System polityczny (wg Kowalskiego):
Ogół organów władzy publicznej w państwie (organy państwowe + organy samorządowe)
Partie i organizacje polityczne.
Normy i zasady regulujące wzajemne relacje między elementami systemu politycznego.
Ustrój polityczny (jest częścią systemu politycznego): to zasady i regulacje dotyczące organów władzy publicznej i wzajemnych między nimi relacji.
Klasyfikacja systemów politycznych:
1. Reżim polityczny - to środki i metody jakimi posługuje się władza w stosunkach z obywatelami.
państwa demokratyczny
państwa niedemokratyczne
autorytarne
totalitarne
W państwie demokratycznym jedna władza musi być kontrolowana przez drugą.
2. Głowa państwa - charakter:
Zależy od tego, czy jest monarcha czy prezydent.
Rodzaje monarchii:
absolutna - król był rzeczywistym suwerenem, miał władzę niepodzielną, istniała do XVIII w.
Konstytucyjna z ograniczoną władza króla XIX w.
Parlamentarna - słaba, symboliczna władza króla, naród jest suwerenem.
Głowa państwa - najczęściej jednoosobowy organ w państwie, pełniący funkcje reprezentacyjne w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych. Głowa państwa jest symbolem państwa.
3. System rządów - normy i zasady regulujące wzajemne relacje między władzą ustawodawczą a wykonawczą.
Systemy:
Prezydencki - amerykański
Parlamentarny - angielski
Pół prezydencki - francuski
Parlamentarno - komitetowy
4. Ustrój terytorialny państwa.
Unitarne - jednolite
Złożone - federacje i konfederacje
W federacjach kompetencje władz centralnych są wymienione w konstytucji. Przyjmowana zasada domniemania kompetencji władzy lokalnej.
Państwa demokratyczne są to państwa w których:
Demokratyczne wybory przeprowadzone cyklicznie, wolne
Kontrola władzy - ponosi odpowiedzialność
Wolność zrzeszania się, wolność tworzenia partii politycznych
Wolne media - dostęp do niezależnych od rządu źródeł informacji
Zasady w państwie demokratycznym:
ZASADA SUWERENNOŚCI
Sposób wykonywania władzy przez lud:
Demokracja pośrednia - naród sprawuje władzę poprzez wybór reprezentantów, w każdym państwie demokratycznym z wyborów powszechnych i bezpośrednich pochodzi pierwsza izba parlamentu.
Demokracja bezpośrednia:
Referendum - w sprawach polityki państwowej. Głosowanie ludowe dotyczące określonego politycznego rozstrzygnięcia. Może być w sprawach o szczególnej wadze (we Włoszech w sprawach ustaw). Nie ma referendum w Niemczech (jest plebiscyt); stany Zjednoczone - na poziomie federacji. Rodzaje:
Ustawodawcze - w sprawie ustawy
Konstytucyjne - w sprawie przyjęcia nowej konstytucji bądź zmian w obecnej konstytucji
Ogólnokrajowe - dotyczy wszystkich
Lokalne, regionalne
Wiążące lub stanowiące - wynik wiąże organy państwowe
Opiniodawcze - nie wiążące organów państwowych
Inicjatywa Ludowa - prawo konstytucyjne daje określonej grupie obywateli do wystąpienia z projektem ustawy lub zmiany konstytucji (ludowa inicjatywa konstytucyjna - Szwajcaria, Włochy).Ludowa inicjatywa ustawodawcza istnieje w Polsce, Włoszech, Hiszpanii, na Węgrzech.
Plebiscyt - nie jest instytucją prawa konstytucyjnego, jest instytucją prawa międzynarodowego. Jest głosowaniem przynależności ziem.
Veto ludowe - sprzeciw obywateli w stosunku do władzy lub określonej decyzji władzy, np. w Niemczech, Czechach
Zgromadzenie ludowe - decydowanie przez wszystkich obywateli uprawnionych, zgromadzonych w jednym miejscu. Nawet w tak małych państwach jak Litwa czy Łotwa obywateli zgromadzić się nie da.
ZASADA PRZEDSTAWICIELSTWA
Dotyczy wzajemnych reguł między wyborami a wybranymi.
Rodzaje mandatów:
Mandat imperatywny - wybrany jest związany wolą wyborców; może być odwołany przez wyborców, należy do przeszłości - istnieje tylko w drugiej izbie niemieckiego parlamentu, był tez w państwach socjalistycznych
Mandat wolny - wybrany głosuje nie z wolą wyborców tylko z interesem narodu i/lub z własnym sumieniem
ZASADA PRAWA WYBORCZEGO
Powszechne - obywatele za granicą mają prawo do głosowania, wiek prawa biernego i czynnego, osoby pozbawione prawomocnym wyrokiem sądowym praw wyborczych nie mogą głosować.
Równe - siła każdego głosu jest taka sama do pierwszej izby, muszą być równe do drugiej izby
Bezpośrednie - głosowanie na konkretnego kandydata kandydującego na dany urząd
Tajne - lokal wyborczy musi być odpowiednio wyposażony
Wolne - wybieramy kogo chcemy
Czynniki wpływające na głosowanie obywateli:
Kategorie społeczne - do jakiej grupy socjo społecznej obywatele należą (wiek, płeć, stan majątkowy)
Religia - większość religijna w danym państwie głosuje na prawicę
Kampania wyborcza
Wychowanie i tradycja rodzinna
Prawo wyborcze - nikt nie chce oddać głosu nieskutecznego
Etapy procesu wyborczego:
Zgłaszanie kandydatów - kandydaci są zgłaszani przez partie polityczne lub grupy wyborców
Głosowanie - personalne na kandydata; na listę; mieszane - z danej listy wybieramy jest jeden kandydat.
Ustalanie wyników - większościowy system; proporcjonalny system; mieszany system
System większości względnej - system anglosaski, zwycięża ten kto ma najwięcej procent poparcia.
System większości bezwzględnej - zwycięża ten kto ma bezwzględną większość głosów
System dwublokowy - wielopartyjny ukształtował się we Francji (w drugiej turze są kandydaci z lewicy, prawicy i frontu narodowego)
System proporcjonalny - Szwajcara, Szwecja, Włochy
System mieszany - Niemcy, Rosja, Węgry
System większościowy eliminuje małe parte, mogą być tworzone stabilne rządy.
System proporcjonalny jest sprawiedliwy, obywatele posiadają swoich przedstawicieli w parlamencie (parlament jest rozbity, rozczłonkowany), niestabilność rządów.
ZASADA KONSTYTUCJONALIZMU
Zakłada nadrzędność konstytucji pisanej w systemie aktów prawnych. Konstytucja - nadrzędny akt prawa pisanego w państwie regulujący prawa i obowiązki obywateli; akt uchwalany i zmieniany w sposób szczególny.
Cechy szczególne konstytucji: szczególna treść, szczególna forma, najwyższa moc prawna, szczególny sposób zmiany
Treść konstytucji zawiera:
zasady ustroju państwa
wskazane naczelne organy władzy (sposób ich wyboru, kompetencje, rodzaj i zakres ponoszonej odpowiedzialności
prawa, wolności i obowiązki obywatela
sposób zmiany konstytucji
Sposób uchwalania i zmiany konstytucji.
Tryb uchwalania - treść konstytucji przygotowana przez parlament, zatwierdzenie konstytucji przez obywateli drogą referendum.
Konstytucja może być zmieniana częściowo w sposób kwalifikowany - utrudniony w stosunku jak są wymieniane ustawy; w każdym państwie jest inny sposób zmieniania konstytucji.
Dwa modele:
bezwzględna większość głosów w parlamencie + referendum
kwalifikowana większość głosów w parlamencie (niemiecki sposób)
Rodzaje konstytucji:
pisane i niepisane
w znaczeniu formalnym (w postaci artykułów) i materialnym (treść konstytucji)
elastyczne i sztywne - zmieniana w szczególny sposób
pełna (reguluje całą materię konstytucyjną) i niepełna (nie jest uregulowana materią konstytucyjną)
proste (jest w jednym akcie) i złożone (jest w kilku aktach)
ZASADA PODZIAŁU WŁADZ
Etapy podziału władz:
podział funkcjonalny (Monteskiusz)
funkcja prawodawcza (ustawodawcza) - parlament
funkcja wykonawcza - król
funkcja sądownicza
podział organizacyjny, każdą funkcje ma wykonywać inny organ
funkcja ustawodawcza - parlament
funkcja wykonawcza - król
funkcja sądownicza - niezawisłe sądy
władze mają być równoważne - równowaga między władzami
pomiędzy władzami istnieje system nakładania się władz na siebie i możliwość kontrolowania siebie.
Zasada pluralizmu - pochwała różnorodności.
Zasada pluralizmu politycznego - partie polityczne i organy polityczne mogą powstawać i działać swobodnie (na płaszczyźnie wyborczej i parlamentarnej)
Zasada państwa prawa - to rządy prawa; prawo jest wartością nadrzędną.
Zasada demokratycznego państwa prawa - element demokratyzmu.
Skład zasady państwa prawa:
1. Związanie państwa prawem.
Zasada legalizmu - każdy organ powstaje i działa na podstawie prawa, każdy organ administracyjny wykonuje prawo (podstawa prawna).
2. Prawno - naturalna koncepcja prawa w odróżnieniu od koncepcji pozytywistycznej.
Pozytywistyczna - każde prawo pochodzące od legalnej władzy obowiązuje i musi być przestrzegane przez obywateli.
Prawno - naturalna - prawo jest fenomenem społecznym istniejącym w naturze; prawa te muszą być respektowanie przez rządzących.
Idee, które muszą być respektowane: wolność, równość. Rolą ustawodawcy nie jest tworzenie prawa, ale odkrywanie go z natury.
3. W państwie prawa musza istnieć instytucje stojące na straży praworządności; różnego rodzaju organy, do których może być złożona skarga.
Reguły dotyczące konstrukcji systemu prawnego.
Zasada hierarchiczności aktów prawnych
Zasada nadrzędności konstytucji
Zasada niesprzeczności aktów prawnych z konstytucją
Zasada zupełności aktów prawnych
4. Zasada większości - rządy większości, ale przy zachowaniu praw mniejszości w tym opozycji. Przy podejmowaniu ważnych decyzji państwowych ważny jest udział opozycji.
Większość jest zasada proceduralną. Sposób podejmowania decyzji; większość: zwykła (więcej za niż przeciw), kwalifikowana (3/4, 2/3, 3/5, głosów), bezwzględna, absolutna (50+1), względna (więcej jest za niż przeciw, decyzja nie może być podejmowana bez wymaganej liczby osób danego ciała).
Systemy rządów - normy i zasady regulujące wzajemne stosunki między władzą ustawodawcza a wykonawczą; nazywane modelami ustrojowymi. Są konstrukcją sztuczną stworzona prze teoretyków, którzy wybrali zasady wartości z innych państw i stworzyli system rządów. Modele ustrojowe są brane pod uwagę przy tworzeniu nowych modeli rządów. Władza sądownicza jest władzą oddzieloną od władzy ustawodawczej i wykonawczej - jest trzecią władzą.
4 podstawowe modele:
System rządów prezydenckich - USA
System parlamentarny - Wlk. Brytania
System półprezydencki - V Republika Francuska
System parlamentarno - komitetowy - Szwajcaria
Ad.1.
System ten był przenoszony do innych państw, przede wszystkim do Ameryki Łacińskiej; system ten wymaga silnego społeczeństwa. System z charakterystyczną konstrukcją władzy prezydenta. W systemie wszystkie organy władzy są silne; Kongres Stanów Zjednoczonych jest najsilniejszym na świecie parlamentem.
Zasady systemów rządów prezydenckich:
Prezydent jest jedynym konstytucyjnym organem władzy wykonawczej. Prezydent jest jednoosobową, jednoczłonową, jednolitą, monokratyczną egzekutywą. Rząd w USA ma charakter nieformalny, poza konstytucyjny. Został skonstruowany, aby lepiej wykonywać władzę wykonawczą. Rząd składa się z 13 sekretarzy, są oni jedynie pomocnikami prezydenta. Mianowani przez prezydenta w każdej chwili mogą być prze niego odwołani. Sekretarze działają w ramach kompetencji prezydenta.
Prezydent i Kongres pochodzą z odrębnych wyborów powszechnych.
Stosunki miedzy Kongresem a prezydentem opierają się na zasadzie separacji - maksymalnego oddzielenia tych organów od siebie, ale nie oznacza izolacji.
Przykłady separacji:
Prezydent nie może rozwiązać parlamentu
Prezydent nie może zostać odwołany z przyczyn politycznych (nie ponosi odpowiedzialności przed Kongresem)
Zasada niepołączalności stanowisk (członek Kongresu nie może być członkiem administracji federalnej)
IV Pomiędzy władzami (prezydentem a Kongresem) został ustanowiony system wzajemnej równowagi i hamowania wzajemnego - ma służyć wzajemnemu kontrolowaniu władz.
Przykłady hamulców:
Instytucja „impeachment” - rodzaj odpowiedzialności konstytucyjnej (prezydent może być odwołany poprzez naruszenie prawa)
Mianowanie prze prezydenta wyższych urzędników administracji federalnej za radą i zgodą Senatu
Veto prezydenta
Ad.2.
System popularny: Szwecja, Norwegia, Dania, Włochy, Holandia, Polska, Kanada, Australia, Niemcy.
Cechy systemu parlamentarnego:
Władza wykonawcza ma charakter dualistyczny (głowa państwa, rząd)
Głowa państwa ma charakter reprezentacyjny, symboliczny
Rząd jest naczelnym organem władzy wykonawczej, jest mianowany przez prezydenta, pochodzi z większości parlamentarnej, rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem
Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej (kontrasygnata - niemal każdy akt głowy państwa powinien być wydany za kontrasygnatą). W Europie prezydenci ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną.
Głowa państwa może rozwiązać parlament; w Szwecji robi to rząd
Rząd posiada prawo inicjatywy ustawodawczej
Członkostwo w parlamencie jest połączone z członkostwem w rządzie (oprócz Szwecji).
Funkcjonowanie systemu parlamentarnego zależy od systemu partyjnego. System parlamentarny funkcjonuje stabilnie w połączeniu z systemem dwupartyjnym. W połączeniu z systemem wielopartyjnym system parlamentarny funkcjonuje niestabilnie.
Przykładem racjonalizacji systemu parlamentarnego, a więc wzmocnienia w jego ramach władzy wykonawczej.
Ad.3.
Cechy systemu pół prezydenckiego:
Dualizm władzy wykonawczej: prezydent i rząd z premierem na czele
Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych
Pozycja prezydenta jest silna; posiada szeroki zakres uprawnień, w tym uprawnienia osobiste
Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem
We Francji w 1958r. system ten powstał poprzez wzmocnienie pozycji prezydenta na bazie sytemu parlamentarnego.
System istnieje w: Finlandia, Francja, Portugalia, Litwa, Rumunia, Rosja.
Ad.4.
Parlament ma władze nadrzędną nad innymi organami; parlament wybiera, kontroluje, odwołuje wszystkie pozostałe organy. Rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu. System należy do przeszłości, w Szwajcarii istnieje, ale nie w formie czystej.
Organy władzy ustawodawczej.
PARLAMENT
Struktura parlamentu: (jednoizbowa - unikameralizm lub dwuizbowy - bikameralizm), Dwuizbowa struktura parlamentu obecnie wynika przede wszystkim z federalnej struktury państwa, z tradycji; jest uzasadniona poprawianiem ustawodawstwa.
Bikameralizm może mieć charakter :
- bikameralizmu symetrycznego, równoważnego - obie izby posiadają jednakowe prawa, np. Włochy, Szwajcaria, Rumunia
- bikameralizmu niesymetrycznego, nie równoważnego - zakres uprawnień jednej izby jest większy
Kadencja: optymalna 4-5 lat; bywa krótsza - rozwiązanie parlamentu; prezydent rozwiązuje przez upływem kadencji.
Tryb funkcjonowania: permanentny (cały czas) lub sesyjny (konstytucyjnie wyznaczane są sesje).
Organizacja wewnętrzna parlamentu:
organy kierujące - przewodniczenie w obradach i reprezentacja na zewnątrz, mogą być jednoosobowe - USA, Wlk. Brytania lub wieloosobowe i mieszane.
organy pracujące - komisje stałe powołane na stały okres i komisje nadzwyczajne. Są również komisje resortowe, nieresortowe i śledcze.
organy grupujące posłów (kluby parlamentarne) - parlamentarzysta niezależny nie zostanie wybrany do składu kierowniczego, do komisji. Ma małe szanse uczestniczenia w debatach parlamentarnych.
Funkcje parlamentu:
politologiczne
- rekrutowanie polityczne
- reprezentacja polityczna
- legitymizacja polityczna
prawnicze
- ustawodawcza
- ustrojodawcza
- uchwałodawcza
- kontrolna (kontroluje rząd i administrację rządową)
- kreacyjna (może wybierać albo uczestniczyć w wybieraniu organów państwowych)
Proces stanowienia ustaw:
Etap - inicjatywa ustawodawcza
Etap - uchwalenie przez izbę
Etap - udział głowy państwa - podpisanie przez głowę państwa (ewentualne veto)
Podmioty posiadające katalog inicjatywy ustawodawczej:
Parlament - każdy parlamentarzysta; określona grupa posłów; cała izba
Obywatele - ludowa inicjatywa ustawodawcza
Rząd
Prezydent - prawo inicjatywy ustawodawczej prezydenta jest w Europie Środkowej i Wschodniej np. Polska, Rumunia, Węgry, Rosja, Ukraina, Litwa. Na zachodzie żadna głowa państwa nie posiada takiego uprawnienia.
Części składowe federacji np. kantony w Szwajcarii
Inne podmioty np. Narodowa Rada Gospodarki i Pracy we Włoszech, Federalny Trybunał Konstytucyjny w Rosji
Gdy są dwie izby zwykle proces ustawodawczy może być przeprowadzony jednocześnie. Jeżeli dwie izby maja jednakowe prawa to projekt musi być przyjęty przez obie izby. Jeżeli izby nie mają takich samych kompetencji to druga izba ma prawo veta.
Proces uchwalania ustaw:
I czytanie obejmuje:
Przedstawienie projektu przez ustawodawcę
Dyskusja nad złożonym projektem
Skierowanie do komisji projektu
II czytanie - sprawozdanie komisji
Debata nad projektem
Zgłaszanie poprawek
Jeżeli jest dużo poprawek do z powrotem do komisji, jeśli jest mało to następuje III czytanie
III czytanie
Debata komisji
Głosowanie (projekty ustaw są przyjmowane zwykłą większością głosów).
Jeżeli jest druga izba to ma prawo veta. Udział głowy państwa - podpisanie; od 10 do 30 dni.
Prawa veta nie posiada: król Hiszpanii, Szwecji, prezydent w Niemczech.
Veto prezydenta jest obalane większością kwalifikowaną. Po podpisaniu przez prezydenta ustawy zarządza on publikacje w „Dzienniku Ustaw”.
Funkcja kontrolna parlamentu:
1. Możliwość odwołania rządu, wotum nieufności:
Zwykłe
Konstruktywne - wniosek o odwołanie z rządu musi zawierać imienne wskazanie osoby na stanowisko szefa rządu
udzielanie przez parlament tzw. inwestytury nowo powołanemu rządowi - zgoda parlamentu na utworzenie rządu.
Tworzenie komisji kontrolnych, śledczych
Interpelacje (rzeczy ważniejsze, ogólne) i zapytania (bieżące); kierowane na piśmie do rządu lub jego członka. Odpowiedź na interpelacje jest udzielana na posiedzeniu plenarnym parlamentu. Odpowiedź na zapytanie jest udzielana na piśmie (poza posiedzeniem plenarnym).
Każda debata budżetowa i udzielanie rządowi absolutorium.
Możliwość egzekwowania odpowiedzialności konstytucyjnej.
Możliwość uchwalania przez parlament lub izby rezolucji czy apeli wzywających organy państwowe do określonego działania lub zawierające opinie danego parlamentu w określonej sprawie.
Funkcja kreacyjna:
Uczestnictwo w wyborze premiera, w tworzeniu rządu
Wybiera cały albo część Trybunału Konstytucyjnego
Uczestniczy w wyborze prezydenta np. Włochy, Niemcy
Władza wykonawcza
Model monokratyczną, jednolity, jednoosobowy; egzekutywa nie jest podzielona np. Stany Zjednoczone - prezydent, Szwajcaria - rząd (charakter wieloosobowy - 7 osób)
Władza wykonawcza dualistyczna - 2 organy - głowa państwa i rząd z premierem na czele
Głowa państwa - monarcha prezydent. Pozycja polityczna wynikająca z przepisów prawnych, rzeczywiste funkcjonowanie danego organu, wynikająca z konstytucji.
Czynniki pozycji konstytucyjno - prawnej prezydenta:
Sposób wyboru (powszechne wybory prezydenta wpływają na wzmocnienie jego pozycji)
Powszechne i bezpośrednie
Powszechne i pośrednie - wybierany przez Kolegium Elektorów, np. USA
Pośrednie albo niepowszechne - wybierane przez ciało wyborcze, np. Niemcy, Włochy
Kompetencje - ważna jest jakość, samodzielność decydowania, np. Francja, Rosja
Zakres ponoszonej odpowiedzialności - najwęższy we Francji, jedynie za zdradę państwa; najszerszy w USA
Rząd
Pozycja rządu zależy od przyjętego systemu rządów. Rząd kolegialny, naczelny i centralny organ władzy wykonawczej; określający i wykonujący politykę państwa.
Procedury kształtowania rządu:
Parlamentarna - rząd pochodzi z większości parlamentarnej
Pozaparlamentarna - prezydent wybiera członków rządu
Kompetencje rządu:
Wykonywanie ustaw
Kontrolowanie i koordynowanie administracją rządową i państwową
Prowadzanie polityki wewnętrznej, bezpieczeństwa i obrony
Kierowanie polityką zagraniczną
Wydawanie aktów prawnych - akty wykonawcze w stosunku do ustaw wydawane przez rząd to rozporządzenia
Wydawanie aktów wynikających z delegacji ustawodawczej parlamentu (w Polsce teraz takie akty nie istnieją)
Rząd może na podstawie delegacji ustawodawczej parlamentu (wyrażonej w formie ustawy) wydawać akty prawne z mocą ustawy (noszą one nazwy: rozporządzenia z mocą ustawy, dekrety ustawodawcze, ordonans)
Wydawanie innych aktów prawnych
Rząd przygotowuje projekt ustawy budżetowej i wykonuje budżet
Odpowiedzialność władzy wykonawczej:
Odpowiedzialność polityczna.
Odpowiedzialność prawna (konstytucyjna)
Ad.1.
Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną za decyzje polityczne, za kierunki prowadzonej polityki.
Odpowiedzialność polityczną powinien ponosić ten organ, który podejmuje decyzje. Z reguły głowa państwa tej odpowiedzialności nie ponosi. Rząd ją ponosi. Cały rząd może zostać rozwiązany lub tylko minister.
Procedury odpowiedzialności politycznej (przed parlamentem):
Wotum zaufania - od premiera
Wotum nieufności - od parlamentu
- zwykłe wotum nieufności - jest stawiany wniosek o wotum nieufności, przegłosowany bezwzględną większością głosów - przechodzi
- konstruktywne wotum nieufności - parlament nie może odwołać istniejącego rządu, jeżeli nie może utworzyć nowego rządu (bezwzględna większość głosów); wniosek musi zawierać imienne wskazanie szefa rządu; głosowanie musi być bezwzględna większość głosów, np. Hiszpania, Polska, Niemcy, Węgry
Ad.2.
Odpowiedzialność prawna za naruszanie prawa (delikt konstytucyjny, przestępstwo, zdrada stanu). Odpowiedzialność ma charakter indywidualny.
Procedury egzekwowania:
Zwykła - oskarża parlament a sądzi sąd: powszechny, specjalny, konstytucyjny
Impeachment - odpowiedzialność egzekwowana w ramach parlamentu (parlament oskarża i sądzi)
Stany Zjednoczone Ameryki Północnej.
Jest najstarszą obowiązującą konstytucją. 1787 - uchwalona, weszła w życie 1789
Cechy charakterystyczne konstytucji:
Wyjątkowo krótka, ogólna - 7 artykułów i 27 poprawek
Jest aktualna do dnia dzisiejszego, dlatego, że jest poddawana ciągłym interpretacjom i reinterpretacji przed Sąd Najwyższy
Kompromisowy charakter konstytucji, co było wyrazem mądrości twórców konstytucji
Konstytucja ta wprowadza w życie idee oświeceniowe, które obowiązują do dnia dzisiejszego - racjonalności, indywidualizm, poszanowanie godności jednostki.
Pierwsze 10 poprawek zostało uchwalone przez Kongres w 1789r, weszły w życie 1791 i stanowi tzw. Deklarację Praw.
Zasady:
Suwerenności narodu
Demokratyzmu - wolności, sprawiedliwości
Federalizmu
Podział na stany
Do władz centralnych należą kompetencje wymienione w konstytucji
Zasada pełnej wiary, zaufania - dokumenty z danego stanu są ważne w każdym innym stanie
Zasada przywilejów i swobód - obywatele każdego stanu korzystają w innych stanach praw i przywilejów obywateli danego stanu
Zasada ekstradycji
Zmiana konstytucji - poprawki do konstytucji proponuje stanom Kongres na wniosek 2/3 Kongresu (własny wniosek) lub Konwencji ds. poprawek zwołany na wniosek 2/3 stanu.
Poprawki są zatwierdzane przez stany - przynajmniej ¾ stanów - legislatury lub specjalnie zwołane konwencje.
Kongres w USA jest najsilniejszym na świecie. Składa się z Izby Reprezentantów i Senatu.
Izba Reprezentantów - 435 deputowanych - kadencja 2 lata. Kandydatem może być osoba, która ukończyła 25 lat, od 7 lat jest obywatelem.
Senat - 100 senatorów - kadencja 6 lat, co 2 lata senat jest odnawiany w składzie 1/3. Kandydatem może być osoba, która ukończyła 30 lat, od 9 lat jest obywatelem.
Obie Izby wybierane są w wyborach powszechnych, bezpośrednich wg systemu większości względnej.
Kraj jest podzielony na okręgi wyborcze (435). Każdy stan ma przynajmniej 1 okręg wyborczy do Izby Reprezentantów.
Organizacja Kongresu:
Na czele Izby Reprezentantów stoi speaker
Senat - przewodniczący wiceprezydent i zastępujący przewodniczący tymczasowy
W Kongresie frakcji parlamentarnych jest 4 (partie amerykańskie nie maja nastawienia ideologicznego).
Komisje w USA są najsilniejsze na świecie, są nieliczne, mają zdolność inicjowania poprawek i zmian.
Rodzaje Komisji:
Komisje stałe - powoływane na okres kadencji Izby
Komisje specjalne - powoływane do określonej sprawy
Komisje wspólne - członkowie obu izb, powoływane do przyjęcia tekstu, rezolucji
Komisje uzgadniające - członkowie obu izb
Funkcje Kongresu:
Ustrojodawcza - inicjowanie poprawek i zmian
Ustawodawcza
Obie izby mają jednakowe prawa. Projekt ustawy może być skierowany do jednej lub drugiej izby. Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają: członkowie i komisje Kongresu, w praktyce 80% inicjatyw pochodzi od prezydenta (pomimo, że konstytucja tego nie przewiduje). Administracja prezydenta przygotowuje projekt ustawy; prezydent wygłasza coroczne orędzie o stanie państwa, podczas tego orędzie informuje Kongres o projektach ustaw przygotowanych przez jego administrację. Prezydent układa się z kongresmanami, członkami własnej partii i daje im poszczególne projekty ustaw, aby przedstawili je którejś z izb. Prezydent może wystąpić jedynie z projektem ustawy budżetowej. Prezydent nazywany jest promotorem ustaw i przywódcą legislacji. Istotną role w procesie ustawodawczym odgrywają komisje nazwane małymi legislatorami. Projekt ustawy musi być przyjęty przez dwie izby, uchwalony przekazywany jest prezydentowi. Kongres obraduje na sesjach. Jedna sesja rozpoczyna się 3 stycznia i trwa do końca czerwca. Prezydent może w kwestii ustawy: 1. podpisać ją w ciągu 10 dni 2. zawetować a) wraz z uzasadnieniem przesyła ustawę z powrotem do Kongresu (weto zwykłe, regularne), Kongres obala je 2/3 głosów b) prezydent posiada weto kieszonkowe - jeżeli prezydent otrzyma ustawę do podpisania w ciągu ostatnich 10 dni sesji Kongresu może nie zająć stanowiska c) weto nieformalne - prezydent nie wydaje przepisów wykonawczych albo nie przydziela funduszy
Kontrolna - Kongres nie może odwołać prezydenta.
Podstawowe sposoby realizacji funkcji:
Władza nad sakiewką - dysponowanie funduszami
Poprzez komisje kontrolne - wyniki badan komisji wpływają na opinie publiczną i budują tą opinie.
Impeachment - prawo Kongresu do postawienia w stan oskarżenia i skazania wyższych urzędników administracji federalnej, w tym prezydenta za zdradę, przekupstwo, przestępstwo. Oskarża Izba reprezentantów, sądzi Senat. Wyrok skazujący zapada większością 2/3 głosów. Kary: usuniecie ze stanowiska, zakaz wykonywania funkcji publicznych w przyszłości. Funkcja kontrolna przejawia się w tym, że senat wyraża zgodę na nominację wydane przez prezydenta, senat ratyfikuje umowy międzynarodowe.
Kreacyjna - gdy prezydent nie zostanie wybrany prze kolegium elektorów, to wtedy wybiera go Kongres. W polityce zagranicznej Kongres wypowiada wojnę, Senat ratyfikuje umowy międzynarodowe. Kongres przyznaje pomoc dla zagranicy.
Prezydent
Pozycja prezydenta:
- sposób wyboru
- program
- Konstytucja USA
- Praktyka polityczna
- Osobowość
Sposób wyboru:
Może kandydować obywatel amerykański, urodzony w USA. Od co najmniej 14 lat zamieszkujący Stany Zjednoczone. Musi mieć ukończone 35 lat. Kadencja 4 lata, max 2 razy.
Etapy wyborów:
Prawybory - instytucja partyjna. Partia szuka najlepszego kandydata. Kandydaci na kandydatów na prezydenta jeżdżą po poszczególnych stanach i prowadza swój marketing wyborczy. Odbywają się na wiosnę.
Nominacje partyjne - w lecie odbywają się konwencje partyjne, podczas których wybierany jest jeden kandydat. Przedstawia on swoją platformę (wypadkowa między hasłem a programem) wyborczą i kandydata na wiceprezydenta (ma być uzupełnieniem kandydata na prezydenta).
Kampania wyborcza - wrzesień-październik - spotkania, wiece, wywiady
Głosowanie powszechne - Wybory są w pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku miesiąca listopada.
Reguły wyborów:
Każdy stan ma tyle mandatów elektorskich ile ma miejsc w Kongresie
Zwycięzca bierze wszystko - jeżeli kandydat wygra w danym stanie to dostaje wszystkie głosy elektorów
Prezydentem zostaje wybrany ten kandydat, który otrzymuje bezwzględna większość głosów elektorów (270)
Głosowanie elektorów - około 15 grudnia. Przyjeżdżają do stolic stanów i wtedy głosują.
Obliczanie głosów i przejęcie urzędu - 3 styczeń - Kongres na posiedzeniu oznajmia kto został wybrany. 20 styczeń - przejęcie władzy.
Funkcje i uprawnienia prezydenta:
Głową państwa - reprezentuje na zewnątrz, posiada prawo łaski, przyjmuje listy uwierzytelniające od przedstawicieli innych państw, mianuje ambasadorów
Przywódcą narodu
Przywódcą swojej partii
Szefem administracji federalnej - mianuje sędziów federalnych, wyższych urzędników administracji, może ich w każdej chwili odwołać, jedyny organ władzy wykonawczej.
Wykonawca ustaw - 3 mln urzędników wykonuje ustawy
Posiada uprawnienia w dziedzinie ustawodawczej - Prezydent jest promotorem ustaw, podpisuje ustawy, ma prawo weta, wydaje akty wykonawcze w stosunku do ustaw, wydaje ustawodawstwo delegowane.
Kreatorem polityki zagranicznej - wyznacza strategię działań w stosunkach międzynarodowych, administracja prezydenta negocjuje traktaty i prezydent je podpisuje, ratyfikuje je Senat większością 2/3 głosów. Prezydent może zawierać porozumienia administracyjne niewymagające ratyfikacji.
Naczelnym dowódca sił zbrojnych - rzeczywiście dowodzi armią. Może użyć sił zbrojnych poza granicami państwa, gdy zagrożone jest bezpieczeństwo i interesy stanów Zjednoczonych, a także życie, zdrowie i mienie amerykanów.
Posiada uprawnienia w sferze kadrowej - prezydent mianuje sekretarzy, działają w ramach jego kompetencji, odpowiadają tylko przed prezydentem, w każdej chwili może ich odwołać.
Sądownictwo:
Stanowe - prawo stanowe
Federalne:
Sądy dystryktowe
Sądy apelacyjne
Sąd Najwyższy
Sędziów federalnych mianuje prezydent za radą i zgodą Senatu (dożywotnio). Sędziów Sądu Najwyższego jest 9.
Funkcje sądownictwa:
Kreacyjna - sądy tworzą precedensy (orzeczenie sądowe, czyli wyroki i postanowienia) mające wiążący charakter w orzekaniu spraw podobnego rodzaju
Interpretacyjna - dokonuje wykładni ustaw
Ustrojodawcza - orzekanie o zgodności aktów prawnych z konstytucją oraz dokonywanie interpretacji konstytucji
Wielka Brytania
Ustrój kształtował się przez wieki. Etapy:
Do XVI wieku - przewaga monarchy
XVII wiek - Wielka Rewolucja, okres walki z parlamentem
XVIII wiek do połowy XIX - przewaga parlamentu
II połowa XIX wieku do I połowy XX - przewaga gabinetu i rządu
Od połowy XX wieku do czasów obecnych - przewaga premiera
Konstytucja.
Nie ma w formie pisanej, co nie oznacza, że jej nie ma w znaczeniu materialnym. Są pewne przepisy i zwyczaje, które wchodzą w skład konstytucji.
Źródła brytyjskiego prawa konstytucyjnego:
Prawo powszechne (zwyczajowe - common law)
Precedensy
Konwenanse konstytucyjne
Prawo pisane (ustawy parlamentarne)
Dzieła i traktaty prawnicze
Ad.1.
Jest to prawo niepisane, przekazywane z pokolenia na pokolenie.
Zasady prawa ustrojowego pochodzące z prawa powszechnego:
Zasada politycznej i konstytucyjnej nieodpowiedzialności monarchy wynikając z zasady, że król nie może działać źle, bo nie działa sam
Zasada bezwzględnego obowiązywania ustaw
Zasada suwerenności narodu
Ad.2.
Izba Lordów jest najwyższym sądem w Wielkiej Brytanii.
Ad.3.
Utarty i uznany za właściwy sposób postępowania w określonych sytuacjach ustrojowych. Przykłady:
Premierem zostaje lider partii, która wygrała wybory
Gdy premier składa dymisję, ustępuje cały rząd
Partia, która przegrała wybory traci rządy
Zmiana prawa wyborczego musi być uzgodniona z opozycją
Nieobecność króla w parlamencie
Ad.4.
Ustawy stanowione przez parlament dotyczące ustroju państwa, Np. akty o charakterze historycznym, akty prawne współcześnie stanowione.
Ad.5.
Walter Bagehot „Konstytucja angielska”
Albert Dicey „Wstęp do brytyjskiego prawa konstytucyjnego” - opisał rzeczywistą pozycję króla; pogodził suwerenność parlamentu z suwerennością narodu. Podzielił suwerenność na: polityczną przysługującą ludowi i prawną przysługującą parlamentowi.
Parlament brytyjski składa się z 3 izb: Izba Gmin, Izba Lordów, monarcha.
Sposób wyboru Izby Gmin - kadencja do 5 lat. IG jest rozwiązywana przez monarchę na wniosek premiera. Opozycja ciągle musi być przygotowana na nowe wybory.
Wybory - system większości względnej. Są jednomandatowe okręgi wyborcze. 659 miejsc i IG i tyle samo okręgów wyborczych.
Kandydatów mogą zgłaszać: grupy wyborców; do rejestracji potrzebnych jest 10 osób popierających, wybory mają charakter partyjny.
Charakter partyjny przedstawia się w:
Przywódca partii (większościowej) wybiera moment wyborów
Instytucja listu polecającego - każdy kandydat każdej partii otrzymuje od przywódcy partyjnego wyrażający zgodę na jego kandydowanie
Podział na okręgi:
Pewne - to takie, w której od kilku lat wygrywa przedstawiciel jednej partii
Marginalne - to takie okręgi gdzie wygrywa kandydat raz jednej raz drugiej partii; one decydują która partia wygrywa
Organizacja Izby Gmin.
Przewodniczącym IG jest speaker - jest bezstronny; ustanawia precedensy dotyczące funkcjonowania IG.
Wyróżniamy podział na rząd i opozycję Jej Królewskiej Mości. Liderem większości jest premier. Lider opozycji tworzy „gabinet cieni”.
Sesja IG trwa od października do czerwca. Rozpoczyna się mową tronową wygłaszaną przez monarchę, jest ona napisana przez premiera. Kończy się prorogacją (zgoda króla na ustawy podjęte przez parlament).
IG może obradować gdy jest 40 posłów. Występują komisje - są ustanawiane, gdy jest praca na danym projektem.
Funkcje Izby Gmin:
Ustawodawcza
Kontrolna
Ad.1.
Podział ustaw:
Pochodzące od rządu
Pochodzące od posłów
Projekt ustaw może być wniesiony do jednej lub drugiej izby.
Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają członkowie parlamentu (IG i IL).
Ustawy są uchwalane zwykłą większością głosów.
Izba Lordów posiada prawo weta - ma charakter zawieszający (obalone może być jeśli IG na dwóch kolejnych sesjach w ciągu jednego roku przyjmie ustawę). Ustawa wchodzi w życie, monarcha podpisuje ją. Rząd może wydawać akty prawne z mocą ustawy na mocy upoważnienia parlamentu.
Ad.2.
Instytucje kontrolne:
Możliwość odwołania rządu przez IG (wniosek o wotum nieufności, bezwzględna większość)
Impeachment - odpowiedzialność konstytucyjna członków rządu za naruszenie konstytucji. Oskarża IG a sądzi IL
Dyskusja nad mową tronową oraz debata nad ustawami budżetowymi
Kontrola poprzez komisje
Interpelacje i zapytania
Komisja całej Izby - cała IG przekształcona na wniosek przewodniczącego. Jest powoływana aby szczegółowo debatować nad projektami ustaw ustrojowych i finansowanych. Obrady mają charakter odformalizowany co umożliwia swobodną, nie skrępowaną debatę na temat ustaw.
Izba Lordów
Skład na podstawie zmiany z 1999r. - około 700 lordów.
Podział:
92 lordów dziedzicznych
Lordowie mianowani przez Koronę (królowa na wniosek premiera)
26 biskupów i arcybiskupów Kościoła anglikańskiego i prezbiteriańskiego w Szkocji
Lordowie duchowni
21 lordów prawa - istota Izby Lordów - najlepsi adwokaci, sędziowie
Lordowie mianowani za zasługi
Propozycje zmiany IL:
Zmniejszenie składu do 550
80% składu ma pochodzić z wyboru
20% mianowani
Funkcje Izby Lordów:
1. Ustawodawcza.
2. Sądownicza.
Ad.1.
Zgoda IL jest niezbędna do przedłużenia kadencji IG
Lordowie mogą występować z inicjatywą ustawodawczą, posiadają prawo weta
Poprawia ustawodawstwo
Odciążenie Izby Gmin
Ad.2.
Izba Lordów jest najwyższym sądem w sprawach cywilnych i karnych dla Zjednoczonego Królestwa (oprócz spraw karnych w Szkocji).
Na czele IL stoi Lord Kanclerz - jest rzecznikiem gabinetu IL, jest także ministrem sprawiedliwości.
Monarcha
Jest częścią dualistycznej władzy wykonawczej, 3 izba parlamentu. Charakter dziedziczny, pozycja słaba. Monarcha pełni funkcje: reprezentacyjną, symboliczną, integrującą.
Król jest rezerwą polityczna - jeżeli inne autorytety padłyby w gruzach to zostaje monarcha.
Nie ponosi on żadnej odpowiedzialności (każdy akt wymaga kontrasygnaty, oprócz mianowania premiera)
Prerogatywy (uprawnienia) monarchy:
Reprezentuje państwo w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych
Mianuje ambasadorów
Podpisuje umowy i traktaty międzynarodowe
Jest zwierzchnikiem sił zbrojnych
Mianuje premiera i pozostałych członków rządu (na wniosek premiera)
Mianuje lordów na wniosek premiera
Mianuje na wyższe stanowiska administracji rządowej na wniosek premiera
Posiada prawo łaski
Posiada prawo podpisywania ustaw
Posiada prawo weta
Rząd
Około 100 osób. Suma stanowisk politycznych w administracji rządowej, np. ministrowie, wice, sekretarze. Rząd jest ciałem kolegialnym, wieloosobowym. Rząd nigdy wspólnie nie obraduje. 95 członków Izby Gmin może wchodzić w skład rządu.
Gabinet
Jądro rządu. W skład wchodzi 20-25 osób wybranych prze premiera:
Premier
Lord Kanclerz
Ministrowie najważniejszych resortów
Sekretarze stanu ds. Anglii, Szkocji i Irlandii Północnej
Zbiera się na wspólne posiedzenia. Główny organ władzy wykonawczej.
Premier
Lider: gabinetu, rządu, większości Izby Gmin, partii która ma większość w parlamencie, państwa, Izby Gmin.
Stanowisko premiera jest wzmocnione tym, że on decyduje kiedy są wybory do Izby Gmin.
Posiada prawo wyboru osób na wyższe stanowiska w administracji państwowej - patronage
W rzeczywistości pozycja premiera zależy od pozycji w partii.
Republika Federalna Niemiec
Konstytucja została uchwalona w 1949r.
W 1955 roku został uchwalony stan okupacji Niemiec. Całkowitą suwerenność Niemcy uzyskały w 1968r., a w 1973 zostały przyjęte do ONZ.
3 października 1990 - zjednoczenie Niemiec
1991 - zmieniona konstytucja (preambuła, liczba landów z 10 na 16, zwiększona liczba posłów do obu izb parlamentu).
Cechy charakterystyczne konstytucji:
Powstała w opozycji do III Rzeszy i Republiki Weimarskiej
Wprowadzono demokratyczne instytucje, które miały zapobiegać powrotowi do ustroju III Rzeszy
Dzieło obszerne i szczegółowe, uwzględniające wszelkie możliwości
Wzmocnienie władzy wykonawczej
Konstytucja Niemiec zawiera zasady nienaruszalności, które drogą legalną nie mogą być zmienione.
Niezmienialne zasady to:
Zasada federalizmu
Współudział landów w ustawodawstwie (poprzez Bundesrat)
Prawa człowieka
Zasada państwa socjalnego
Zasada suwerenności narodu
Zasada podziału władzy
Zasada demokracji przedstawicielskiej
Zasada państwa prawa
Prawo do oporu
Niemiecka konstytucja jest zmieniana poprzez przyjęcie nowelizacji przez obie izby większością 2/3 w każdej z izb.
Parlament
Składa się z 2 izb
Parlament związkowy (federalny) Bundestag - reprezentacja całego narodu (656 deputowanych).
Rada Związkowa (federalna) Bundesrat - reprezentacja rządów poszczególnych landów (68 członków).
Ad.1.
Kadencja wynosi 4 lata. Wybory powszechne i bezpośrednie. Mają charakter mieszany (większościowo - proporcjonalne) - połowa członków Bundestagu jest wybierana w jednomandatowych okręgach wyborczych (328), a druga połowa jest wybierana wg systemu proporcjonalnego w poszczególnych landach. Próg wyborczy 4%.
Każdy wyborca ma dwa głosy. Głos pierwszy daje na kandydata w okręgu jednomandatowym a drugi na landową listę partyjną.
Uchwalanie ustaw federalnych:
Projekt ustawy musi być przedstawiony Bundestagowi
Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają: członkowie Bundestagu (5% członków), Bundesrat jako izba, rząd
Rząd i Bundesrat posiadają tzw. Związane prawo inicjatywy ustawodawczej polegające na wzajemnym opiniowaniu
Bundestag uchwala ustawy, przekazuje je Bundesratowi
Wyróżnia się dwa rodzaje ustaw:
Federalne - ustawy dotyczące interesów poszczególnych landów. Bundesrat ma prawo weta ostatecznego
Zwykłe - Bundesrat ma prawo weta zawieszającego. Bundestag może obalić to weto, taką samą większością głosów jaką zostało ono uchwalone w Bundesracie.
Jeżeli są rozbieżności między izbami to powołuje się komisja mediacyjną - cel: uzgodnienie tekstu możliwego do przyjęcia
Ustawy uchwalane przez parlament podpisuje prezydent - nie ma formalnego prawa weta, ale w niemieckiej doktrynie jest, że może odmówić podpisania ustawy jeśli wg niego jest ona niezgodna z konstytucją. Prezydent pełni funkcję strażnika konstytucji.
Funkcja kontrolna Bundestagu:
Możliwość pociągnięcia Kanclerza do odpowiedzialności politycznej tylko przy konstruktywnym wotum nieufności
Komisje, interpelacje, zapytania
Możliwość postawienia kanclerzowi i członkom rządu żądania obecności na posiedzeniu parlamentu lub komisji i żądania informacji na dany temat
Ad.2.
Cechy charakterystyczne Bundesratu:
Jest przedstawicielstwem rządów poszczególnych landów
Skład od 3 do 6 przedstawicieli rządu danego landu w zależności od liczby ludności danego landu
Są to członkowie rządu danego landu z kanclerzem lub premierem na czele
Nie ma kadencji
Nie ma frakcji partyjnych
Ma imperatywny (związany) mandat
Głosy są liczone większością landów a nie członków
Wszyscy reprezentanci danego landu muszą glosować tak samo, jeśli ktoś się wyłamie, to jest głos nieważny
Przewodniczący jest wybierany na 1 rok, po kolei zostają nim szefowie rządów kolejnych landów
Przewodniczący zastępuje prezydenta
Funkcje Bundesratu:
Udział w ustawodawstwie
Wybiera połowę (8 z 16) członków Trybunału Konstytucyjnego
Zatwierdza rozporządzenia rządu realizowane przez landy (2/3 rozporządzeń)
Może postawić prezydenta w stan oskarżenia
Prezydent
Słaba pozycja. Wybierany na 5 lat, max 2 kadencje. Wybiera go Zgromadzenie Federalne - ciało złożone z członków Bundestagu oraz takiej samej liczby reprezentantów parlamentu poszczególnych landów. 1, 2 tura większość bezwzględna, 3 względna.
Prezydent rozwiązuje parlament w dwóch przypadkach:
Z własnej inicjatywy (jeżeli Bundestag nie wybierze kanclerza większością bezwzględną a prezydent nie zgodzi się na mianowanie kanclerza mniejszościowego)
Na wniosek kanclerza, któremu Bundestag nie udzielił wotum zaufania
Uprawnienia prezydenta niewymagające kontrasygnaty:
Rozwiązanie parlamentu z własnej inicjatywy
Mianowanie kanclerza
Żądanie od kanclerza wypełnienia swoich obowiązków do czasu wyboru następcy w sytuacji gdy kanclerz poda się do dymisji
Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, ponosi konstytucyjną przed trybunałem Konstytucyjnym. W stan oskarżenia stawia do jedna lub druga izba (bezwzględną większością głosów).
Rząd
Składa się z kanclerza i ministrów.
Sposób wyboru kanclerza:
I na wniosek prezydenta Bundestag wybiera bezwzględną większością głosów
II z inicjatywy Bundestagu bezwzględną większością głosów
III Bundestag z własnej inicjatywy względną większością głosów
Prezydent musi mianować kanclerza (I i II tryb); w III trybie prezydent może mianować kanclerza mniejszościowego lub rozwiązać parlament.
Silna pozycja kanclerza wynika z (kanclerski system rządów):
Kanclerz dobiera sobie współpracowników
Kanclerz ustala wytyczne dla działalności poszczególnych ministerstw
Kanclerz może być odwołany tylko przy konstruktywnym wotum nieufności
Jednoosobowa odpowiedzialność polityczna kanclerza
Środki ochrony kanclerza mniejszościowego:
Kanclerz który stał się kanclerzem mniejszościowym stawia wniosek o wotum zaufania
Jeżeli wniosek zostanie odrzucony to kanclerz może wystąpić do prezydenta o rozwiązanie parlamentu
Kanclerz mniejszościowy może wystąpić do prezydenta o wprowadzenie tzw. Ustawodawczego stanu wyjątkowego (stan wyższej konieczności ustawodawczej). Stan ten jest wprowadzany przez prezydenta zgodą Bundesratu i polega na tym, że rządowe projekty ustaw wchodzą w życie pomimo nie uchwalenia ich przez Bundestag, jeśli Bundesrat je uchwali. Stan ten może obowiązywać najdłużej 6 miesięcy i może być wprowadzony tylko raz za kadencji jednego kanclerza.
Trybunał Konstytucyjny.
Składa się z 16 sędziów wybieranych po połowie przez Bundestag i Bundesrat na 12 lat.
Funkcje:
Badanie zgodności aktów prawnych z konstytucją
Rozpatrywanie sporów kompetencyjnych
Badanie konstytucyjności działania niektórych organów, np. prezydenta, partii politycznych
Rozpatrywanie skarg konstytucyjnych
Włochy
Konstytucja została uchwalona w 1947r., weszła w życie 15 stycznia 1948r. i obowiązuje z licznymi zmianami do dzisiaj.
Szeroki katalog Praw i Obowiązków Obywateli.
Instytucje demokracji bezpośredniej:
Referendum ustawodawcze i konstytucyjne
Ludowa inicjatywa ustawodawcza i konstytucyjna
Ad.1.
Referendum ustawodawcze - w sprawie ustawy już uchwalonej przez parlament. Ma ono charakter negatywny. W ciągu 3 miesięcy można złożyć wniosek o przeprowadzenie referendum. Z wnioskiem może wystąpić 500 tyś wyborców lub 5 rad regionalnych. Referendum zarządza prezydent. Jest ważne, jeśli frekwencja przekroczy 50%. Jest ograniczenie materialne, niektóre sprawy nie mogą być poddawane referendum, np. amnestie, ułaskawienia, podatkowe.
Referendum konstytucyjne - w ciągu 3 miesięcy od przyjęcia zmiany konstytucji przez parlament może być przeprowadzone referendum, jeśli zażąda tego 500 tyś wyborców, 5 rad regionalnych lub 1/5 członków którejś z izb. Referendum nie jest przeprowadzane, jeśli zmiana została przyjęta większością 2/3 w każdej z izb. Przedmiotem zmiany konstytucji nie może być republikańska forma rządów.
Ad.2.
Ludowa inicjatywa - 50 tyś obywateli może wystąpić do parlamentu z projektem ustawy lub zmiany konstytucji. W praktyce przyjmuje często formę inspiracji członków parlamentu.
Parlament
Dwie izby: Izba deputowanych (ok. 660) i Senat (ok. 620).
Obie izby posiadają takie same prawa. Wybory na 4 lata, powszechne i bezpośrednie.
Do 1993r. był system wyborczy proporcjonalny, który sprawił, że parlament była rozbity. Od tego roku jest system mieszany - większościowo - proporcjonalny. ¾ w wyborach większościowych i ¼ proporcjonalnych. W 2004 roku z inicjatywy Berlusconiego został wprowadzony system proporcjonalny.
Cechą charakterystyczną parlamentu jest procedura stanowienie ustaw:
Zwykła
Pilna
Przez komisje parlamentarne - przyjęcie tej procedury decyduje przewodniczący izby. Komisja uchwala projekt ustawy o czym przewodniczący informuje parlament.
Rząd odpowiada prze obiema izbami. Rząd któremu zostało uchwalone wotum nieufności nie musi podać się do dymisji.
Prezydent
Pozycja prezydenta jest słaba, ale silniejsza od pozycji prezydenta w Niemczech. W sytuacji kryzysowej może odegrać znacząca rolę.
Wybierany jest w wyborach pośrednich przez obie izby i przez reprezentantów regionów. Jest wybierany na 7 lat.
Rząd włoski oprócz aktów wykonawczych do ustaw, czyli rozporządzeń oraz aktów prawnych z mocą ustawy wydaje także dekreti lege (dekrety z mocą ustawy). Są to akty rządu wydawane w wyjątkowych przypadkach nagłej konieczności, które muszą być przekształcone w ustawę w ciągu 60 dni w przeciwnych razie tracą moc prawną.
Republika Francuska
I Republika jakobińska - rewolucja; rządy parlamentarno - gabinetowe
II Republika 1848-52 - Ludwik Napoleon; prezydenckie
III Republika 1875-39 - parlamentarne
IV Republika 1946-1958 - parlamentarne
V Republika 1958-
Cechy charakterystyczne III i IV Republiki:
Systemy rządów parlamentarno - gabinetowe
Miała miejsce wszechwładza parlamentu
Parlament składał się z kilkunastu partii
Rząd miał charakter koalicyjny, bardzo często zmieniały się (niestabilność rządów)
Rząd był zależny od parlamentu
Proporcjonalny system wyborczy
Przyczyny ustanowienia V Republiki:
Niestabilne funkcjonowanie systemu IV Republiki oraz nieprawidłowe wykorzystywanie instytucji demokratycznych przez polityków
Kryzys kolonialny
Ostatni parlament IV Republiki w dniach 1-2 czerwca 1958r uchwalił dwie ustawy:
Zwykła - dotycząca przekazania władzy wykonawczej rządowi generała Charles de Gaulle
Konstytucyjna - dawała rządowi de Gaulle prawo do przygotowania nowej konstytucji
Następnie parlament dokonał aktu samorozwiązania się.
Konstytucja V Republiki była przygotowania przez rząd de Gaulle i bez udziału parlamentu.
4 września - konstytucja została przedstawiona opinii publicznej
28 września - odbyło się referendum ws przyjęcia
4 październik 1958 - konstytucja weszła w życie
Cechy charakterystyczne konstytucji V Republiki:
Ma wyraźnie anty parlamentarny charakter, rola parlamentu została ograniczona
Na pierwszy plan zostały wysunięte organy władzy wykonawczej, przede wszystkim prezydent
Konstytucja tworzona przez de Gaulle i dla de Gaulle
Konstytucja jest źle napisana (zła redakcja tekstu). W ten sposób może być różnie interpretowana
Konstytucja ustanowiła nowy system rządów - półprezydencki
System francuski funkcjonuje w różny sposób, w zależności od układu sił politycznych w państwie. Można wyróżnić dwa sposoby funkcjonowania:
Hegemonii prezydenta - funkcje prezydenta sprawuje pochodząca z tej samej opcji politycznej, która ma większość w parlamencie, która tworzy rząd. Wówczas prezydent staje się szefem władzy wykonawczej. Rząd i premier podporządkowują się prezydentowi. Prezydent przejmuje kompetencje rządu, jest szefem rządu, liderem parlamentu i narodu.
Koabitacja - współ sprawowanie władzy przez prezydenta i rząd pochodzący z określonej większości parlamentarnej pochodzącej z różnych opcji politycznych. Ostatnio miała miejsce w 1997-2002 - Chirac (prawica) i większość (lewica); pierwszy raz w 1986r.
System partyjny we Francji jest dwublokowy: socjaliści i komuniści, a drugi prawicowy. Istnieje również Front Narodowy, ale jest on izolowany.
Prezydent
Silna pozycja wynika z konstytucji. Kadencja obecnie wynosi 5 lat. Wybory powszechne i pośrednie. Kandydatów na prezydenta zgłaszają wyborcy kwalifikowani, czyli członkowie rad regionalnych, departamentów w liczbie co najmniej 500 i pochodzących z co najmniej 30 departamentów.
Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, do 2007 ponosił jedynie odpowiedzialność za zdradę stanu. 8 marca 2007r obie izby parlamentu obradujące wspólnie jako Kongres ustanowiły odpowiedzialność prezydenta za: popełnienie czynów jawnie niezgodnych ze sprawowanym urzędem. W stan oskarżenia stawiają go izby większością 3/5, a sądzi go Wysoki Trybunał złożony z parlamentarzystów.
Uprawniania prezydenta:
Za kontrasygnatą - mianowanie ambasadorów; zwierzchnik sił zbrojnych; reprezentacja państwa na zewnątrz; mianuje na wyższe stanowiska w administracji państwowej i rządowej; podpisuje ustawy i ma prawo weta; podpisuje dekrety i ordonanse; ma prawo rządu łaski; nadawanie obywatelstwa
Osobiste:
Mianuje premiera. W sytuacji hegemonii prezydent rzeczywiście wybiera osobę na stanowiska premiera, zazwyczaj są to technokraci. W sytuacji koabitacji prezydent wybiera lidera większości parlamentarnej; prezydent nie ma prawa odwołać premiera
Rozwiązuje zgromadzenie narodowe po zasięgnięciu opinii przewodniczących izb. Rozwiązuje go w celu poszukiwania korzystnej dla siebie większości w zgromadzeniu narodowym.
Zarządza referendum na wniosek rządu, obu izb
Prezydent wygłasza orędzie do parlamentu
Mianuje 3 z 9 członków Rady Konstytucyjnej w tym jej przewodniczącego oraz zarządza posiedzenie tej Rady, tzn. może wystąpić do Rady Konstytucyjnej z wnioskiem o zbadanie konstytucyjności ustaw zwykłych i umów międzynarodowych
Może korzystać z uprawnień wyjątkowych z art. 16 w sytuacji gdy: jest bezpośrednie zagrożenie państwa i zostaje przerwane funkcjonowanie władz publicznych. Prezydent podejmuje środki jakich wymagają okoliczności. Środki te mają zmierzać do zapewnienia regularnego funkcjonowania władz publicznych, w jak najkrótszym czasie.
Wyłącznym prawem prezydenta jest dysponowanie bronią atomową. Przewodniczy również obradom sejmu.
Rząd
Określa i prowadzi politykę państwa. Jest odpowiedzialny politycznie przed Zgromadzeniem Narodowym. Obowiązuje zasada niepołączalności stanowisk w rządzie i parlamencie.
Parlament
Składa się z dwóch izb: Zgromadzenie Narodowe - 570 deputowanych i Senatu - 322 senatorów. ZN wybiera się w wyborach wg zasady większości bezwzględnej.
Rola parlamentu została ograniczona przez:
Ograniczenie organizacyjne - w każdej z izb może być tworzonych 6 stałych komisji
Ograniczenie funkcji przede wszystkim ustawodawczej
Są tylko zapytania (ograniczenie funkcji kontrolnej)
Materia prawodawcza została podzielona na:
Materię ustawodawczą należąca do parlamentu i obejmująca dziedziny wymienione w art. 34 konstytucji
Strefa reglamentacyjna przynależna rządowi i obejmująca materie nienależące do zakresu ustawy
Domniemanie prawodawstwa należy do rządu. Ponadto rząd może wkraczać w materię ustawową parlamentu i na mocy upoważnienia parlamentu wydawać ordonanse.
1