Partie i systemy partyjne

Spis treści

1. Typologie i klasyfikacje partii politycznych oraz ich znaczenie.

Klasyfikacji wszystkich partii politycznych dokonuje się przeważnie na dwóch płaszczyznach - ze względu na cechy organizacyjne i sposób funkcjonowania oraz ze względów ideologiczno-programowych.

Podział organizacyjno-funkcyjny:

• ze względu na strukturę organizacyjną:

komitetowe - pełniące rolę komitetu wyborczego (klasyczne przykłady to amerykańskie partie: Demokratyczna i Republikańska; w Polsce zbliżoną strukturę ma Platforma Obywatelska)

rozwinięte - z rozwiniętą strukturą organizacyjną (np. niemieckie CDU, polskie PZPR, SLD)

• ze względu na genezę organizacyjną:

parlamentarno-wyborcze - wyłonione z grupy deputowanych, wokół której tworzą się komitety wyborcze, stopniowo integrujące się w jedną organizację (np. niemiecka FDP, brytyjska Partia Konserwatywna)

pozaparlamentarne - powstałe z inicjatywy organizacji, której dotychczasowym celem nie był udział w wyborach (np. niemieckie SPD, Bündnis 90/Die Grünen, polskie PSL)

• ze względu na stopień upartyjnienia kandydatów:

masowe - skupiające dużą liczbę osób, z której wyłaniają się elity partyjne (częściej spotykana forma wśród partii lewicowych, np. francuska Partia Socjalistyczna)

kadrowe - zrzesza niewielki procent swych wyborców (częściej partie centrowe, np. Partia Demokratyczna - demokraci.pl)

• ze względu na typ członkostwa:

z członkostwem bezpośrednim (np. niemieckie FDP)

z członkostwem pośrednim (np. brytyjska Partia Pracy, Austriacka Partia Ludowa)

• ze względu na rozdział kompetencji w strukturze partyjnej:

scentralizowane - skupiające władzę w strukturach centralnych partii (np. brytyjska Partia Konserwatywna)

zdecentralizowane - z szeroką autonomią instancji niższych w podejmowaniu decyzji (np. francuska Partia Socjalistyczna, niemieckie Bündnis 90/Die Grünen)

• ze względu na rodzaj komórki podstawowej:

zakładowe - z komórką podstawową partii w zakładzie pracy, przedsiębiorstwie (np. radziecka KPZR)

terytorialne - z komórką podstawową obejmującą daną jednostkę terytorialną (np. polskie ZChN, PPS)

• ze względu na sposób powoływania władz:

demokratyczne - z władzą powoływaną i kontrolowaną przez członków (np. niemieckie CSU, FDP)

niedemokratyczne - z władzą pochodzącą z mianowania, tzw. zasada wodzostwa (np. NSDAP)

• ze względu na typ kierownictwa partyjnego:

z kierownictwem jednoosobowym - z rozbudowaną władzą przywódcy (np. NSDAP)

z kierownictwem wieloosobowym (kolegialnym) - najwyższą władzę sprawuje kongres, czyli zjazd partyjny (np. SLD, PO)

parlamentarne - z dominacją frakcji parlamentarnej w kierownictwie partyjnym (np. brytyjska Partia Konserwatywna)

pozaparlamentarne - z kierownictwem organu partyjnego, znajdującego się poza parlamentem (np. radziecka KPZR)

• ze względu na cele partii:

wyborcze (np. amerykańskie partie: Demokratyczna i Republikańska)

społeczności (np. polskie SLD)

totalitarne (np. włoska Narodowa Partia Faszystowska)

Podział ze względów ideologiczno-programowych:

Z czasów rewolucji francuskiej pochodzi podział na lewicę i prawicę. Innym tradycyjnym kryterium podziału jest podział partii na konserwatywne oraz liberalne, alternatywnie zwane progresywnymi. Kryterium podziału jest wówczas idea praw jednostki i roli państwa w życiu społecznym i gospodarce.

W Europie partie zwykle dzieli się na obozy zależnie od wyznawanej przez nie ideologii. Podział ten wywodzi się jeszcze z XIX wieku, kiedy między partiami występowały bardzo duże różnice. Współcześnie różnice te objawiają się w większym stopniu w nazwie i w stosowanej retoryce niż w programie. Można zatem mówić o podziale partii wg kryterium programowo-ideologicznego. W tym wypadku wobec partii przeważnie używa się następujących określeń: monarchistyczne, konserwatywne, konserwatywno-liberalne, liberalne, libertariańskie, liberalno-demokratyczne, socjalliberalne, chrześcijańsko-demokratyczne, chłopskie, chrześcijańsko-narodowe, narodowe, nacjonalistyczne, protestu, faszystowskie, robotnicze, socjaldemokratyczne, zielonych, feministyczne, socjalistyczne, komunistyczne. Osobny rodzaj partii stanowią partie regionalne. Warto też dodać, że w historii występowały partie, których identyfikacja z danym nurtem ideologicznym nie może być jednoznaczna, np. tzw. partia gaullistowska, czyli Rassemblement du Peuple Français (RPF) i Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem.

Istnieją też alternatywne podziały:

• na partie populistyczne i merytoryczne;

• ze względu na charakter programu: partie patronażu, partie interesu i partie światopoglądowe;

• specyficzne dla danego kraju, np. w Polsce: ugrupowania postsolidarnościowe i ugrupowania postkomunistyczne;

• tak zwany podział dwuosiowy. W tym wypadku jedna z osi oznacza poglądy gospodarcze (socjalizm - leseferyzm), druga natomiast światopogląd (konserwatyzm - liberalizm).

W praktyce okazuje się jednak, że jednoznaczna klasyfikacja partii jest niezwykle trudna i często pozostaje niejednoznaczna. Dzieje się tak, gdyż oprócz kwestii gospodarczych i światopoglądowych partie powinny uwzględniać w swych programach także poglądy na nowe problemy i zagadnienia ściśle związane z danym krajem i jego sytuacją geopolityczną. Są to takie kwestie jak np. stosunek do imigrantów, stosunek do Unii Europejskiej, w tym do przyjęcia euro, w przypadku państw byłego Bloku Wschodniego jest to także podejście do lustracji i dekomunizacji, a np. w Hiszpanii osobny problem stanowi działalność ETA i baskijskie dążenia do niepodległości.

2. Podziały partii politycznych:

Partie kadrowe i masowe:

Jest to typologia oparta na odróżnieniu partii wg odmiennych zasad ich struktury organizacyjnej, zwłaszcza cech komórki podstawowej.

• Partia kadrowa - partie bardzo silnie scentralizowane w kierownictwie, ale na poziomie lokalnym posiadające luźną strukturę. Jest to partia fachowców skupiająca się na zdobycu poparcia przed wyborami. Partia skupiająca dużą liczbę członków. Kryterium programowe- konserwatywne, liberalne, socjaldemokratyczne, chadeckie, komunistyczne, faszystowskie, ekologiczne

• Partie masowe - partie posiadające rozwinięte struktury organizacyjne. Struktury te mogą być oparte na: komórce terenowej (partie socjaldemokratyczne) i komórce zakładowej (partie komunistyczne i faszystowskie). Partie te są oparte na ścisłej organizacji na własnym stałym aparacie biurokratycznym.

Partie klasowe i ludowe:

Jest to niezwykle ważny podział partii, ze względu na tzw. strukturę socjalną partii.

• Partie klasowe - były to ugrupowania reprezentujące interes określonej klasy społecznej. Były stosunkowo małe. Zaliczamy do nich między innymi partie socjalistyczne, komunistyczne, liberalne.

• Partie ludowe - to typ partii o otwartej platformie programowej. Swoje apele wyborcze adresuje do różnych warstw społeczeństwa (dzisiaj to np. centroprawicowe, hadeckie, socjaldemokratyczne).

Partie bezpośrednie i pośrednie:

• Partie bezpośrednie - których członkiem może zostać tylko i wyłącznie osoba fizyczna, przez przystąpienie do jednej z jednostek organizacyjnych danego ugrupowania. Taki charakter ma ogromna większość europejskich partii politycznych

• Partie pośrednie, mające postać federacji różnorodnych organizacji polityczno-społecznych jak związki zawodowe czy stowarzyszenia, których członkowie stają się pośrednio członkami partii. Typ ten składa się z dwóch wariantów. W pierwszym z nich obok członkostwa pośredniego dopuszczalne jest także członkostwo bezpośrednie. Taki sposób organizacji został przyjęty np. w brytyjskiej Labour Party. Drugi wariant nie dopuszcza zaś bezpośredniego członkostwa indywidualnego

Partie oparte na zasadach wewnętrznej demokracji i partie scentralizowane:

• Partie zdecentralizowane - cechuje je między innymi autonomia organizacji terenowych oraz szeroki zakres swobody decyzji dla jednostek niższych szczebli. Z reguły w partiach tego typu dopuszcza się frakcyjność, a także umożliwia mniejszości propagowanie własnych poglądów w ramach stronnictwa. Organy terenowe mogą też decydować o kandydaturach partyjnych w wyborach powszechnych, a często znana jest tu instytucja prawyborów (np. francuska Partia Socjalistyczna). W państwach federacyjnych struktura takich ugrupowań niejednokrotnie ma luźny charakter na szczeblu centralnym

• Partie scentralizowane - w których całą władzę skupiają organy ogólnokrajowe. Struktura takich partii jest silnie zhierarchizowana, a rola decyzyjna ośrodków lokalnych zredukowana do minimum. Generalnie charakter taki mają partie skupione wokół silnych osobowości politycznych

Partie o słabej artykulacji i partie o silnej artykulacji:

• Partie o słabej artykulacji - których organizacja i procedury wewnętrzne nie są unormowane lub regulacja ich dotycząca ma charakter ramowy. Kwestie te rozstrzygane są zaś na drodze zwyczajowej bądź przez praktykę polityczną

• Partie o silnej artykulacji - dla których statut stanowi kompleksowy akt normatywny, szczegółowo określający wszelkie aspekty struktury partii.

Partie patronażu i światopoglądowe:

• Partie patronażu - skupione są w zasadzie wyłącznie na zdobyciu władzy dla członków swych instancji kierowniczych

• Partie światopoglądowe - są zakładane dla realizacji określonego światopoglądu filozoficznego, religijnego itp. Dążą one zatem do urzeczywistnienia modelu ustrojowego, jaki wynika z ich programowych założeń

Partie o motywacji programowej i partie o motywacji kratycznej:

• Partie o motywacji programowej - nie mogąc zdobyć władzy popularyzują treści programowe

• Partie o motywacji kratycznej - motorem działania jest chęć zdobycia stanowisk publicznych

3. Genetyczny model powstawania partii (partie wewnętrznie tworzone i zewnętrznie tworzone).

Model ten powstał w 1954 roku. Duvergere podjął się próby wyjaśnienia i zinterpretowania procesu kształtowania się pierwszych partii politycznych w Europie na przełomie XIX i XX wieku.
W jego koncepcji pojawiło się rozróżnienie pomiędzy partiami wewnętrznie tworzonymi przez ustabilizowane elity polityczne, a więc ukształtowanymi na forum istniejących wówczas parlamentów, w warunkach nie istnienia powszechnego prawa wyborczego (uwagę tę można odnieść do brytyjskich Wigów i Torysów) a partiami zewnętrznie tworzonymi, będącymi pierwotnie formą organizacji grup społecznych, pozbawionych praw politycznych
i plasujących się z konieczności poza głównym nurtem rywalizacji politycznej - jak rodzące się partie liberalne czy lewicowe.

Z chwilą pojawienia się powszechnego prawa wyborczego partie wew. tworzone zostały zmuszone do wyjścia z parlamentu i kreacji terenowych struktur partyjnych, które w Anglii pozwoliły na utworzenie Partii Konserwatywnej (Torysi) i Partii Pracy (Wigowie). Partie wew. tworzone i partie zewn. tworzone to typy idealne. W praktyce oba rodzaje instytucjonalizacji przeplatały się.

Dodatkowo Duvergere swoje stanowisko uzupełnia kilkoma zastrzeżeniami dot. procesu instytucjonalizacji partii politycznych. Mówi, że określając rodzaj instytucjonalizacji partii należy wziąć pod uwagę poziom terytorialnej penetracji oraz terytorialnego rozproszenia. Jeżeli terytorialna penetracja jest wyższa to mamy do czynienia z przewagą formuły partii wew. tworzonej, gdyż to struktura centralna (obecna w parlamencie) kontroluje postępującą kreację struktur terenowych. W wariancie terytorialnego rozproszenia mamy do czynienia z sytuacją, w której ogniwa lokalne powstają spontanicznie i niezależnie od siebie, często nawet nie komunikując się między sobą.
W określonym momencie ich rozwój doprowadza do zjednoczeniowego porozumienia pomiędzy nimi i powołania ogniwa ogólnokrajowego. Ważne jest też istnienie lub brak „zewnętrznej” instytucji sponsorującej. Niektóre partie powstały z inicjatywy organizacji „zewnętrznych” i miały być przede wszystkim gwarantem na arenie politycznej określonych interesów sektoralnych. Kościół traktował wyznaniowe partie jako polityczną formę organizacji i „odizolowania” określonej części elektoratu od reszty społeczeństwa (Holandia, Belgia).

4. Wyjaśnij na czym polega instytucjonalizacja partii politycznych

Instytucjonalizacja partii to bardzo głębokie zjawisko. Kuleje ono w Polsce, co widać na przykładzie częstej zmiany szyldów przez partie polityczne. Nie polega ono tylko na nadaniu statutu i zarejestrowaniu partii. Instytucja to szereg powtarzalnych sytuacji. Jest to wzorzec, który nosimy w głowach. Jest jedna instytucja i wiele organizacji, z 3 wyjątkami: kościół, armia i biurokracja.

Wg Panebianco partia osiąga dojrzałość w następujących wymiarach:

1. autonomii organizacyjnej wobec środowiska

2. poziomu systemowości.

Ad a).

Autonomia ma miejsce wówczas, gdy partia jest w stanie kontrolować proces wymiany dóbr i usług zachodzący pomiędzy nią a środowiskiem. Partia musi korzystać
z różnorodnych zasileń zewnętrznych. Oddziaływania, którym jt w związku z tym poddawana, zacierają niekiedy jej granice, prowadząc do symbiozy z innymi organizacjami. Partia jt autonomiczna, gdy proces wymiany w większości przypadków przebiega wg reguł dyktowanych przez partię.

Ad b).

Poziom systemowości odnosi się do wewnętrznej spoistości organizacyjnej partii. Składają się nań następujące czynniki: natężenie konkurencji wewnętrznej, poziom konkurencji międzypartyjnej, wielkość organizacji oraz istnienie wewnętrznej zgodności co do celów. Systemowość maleje, gdy wzrasta rozmiar organizacji, wewnętrzne stronnictwa cieszą się wysoką autonomią i gdy brak jt zgodności co do celów strategicznych a także istnieje osłabienie konkurencji międzypartyjnej. Systemowość rośnie, gdy nasilają się więzy współzależności między grupami wewnętrznymi, a to przynosi partii szereg korzyści. Intensyfikacji ulegają choćby kontakty wew., chętniej przestrzega się norm organizacyjnych, a członkowie organizacji podkreślają fakt należenia do niej.

Instytucjonalizacja może być interpretowana jako stan lub własność. Identyfikuje się wówczas istnienie stałych wzorów działania charakteryzujących tych uczestników życia politycznego, którzy się ze zinstytucjonalizowaną partią identyfikują. Instytucjonalizacja stanowi konglomerat elementów subiektywnych (świadomościowych) i obiektywnych (np. czas istnienia partii). Panebianco proponuje 5 wskaźników pomiaru obiektywnych, czyli formalnych organizacyjnych atrybutów partii:

• stopień rozwoju centralnej organizacji parlamentarnej. Istnienie tak silnego ośrodka oznacza rozwój scentralizowanego aparatu administracyjnego zdolnego koordynować funkcjonowanie całej organizacji;

• stopień homogeniczności terytorialnych struktur organizacyjnych. Jt on wysoki,
  gdy z przyczyn statutowych porządek poszczególnych lokalnych struktur partii buduje się, stosując te same zasady. Centrala partii wysoko zinstytucjonalizowanej przypomina sztab a oddziały komórki liniowe. Partie słabo zinstytucjonalizowane przypominają firmy matki, wokół których funkcjonują organizacje afiliowane, korzystające głownie z ich szyldu. One budują swój wewnętrzny porządek w mniej lub bardziej dowolny sposób;

• źródła finansowania partii. Partie zinstytucjonalizowane zaopatrują się w zasoby finansowe w różny sposób. Zróżnicowanie to uniezależnia je od organizacje sponsorujących. Istotne jest też to, w jakim zakresie partia jest finansowana ze środków publicznych, ponieważ sposób wydatkowania środków ze źródeł budżetowych może być lepiej kontrolowany i poddawany ocenie publicznej;

• powiązania partii z organizacjami niepartyjnymi. Partie zinstytucjonalizowane cieszą się pozycją rozgrywającego w tzw. parakoalicjach. Podporządkowują sobie organizacje grup interesu, np. związki zawodowe czy organizacje pracodawców;

• poziom adekwatności pomiędzy regulacjami statutowymi projektującymi wewnętrzną strukturę partii a faktycznym układem wpływów. Ten wskaźnik mówi czy partia ma model zamknięty czy otwarty. Partie zamknięte są bardziej zinstytucjonalizowane, przez co trudniej przebić się tam liderom grup interesu, zaś w partiach otwartych łatwiej liderzy grup interesu mogą realizować swe strategie.

Etapy instytucjonalizacji:

Wg Huntingtona występują 4 etapy konsolidacji:

• frakcjonalizacja - oznacza sytuację, w której w obrębie wspólnoty społecznej zaczynają pojawiać się luźne stronnictwa polityczne (kliki),

• polaryzacja poglądów - związana jest z poszukiwaniami elit zorientowanymi na zdobycie szerszego poparcia społecznego,

• ekspansja - liderzy starają się dokonać strukturalizacji spolaryzowanych rzesz zwolenników swojej opcji. W tym celu podejmowane są próby powołania organizacji o masowych charakterze,

• proces instytucjonalizacji organizacji partyjnych - dokonuje się wraz z ukształtowaniem się systemu partyjnego.

5. Rodziny partii politycznej (krótka charakterystyka)

Kryteria wyodrębniania rodzin partii politycznych:

• kryterium genetyczne - używając tego kryterium do wyodrębnienia określonej rodziny partii odnosić się będziemy do podobieństw pomiędzy partiami, które ukształtowane zostały przez zbliżone warunki ich powstawania, a dokładniej procesu ich instytucjonalizacji. Do takich warunków środowiskowych należy zaliczyć zespół parametrów, który towarzyszył rewolucji przemysłowej, a którego efektem było wyłonienie się zasadniczej osi polaryzacji partyjnej od lewicy do prawicy;

• kryterium materialne (programowe) - jego wykorzystanie umożliwia konkretyzację cech, które sprawiają, że partię zaliczamy do którejś z rodzin. To kryterium pozwala również na analizowanie konfliktów wewnątrzblokowych w obrębie lewicy i w obrębie prawicy. Kryterium temu mogły jednak unikać partie populistyczne, które mają skłonność do „podążania za elektoratem” i dopasowywania do niego kwestii programowych;

• kryterium organizacyjne - wg niego bierzemy pod uwagę to, jak poszczególne partie orientują się na zbliżenie do podobnych sobie elit partyjnych z innych krajów, co zwykle czynią w obrębie międzynarodówek i frakcji transnarodowych. We współczesnej UE kryterium to można stosować analizując przynależność poszczególnych partii do frakcji działających w Parlamencie Europejskim: PES (Partia Europejskich Socjalistów), EPL (Europejska Partia Ludowa - chadecy) i Europejscy Liberalni Demokraci i Reformiści.

Rodzina partii komunistycznych:

We wszystkich krajach tzw. bloku wschodniego panowała wiodąca cecha, a więc zdecydowana, obwarowana zasadami ustrojowymi dominacja partii komunistycznej, która nie ulegała znaczącym modyfikacjom. Do końca lat 70. w demokracjach zachodnich partie komunistyczne postulowały o zerwanie z porządkiem kapitalistycznym i jawnie sympatyzowały z komunistycznymi partiami Europy Wschodniej. Np.: włoska PCI, francuska PCF, portugalska PCP i grecka KKE. Do dziś najbardziej rewolucyjna w poglądach jt grecka KKE. Partie komunistyczne (od początku lat 80) w Europie Zachodniej zaczęły przeżywać głęboki kryzys związany z erozją realnego socjalizmu na wschodzie Europy. W rodzinie tych partii doszło do podziału. Część z nich, np. PCF pozostała przy swej marksistowskiej rewolucyjności (twardogłowi), natomiast PCI i PCP ewoluowały w kierunku eurokomunizmu. Z PCI powstało PDS, które utworzyło koalicję „Drzewo Oliwne” i rządzi
z chadekami. Eurokomuniści zrezygnowali z postulatu rewolucji. Te partie orientują się na demokrację parlamentarną, nie wyznaczając sobie celu w postaci wprowadzenia dyktatury proletariatu. Mówią jedynie, że metodą legalnych i drobnych reform można zmierzać
w kierunku alternatywnego ustroju. Zwycięstwo nie będzie oznaczać likwidacji pluralizmu politycznego, zaś system rządów miałby mieć charakter ateistyczny z wyraźną orientacją egalitarną i etatystyczną.

Rodzina partii socjaldemokratycznych:

2 etapy ich rozwoju przypadły na II połowę XIX wieku i początek XX wieku oraz okres po II Wojnie Światowej. Są to partie parlamentarne, które od początku swojego powstania deklarowały dążenie do wprowadzenia powszechnego prawa wyborczego. Bardzo szybko zaakceptowały logikę rywalizacji wyborczej porzucając konfrontacyjny styl, charakterystyczny dla komunistów. Do ich rozwoju przyczyniły się również bliskie związki socjalistów z liderami początkowo nielegalnych związków zawodowych. W tym sensie mówi się często, że socjaldemokraci i lewicowe ruchy związkowe w Europie to bliźnięta syjamskie. Ważnymi elementami ideologii są postulaty pluralizmu politycznego i demokracji oraz antykomunizm. Elementy programu to: akceptacja rywalizacji rynkowej, prawna ochrona indywidualizmu, doniosłość własności i przedsiębiorczości prywatnej, potrzeba utrzymania ograniczonej i zdecentralizowanej formy państwa bezpieczeństwa socjalnego, orientacja proekologiczna. Partie te charakteryzuje 5 rodzajów cech o walorze systemowym:

• z całą konsekwencją akceptują demokrację reprezentatywną, są dobrze zakorzenione
  w świadomości wyborców, są aktywnym podmiotem aren wyborczych i parlamentarnych,

• są to partie prosystemowe - biorą odpowiedzialność za funkcjonowanie demokracji, co wielokrotnie udowodniły rządząc i współrządząc w krajach europejskich,

• są to partie duże, zbierające średnio w okresie powojennym największą część głosów elektoratu, jak i pod względem liczebności członków,

• są to z reguły partie relewantne (istotne) politycznie - albo formułują samodzielne gabinety, albo w wyniku negocjacji tworzą rządy koalicyjne;

• należą do najsilniejszych organizacji lewicy, współpracują z grupami interesu (związki zawodowe).

Przykłady: SPD - Niemcy, Partia Pracy - Wielka Brytania.

Rodzina partii lewicowo - libertariarnych:

Nawiązują do katalogu kwestii tzw. Nowej Polityki. Obejmuje on zagadnienia związane
z szeroko pojętą jakością życia, m.in.: emancypacja jednostki spod władzy państwowej, hasła antynatowskie czy antyintegrystyczne jak i postulaty ekologiczne, uzasadniania prawa do swobodnego wyboru stylu życia czy kwestie utworzenia nowych postmaterialnych standardów etycznych. 2 rodzaje:

• partie lewicowo - socjalistyczne - powstały w wyniku rozłamów w partiach socjaldemokratycznych i komunistycznych. Głoszą hasła bardziej konsekwentnych rozwiązań socjalnych, głównie walki z bezrobociem - generalnie Skandynawia;

• partie ekologiczne (zielonych) - zagadnienia ochrony środowiska, promocja prośrodowiskowych stylów życia. Większe szanse zaistnienia mają
  w proporcjonalnych systemach wyborczych jak w większościowych. Ważna jt też świadomość społeczeństw w kwestii ochrony środowiska. Są to partie małe,
  ale o silnej relewancji wyborczej (Niemcy, Finlandia). Zwolenników szukają przede wszystkim w nowej klasie średniej a także wśród sympatyków Green Peace,
  Live Aid, czy parad miłości lub praw mniejszości seksualnych. Ich postulaty to: poszerzenie zakresu partycypacji obywateli w politycznych i administracyjnych procesach decyzyjnych, równość praw i ochrona mniejszości, walka o ratowanie zasobów środowiska naturalnego, powszechne rozbrojenie, solidarność z Trzecim Światem, realizacja alternatywnych stylów życia.

Rodzina partii chadeckich:

Jest to najsilniejsza rodzina partii prawicowych, a druga grupa pod względem siły
po partiach socjaldemokratycznych. Występują w każdym kraju demokratycznym w Europie z wyjątkiem Wielkiej Brytanii i Islandii, w zasadzie zanik w Czechach. Zaczęły postawać pod koniec XIX wieku. Są 3 rodzaje ugrupowań:

• partie o rodowodzie katolickim: Austria, Włochy, Belgia, Szwajcaria, Irlandia, Węgry;

• partie reprezentujące elektorat katolicki i protestancki (powstałe po II WŚ) - CDU/CSU
  w Niemczech czy CDA w Holandii;

• małe partie o rodowodzie protestanckim: Norwegia, Finlandia, Szwecja, Dania.

Odnotowuje się regularny spadek ich poparcia, albo na rzecz socjaldemokratów albo na rzecz ugrupowań ekstremalnych. Program tych partii często jt zbliżony do programu socjaldemokratów (lewica socjaldemokratyczna może tworzyć koalicję z prawicą chadecką). Osiowe idee tożsamości partii chadeckich określają zasady:

• personalizmu - służby osobom - pierwszeństwo interesu jednostek nad interesami dużych kategorii społecznych,

• subsydiarności - współpraca społeczna rozwija się w sposób oddolny i jt spontaniczna,

• dobra wspólnego oraz solidaryzmu społecznego

• ponadustrojowości kościoła, co wyklucza ustanowienie państwa wyznaniowego.

Rodzina partii liberalnych:

Zaczęły powstawać w Europie na przełomie XIX i XX wieku. Okres świetności tych partii to początek XX wieku. Wówczas to partie te tworzyły samodzielne rządy, wygrywając walkę wyborczą z partiami konserwatywnymi, które były „naturalnym przeciwnikiem”. Partie te były przeciwko przywilejom stanowym. Zaczęły bardzo szybko tracić na sile, gdy doprowadziły do tego co chciały, tzn. do powszechnego prawa wyborczego. Przeszkodziła im też I Wojna Światowa. Są 2 rodzaje tożsamości partii liberalnych:

• prawicowa (współczesny, konserwatywny, neoklasyczny, neoliberalizm) - sięga do pierwszych pism liberałów (Smith) i współczesnych (Hayek) => ortodoksja rynkowa. Rynek musi być bezwzględnie wolny, państwo ma być jak supermarket - chronić ogólne zasady rywalizacji włączając się minimalnie w procesy gospodarcze i nie ingerując w procesy rozwoju społeczeństwa. Fragmentem neoliberalizmu jest monetaryzm. W USA, a potem w Wielkiej Brytanii pojawiła się Nowa Prawica, związana ze szkołą chicagowską (Reagan Thatcher, Bush jr.) - wdrożyli „odchudzanie” administracji, polityka „drzwi obrotowych” - raz w usługach, raz w administracji;

• liberalizm lewicowy - wyrósł z niemieckiej grupy Ordo. Partie prezentują orientacje egalitarne, utylitarne i prosocjalne. Rynek owszem, ale uporządkowany - grupa frankfurcka. Odnoszą się do aktywnej polityki gospodarczej. Najsilniej działają
  w Skandynawii.

Rodzina partii konserwatywnych:

Zaczęły powstawać w Europie na przełomie XIX i XX wieku. Opierały się na doktrynie Burke'a. Znajdziemy wśród nich zarówno ugrupowania agrarystyczne jak i wyznaniowe, prawicowo - liberalne, narodowe, a także nacjonalistyczne i szowinistyczne. Dzielimy je na dwie grupy pod względem tożsamości:

• ogólnonarodowe partie konserwatywne - proponują treści odnoszące się do pracy pozytywnej i porozumienia ponad podziałami, np. Fianna Fail (Irlandia), Partia Konserwatywna (Wielka Brytania). Są bliskie opisowi formacji typu catch-all. Notują większe poparcie wyborcze aniżeli najbliższe im ugrupowania chadeckie. Są też wysoko relewantne rządowo;

• populistyczne partie konserwatywne - skrajne interpretacje bieżących trudności gospodarczych oraz politycznych wyzwań stojących przed społecznością. Towarzyszą temu silne akcenty narodowe. Generalnie występują w krajach śródziemnomorskich (Forza Italia) oraz w Niemczech i Austrii (Heider).

Rodzina partii ultraprawicowych:

Partie te podkreślają zagrożenia związane z unifikacją europejską, globalizacją gospodarczą, atomizacją narodu i alienacją jednostek, a także ich izolacją socjalną, zalewem krajowego rynku przez imigrantów oraz bezrobociem. Podkreślają dwulicowość polityków partyjnych oraz niewydolność systemu demokratycznego i chcą powrotu do rządów opartych na sanacji i prawdziwym autorytecie - są antysystemowe. Wyróżniamy 2 rodzaje:

• partie starego typu - nawiązują do tradycji autorytarnej, często faszystowskiej,
  są antyparlamentarne i antypluralistyczne. Ich postulaty to: totalność - możliwość całościowego ujęcia spraw wspólnoty, wizja monolitu narodowego spojonego ideami kultury oczyszczonej z pierwiastków obcych, przezwyciężenie podziałów klasowych
  i interesów grupowych na rzecz przyspieszenia rozwoju gospodarczego, żądanie postaw paramilitarnego posłuszeństwa, gloryfikacja przemocy uzasadniana mistycznym przesłaniem narodowym. Występują w Niemczech, Belgii, Szwajcarii;

• partie nowego typu - z organizacjami starego typu łączy ich idea krwi i ziemi. Ich apele zawierają też wątki Nowej Polityki. Częściowo akceptują parlament i demokrację parlamentarną, ale zarazem są partiami konsensualnymi (odrzucają możliwość współpracy). Często w hasłach mieszają populizm, faszyzm, ekologię i New Age.

6. Nowe ruchy społeczne i nowe partie polityczne

7. Partie prosystemowe i partie antysystemowe

O tym, czy partia należy do prosystemowych, czy antysystemowych decydują:

• Ocena ich programu

• Fakt udziału w koalicji rządowej i parlamentarnej

• Sposób w jaki są postrzegane przez inne partie i grupy społeczne

Ocena czy partia jest prosystemowa czy antysystemowa nie jest łatwa, między innymi dlatego, że intencje partii nie są zawsze jasne.

Partie prosystemowe:

W demokracji liberalnej partie ulokowane w centrum lub w pobliżu centrum są prawie zawsze partiami pro systemowymi.

Cechy partii prosystemowych:

• Nie oferują radykalnej polityki

• Nie są uosobieniem radykalnej ideologii

• Baza społeczna jest umiarkowana w poglądach

Do grupy partii prosystemowych można zaliczyć również te partie lewicy i prawicy, które ze względów wyborczych lub koalicyjnych są otwarte na wpływy opcji centralnych.

Partie antysystemowe:

Znane są dwa pojęcia antysystemowości: wąskie i szerokie.

Wąskie pojęcie antysystemowości obejmuje wiele postaw i poglądów włączając w to akceptację czy totalne odrzucenie systemu.

Inaczej mówią partia antysystemowa, to taka która dąży do podwalenia danego reżimu politycznego. Oczekiwanym scenariuszem przez taką partię jest kryzys legitymizacji, który doprowadzi do zastąpienia jednego systemu politycznego innym postrzeganym jako lepszy, bądź efektywniejszy.

Szerokie pojęcie antysystemowości obejmuje ugrupowania antysystemowe nie dążące do radykalnych zmian charakteru systemu politycznego, dążą one jedynie do zmiany obowiązujących dotychczas zasad gry politycznej.

W tym szerokim pojęciu antysystemowości nazywamy te partie partiami protestu.

8. Jakie partie nazywamy:

Partiami protestu:

To ugrupowania antysystemowe nie dążące do radykalnych zmian charakteru systemu politycznego, dążą one jedynie do zmiany obowiązujących dotychczas zasad gry politycznej.

Partiami jednego przedsięwzięcia:

9. Partie relewantne i partie nierelewantne. Dwa testy relewancji G. Satoriego:

Próg relewancji to próg, który partia powinna przekroczyć w swym rozwoju organizacyjnym, by uczestniczyć w procesie rywalizacji na najwyższym szczeblu.

Relewancja polityczna partii to metoda „liczenia” partii politycznych, czyli tzw. test relewancji, który pozwala na określenie doniosłości politycznej partii w konkretnej konfiguracji systemu partyjnego (parlamentarnego).

Partie relewantne, co znaczy istotne dla funkcjonowania całego systemu partyjnego mające przynajmniej potencjalną właściwość zmiany jednego charakteru i kierunku ewolucji.

G. Sartori dążył więc, poprzez użycie zasad liczenia partii, do usunięcia mniejszych partii z rozważań nad problemem systemu partyjnego, jako że nie mają żadnego wpływu na jego funkcjonowanie. W tym celu stworzył dwie alternatywne zasady liczenia partii, wyznaczające próg relewancji:

1. Potencjał koalicyjny partii: dotyczy tylko partii prosystemowych i możliwych do zaakceptowania przez innych partnerów koalicyjnych; nie bierze się pod uwagę tutaj partii dużych:

1. partia zostanie uznana za nierelewantną, jeżeli nigdy nie uczestniczyła lub nie była brana pod uwagę jako potencjalny partner w procesie przetargów koalicyjnych;

2. traktowana będzie z kolei za relewantną, bez względu na jej rozmiar, jeżeli znajduje się w opozycji umożliwiającej jej wpływanie na kształt jednej z możliwych koalicji gabinetowych

2. Potencjał użycia szantażu politycznego: zgodnie z tym testem statusu relewancji nabiorą również partie antysystemowe, ale tylko wówczas, gdy ich istnienie lub zachowanie wpływa na taktyki rywalizacyjne partii prosystemowych, zmieniając ich charakter. Potencjałem szantażu politycznego będą dysponowały tylko „duże” wyborczo partieantysystemowe.

10. Scharakteryzuj rodzaje partii małych

• Partie marginalne - znajdują się na dalekiej lewicy lub prawicy układu partyjnego. Poza zasięgiem rywalizacji partyjnej. O ograniczonym potencjale koalicyjnym , są dodatkiem do dużych partii prawicowych lub lewicowych. Przejawiają skłonność ideową do dużych partii, ale chcą być też odrębne. Są traktowane często jako partie izolowane. Dziś spadek roli marginalnych partii lewicowych.

• Partie zawiasowe -funkcjonują w centrum układu lewica - prawica. Lokują się one zwykle między dużymi partiami politycznymi. Ich duży potencjał koalicyjny bierze się z tego, że mogą być zaakceptowane zarówno dla prawicy jak i lewicy. Może być jedna partia zawiasowa lub więcej niż jedna.

• Partie oderwane - uchylają się od udziału w zasadniczym nurcie rywalizacji między partyjnej. Apel społeczny ich jest skierowany do odrębnej grupy społecznej np. mniejszość etniczna czy religijna. Partie związane z tzw. Nową polityką - zrywają z wymiarem rywalizacji lewica - prawica. Nawiązując do pewnych koncepcji, ludzi zainteresowanych określonymi sprawami np. partie ekologiczne.

1

---