System polityczny (wg Kowalskiego):

1. Ogół organów władzy publicznej w państwie (organy państwowe + organy samorządowe)

2. Partie i organizacje polityczne.

3. Normy i zasady regulujące wzajemne relacje między elementami systemu politycznego.

Ustrój polityczny (jest częścią systemu politycznego): to zasady i regulacje dotyczące organów władzy publicznej i wzajemnych między nimi relacji.

Klasyfikacja systemów politycznych:

1. Reżim polityczny - to środki i metody jakimi posługuje się władza w stosunkach z obywatelami.

1. państwa demokratyczny

2. państwa niedemokratyczne

• autorytarne

• totalitarne

W państwie demokratycznym jedna władza musi być kontrolowana przez drugą.

2. Głowa państwa - charakter:

Zależy od tego, czy jest monarcha czy prezydent.

Rodzaje monarchii:

• absolutna - król był rzeczywistym suwerenem, miał władzę niepodzielną, istniała do XVIII w.

• Konstytucyjna z ograniczoną władza króla XIX w.

• Parlamentarna - słaba, symboliczna władza króla, naród jest suwerenem.

Głowa państwa - najczęściej jednoosobowy organ w państwie, pełniący funkcje reprezentacyjne w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych. Głowa państwa jest symbolem państwa.

3. System rządów - normy i zasady regulujące wzajemne relacje między władzą ustawodawczą a wykonawczą.

Systemy:

• Prezydencki - amerykański

• Parlamentarny - angielski

• Pół prezydencki - francuski

• Parlamentarno - komitetowy

4. Ustrój terytorialny państwa.

• Unitarne - jednolite

• Złożone - federacje i konfederacje

W federacjach kompetencje władz centralnych są wymienione w konstytucji. Przyjmowana zasada domniemania kompetencji władzy lokalnej.

Państwa demokratyczne są to państwa w których:

• Demokratyczne wybory przeprowadzone cyklicznie, wolne

• Kontrola władzy - ponosi odpowiedzialność

• Wolność zrzeszania się, wolność tworzenia partii politycznych

• Wolne media - dostęp do niezależnych od rządu źródeł informacji

Zasady w państwie demokratycznym:

ZASADA SUWERENNOŚCI

Sposób wykonywania władzy przez lud:

• Demokracja pośrednia - naród sprawuje władzę poprzez wybór reprezentantów, w każdym państwie demokratycznym z wyborów powszechnych i bezpośrednich pochodzi pierwsza izba parlamentu.

• Demokracja bezpośrednia:

• Referendum - w sprawach polityki państwowej. Głosowanie ludowe dotyczące określonego politycznego rozstrzygnięcia. Może być w sprawach o szczególnej wadze (we Włoszech w sprawach ustaw). Nie ma referendum w Niemczech (jest plebiscyt); stany Zjednoczone - na poziomie federacji. Rodzaje:

• Ustawodawcze - w sprawie ustawy

• Konstytucyjne - w sprawie przyjęcia nowej konstytucji bądź zmian w obecnej konstytucji

• Ogólnokrajowe - dotyczy wszystkich

• Lokalne, regionalne

• Wiążące lub stanowiące - wynik wiąże organy państwowe

• Opiniodawcze - nie wiążące organów państwowych

• Inicjatywa Ludowa - prawo konstytucyjne daje określonej grupie obywateli do wystąpienia z projektem ustawy lub zmiany konstytucji (ludowa inicjatywa konstytucyjna - Szwajcaria, Włochy).Ludowa inicjatywa ustawodawcza istnieje w Polsce, Włoszech, Hiszpanii, na Węgrzech.

• Plebiscyt - nie jest instytucją prawa konstytucyjnego, jest instytucją prawa międzynarodowego. Jest głosowaniem przynależności ziem.

• Veto ludowe - sprzeciw obywateli w stosunku do władzy lub określonej decyzji władzy, np. w Niemczech, Czechach

• Zgromadzenie ludowe - decydowanie przez wszystkich obywateli uprawnionych, zgromadzonych w jednym miejscu. Nawet w tak małych państwach jak Litwa czy Łotwa obywateli zgromadzić się nie da.

ZASADA PRZEDSTAWICIELSTWA

Dotyczy wzajemnych reguł między wyborami a wybranymi.

Rodzaje mandatów:

• Mandat imperatywny - wybrany jest związany wolą wyborców; może być odwołany przez wyborców, należy do przeszłości - istnieje tylko w drugiej izbie niemieckiego parlamentu, był tez w państwach socjalistycznych

• Mandat wolny - wybrany głosuje nie z wolą wyborców tylko z interesem narodu i/lub z własnym sumieniem

ZASADA PRAWA WYBORCZEGO

1. Powszechne - obywatele za granicą mają prawo do głosowania, wiek prawa biernego i czynnego, osoby pozbawione prawomocnym wyrokiem sądowym praw wyborczych nie mogą głosować.

2. Równe - siła każdego głosu jest taka sama do pierwszej izby, muszą być równe do drugiej izby

3. Bezpośrednie - głosowanie na konkretnego kandydata kandydującego na dany urząd

4. Tajne - lokal wyborczy musi być odpowiednio wyposażony

5. Wolne - wybieramy kogo chcemy

Czynniki wpływające na głosowanie obywateli:

• Kategorie społeczne - do jakiej grupy socjo społecznej obywatele należą (wiek, płeć, stan majątkowy)

• Religia - większość religijna w danym państwie głosuje na prawicę

• Kampania wyborcza

• Wychowanie i tradycja rodzinna

• Prawo wyborcze - nikt nie chce oddać głosu nieskutecznego

Etapy procesu wyborczego:

1. Zgłaszanie kandydatów - kandydaci są zgłaszani przez partie polityczne lub grupy wyborców

2. Głosowanie - personalne na kandydata; na listę; mieszane - z danej listy wybieramy jest jeden kandydat.

3. Ustalanie wyników - większościowy system; proporcjonalny system; mieszany system

System większości względnej - system anglosaski, zwycięża ten kto ma najwięcej procent poparcia.

System większości bezwzględnej - zwycięża ten kto ma bezwzględną większość głosów

System dwublokowy - wielopartyjny ukształtował się we Francji (w drugiej turze są kandydaci z lewicy, prawicy i frontu narodowego)

System proporcjonalny - Szwajcara, Szwecja, Włochy

System mieszany - Niemcy, Rosja, Węgry

System większościowy eliminuje małe parte, mogą być tworzone stabilne rządy.

System proporcjonalny jest sprawiedliwy, obywatele posiadają swoich przedstawicieli w parlamencie (parlament jest rozbity, rozczłonkowany), niestabilność rządów.

ZASADA KONSTYTUCJONALIZMU

Zakłada nadrzędność konstytucji pisanej w systemie aktów prawnych. Konstytucja - nadrzędny akt prawa pisanego w państwie regulujący prawa i obowiązki obywateli; akt uchwalany i zmieniany w sposób szczególny.

Cechy szczególne konstytucji: szczególna treść, szczególna forma, najwyższa moc prawna, szczególny sposób zmiany

Treść konstytucji zawiera:

• zasady ustroju państwa

• wskazane naczelne organy władzy (sposób ich wyboru, kompetencje, rodzaj i zakres ponoszonej odpowiedzialności

• prawa, wolności i obowiązki obywatela

• sposób zmiany konstytucji

Sposób uchwalania i zmiany konstytucji.

Tryb uchwalania - treść konstytucji przygotowana przez parlament, zatwierdzenie konstytucji przez obywateli drogą referendum.

Konstytucja może być zmieniana częściowo w sposób kwalifikowany - utrudniony w stosunku jak są wymieniane ustawy; w każdym państwie jest inny sposób zmieniania konstytucji.

Dwa modele:

• bezwzględna większość głosów w parlamencie + referendum

• kwalifikowana większość głosów w parlamencie (niemiecki sposób)

Rodzaje konstytucji:

• pisane i niepisane

• w znaczeniu formalnym (w postaci artykułów) i materialnym (treść konstytucji)

• elastyczne i sztywne - zmieniana w szczególny sposób

• pełna (reguluje całą materię konstytucyjną) i niepełna (nie jest uregulowana materią konstytucyjną)

• proste (jest w jednym akcie) i złożone (jest w kilku aktach)

ZASADA PODZIAŁU WŁADZ

Etapy podziału władz:

1. podział funkcjonalny (Monteskiusz)

• funkcja prawodawcza (ustawodawcza) - parlament

• funkcja wykonawcza - król

• funkcja sądownicza

• podział organizacyjny, każdą funkcje ma wykonywać inny organ

• funkcja ustawodawcza - parlament

• funkcja wykonawcza - król

• funkcja sądownicza - niezawisłe sądy

• władze mają być równoważne - równowaga między władzami

• pomiędzy władzami istnieje system nakładania się władz na siebie i możliwość kontrolowania siebie.

Zasada pluralizmu - pochwała różnorodności.

Zasada pluralizmu politycznego - partie polityczne i organy polityczne mogą powstawać i działać swobodnie (na płaszczyźnie wyborczej i parlamentarnej)

Zasada państwa prawa - to rządy prawa; prawo jest wartością nadrzędną.

Zasada demokratycznego państwa prawa - element demokratyzmu.

Skład zasady państwa prawa:

1. Związanie państwa prawem.

Zasada legalizmu - każdy organ powstaje i działa na podstawie prawa, każdy organ administracyjny wykonuje prawo (podstawa prawna).

2. Prawno - naturalna koncepcja prawa w odróżnieniu od koncepcji pozytywistycznej.

Pozytywistyczna - każde prawo pochodzące od legalnej władzy obowiązuje i musi być przestrzegane przez obywateli.

Prawno - naturalna - prawo jest fenomenem społecznym istniejącym w naturze; prawa te muszą być respektowanie przez rządzących.

Idee, które muszą być respektowane: wolność, równość. Rolą ustawodawcy nie jest tworzenie prawa, ale odkrywanie go z natury.

3. W państwie prawa musza istnieć instytucje stojące na straży praworządności; różnego rodzaju organy, do których może być złożona skarga.

Reguły dotyczące konstrukcji systemu prawnego.

1. Zasada hierarchiczności aktów prawnych

2. Zasada nadrzędności konstytucji

3. Zasada niesprzeczności aktów prawnych z konstytucją

4. Zasada zupełności aktów prawnych

4. Zasada większości - rządy większości, ale przy zachowaniu praw mniejszości w tym opozycji. Przy podejmowaniu ważnych decyzji państwowych ważny jest udział opozycji.

Większość jest zasada proceduralną. Sposób podejmowania decyzji; większość: zwykła (więcej za niż przeciw), kwalifikowana (3/4, 2/3, 3/5, głosów), bezwzględna, absolutna (50+1), względna (więcej jest za niż przeciw, decyzja nie może być podejmowana bez wymaganej liczby osób danego ciała).

Systemy rządów - normy i zasady regulujące wzajemne stosunki między władzą ustawodawcza a wykonawczą; nazywane modelami ustrojowymi. Są konstrukcją sztuczną stworzona prze teoretyków, którzy wybrali zasady wartości z innych państw i stworzyli system rządów. Modele ustrojowe są brane pod uwagę przy tworzeniu nowych modeli rządów. Władza sądownicza jest władzą oddzieloną od władzy ustawodawczej i wykonawczej - jest trzecią władzą.

4 podstawowe modele:

1. System rządów prezydenckich - USA

2. System parlamentarny - Wlk. Brytania

3. System półprezydencki - V Republika Francuska

4. System parlamentarno - komitetowy - Szwajcaria

Ad.1.

System ten był przenoszony do innych państw, przede wszystkim do Ameryki Łacińskiej; system ten wymaga silnego społeczeństwa. System z charakterystyczną konstrukcją władzy prezydenta. W systemie wszystkie organy władzy są silne; Kongres Stanów Zjednoczonych jest najsilniejszym na świecie parlamentem.

Zasady systemów rządów prezydenckich:

1. Prezydent jest jedynym konstytucyjnym organem władzy wykonawczej. Prezydent jest jednoosobową, jednoczłonową, jednolitą, monokratyczną egzekutywą. Rząd w USA ma charakter nieformalny, poza konstytucyjny. Został skonstruowany, aby lepiej wykonywać władzę wykonawczą. Rząd składa się z 13 sekretarzy, są oni jedynie pomocnikami prezydenta. Mianowani przez prezydenta w każdej chwili mogą być prze niego odwołani. Sekretarze działają w ramach kompetencji prezydenta.

2. Prezydent i Kongres pochodzą z odrębnych wyborów powszechnych.

3. Stosunki miedzy Kongresem a prezydentem opierają się na zasadzie separacji - maksymalnego oddzielenia tych organów od siebie, ale nie oznacza izolacji.

Przykłady separacji:

• Prezydent nie może rozwiązać parlamentu

• Prezydent nie może zostać odwołany z przyczyn politycznych (nie ponosi odpowiedzialności przed Kongresem)

• Zasada niepołączalności stanowisk (członek Kongresu nie może być członkiem administracji federalnej)

IV Pomiędzy władzami (prezydentem a Kongresem) został ustanowiony system wzajemnej równowagi i hamowania wzajemnego - ma służyć wzajemnemu kontrolowaniu władz.

Przykłady hamulców:

• Instytucja „impeachment” - rodzaj odpowiedzialności konstytucyjnej (prezydent może być odwołany poprzez naruszenie prawa)

• Mianowanie prze prezydenta wyższych urzędników administracji federalnej za radą i zgodą Senatu

• Veto prezydenta

Ad.2.

System popularny: Szwecja, Norwegia, Dania, Włochy, Holandia, Polska, Kanada, Australia, Niemcy.

Cechy systemu parlamentarnego:

• Władza wykonawcza ma charakter dualistyczny (głowa państwa, rząd)

• Głowa państwa ma charakter reprezentacyjny, symboliczny

• Rząd jest naczelnym organem władzy wykonawczej, jest mianowany przez prezydenta, pochodzi z większości parlamentarnej, rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem

• Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej (kontrasygnata - niemal każdy akt głowy państwa powinien być wydany za kontrasygnatą). W Europie prezydenci ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną.

• Głowa państwa może rozwiązać parlament; w Szwecji robi to rząd

• Rząd posiada prawo inicjatywy ustawodawczej

• Członkostwo w parlamencie jest połączone z członkostwem w rządzie (oprócz Szwecji).

Funkcjonowanie systemu parlamentarnego zależy od systemu partyjnego. System parlamentarny funkcjonuje stabilnie w połączeniu z systemem dwupartyjnym. W połączeniu z systemem wielopartyjnym system parlamentarny funkcjonuje niestabilnie.

Przykładem racjonalizacji systemu parlamentarnego, a więc wzmocnienia w jego ramach władzy wykonawczej.

Ad.3.

Cechy systemu pół prezydenckiego:

• Dualizm władzy wykonawczej: prezydent i rząd z premierem na czele

• Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych

• Pozycja prezydenta jest silna; posiada szeroki zakres uprawnień, w tym uprawnienia osobiste

• Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem

We Francji w 1958r. system ten powstał poprzez wzmocnienie pozycji prezydenta na bazie sytemu parlamentarnego.

System istnieje w: Finlandia, Francja, Portugalia, Litwa, Rumunia, Rosja.

Ad.4.

Parlament ma władze nadrzędną nad innymi organami; parlament wybiera, kontroluje, odwołuje wszystkie pozostałe organy. Rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu. System należy do przeszłości, w Szwajcarii istnieje, ale nie w formie czystej.

Organy władzy ustawodawczej.

PARLAMENT

Struktura parlamentu: (jednoizbowa - unikameralizm lub dwuizbowy - bikameralizm), Dwuizbowa struktura parlamentu obecnie wynika przede wszystkim z federalnej struktury państwa, z tradycji; jest uzasadniona poprawianiem ustawodawstwa.

Bikameralizm może mieć charakter :

- bikameralizmu symetrycznego, równoważnego - obie izby posiadają jednakowe prawa, np. Włochy, Szwajcaria, Rumunia

- bikameralizmu niesymetrycznego, nie równoważnego - zakres uprawnień jednej izby jest większy

Kadencja: optymalna 4-5 lat; bywa krótsza - rozwiązanie parlamentu; prezydent rozwiązuje przez upływem kadencji.

Tryb funkcjonowania: permanentny (cały czas) lub sesyjny (konstytucyjnie wyznaczane są sesje).

Organizacja wewnętrzna parlamentu:

• organy kierujące - przewodniczenie w obradach i reprezentacja na zewnątrz, mogą być jednoosobowe - USA, Wlk. Brytania lub wieloosobowe i mieszane.

• organy pracujące - komisje stałe powołane na stały okres i komisje nadzwyczajne. Są również komisje resortowe, nieresortowe i śledcze.

• organy grupujące posłów (kluby parlamentarne) - parlamentarzysta niezależny nie zostanie wybrany do składu kierowniczego, do komisji. Ma małe szanse uczestniczenia w debatach parlamentarnych.

Funkcje parlamentu:

• politologiczne

- rekrutowanie polityczne

- reprezentacja polityczna

- legitymizacja polityczna

• prawnicze

- ustawodawcza

- ustrojodawcza

- uchwałodawcza

- kontrolna (kontroluje rząd i administrację rządową)

- kreacyjna (może wybierać albo uczestniczyć w wybieraniu organów państwowych)

Proces stanowienia ustaw:

1. Etap - inicjatywa ustawodawcza

2. Etap - uchwalenie przez izbę

3. Etap - udział głowy państwa - podpisanie przez głowę państwa (ewentualne veto)

Podmioty posiadające katalog inicjatywy ustawodawczej:

1. Parlament - każdy parlamentarzysta; określona grupa posłów; cała izba

2. Obywatele - ludowa inicjatywa ustawodawcza

3. Rząd

4. Prezydent - prawo inicjatywy ustawodawczej prezydenta jest w Europie Środkowej i Wschodniej np. Polska, Rumunia, Węgry, Rosja, Ukraina, Litwa. Na zachodzie żadna głowa państwa nie posiada takiego uprawnienia.

5. Części składowe federacji np. kantony w Szwajcarii

6. Inne podmioty np. Narodowa Rada Gospodarki i Pracy we Włoszech, Federalny Trybunał Konstytucyjny w Rosji

Gdy są dwie izby zwykle proces ustawodawczy może być przeprowadzony jednocześnie. Jeżeli dwie izby maja jednakowe prawa to projekt musi być przyjęty przez obie izby. Jeżeli izby nie mają takich samych kompetencji to druga izba ma prawo veta.

Proces uchwalania ustaw:

I czytanie obejmuje:

• Przedstawienie projektu przez ustawodawcę

• Dyskusja nad złożonym projektem

• Skierowanie do komisji projektu

II czytanie - sprawozdanie komisji

• Debata nad projektem

• Zgłaszanie poprawek

• Jeżeli jest dużo poprawek do z powrotem do komisji, jeśli jest mało to następuje III czytanie

III czytanie

• Debata komisji

• Głosowanie (projekty ustaw są przyjmowane zwykłą większością głosów).

Jeżeli jest druga izba to ma prawo veta. Udział głowy państwa - podpisanie; od 10 do 30 dni.

Prawa veta nie posiada: król Hiszpanii, Szwecji, prezydent w Niemczech.

Veto prezydenta jest obalane większością kwalifikowaną. Po podpisaniu przez prezydenta ustawy zarządza on publikacje w „Dzienniku Ustaw”.

Funkcja kontrolna parlamentu:

1. Możliwość odwołania rządu, wotum nieufności:

• Zwykłe

• Konstruktywne - wniosek o odwołanie z rządu musi zawierać imienne wskazanie osoby na stanowisko szefa rządu

• udzielanie przez parlament tzw. inwestytury nowo powołanemu rządowi - zgoda parlamentu na utworzenie rządu.

• Tworzenie komisji kontrolnych, śledczych

• Interpelacje (rzeczy ważniejsze, ogólne) i zapytania (bieżące); kierowane na piśmie do rządu lub jego członka. Odpowiedź na interpelacje jest udzielana na posiedzeniu plenarnym parlamentu. Odpowiedź na zapytanie jest udzielana na piśmie (poza posiedzeniem plenarnym).

• Każda debata budżetowa i udzielanie rządowi absolutorium.

• Możliwość egzekwowania odpowiedzialności konstytucyjnej.

• Możliwość uchwalania przez parlament lub izby rezolucji czy apeli wzywających organy państwowe do określonego działania lub zawierające opinie danego parlamentu w określonej sprawie.

Funkcja kreacyjna:

• Uczestnictwo w wyborze premiera, w tworzeniu rządu

• Wybiera cały albo część Trybunału Konstytucyjnego

• Uczestniczy w wyborze prezydenta np. Włochy, Niemcy

Władza wykonawcza

• Model monokratyczną, jednolity, jednoosobowy; egzekutywa nie jest podzielona np. Stany Zjednoczone - prezydent, Szwajcaria - rząd (charakter wieloosobowy - 7 osób)

• Władza wykonawcza dualistyczna - 2 organy - głowa państwa i rząd z premierem na czele

Głowa państwa - monarcha prezydent. Pozycja polityczna wynikająca z przepisów prawnych, rzeczywiste funkcjonowanie danego organu, wynikająca z konstytucji.

Czynniki pozycji konstytucyjno - prawnej prezydenta:

• Sposób wyboru (powszechne wybory prezydenta wpływają na wzmocnienie jego pozycji)

• Powszechne i bezpośrednie

• Powszechne i pośrednie - wybierany przez Kolegium Elektorów, np. USA

• Pośrednie albo niepowszechne - wybierane przez ciało wyborcze, np. Niemcy, Włochy

• Kompetencje - ważna jest jakość, samodzielność decydowania, np. Francja, Rosja

• Zakres ponoszonej odpowiedzialności - najwęższy we Francji, jedynie za zdradę państwa; najszerszy w USA

Rząd

Pozycja rządu zależy od przyjętego systemu rządów. Rząd kolegialny, naczelny i centralny organ władzy wykonawczej; określający i wykonujący politykę państwa.

Procedury kształtowania rządu:

1. Parlamentarna - rząd pochodzi z większości parlamentarnej

2. Pozaparlamentarna - prezydent wybiera członków rządu

Kompetencje rządu:

• Wykonywanie ustaw

• Kontrolowanie i koordynowanie administracją rządową i państwową

• Prowadzanie polityki wewnętrznej, bezpieczeństwa i obrony

• Kierowanie polityką zagraniczną

• Wydawanie aktów prawnych - akty wykonawcze w stosunku do ustaw wydawane przez rząd to rozporządzenia

• Wydawanie aktów wynikających z delegacji ustawodawczej parlamentu (w Polsce teraz takie akty nie istnieją)

• Rząd może na podstawie delegacji ustawodawczej parlamentu (wyrażonej w formie ustawy) wydawać akty prawne z mocą ustawy (noszą one nazwy: rozporządzenia z mocą ustawy, dekrety ustawodawcze, ordonans)

• Wydawanie innych aktów prawnych

• Rząd przygotowuje projekt ustawy budżetowej i wykonuje budżet

Odpowiedzialność władzy wykonawczej:

1. Odpowiedzialność polityczna.

2. Odpowiedzialność prawna (konstytucyjna)

Ad.1.

Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną za decyzje polityczne, za kierunki prowadzonej polityki.

Odpowiedzialność polityczną powinien ponosić ten organ, który podejmuje decyzje. Z reguły głowa państwa tej odpowiedzialności nie ponosi. Rząd ją ponosi. Cały rząd może zostać rozwiązany lub tylko minister.

Procedury odpowiedzialności politycznej (przed parlamentem):

1. Wotum zaufania - od premiera

2. Wotum nieufności - od parlamentu

- zwykłe wotum nieufności - jest stawiany wniosek o wotum nieufności, przegłosowany bezwzględną większością głosów - przechodzi

- konstruktywne wotum nieufności - parlament nie może odwołać istniejącego rządu, jeżeli nie może utworzyć nowego rządu (bezwzględna większość głosów); wniosek musi zawierać imienne wskazanie szefa rządu; głosowanie musi być bezwzględna większość głosów, np. Hiszpania, Polska, Niemcy, Węgry

Ad.2.

Odpowiedzialność prawna za naruszanie prawa (delikt konstytucyjny, przestępstwo, zdrada stanu). Odpowiedzialność ma charakter indywidualny.

Procedury egzekwowania:

• Zwykła - oskarża parlament a sądzi sąd: powszechny, specjalny, konstytucyjny

• Impeachment - odpowiedzialność egzekwowana w ramach parlamentu (parlament oskarża i sądzi)

Stany Zjednoczone Ameryki Północnej.

Jest najstarszą obowiązującą konstytucją. 1787 - uchwalona, weszła w życie 1789

Cechy charakterystyczne konstytucji:

1. Wyjątkowo krótka, ogólna - 7 artykułów i 27 poprawek

2. Jest aktualna do dnia dzisiejszego, dlatego, że jest poddawana ciągłym interpretacjom i reinterpretacji przed Sąd Najwyższy

3. Kompromisowy charakter konstytucji, co było wyrazem mądrości twórców konstytucji

4. Konstytucja ta wprowadza w życie idee oświeceniowe, które obowiązują do dnia dzisiejszego - racjonalności, indywidualizm, poszanowanie godności jednostki.

Pierwsze 10 poprawek zostało uchwalone przez Kongres w 1789r, weszły w życie 1791 i stanowi tzw. Deklarację Praw.

Zasady:

• Suwerenności narodu

• Demokratyzmu - wolności, sprawiedliwości

• Federalizmu

1. Podział na stany

2. Do władz centralnych należą kompetencje wymienione w konstytucji

3. Zasada pełnej wiary, zaufania - dokumenty z danego stanu są ważne w każdym innym stanie

4. Zasada przywilejów i swobód - obywatele każdego stanu korzystają w innych stanach praw i przywilejów obywateli danego stanu

5. Zasada ekstradycji

Zmiana konstytucji - poprawki do konstytucji proponuje stanom Kongres na wniosek 2/3 Kongresu (własny wniosek) lub Konwencji ds. poprawek zwołany na wniosek 2/3 stanu.

Poprawki są zatwierdzane przez stany - przynajmniej ¾ stanów - legislatury lub specjalnie zwołane konwencje.

Kongres w USA jest najsilniejszym na świecie. Składa się z Izby Reprezentantów i Senatu.

Izba Reprezentantów - 435 deputowanych - kadencja 2 lata. Kandydatem może być osoba, która ukończyła 25 lat, od 7 lat jest obywatelem.

Senat - 100 senatorów - kadencja 6 lat, co 2 lata senat jest odnawiany w składzie 1/3. Kandydatem może być osoba, która ukończyła 30 lat, od 9 lat jest obywatelem.

Obie Izby wybierane są w wyborach powszechnych, bezpośrednich wg systemu większości względnej.

Kraj jest podzielony na okręgi wyborcze (435). Każdy stan ma przynajmniej 1 okręg wyborczy do Izby Reprezentantów.

Organizacja Kongresu:

• Na czele Izby Reprezentantów stoi speaker

• Senat - przewodniczący wiceprezydent i zastępujący przewodniczący tymczasowy

• W Kongresie frakcji parlamentarnych jest 4 (partie amerykańskie nie maja nastawienia ideologicznego).

Komisje w USA są najsilniejsze na świecie, są nieliczne, mają zdolność inicjowania poprawek i zmian.

Rodzaje Komisji:

• Komisje stałe - powoływane na okres kadencji Izby

• Komisje specjalne - powoływane do określonej sprawy

• Komisje wspólne - członkowie obu izb, powoływane do przyjęcia tekstu, rezolucji

• Komisje uzgadniające - członkowie obu izb

Funkcje Kongresu:

1. Ustrojodawcza - inicjowanie poprawek i zmian

2. Ustawodawcza

Obie izby mają jednakowe prawa. Projekt ustawy może być skierowany do jednej lub drugiej izby. Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają: członkowie i komisje Kongresu, w praktyce 80% inicjatyw pochodzi od prezydenta (pomimo, że konstytucja tego nie przewiduje). Administracja prezydenta przygotowuje projekt ustawy; prezydent wygłasza coroczne orędzie o stanie państwa, podczas tego orędzie informuje Kongres o projektach ustaw przygotowanych przez jego administrację. Prezydent układa się z kongresmanami, członkami własnej partii i daje im poszczególne projekty ustaw, aby przedstawili je którejś z izb. Prezydent może wystąpić jedynie z projektem ustawy budżetowej. Prezydent nazywany jest promotorem ustaw i przywódcą legislacji. Istotną role w procesie ustawodawczym odgrywają komisje nazwane małymi legislatorami. Projekt ustawy musi być przyjęty przez dwie izby, uchwalony przekazywany jest prezydentowi. Kongres obraduje na sesjach. Jedna sesja rozpoczyna się 3 stycznia i trwa do końca czerwca. Prezydent może w kwestii ustawy: 1. podpisać ją w ciągu 10 dni 2. zawetować a) wraz z uzasadnieniem przesyła ustawę z powrotem do Kongresu (weto zwykłe, regularne), Kongres obala je 2/3 głosów b) prezydent posiada weto kieszonkowe - jeżeli prezydent otrzyma ustawę do podpisania w ciągu ostatnich 10 dni sesji Kongresu może nie zająć stanowiska c) weto nieformalne - prezydent nie wydaje przepisów wykonawczych albo nie przydziela funduszy

3. Kontrolna - Kongres nie może odwołać prezydenta.

Podstawowe sposoby realizacji funkcji:

• Władza nad sakiewką - dysponowanie funduszami

• Poprzez komisje kontrolne - wyniki badan komisji wpływają na opinie publiczną i budują tą opinie.

• Impeachment - prawo Kongresu do postawienia w stan oskarżenia i skazania wyższych urzędników administracji federalnej, w tym prezydenta za zdradę, przekupstwo, przestępstwo. Oskarża Izba reprezentantów, sądzi Senat. Wyrok skazujący zapada większością 2/3 głosów. Kary: usuniecie ze stanowiska, zakaz wykonywania funkcji publicznych w przyszłości. Funkcja kontrolna przejawia się w tym, że senat wyraża zgodę na nominację wydane przez prezydenta, senat ratyfikuje umowy międzynarodowe.

• Kreacyjna - gdy prezydent nie zostanie wybrany prze kolegium elektorów, to wtedy wybiera go Kongres. W polityce zagranicznej Kongres wypowiada wojnę, Senat ratyfikuje umowy międzynarodowe. Kongres przyznaje pomoc dla zagranicy.

Prezydent

Pozycja prezydenta:

- sposób wyboru

- program

- Konstytucja USA

- Praktyka polityczna

- Osobowość

Sposób wyboru:

Może kandydować obywatel amerykański, urodzony w USA. Od co najmniej 14 lat zamieszkujący Stany Zjednoczone. Musi mieć ukończone 35 lat. Kadencja 4 lata, max 2 razy.

Etapy wyborów:

1. Prawybory - instytucja partyjna. Partia szuka najlepszego kandydata. Kandydaci na kandydatów na prezydenta jeżdżą po poszczególnych stanach i prowadza swój marketing wyborczy. Odbywają się na wiosnę.

2. Nominacje partyjne - w lecie odbywają się konwencje partyjne, podczas których wybierany jest jeden kandydat. Przedstawia on swoją platformę (wypadkowa między hasłem a programem) wyborczą i kandydata na wiceprezydenta (ma być uzupełnieniem kandydata na prezydenta).

3. Kampania wyborcza - wrzesień-październik - spotkania, wiece, wywiady

4. Głosowanie powszechne - Wybory są w pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku miesiąca listopada.

Reguły wyborów:

• Każdy stan ma tyle mandatów elektorskich ile ma miejsc w Kongresie

• Zwycięzca bierze wszystko - jeżeli kandydat wygra w danym stanie to dostaje wszystkie głosy elektorów

• Prezydentem zostaje wybrany ten kandydat, który otrzymuje bezwzględna większość głosów elektorów (270)

• Głosowanie elektorów - około 15 grudnia. Przyjeżdżają do stolic stanów i wtedy głosują.

• Obliczanie głosów i przejęcie urzędu - 3 styczeń - Kongres na posiedzeniu oznajmia kto został wybrany. 20 styczeń - przejęcie władzy.

Funkcje i uprawnienia prezydenta:

• Głową państwa - reprezentuje na zewnątrz, posiada prawo łaski, przyjmuje listy uwierzytelniające od przedstawicieli innych państw, mianuje ambasadorów

• Przywódcą narodu

• Przywódcą swojej partii

• Szefem administracji federalnej - mianuje sędziów federalnych, wyższych urzędników administracji, może ich w każdej chwili odwołać, jedyny organ władzy wykonawczej.

• Wykonawca ustaw - 3 mln urzędników wykonuje ustawy

• Posiada uprawnienia w dziedzinie ustawodawczej - Prezydent jest promotorem ustaw, podpisuje ustawy, ma prawo weta, wydaje akty wykonawcze w stosunku do ustaw, wydaje ustawodawstwo delegowane.

• Kreatorem polityki zagranicznej - wyznacza strategię działań w stosunkach międzynarodowych, administracja prezydenta negocjuje traktaty i prezydent je podpisuje, ratyfikuje je Senat większością 2/3 głosów. Prezydent może zawierać porozumienia administracyjne niewymagające ratyfikacji.

• Naczelnym dowódca sił zbrojnych - rzeczywiście dowodzi armią. Może użyć sił zbrojnych poza granicami państwa, gdy zagrożone jest bezpieczeństwo i interesy stanów Zjednoczonych, a także życie, zdrowie i mienie amerykanów.

• Posiada uprawnienia w sferze kadrowej - prezydent mianuje sekretarzy, działają w ramach jego kompetencji, odpowiadają tylko przed prezydentem, w każdej chwili może ich odwołać.

Sądownictwo:

1. Stanowe - prawo stanowe

2. Federalne:

• Sądy dystryktowe

• Sądy apelacyjne

• Sąd Najwyższy

Sędziów federalnych mianuje prezydent za radą i zgodą Senatu (dożywotnio). Sędziów Sądu Najwyższego jest 9.

Funkcje sądownictwa:

• Kreacyjna - sądy tworzą precedensy (orzeczenie sądowe, czyli wyroki i postanowienia) mające wiążący charakter w orzekaniu spraw podobnego rodzaju

• Interpretacyjna - dokonuje wykładni ustaw

• Ustrojodawcza - orzekanie o zgodności aktów prawnych z konstytucją oraz dokonywanie interpretacji konstytucji

Wielka Brytania

Ustrój kształtował się przez wieki. Etapy:

1. Do XVI wieku - przewaga monarchy

2. XVII wiek - Wielka Rewolucja, okres walki z parlamentem

3. XVIII wiek do połowy XIX - przewaga parlamentu

4. II połowa XIX wieku do I połowy XX - przewaga gabinetu i rządu

5. Od połowy XX wieku do czasów obecnych - przewaga premiera

Konstytucja.

Nie ma w formie pisanej, co nie oznacza, że jej nie ma w znaczeniu materialnym. Są pewne przepisy i zwyczaje, które wchodzą w skład konstytucji.

Źródła brytyjskiego prawa konstytucyjnego:

1. Prawo powszechne (zwyczajowe - common law)

2. Precedensy

3. Konwenanse konstytucyjne

4. Prawo pisane (ustawy parlamentarne)

5. Dzieła i traktaty prawnicze

Ad.1.

Jest to prawo niepisane, przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Zasady prawa ustrojowego pochodzące z prawa powszechnego:

• Zasada politycznej i konstytucyjnej nieodpowiedzialności monarchy wynikając z zasady, że król nie może działać źle, bo nie działa sam

• Zasada bezwzględnego obowiązywania ustaw

• Zasada suwerenności narodu

Ad.2.

Izba Lordów jest najwyższym sądem w Wielkiej Brytanii.

Ad.3.

Utarty i uznany za właściwy sposób postępowania w określonych sytuacjach ustrojowych. Przykłady:

• Premierem zostaje lider partii, która wygrała wybory

• Gdy premier składa dymisję, ustępuje cały rząd

• Partia, która przegrała wybory traci rządy

• Zmiana prawa wyborczego musi być uzgodniona z opozycją

• Nieobecność króla w parlamencie

Ad.4.

Ustawy stanowione przez parlament dotyczące ustroju państwa, Np. akty o charakterze historycznym, akty prawne współcześnie stanowione.

Ad.5.

• Walter Bagehot „Konstytucja angielska”

• Albert Dicey „Wstęp do brytyjskiego prawa konstytucyjnego” - opisał rzeczywistą pozycję króla; pogodził suwerenność parlamentu z suwerennością narodu. Podzielił suwerenność na: polityczną przysługującą ludowi i prawną przysługującą parlamentowi.

Parlament brytyjski składa się z 3 izb: Izba Gmin, Izba Lordów, monarcha.

Sposób wyboru Izby Gmin - kadencja do 5 lat. IG jest rozwiązywana przez monarchę na wniosek premiera. Opozycja ciągle musi być przygotowana na nowe wybory.

Wybory - system większości względnej. Są jednomandatowe okręgi wyborcze. 659 miejsc i IG i tyle samo okręgów wyborczych.

Kandydatów mogą zgłaszać: grupy wyborców; do rejestracji potrzebnych jest 10 osób popierających, wybory mają charakter partyjny.

Charakter partyjny przedstawia się w:

Przywódca partii (większościowej) wybiera moment wyborów

Instytucja listu polecającego - każdy kandydat każdej partii otrzymuje od przywódcy partyjnego wyrażający zgodę na jego kandydowanie

Podział na okręgi:

Pewne - to takie, w której od kilku lat wygrywa przedstawiciel jednej partii

Marginalne - to takie okręgi gdzie wygrywa kandydat raz jednej raz drugiej partii; one decydują która partia wygrywa

Organizacja Izby Gmin.

Przewodniczącym IG jest speaker - jest bezstronny; ustanawia precedensy dotyczące funkcjonowania IG.

Wyróżniamy podział na rząd i opozycję Jej Królewskiej Mości. Liderem większości jest premier. Lider opozycji tworzy „gabinet cieni”.

Sesja IG trwa od października do czerwca. Rozpoczyna się mową tronową wygłaszaną przez monarchę, jest ona napisana przez premiera. Kończy się prorogacją (zgoda króla na ustawy podjęte przez parlament).

IG może obradować gdy jest 40 posłów. Występują komisje - są ustanawiane, gdy jest praca na danym projektem.

Funkcje Izby Gmin:

1. Ustawodawcza

2. Kontrolna

Ad.1.

Podział ustaw:

• Pochodzące od rządu

• Pochodzące od posłów

Projekt ustaw może być wniesiony do jednej lub drugiej izby.

Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają członkowie parlamentu (IG i IL).

Ustawy są uchwalane zwykłą większością głosów.

Izba Lordów posiada prawo weta - ma charakter zawieszający (obalone może być jeśli IG na dwóch kolejnych sesjach w ciągu jednego roku przyjmie ustawę). Ustawa wchodzi w życie, monarcha podpisuje ją. Rząd może wydawać akty prawne z mocą ustawy na mocy upoważnienia parlamentu.

Ad.2.

Instytucje kontrolne:

• Możliwość odwołania rządu przez IG (wniosek o wotum nieufności, bezwzględna większość)

• Impeachment - odpowiedzialność konstytucyjna członków rządu za naruszenie konstytucji. Oskarża IG a sądzi IL

• Dyskusja nad mową tronową oraz debata nad ustawami budżetowymi

• Kontrola poprzez komisje

• Interpelacje i zapytania

• Komisja całej Izby - cała IG przekształcona na wniosek przewodniczącego. Jest powoływana aby szczegółowo debatować nad projektami ustaw ustrojowych i finansowanych. Obrady mają charakter odformalizowany co umożliwia swobodną, nie skrępowaną debatę na temat ustaw.

Izba Lordów

Skład na podstawie zmiany z 1999r. - około 700 lordów.

Podział:

• 92 lordów dziedzicznych

• Lordowie mianowani przez Koronę (królowa na wniosek premiera)

• 26 biskupów i arcybiskupów Kościoła anglikańskiego i prezbiteriańskiego w Szkocji

• Lordowie duchowni

• 21 lordów prawa - istota Izby Lordów - najlepsi adwokaci, sędziowie

• Lordowie mianowani za zasługi

Propozycje zmiany IL:

• Zmniejszenie składu do 550

• 80% składu ma pochodzić z wyboru

• 20% mianowani

Funkcje Izby Lordów:

1. Ustawodawcza.

2. Sądownicza.

Ad.1.

• Zgoda IL jest niezbędna do przedłużenia kadencji IG

• Lordowie mogą występować z inicjatywą ustawodawczą, posiadają prawo weta

• Poprawia ustawodawstwo

• Odciążenie Izby Gmin

Ad.2.

Izba Lordów jest najwyższym sądem w sprawach cywilnych i karnych dla Zjednoczonego Królestwa (oprócz spraw karnych w Szkocji).

Na czele IL stoi Lord Kanclerz - jest rzecznikiem gabinetu IL, jest także ministrem sprawiedliwości.

Monarcha

Jest częścią dualistycznej władzy wykonawczej, 3 izba parlamentu. Charakter dziedziczny, pozycja słaba. Monarcha pełni funkcje: reprezentacyjną, symboliczną, integrującą.

Król jest rezerwą polityczna - jeżeli inne autorytety padłyby w gruzach to zostaje monarcha.

Nie ponosi on żadnej odpowiedzialności (każdy akt wymaga kontrasygnaty, oprócz mianowania premiera)

Prerogatywy (uprawnienia) monarchy:

• Reprezentuje państwo w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych

• Mianuje ambasadorów

• Podpisuje umowy i traktaty międzynarodowe

• Jest zwierzchnikiem sił zbrojnych

• Mianuje premiera i pozostałych członków rządu (na wniosek premiera)

• Mianuje lordów na wniosek premiera

• Mianuje na wyższe stanowiska administracji rządowej na wniosek premiera

• Posiada prawo łaski

• Posiada prawo podpisywania ustaw

• Posiada prawo weta

Rząd

Około 100 osób. Suma stanowisk politycznych w administracji rządowej, np. ministrowie, wice, sekretarze. Rząd jest ciałem kolegialnym, wieloosobowym. Rząd nigdy wspólnie nie obraduje. 95 członków Izby Gmin może wchodzić w skład rządu.

Gabinet

Jądro rządu. W skład wchodzi 20-25 osób wybranych prze premiera:

Premier

Lord Kanclerz

Ministrowie najważniejszych resortów

Sekretarze stanu ds. Anglii, Szkocji i Irlandii Północnej

Zbiera się na wspólne posiedzenia. Główny organ władzy wykonawczej.

Premier

Lider: gabinetu, rządu, większości Izby Gmin, partii która ma większość w parlamencie, państwa, Izby Gmin.

Stanowisko premiera jest wzmocnione tym, że on decyduje kiedy są wybory do Izby Gmin.

Posiada prawo wyboru osób na wyższe stanowiska w administracji państwowej - patronage

W rzeczywistości pozycja premiera zależy od pozycji w partii.

Republika Federalna Niemiec

Konstytucja została uchwalona w 1949r.

W 1955 roku został uchwalony stan okupacji Niemiec. Całkowitą suwerenność Niemcy uzyskały w 1968r., a w 1973 zostały przyjęte do ONZ.

3 października 1990 - zjednoczenie Niemiec

1991 - zmieniona konstytucja (preambuła, liczba landów z 10 na 16, zwiększona liczba posłów do obu izb parlamentu).

Cechy charakterystyczne konstytucji:

• Powstała w opozycji do III Rzeszy i Republiki Weimarskiej

• Wprowadzono demokratyczne instytucje, które miały zapobiegać powrotowi do ustroju III Rzeszy

• Dzieło obszerne i szczegółowe, uwzględniające wszelkie możliwości

• Wzmocnienie władzy wykonawczej

Konstytucja Niemiec zawiera zasady nienaruszalności, które drogą legalną nie mogą być zmienione.

Niezmienialne zasady to:

• Zasada federalizmu

• Współudział landów w ustawodawstwie (poprzez Bundesrat)

• Prawa człowieka

• Zasada państwa socjalnego

• Zasada suwerenności narodu

• Zasada podziału władzy

• Zasada demokracji przedstawicielskiej

• Zasada państwa prawa

• Prawo do oporu

Niemiecka konstytucja jest zmieniana poprzez przyjęcie nowelizacji przez obie izby większością 2/3 w każdej z izb.

Parlament

Składa się z 2 izb

1. Parlament związkowy (federalny) Bundestag - reprezentacja całego narodu (656 deputowanych).

2. Rada Związkowa (federalna) Bundesrat - reprezentacja rządów poszczególnych landów (68 członków).

Ad.1.

Kadencja wynosi 4 lata. Wybory powszechne i bezpośrednie. Mają charakter mieszany (większościowo - proporcjonalne) - połowa członków Bundestagu jest wybierana w jednomandatowych okręgach wyborczych (328), a druga połowa jest wybierana wg systemu proporcjonalnego w poszczególnych landach. Próg wyborczy 4%.

Każdy wyborca ma dwa głosy. Głos pierwszy daje na kandydata w okręgu jednomandatowym a drugi na landową listę partyjną.

Uchwalanie ustaw federalnych:

1. Projekt ustawy musi być przedstawiony Bundestagowi

2. Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają: członkowie Bundestagu (5% członków), Bundesrat jako izba, rząd

3. Rząd i Bundesrat posiadają tzw. Związane prawo inicjatywy ustawodawczej polegające na wzajemnym opiniowaniu

4. Bundestag uchwala ustawy, przekazuje je Bundesratowi

5. Wyróżnia się dwa rodzaje ustaw:

• Federalne - ustawy dotyczące interesów poszczególnych landów. Bundesrat ma prawo weta ostatecznego

• Zwykłe - Bundesrat ma prawo weta zawieszającego. Bundestag może obalić to weto, taką samą większością głosów jaką zostało ono uchwalone w Bundesracie.

• Jeżeli są rozbieżności między izbami to powołuje się komisja mediacyjną - cel: uzgodnienie tekstu możliwego do przyjęcia

• Ustawy uchwalane przez parlament podpisuje prezydent - nie ma formalnego prawa weta, ale w niemieckiej doktrynie jest, że może odmówić podpisania ustawy jeśli wg niego jest ona niezgodna z konstytucją. Prezydent pełni funkcję strażnika konstytucji.

Funkcja kontrolna Bundestagu:

• Możliwość pociągnięcia Kanclerza do odpowiedzialności politycznej tylko przy konstruktywnym wotum nieufności

• Komisje, interpelacje, zapytania

• Możliwość postawienia kanclerzowi i członkom rządu żądania obecności na posiedzeniu parlamentu lub komisji i żądania informacji na dany temat

Ad.2.

Cechy charakterystyczne Bundesratu:

• Jest przedstawicielstwem rządów poszczególnych landów

• Skład od 3 do 6 przedstawicieli rządu danego landu w zależności od liczby ludności danego landu

• Są to członkowie rządu danego landu z kanclerzem lub premierem na czele

• Nie ma kadencji

• Nie ma frakcji partyjnych

• Ma imperatywny (związany) mandat

• Głosy są liczone większością landów a nie członków

• Wszyscy reprezentanci danego landu muszą glosować tak samo, jeśli ktoś się wyłamie, to jest głos nieważny

• Przewodniczący jest wybierany na 1 rok, po kolei zostają nim szefowie rządów kolejnych landów

• Przewodniczący zastępuje prezydenta

Funkcje Bundesratu:

• Udział w ustawodawstwie

• Wybiera połowę (8 z 16) członków Trybunału Konstytucyjnego

• Zatwierdza rozporządzenia rządu realizowane przez landy (2/3 rozporządzeń)

• Może postawić prezydenta w stan oskarżenia

Prezydent

Słaba pozycja. Wybierany na 5 lat, max 2 kadencje. Wybiera go Zgromadzenie Federalne - ciało złożone z członków Bundestagu oraz takiej samej liczby reprezentantów parlamentu poszczególnych landów. 1, 2 tura większość bezwzględna, 3 względna.

Prezydent rozwiązuje parlament w dwóch przypadkach:

• Z własnej inicjatywy (jeżeli Bundestag nie wybierze kanclerza większością bezwzględną a prezydent nie zgodzi się na mianowanie kanclerza mniejszościowego)

• Na wniosek kanclerza, któremu Bundestag nie udzielił wotum zaufania

Uprawnienia prezydenta niewymagające kontrasygnaty:

• Rozwiązanie parlamentu z własnej inicjatywy

• Mianowanie kanclerza

• Żądanie od kanclerza wypełnienia swoich obowiązków do czasu wyboru następcy w sytuacji gdy kanclerz poda się do dymisji

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, ponosi konstytucyjną przed trybunałem Konstytucyjnym. W stan oskarżenia stawia do jedna lub druga izba (bezwzględną większością głosów).

Rząd

Składa się z kanclerza i ministrów.

Sposób wyboru kanclerza:

I na wniosek prezydenta Bundestag wybiera bezwzględną większością głosów

II z inicjatywy Bundestagu bezwzględną większością głosów

III Bundestag z własnej inicjatywy względną większością głosów

Prezydent musi mianować kanclerza (I i II tryb); w III trybie prezydent może mianować kanclerza mniejszościowego lub rozwiązać parlament.

Silna pozycja kanclerza wynika z (kanclerski system rządów):

• Kanclerz dobiera sobie współpracowników

• Kanclerz ustala wytyczne dla działalności poszczególnych ministerstw

• Kanclerz może być odwołany tylko przy konstruktywnym wotum nieufności

• Jednoosobowa odpowiedzialność polityczna kanclerza

Środki ochrony kanclerza mniejszościowego:

• Kanclerz który stał się kanclerzem mniejszościowym stawia wniosek o wotum zaufania

• Jeżeli wniosek zostanie odrzucony to kanclerz może wystąpić do prezydenta o rozwiązanie parlamentu

• Kanclerz mniejszościowy może wystąpić do prezydenta o wprowadzenie tzw. Ustawodawczego stanu wyjątkowego (stan wyższej konieczności ustawodawczej). Stan ten jest wprowadzany przez prezydenta zgodą Bundesratu i polega na tym, że rządowe projekty ustaw wchodzą w życie pomimo nie uchwalenia ich przez Bundestag, jeśli Bundesrat je uchwali. Stan ten może obowiązywać najdłużej 6 miesięcy i może być wprowadzony tylko raz za kadencji jednego kanclerza.

Trybunał Konstytucyjny.

Składa się z 16 sędziów wybieranych po połowie przez Bundestag i Bundesrat na 12 lat.

Funkcje:

• Badanie zgodności aktów prawnych z konstytucją

• Rozpatrywanie sporów kompetencyjnych

• Badanie konstytucyjności działania niektórych organów, np. prezydenta, partii politycznych

• Rozpatrywanie skarg konstytucyjnych

Włochy

Konstytucja została uchwalona w 1947r., weszła w życie 15 stycznia 1948r. i obowiązuje z licznymi zmianami do dzisiaj.

Szeroki katalog Praw i Obowiązków Obywateli.

Instytucje demokracji bezpośredniej:

1. Referendum ustawodawcze i konstytucyjne

2. Ludowa inicjatywa ustawodawcza i konstytucyjna

Ad.1.

Referendum ustawodawcze - w sprawie ustawy już uchwalonej przez parlament. Ma ono charakter negatywny. W ciągu 3 miesięcy można złożyć wniosek o przeprowadzenie referendum. Z wnioskiem może wystąpić 500 tyś wyborców lub 5 rad regionalnych. Referendum zarządza prezydent. Jest ważne, jeśli frekwencja przekroczy 50%. Jest ograniczenie materialne, niektóre sprawy nie mogą być poddawane referendum, np. amnestie, ułaskawienia, podatkowe.

Referendum konstytucyjne - w ciągu 3 miesięcy od przyjęcia zmiany konstytucji przez parlament może być przeprowadzone referendum, jeśli zażąda tego 500 tyś wyborców, 5 rad regionalnych lub 1/5 członków którejś z izb. Referendum nie jest przeprowadzane, jeśli zmiana została przyjęta większością 2/3 w każdej z izb. Przedmiotem zmiany konstytucji nie może być republikańska forma rządów.

Ad.2.

Ludowa inicjatywa - 50 tyś obywateli może wystąpić do parlamentu z projektem ustawy lub zmiany konstytucji. W praktyce przyjmuje często formę inspiracji członków parlamentu.

Parlament

Dwie izby: Izba deputowanych (ok. 660) i Senat (ok. 620).

Obie izby posiadają takie same prawa. Wybory na 4 lata, powszechne i bezpośrednie.

Do 1993r. był system wyborczy proporcjonalny, który sprawił, że parlament była rozbity. Od tego roku jest system mieszany - większościowo - proporcjonalny. ¾ w wyborach większościowych i ¼ proporcjonalnych. W 2004 roku z inicjatywy Berlusconiego został wprowadzony system proporcjonalny.

Cechą charakterystyczną parlamentu jest procedura stanowienie ustaw:

• Zwykła

• Pilna

• Przez komisje parlamentarne - przyjęcie tej procedury decyduje przewodniczący izby. Komisja uchwala projekt ustawy o czym przewodniczący informuje parlament.

Rząd odpowiada prze obiema izbami. Rząd któremu zostało uchwalone wotum nieufności nie musi podać się do dymisji.

Prezydent

Pozycja prezydenta jest słaba, ale silniejsza od pozycji prezydenta w Niemczech. W sytuacji kryzysowej może odegrać znacząca rolę.

Wybierany jest w wyborach pośrednich przez obie izby i przez reprezentantów regionów. Jest wybierany na 7 lat.

Rząd włoski oprócz aktów wykonawczych do ustaw, czyli rozporządzeń oraz aktów prawnych z mocą ustawy wydaje także dekreti lege (dekrety z mocą ustawy). Są to akty rządu wydawane w wyjątkowych przypadkach nagłej konieczności, które muszą być przekształcone w ustawę w ciągu 60 dni w przeciwnych razie tracą moc prawną.

Republika Francuska

I Republika jakobińska - rewolucja; rządy parlamentarno - gabinetowe

II Republika 1848-52 - Ludwik Napoleon; prezydenckie

III Republika 1875-39 - parlamentarne

IV Republika 1946-1958 - parlamentarne

V Republika 1958-

Cechy charakterystyczne III i IV Republiki:

• Systemy rządów parlamentarno - gabinetowe

• Miała miejsce wszechwładza parlamentu

• Parlament składał się z kilkunastu partii

• Rząd miał charakter koalicyjny, bardzo często zmieniały się (niestabilność rządów)

• Rząd był zależny od parlamentu

• Proporcjonalny system wyborczy

Przyczyny ustanowienia V Republiki:

• Niestabilne funkcjonowanie systemu IV Republiki oraz nieprawidłowe wykorzystywanie instytucji demokratycznych przez polityków

• Kryzys kolonialny

Ostatni parlament IV Republiki w dniach 1-2 czerwca 1958r uchwalił dwie ustawy:

• Zwykła - dotycząca przekazania władzy wykonawczej rządowi generała Charles de Gaulle

• Konstytucyjna - dawała rządowi de Gaulle prawo do przygotowania nowej konstytucji

Następnie parlament dokonał aktu samorozwiązania się.

Konstytucja V Republiki była przygotowania przez rząd de Gaulle i bez udziału parlamentu.

4 września - konstytucja została przedstawiona opinii publicznej

28 września - odbyło się referendum ws przyjęcia

4 październik 1958 - konstytucja weszła w życie

Cechy charakterystyczne konstytucji V Republiki:

• Ma wyraźnie anty parlamentarny charakter, rola parlamentu została ograniczona

• Na pierwszy plan zostały wysunięte organy władzy wykonawczej, przede wszystkim prezydent

• Konstytucja tworzona przez de Gaulle i dla de Gaulle

• Konstytucja jest źle napisana (zła redakcja tekstu). W ten sposób może być różnie interpretowana

• Konstytucja ustanowiła nowy system rządów - półprezydencki

System francuski funkcjonuje w różny sposób, w zależności od układu sił politycznych w państwie. Można wyróżnić dwa sposoby funkcjonowania:

• Hegemonii prezydenta - funkcje prezydenta sprawuje pochodząca z tej samej opcji politycznej, która ma większość w parlamencie, która tworzy rząd. Wówczas prezydent staje się szefem władzy wykonawczej. Rząd i premier podporządkowują się prezydentowi. Prezydent przejmuje kompetencje rządu, jest szefem rządu, liderem parlamentu i narodu.

• Koabitacja - współ sprawowanie władzy przez prezydenta i rząd pochodzący z określonej większości parlamentarnej pochodzącej z różnych opcji politycznych. Ostatnio miała miejsce w 1997-2002 - Chirac (prawica) i większość (lewica); pierwszy raz w 1986r.

System partyjny we Francji jest dwublokowy: socjaliści i komuniści, a drugi prawicowy. Istnieje również Front Narodowy, ale jest on izolowany.

Prezydent

Silna pozycja wynika z konstytucji. Kadencja obecnie wynosi 5 lat. Wybory powszechne i pośrednie. Kandydatów na prezydenta zgłaszają wyborcy kwalifikowani, czyli członkowie rad regionalnych, departamentów w liczbie co najmniej 500 i pochodzących z co najmniej 30 departamentów.

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, do 2007 ponosił jedynie odpowiedzialność za zdradę stanu. 8 marca 2007r obie izby parlamentu obradujące wspólnie jako Kongres ustanowiły odpowiedzialność prezydenta za: popełnienie czynów jawnie niezgodnych ze sprawowanym urzędem. W stan oskarżenia stawiają go izby większością 3/5, a sądzi go Wysoki Trybunał złożony z parlamentarzystów.

Uprawniania prezydenta:

• Za kontrasygnatą - mianowanie ambasadorów; zwierzchnik sił zbrojnych; reprezentacja państwa na zewnątrz; mianuje na wyższe stanowiska w administracji państwowej i rządowej; podpisuje ustawy i ma prawo weta; podpisuje dekrety i ordonanse; ma prawo rządu łaski; nadawanie obywatelstwa

• Osobiste:

• Mianuje premiera. W sytuacji hegemonii prezydent rzeczywiście wybiera osobę na stanowiska premiera, zazwyczaj są to technokraci. W sytuacji koabitacji prezydent wybiera lidera większości parlamentarnej; prezydent nie ma prawa odwołać premiera

• Rozwiązuje zgromadzenie narodowe po zasięgnięciu opinii przewodniczących izb. Rozwiązuje go w celu poszukiwania korzystnej dla siebie większości w zgromadzeniu narodowym.

• Zarządza referendum na wniosek rządu, obu izb

• Prezydent wygłasza orędzie do parlamentu

• Mianuje 3 z 9 członków Rady Konstytucyjnej w tym jej przewodniczącego oraz zarządza posiedzenie tej Rady, tzn. może wystąpić do Rady Konstytucyjnej z wnioskiem o zbadanie konstytucyjności ustaw zwykłych i umów międzynarodowych

• Może korzystać z uprawnień wyjątkowych z art. 16 w sytuacji gdy: jest bezpośrednie zagrożenie państwa i zostaje przerwane funkcjonowanie władz publicznych. Prezydent podejmuje środki jakich wymagają okoliczności. Środki te mają zmierzać do zapewnienia regularnego funkcjonowania władz publicznych, w jak najkrótszym czasie.

Wyłącznym prawem prezydenta jest dysponowanie bronią atomową. Przewodniczy również obradom sejmu.

Rząd

Określa i prowadzi politykę państwa. Jest odpowiedzialny politycznie przed Zgromadzeniem Narodowym. Obowiązuje zasada niepołączalności stanowisk w rządzie i parlamencie.

Parlament

Składa się z dwóch izb: Zgromadzenie Narodowe - 570 deputowanych i Senatu - 322 senatorów. ZN wybiera się w wyborach wg zasady większości bezwzględnej.

Rola parlamentu została ograniczona przez:

• Ograniczenie organizacyjne - w każdej z izb może być tworzonych 6 stałych komisji

• Ograniczenie funkcji przede wszystkim ustawodawczej

• Są tylko zapytania (ograniczenie funkcji kontrolnej)

• Materia prawodawcza została podzielona na:

• Materię ustawodawczą należąca do parlamentu i obejmująca dziedziny wymienione w art. 34 konstytucji

• Strefa reglamentacyjna przynależna rządowi i obejmująca materie nienależące do zakresu ustawy

Domniemanie prawodawstwa należy do rządu. Ponadto rząd może wkraczać w materię ustawową parlamentu i na mocy upoważnienia parlamentu wydawać ordonanse.

1

---