie jest zgodne z prawem kościelnym

• stan faktyczny - najdłuższa część wyroku. Przywołanie fragmentów akt sprawy, zeznań świadków, dokumentów, biegłych, które stały się przesłanką do rozstrzygnięcia, a zarazem wskazanie, że normy prawa zawarte w stanie prawnym maja zastosowanie do tych faktów.

• uzasadnienie - motywy faktyczne, najistotniejsze. Ma ono pokazać tok rozumowania sędziego, wnioski sędziowskie płynące z połączenia stanu prawnego ze stanem faktycznym. Często jest to ujęte w punkty

• orzeczenie - wniosek końcowy np. małżeństwo X-Y należy uznać za nie ważne z tytułu A po stronie Y., a także obowiązki stron wynikłe z procesu

• koszty - zasądzenie na pokrycie kosztów sądowych

• apelacja - wskazanie terminu apelacji i trybunału apelacyjnego

• podpisy - miejsce, data sporządzenia.

4. Etapy wyrokowania - procedura

• Faza I - wota sędziowskie

• po zamknięciu dyskusji sprawy, przewodniczący, nakazuje rozesłać akta sprawy do wszystkich sędziów by przygotowali wota sędziowskie. Formalnie każdy z nich musi otrzymać całość akt, chyba że zrezygnuje z dokumentów dotyczących spraw proceduralnych

• sędziowie przygotowują wota - głos, decyzję, a nie tylko opinię. To jest decyzja rozstrzygająca, od której nie może się wstrzymać. Te decyzję podejmuje indywidualnie wobec Boga. Elementy tego wotum:

• 
  określenie sprawy

• dane sędziego

• data bezwzględnie konieczne do ważności

• rozstrzygnięcie - decyzja

• 
  argumenty prawne

• faktyczna decyzja bez tego wotum jest ważne ale niezgodny z prawem

• wotum w zamkniętej kopercie jest przechowywane w trybunale i nikomu nie pokazywane

• gdy spłynęły wszystkie wota, przewodniczący, wyznacza czas na sesję wyrokową w trybunale

• Faza II - sesja sędziowska

• nie bierze w niej udział notariusz

• następuje dyskusja sędziowska /inna niż dyskusja sprawy/

• relator /ponens/ przypomina przebieg procesu i istotne fakty,

• odczytuje się wota sędziowskie

• pod kierunkiem przewodniczącego toczy się dyskusja między sędziami na argumenty - interpretacja norm prawnych i faktów udowodnionych w procesie

• dyskusja kończy się głosowaniem - musi być nieparzysta liczba sędziów. Nie ma wstrzymania się od głosu. Kto jest niepewny znaczy to, że nie został przekonany co to tezy procesowej i głosuje przeciw niej.

• każdy sędzia ma prawo zmienić swą decyzję z wotum /pisze nowe wotum lub na starym daje adnotację/

• po rozstrzygnięciu informuje się notariusza o decyzji kolegium i on sporządza sentencje wyroku.

• sentencja winna zawierać: nazwę trybunału, tytuł sprawy, data i miejsce sesji, skład sędziowski, pytanie z litis contestatio, rozstrzygniecie każdej z kontrowersji, podpis sędziów i notariusza.

• gdyby sprawa była trudna można odłożyć wyrokowanie na kilka dni.

• sędziowie mogą też ocenić, że sprawa nie jest jeszcze dostatecznie udowodniona, ze są jeszcze istotne argumenty i zdecydować o wznowieniu instrukcji - wprowadzają wówczas tzw. dowody z urzędu

• sędzia przegłosowany może złożyć tzw. votum separatum - oznacza to, że chce ujawnić treść swego głosu, gdyż uważa iż jego argumenty są słuszne, choć został przegłosowany. To votum separatum ma znaczenie jeśli strona przegrywająca proces chce złożyć apelację, inaczej nie ma ono znaczenia. Treść votum separatum jest utajniona i odsyłana do trybunału apelacyjnego wraz z aktami sprawy.

• sędziowie decydują tez o doborze argumentów do zamieszczeniu w wyroku, a także o tych, których nie należy ujawniać. Redakcja wyroku należy do relatora. Tekst wyroku ma być zredagowany wg uzgodnień sędziów, chyba że tego nie zrobią wówczas relator ma wolna rękę w doborze argumentów

• napisany wyrok ma być każdemu sędziemu przedstawiony do zatwierdzenia

• Faza III - ogłoszenie wyroku

• to publikacja i urzędowe powiadomienie stron o pełnym tekście wyroku /rozstrzygnięcie + motywacja/. Motywacja ma przekonać strony o sprawiedliwym wyroku, takimi argumentami by nie miały ochoty na apelację. Jest ona skierowana szczególnie do strony, która przegrywa

• publikacja dokonuje się przez wysłanie wyroku listem poleconym, a w procesie ustnym przez odczytanie stronom wyroku w sądzie. Może być tez wręczenie tekstu wyroku za pokwitowaniem

• publikacja wyroku jest obowiązkiem trybunału, gdyż strony mają prawo znać treść wyroku

• publikacji należy w ciągu miesiąca od dnia rozstrzygnięcia /1610 p.3/

• w momencie publikacji wyroku uruchamiany jest czas apelacji - 15 dni

Apelacja - jest uprawnieniem a nie obowiązkiem. Gdy minął termin apelacji a nie została złożona, lub gdy został złożona lecz trybunał apelacyjny ją odrzucił - wyrok pierwszego trybunału jest prawomocny, chyba że prawo żąda dwóch wyroków, wówczas trybunał musi sam przesłać akta sprawy do następnej instancji celem zatwierdzenia. W trybunale II instancji wyrok trybunału I instancji zatwierdza się dekretem bez prowadzenia nowego procesu. Trybunał weryfikuje wówczas tylko rozstrzygnięcie o nieważność np. były 3 tytuły, uznano nieważność z 1 tytułu - wówczas ten tytuł jest rozpatrywany w II instancji i akta dotyczące tego tytułu się tam przesyła. Trybunał apelacyjny może wskazać nowy tytuł ale wówczas konieczne jest prowadzenie nowego procesu i trybunał apelacyjny staje się trybunałem I instancji. Lepiej wówczas rozpocząć nową sprawę z tego tytułu w niższym trybunale.

ŚRODKI PRZECIWWYROKOWE - ZASKARŻENIE WYROKU

Wyrok wydany przez trybunał I instancji nie od razu otrzymuje klauzule wykonalności. Może on okazać się nieważny gdyż pominięto pewne przepisy proceduralne lub okazać się ważnym lecz niesprawiedliwym. Dlatego prawodawca kościelny przewidział możliwość zaskarżenia wyroku. Mamy trzy środki zaskarżenia wyroku:

• apelacja

• skarga o nieważność wyroku

• restiutio in integrum

1. Apelacja to przeniesienie sprawy do kolejnego sędziego z prośbą o powtórzenie procesu, o nowy proces. Prawo do apelacji ma strona pokrzywdzona /tak powód jak i pozwany/ wyrokiem a także obrońca węzła lub promotor sprawiedliwości jeśli występują w procesie /kan. 1628/. Prawo nie zezwala na apelację:

• od wyroku papieża i Sygnatury Apostolskiej

• od wyroku dotkniętego nieważnością

• od wyroku dzięki któremu sprawa cieszy się powagą rzeczy osądzonej

• od wyroku lub dekretu w sprawie o której prawo mówi, że winna być rozstrzygnięta jak najszybciej

Procedura apelacji :

• Faza I - złożenie apelacji

• to oświadczenie w trybunale wydania wyroku iż składana jest apelacja. To oświadczenie należy złożyć w ciągu 15 dni pisemnie lub ustnie /notariusz musi ja zaprotokołować/

• jest to wówczas dla trybunału zobowiązanie, aby akta sprawy z pismem apelacyjnym i ewentualnym votum separatum przesłać do kolejnej instancji

• gdyby druga strona odwołała się do innego trybunału wówczas sprawę przejmuje trybunał wyższy

• Faza II - poparcie apelacji

• apelacja winna być poparta u sędziego do którego zwraca się strona z apelacją w ciągu miesiąca /kan. 1633/. Jest to najczęściej pismo strony apelującej adresowane do trybunału apelacyjnego, zawierające argumentację apelacji i propozycje środków dowodowych z dołączonym odpisem poprzedniego wyroku. To poparcie apelacji ma swe analogie do skargi powodowej - zmusza trybunał apelacyjny do jej przyjęcia lub odrzucenia

• jednocześnie poparcie apelacji zmusza trybunał, który wydał wyrok do przesłania akt sprawy do trybunału apelacji

• gdyby nie zgłoszono apelacji i jej nie poparto w terminie uznaje się, ze strona rezygnuje z apelacji.

• Jeśli apelację wniósł obrońca węzła lub promotor sprawiedliwości zrzec się jej może tylko obrońca węzła lub promotor sprawiedliwości sądu apelacyjnego /kan. 1636 p.2/

Skutki apelacji

• apelacja wniesiona przez pozwanego służy też powodowi

• jeśli w sprawie jest kilku pozwanych lub powodów a apelację wnosi jeden z nich przyjmuje się że wnieśli ją wszyscy

• domniemywa się że apelacja dotyczy całości wyroku, chyba że strona zaskarża jego część

• apelacja zawiesza wykonanie wyroku

• trybunał apelacyjny nie dopuszcza nowego żądania a jedynie wątpliwość czy wyrok powinien być zatwierdzony, czy zmieniony w całości lub części

• w sprawie o nieważność małżeństwa dopuszcza się możliwość zgłoszenia nowego tytułu - wówczas trybunał apelacyjny rozpatruje ten tytuł jako sąd I instancji.

2. Skarga o nieważność wyroku

Ogólna zasada, że domniemywa się ważność wyroku, chyba iż udowodni się coś innego. Dopiero gdy sędzia stwierdzi nieważność wyroku można cofnąć wyrok do poprawienia. Mogą być dwa rodzaje nieważności wyroku:

• nieusuwalna - oparta na konkretnej przyczynie. Jeśli się to udowodni zmusza to trybunał do cofnięcia się do etapu, który był przyczyną nieważności procesu i naprawienie go - powtórzenie od tego etapu. Nieważność ma miejsce wówczas gdy /kan. 1621/:

• wyrok został wydany przez sędziego niewłaściwego bezwzględnie

• wyrok wydany przez osobę nie mająca władzy sądzenia w danym trybunale

• sędzia wydał wyrok pod przymusem lub bojaźnią

• proces prowadzona bez prośby /petitio/ powoda

• jeśli któraś ze stron procesu nie miała zdolności procesowej

• ktoś działał w imieniu strony bez pełnomocnictwa

• którejś ze stron odmówiono prawa obrony

• spór nie został rozstrzygnięty nawet częściowo

Skargę w formie zarzutu można wnieść nawet do 10 lat od daty wydania tego wyroku

• usuwalna - gdy wyrok jest niekompletny np. brak podpisu i może być uzupełniony co czyni go ważnym. Ma ona miejsc wówczas gdy /kan. 1622/:

• wyrok wydany przez niewłaściwą ilość sędziów np. parzystą

• nie zawiera podanych motywów rozstrzygnięcia

• brak wymaganych podpisów, daty, miejscowości

• wyrok opiera się na nieważnym akcie sądowym

• wydany przeciw stronie nieobecnej prawnie

Skargę o nieważność można wnieść do 3 miesięcy od otrzymania wiadomości o wydaniu wyroku

• skargę taką rozpatruje ten sędzia który wydał zaskarżony wyrok, ale strona może zażądać innego sędziego.

• skargę można wnieść wraz z apelacją do trybunału wyższego. Wówczas rozpatruje się najpierw skargę o nieważność wyroku, a stwierdziwszy ją odsyła akta do poprzedniego trybunału by usunąć przyczynę nieważności wyroku i ponownego rozpatrzenia sprawy.

• sam sędzia może odwołać lub poprawić wydany przez siebie wyrok w określonym terminie

• sprawy o nieważność wyroku mogą być rozpatrzone wg norm o ustnym procesie spornym

• gdy wyrok jest nieważny nieusuwalnie trzeba proces powtórzyć wykorzystując akta sprawy /np. dowody/ ale powtarzając akta procesu

• gdy wyrok jest nieważny usuwalnie - poprawia się tylko braki w wyroku

3. Restitutio in integrum - następuje bez podważenia wyroku - wyrok jest ważny, ale po ogłoszeniu może się okazać niesprawiedliwy. Zakłada to, że gdyby sędzia znał ten argument nie wydałby takiego wyroku. Należy wówczas złożyć prośbę o przywrócenie stanu sprzed procesu. Nowym wyrokiem można przywrócić stan sprzed procesu, anulując skutki prawne wyroku. Wszystko jest ważne ale traci skuteczność prawną.

Niesprawiedliwość jest oczywista jeśli:

• wyrok oparto na dowodach, które okazały się fałszywe prośba do sędziego

• wyrok wydano ze szkodą dla strony pod wpływem podstępnego działania przeciwnika wdającego wyrok

• 
  odkryto dokumenty wskazujące, że sprawę należało rozstrzygnąć inaczej

• wyrok sprzeciwia się poprzedniemu rozstrzygnięciu, które uzyskało powagę rzeczy osądzonej do trybunału

• w sposób oczywisty naruszono przepis ustawy o charakterze proceduralnym apelacyjnego

Prośba o przywrócenie stanu poprzedniego zawiesza wykonanie wyroku jeszcze nie rozpoczętego. Gdyby istniało podejrzenie, że jest to działanie w celu opóźnienia wykonania wyroku, sędzia, może zażyczyć kaucji.

Stan rzeczy osądzonej - res iudicata

Powstaje on gdy:

• już zapadły dwa zgodne wyroki odnośnie tych samych stron, tego samego żądania, tego samego tytułu

• jeśli apelacja nie została złożona we właściwym czasie

• jeśli w trybunale apelacyjnym nastąpiło umorzenie lub zrzeczenie się instancji

• jeśli wydano wyrok definitywny od którego nie dopuszcza się apelacji

Stan rzeczy osądzonej oznacza, że spór między osobami procesującymi się został definitywnie zakończony i nie może być już zaskarżony bezpośrednio, gdyż uważany jest za sprawiedliwy. Taki stan tworzy prawo do egzekucji lub powództwa egzekucyjnego /domagania się wykonania wyroku/ oraz zarzutu rzeczy osądzonej /niemożliwość wniesienia tej samej sprawy do sądu/. Taki wyrok choć nie jest ustawą tworzy dla stron obowiązujące prawo.

Sprawy dotyczące stanu osób nie przechodzą w stan rzeczy osądzonej /nieważność małżeństwa, separacja, orzeczenie wdowieństwa, ważność święceń i ślubów/ - pomimo orzeczenia mogą być wznowione. Nawet od dwóch zgodnych wyroków można się odwołać do trybunału apelacyjnego w terminie 30 dni.

Opłaty sądowe i gratuitum patrocinium

Na koszty sądowe składają się niezbędne i celowe opłaty związane z rozpoznaniem i rozstrzygnięciem danej sprawy. Wchodzą tu zapłaty dla adwokatów, biegłych, tłumaczy. Opłaty te nie są źródłem dochodu dla sądu ani okazją do nadużyć. O ostatecznej sumie kosztów sadowych powiadamia się po zakończeniu procesu. Zaliczkę na poczet tych opłat wpłaca powód. Dodatkowo sędzia może nakazać wpłacenie odpowiedniej sumy jako gwarancji dotrzymania zobowiązań i zabezpieczenia przed szkodami.

Biskup, któremu podlega sąd może ustanowić normy dotyczące:

• opłat stron na rzecz kosztów sądowych

• wypłacenia wynagrodzenia dla biegłych, adwokatów i pomocników sądowych

• odszkodowania jakie winna zapłacić strona nie tylko przegrywająca spór ale i wszczynająca go lekkomyślnie

• kaucji jaką należy złożyć w związku z przewidywanym kosztami i odszkodowaniem

Od zasądzonych przez sędziego opłat nie przysługuje apelacja. Można jednak to tego samego sędziego zwrócić się w ciągu 15 dni o zmianę ustalonej kwoty.

gratuitum patrocinium - to bezpłatna pomoc sądowa - dla powoda, który jest ubogi i nie wniósł skargi lekkomyślnie. Może zostać całkowicie lub częściowo zwolniony z opłat sądowych i przyznany mu nieodpłatnie adwokat z urzędu. Strona prosząca o zwolnienie z kosztów sądowych winna przedstawić prośbę i zaświadczenie o stanie majątkowym np. od proboszcza. Tę prośbę można umieścić już w skardze powodowej. Prośbę opiniuje rzecznik sprawiedliwości lub rzecznik dobra publicznego.

WYKONANIE WYROKU

Wykonanie wyroku można zasądzić jeśli ma on powagę rzeczy osądzonej. Wykonanie wyroku następuje w wyniku jego uprawomocnienia się. Sędzia lub sędzia apelacyjny może zarządzić wykonanie wyroku nawet jeśli nie przeszedł on w stan rzeczy osądzonej a nagli potrzeba lub dla zabezpieczenia środków na konieczne utrzymanie. By przystąpić do wykonania wyroku musi zostać wydany dekret wykonawczy zamieszczony w samym wyroku lub wydany osobno. Jeśli wcześniej trzeba dokonać rozliczenia powinności ma miejsce sprawa wpadkowa, która rozstrzyga sędzia wydający wyrok. Wyrok winien być wykonany zgodnie z brzmieniem słów, chyba że z treści wyroku wynika iż wykonawca może podejść do niego arbitralnie.

Wykonawcę wyroku wyznacza biskup diecezji na terenie której wydano wyrok I stopnia. Gdyby on to zaniedbał wyznacza go władza, której podlega trybunał apelacyjny. Wykonawca wyroku może rozpatrywać wątpliwości co do sposobu wykonania wyroku lub jego skuteczności nie zaś co do jego treści.

SPRAWA WPADKOWA - INCYDENTALNA

Jest to sprawa związana ze sprawą główną - podaną w skardze powodowej, która z reguły winna być rozpatrzona przed sprawą główną. Jest to sprawa rodząca się w trakcie procesu w związku ze sprawą główną.

• wnosi się ja na piśmie lub ustnie wskazując na jej związek ze sprawą główną, do sędziego wobec którego jest rozstrzygana sprawa główna /kan. 1588/

• sędzia rozstrzyga czy te sprawę wpadkową podjąć czy odrzucić, a jeśli ją przyjmie czy poprowadzić ją w trybie procesu czy w trybie administracyjnym /kończąc ją dekretem/

• jeśli ma być zakończona wyrokiem należy zachować normy ustnego procesu spornego, jeśli w trybie administracyjnym dekretem - wówczas można ją zlecić audytorowi lub przewodniczącemu kolegium

Rodzaje spraw wpadkowych:

• niestawiennictwo stron

• przystąpienie strony trzeciej do procesu

Niestawiennictwo stron

• strony pozwanej

• jeśli nie stawiła się na wezwanie, sędzia ogłasza ją za nieobecną i zarządza prowadzenie sprawy

• gdyby strona pozwana wstawiła się później, albo przesłała odpowiedź przed rozstrzygnięciem sprawy - może zgłosić swe wnioski i środki dowodowe

• powoda

• sędzia wzywa go ponownie

• gdyby nie wstawił się na ponowne wezwanie, domniemywa się, że zrezygnował i zrzekł się instancji

Przystąpienie osoby trzeciej do procesu

Kto ma w tym interes może przystąpić do procesu w każdej instancji sporu czy to jako strona broniąca swych praw /interwencja główna/ czy też celem wspomożenia jednej ze stron /interwencja uboczna/ - kan. 1596.

• interwencja główna to powództwo wytoczone przeciw obu stronom toczącego się już procesu. Sąd rozstrzyga wówczas łącznie sprawę główną ze sprawą wpadkową

• interwencja uboczna - osoba trzecia przystępuje do procesu jako pomocnik jednej ze stron, współpracując z nią i pomagając uzyskać korzystny wyrok. Zgłasza więc wszystkie przysługujące jej zarzuty przeciw żądaniom strony przeciwnej

• by przystąpić do procesu winien interwenient przed zamknięciem etapu dowodowego przedstawić sędziemu pismo skargowe wraz z uzasadnieniem swej interwencji. Sędzia zanim go dopuści do procesu winien wysłuchać stron procesujących się

• od chwili dopuszczenia go do sprawy ma on prawa i obowiązki podobne do stron

• na etapie instrukcji sprawy należy osobie interweniującej dać czas na przedstawienie swych dowodów

• czasami sędzia po wysłuchaniu opinii stron sam wzywa osobę trzecią /tzw. przypozwanie/, której interwencja jest konieczna, by:

• oddalić od strony zarzut o wadliwe prowadzenie procesu

• oddalić niebezpieczeństwo błędnego rozwiązania sprawy

• uchronić osobę wezwaną przed przykrymi skutkami prawnymi wynikającymi z procesu

1

15

1

22

---