Relacje kulturowe w przedsiębiorstwie

Socjologia 2008

Agenda

• Zróżnicowanie kulturowe: wymiary

• Konsekwencje zróżnicowania

• Dysonans kulturowy

• Modele redukcji dysonansu

• Ograniczenia koncepcji dysonansu

• Akulturacja - zderzenie kultur

• Odmiany akulturacji

• Szacowanie różnic kulturowych: zalecenia dla zarządzania procesami łączenia firm

Zróżnicowanie kulturowe: wymiary

• Geert Hofstede: nawiązuje do koncepcji Inkelesa i Levinsona w badaniach nad zależnością kultura narodowa-działanie instytucji

• Wymiary:

a) mały - duży dystans władzy

b) indywidualizm - kolektywizm

c) kobiecość - męskość

d) silne - słabe unikanie niepewności

Zróżnicowanie kulturowe: wymiary

Richard Gesteland: klasyfikacja wymiarów kultury z perspektywy praktyka

Wyróżnia kultury:

• „prozadaniowe” i „propartnerskie”

• hierarchiczne i egalitarne

• polichroniczne i monochroniczne

• ekspresyjne i powściągliwe

Zróżnicowanie kulturowe

Hampden-Turner i Trompenaars…

• Uniwersalizm - partykularyzm

• Indywidualizm - kolektywizm

• Powściągliwość - emocjonalność

• Nastawienie holistyczne - „segmentowe”

• Status osiągnięty - status przypisany

• Czas „monochroniczny” - czas „polichroniczny”

• Introwertyzm - ekstrawertyzm

Konsekwencje zróżnicowania kulturowego

Pozytywne strony zróżnicowania kulturowego...

• wielość interpretacji, wzbogacanie znaczeń wynikające z wielości punktów widzenia, większa otwartość na nowe pomysły,

• wzrost możliwości wyboru na skutek twórczości, elastyczności

Konsekwencje zróżnicowania kulturowego

Negatywne strony zróżnicowania kulturowego...

• wzrost niepewności wskutek niejednoznaczności sytuacji społecznych

• trudność w uzgadnianiu znaczeń na skutek braku wspólnych kodów interpretacyjnych

• trudność w uzgadnianiu działań

• dysonans kulturowy

Dysonans kulturowy

• … to sytuacja, w której ludzie uświadamiają sobie odmienność własnych reakcji kulturowych w tej samej sytuacji (np. w sytuacji pracy)

• Psychologowie znają zjawisko „dysonansu poznawczego” rozbieżność napływających informacji z już posiadaną wiedzą na temat jakiegoś zdarzenia, sytuacji

• Dysonans kulturowy jest częstą przyczyną dysonansu poznawczego

Dysonans kulturowy

…rodzi problemy nie tylko psychologiczne:

• konflikty

• błędy w komunikacji

• wadliwe (nietrafne) decyzje

• opóźnienia

• koszty

Dysonans kulturowy

Dlaczego występuje?

• wzory percepcji nie są nigdy obiektywne - zawsze są uwarunkowane kulturowo;

• kultura prowadzi do:

a) zniekształceń percepcji

b) blokowania percepcji

c) tworzenia przedmiotów percepcji

Dysonans kulturowy

Zniekształcenia percepcji...

• Np.. wszyscy Szkoci są skąpi, Polacy - nieodpowiedzialni, Niemcy - solidni itp.. itd..

Dysonans kulturowy

• Blokowanie percepcji....

Przykład krakowskiego urzędu pracy

Dysonans kulturowy

Tworzenie przedmiotów percepcji...

• jeśli ktoś z naszej grupy atakuje osobę z grupy obcej, to i tak jesteśmy przekonani, że przebieg wydarzeń był odwrotny...

• rola autostereotypu grupy własnej

Dysonans kulturowy

• Zjawisko dysonansu kulturowego pojawia się w organizacji w trzech sytuacjach:

• a)     na początku działalności

• b) podczas wprowadzania rozmaitych zmian struktury i technologii

• c)   przy poszerzaniu przedmiotu i obszaru działania organizacji

Dysonans kulturowy

• dysonans niemal nieuchronnie łączy się z poszerzaniem przedmiotu i obszaru działania organizacji. Oba te procesy opisuje dziś słowo „globalizacja”

• jak globalizacja wpływa na dysonans?

Dysonans kulturowy

Proces globalizacji odniesiony do gospodarki, przyjmuje trzy podstawowe rozumienia:

• globalizacja staje się kierunkiem rozwoju firm

• globalizacja jest rezultatem fuzji i aliansów strategicznych;

• globalizacja jest współczesną formą kooperacji (formy sieciowe)

• W każdej z tych sytuacji występować może dysonans kulturowy

Dysonans kulturowy

• różnice kulturowe prowadzące do dysonansu w organizacjach:

• a) „kontekstowe”: wynikające z konfiguracji cech szerszego otoczenia;

b) wewnątrzorganizacyjne: związane ze specyfiką organizacji, ze stopniem jej złożoności, cechami strategii, struktur, procesów, narzędzi zarządzania

Dysonans kulturowy

Kontekstowe…

• Kultury narodowe już omówione; ponadto:

• Lokalizacja regionalna

• Różnice pokoleniowe

• Przynależność do różnych klas społecznych

• Poziom edukacji w społeczeństwie (współczynniki scholaryzacji, dostępność studiów wyższych, elitarność wykształcenia)

Dysonans kulturowy

Wewnątrzorganizacyjne źródła różnic…

• Podział pracy i jego korelaty (hierarchia zarządzania, różnice operacji wykonywanych przez pracowników, różnice wiedzy i umiejętności)

• Łącznym skutkiem tych wpływów jest grupowanie się ludzi w subkultury

• Niektóre z tych subkultur uznają siebie za elity

Modele redukcji dysonansu

Cztery modele:

• model kulturowej dominacji

• model kulturowego współistnienia

• model kulturowej współpracy

• model kulturowej rywalizacji

Modele redukcji dysonansu

model kulturowej dominacji:

• polega na narzuceniu grupom słabszym wzorów kulturowych obowiązujących w grupie silniejszej (dysponującej władzą)

• wynika z etnocentryzmu, z przypisywania własnej kulturze specjalnej wartości, wyższości

Modele redukcji dysonansu

model kulturowego współistnienia...

• polega na poszukiwaniu kompromisu między systemami kulturowymi różnych grup i na akceptacji różnorodności kulturowej

• pozwala to na przyjmowanie stylów życia, metod pracy i rozwiązań organizacyjnych adekwatnych do nawyków ludzi w grupach słabszych, zależnych

• jednolite rozwiązania stosowane są jedynie w tych obszarach działalności, w których widoczne są podobieństwa między kulturami

Modele redukcji dysonansu

Model współpracy kulturowej...

• polega na podjęciu wysiłku wspólnego tworzenia nowej kultury

• poszukuje się zgody i promuje aktywność zmierzającą do wspólnego tworzenia wzorów kulturowych

• potrzebna jest postawa otwartości, poszukiwanie synergii kulturowej (jak połączyć własne sposoby działania z innymi?)

• efektem udanej realizacji tego modelu jest pojawienie się nowych wzorów zachowań i wartości, które znajdują oparcie w tradycjach różnych kultur i subkultur

Modele redukcji dysonansu

Model rywalizacji kulturowej...

• żadna z subkultur nie jest na tyle silna, by zdominować pozostałe,

• rywalizują zatem ze sobą

• wykorzystują sytuacje dysonansu do wykazania własnej przewagi

• raczej przejściowe stadium, wiodące do dominacji kulturowej lub którego z pozostałych modeli

Modele redukcji dysonansu

Reguły, do których powinno stosować się zarządzanie w wielokulturowym środowisku...

• bezpieczniej jest zakładać różnice kulturowe niż ich brak

• należy kłaść nacisk na OPIS raczej niż na interpretację tego, co ktoś zrobił, powiedział

• należy starać się interpretować sytuację z punktu widzenia uczestnika innej kultury

• wyjaśnienie sytuacji należy traktować jako prawdopodobne, nie zaś jako pewne

Modele redukcji dysonansu

Cykl rozwiązywania problemów w zespołach wielokulturowych, zaproponowany przez W.W. Burke'a i L.D. Goldsteina:

a)       opis różnych nawyków kulturowych, mających znaczenia w danej sprawie

• b)       kulturowa interpretacja problemu, dokonywana z pozycji różnych kulturowych założeń i wzorców zachowań, będących modyfikacją wzorców istniejących

• c)       twórczość kulturowa, polegająca na pojawieniu się alternatywnych wzorców zachowań

• d)       synergia kulturowa, polegająca na utrwaleniu się nowego wzoru zachowania

Ograniczenia koncepcji dysonansu

Dysonans - formuła niezadowalająca w niektórych przypadkach…

• nie wszystkie różnice i sytuacje mają tę samą siłę wyzwalania dysonansu,

• w sieciach, przykładowo, partnerzy (ostatecznie: poszczególni pracownicy), mogą przez dłuższy czas pozostawać w relacjach czysto wirtualnych

• Jeśli dochodzi wówczas do dysonansu, ma on z pewnością łagodniejszą postać niż w przypadku, gdy pracownicy z różnych kultur tworzą zespoły i grupy zadaniowe/projektowe osób bezpośrednio kontaktujących się ze sobą

Ograniczenia koncepcji dysonansu

• Okoliczności takie zachodzą w następstwie fuzji

• Fuzja jest całkowitym połączeniem się dwóch dotąd odrębnych organizmów.

• Ten zapożyczony z fizyki termin ma zapewne oddawać nadzieję, że rezultaty takiego stopienia się w jedno doprowadzą do wyzwolenia zwielokrotnionej energii

Ograniczenia koncepcji dysonansu

• Załogi firm uczestniczących w fuzji doświadczają dysonansu w innej postaci i w inny sposób, niż pracownicy przedsiębiorstw współpracujących w ”logice sieciowej” czy też przedsiębiorstw tworzących luźniejsze alianse

• Potrzebujemy innego terminu…

Akulturacja

Redfield, Linton i Herskovitz:

• akulturacja to “zmiany w początkowych wzorach jednostek i grup wywodzących się z różnych kultur lecz pozostających w stałym i bezpośrednim kontakcie ze sobą”

Akulturacja

E. Nowicka:

• Akulturacja zachodzi wówczas, gdy ”w bliski, a nawet żywiołowy kontakt, wchodzą dwa odmienne społeczeństwa, które dzieli najczęściej znaczny dystans kulturowy, społeczny i gospodarczy”

• Proces ten polega na ”gwałtownym przeobrażeniu się jednej kultury pod wpływem innej kultury a także pod wpływem zmienionych warunków społecznych i środowiskowych”

Akulturacja

• akulturacji towarzyszą często takie konsekwencje, jak:

• społeczna dezorganizacja,

• anomia,

• pustka kulturowa,

• zaburzenia psychiki

Akulturacja

• Intensywność kontaktu warunkuje poziom konfliktu.

• Im kontakt częstszy, tym intensywność konfliktu większa (aż do okazywania sobie przez pracowników z odmiennych kultur jawnych aktów wrogości)

• Konflikt ten jest często rozumiany jako „ zderzenie kultur” (culture clash).

Zderzenie kultur

Zderzenie kultur ma miejsce wtedy, gdy łączące się firmy dzieli znaczny dystans kulturowy

Dystans ten może mieć dwa źródła:

• przynależność przedsiębiorstw do odmiennych kultur narodowych oraz

• przynależność firm do odrębnych tradycji (np. branżowych) w ramach tej samej kultury narodowej czy tego samego kręgu kulturowego (wówczas to raczej odmienność praktyk stanie się osią konfliktów).

Zderzenie kultur

Cztery odmiany akulturacji:

•  dekulturacja

• separacja,

• integracja,

• asymilacja

Odmiany akulturacji

• Unifikacja (integracja) zachodzi wówczas, gdy firmy chcą współpracować i przywiązują zarazem wagę do zachowania własnej odrębności kulturowej („nowa kultura”)

• Jeśli obie strony nie przywiązują wagi do zachowania odrębności kulturowej lecz pragną współpracować, dojdzie do asymilacji - jedna z kultur zdominuje związek firm

Odmiany akulturacji

• Separacja wystąpi wtedy, gdy firmy nie wyrażą woli współpracy i przywiązywać będą dużą wagę do zachowania odrębności kulturowej

• Jeśli obie firmy nie zechcą współpracować ani zachowywać odrębności kulturowej, będziemy mieli do czynienia z ”dekulturacją”, niezależnym od siebie „ dryfowaniem” kultur organizacyjnych, w trudnych do przewidzenia kierunkach

Szacowanie różnic

• R. Thomas: proponuje specjalną procedurę szacowania różnic kulturowych firm przed połączeniem

• Określa ją mianem „pietyzmu kulturowego” (cultural due-dilligence)

Szacowanie różnic

Procedura składa się z pięciu zasadniczych etapów:

1.       diagnozy kultury w okresie przed podjęciem decyzji o połączeniu,

2.       ”oceny” kultury w okresie po ogłoszeniu decyzji o połączeniu,

3.       identyfikacji możliwych źródeł konfliktów, ryzyka, korzyści i strat,

4.       opracowania i realizacji planu integracji po połączeniu

5. monitorowaniu wyników i kontroli postępów integracji po połączeniu.

Władza

Socjologia 2008

Agenda

• Definicje władzy

• Władza jako postać nierówności społecznych

• Władza jako wymiana

• Strony relacji władzy

• Legitymizacja władzy

• Władza w małych grupach społecznych

• Style przywództwa

Definicje

• Władza = instrument, sposób działania, np. środek, przy pomocy którego rozwiązuje się konflikty interesów (w zarządzaniu)

• Władza = struktura społeczna, hierarchiczny układ pozycji i ról jednostek lub grup (w zarządzaniu, socjologii organizacji)

• Władza = relacja społeczna wpływ na coś lub na kogoś (jednostka-jednostka, grupa-grupa; w socjologii, psychologii społecznej)

• We wszystkich tych przypadkach władza generuje nierówności społeczne…

Władza jako postać nierówności

• istnieją różne wymiary społecznego zróżnicowania

• mówiliśmy o gradacyjnych wizjach struktury społecznej

• władza występuje w tym ujęciu struktury w dość szczególny sposób…

Władza jako postać nierówności

• jest nie tylko samodzielnym kryterium zróżnicowania lecz..

• bywa efektem lub źródłem pozycji społecznej zajmowanej na skali prestiżu i bogactwa;

• władza może być konsekwencją wysokiego prestiżu, lecz i sama bywa jego źródłem

• bogactwo może dawać jednostce władzę nad innymi lecz również już sprawowana władza (np. polityczna) może stać się źródłem dostępu do pieniędzy i innego rodzaju dóbr materialnych

Władza jako wymiana

Władza jest relacją między ludźmi …

• Peter Blau: treścią wszystkich relacji międzyludzkich jest WYMIANA jakichś dóbr lub wartości, niekoniecznie materialnych;

• do takich relacji wymiany partnerzy wchodzą od razu z nierównymi zasobami: jedni są bogatsi, inni biedniejsi, silniejsi i słabsi, roztropniejsi i mniej bystrzy

• ci, którzy są na pozycji słabszej, mogą nie być w stanie odpłacić za potrzebne im dobra równowartością w pieniądzu lub innych walorach

• Przykład: osobista niewola za długi

Władza jako wymiana

• zawsze jednak dysponują pewnym pożądanym zasobem: uległością, podporządkowaniem się silniejszemu, bogatszemu partnerowi

• dlatczego podporządkowujemy się woli innych?

Władza jako wymiana

Z czterech powodów:

• nie możemy zapłacić za uzyskane od innych dobra lub usługi (przysługi)

• nie możemy znaleźć alternatywnych źródeł potrzebnych nam dóbr/usług/przysług

• nie możemy się obejść bez tych dóbr

• nie mamy możliwości zdobycia tych dóbr drogą przemocy

Władza jako wymiana

Jak władzę utrzymać?

• nie przyjmować za swoje dobra lub usługi innego dobra jak tylko „uległość”

• monopolizować własne dobra lub usługi, odcinając podległych sobie od innych źródeł tych samych dóbr

• wzmagać (poprzez indoktrynację na przykład) wiarę podległych osób w niezbędność oferowanych im dóbr/usług

• zabezpieczyć się przed możliwością buntu podwładnych

Przykład: monopol państwa komunistycznego jako dostawcy usług potrzebnych obywatelom

Władza jako wymiana

Jak się wyzwolić spod władzy innego (innych)?

• zwiększać zasób własnych dóbr niezależność

• poszukiwać innych źródeł potrzebnych dóbr czy usług

• uczyć się rezygnacji z dóbr, za które nie można zapłacić inaczej, jak tylko zniewoleniem

• zwiększać siłę nacisku na partnera, aż do zdobycia przemocą potrzebnych dóbr

Przykład: wyjście z nałogu jako uniezależnienie się od władzy dealera narkotyków

Strony władzy

• kto może być stroną w stosunkach władzy?

• Władza może być (asymetryczną) relacją między zbiorowościami: grupami, klasami, kategoriami społecznymi

Przykłady:

• władza kapitalistów nad robotnikami  

• dla ideologów i badaczy kwestii kobiecej: dominacja mężczyzn nad kobietami

• przewaga większości etnicznej nad mniejszością

Strony władzy

Pierre Bourdieu:

• ujawnia istnienie ukrytych elit dysponujących kapitałem edukacyjnym i kulturowym, zdolnych realizować swoje interesy dzięki przemocy symbolicznej wobec innych grup.

• Przemoc symboliczna = możliwość narzucania innym grupom kategorii postrzegania świata właściwych grupie własnej, konieczność obracania się w sferze kodów właściwych elicie

• grupy podporządkowane elitom z biegiem czasu zostają „wydziedziczone” z ich własnej tradycji, ocenianej jako „gorsza” czy „niegodna”

Strony władzy

UWAGA:

• we wszystkich tych przypadkach, w których władza jest relacją między grupami - mówimy o dominacji (klasowej, etnicznej, kulturowej)

Strony władzy

Jednak…

• władza pojawia się także w relacjach między jednostkami

• taki punkt widzenia przyjmował m.in. Max Weber

• władza = szansa , że jedna osoba wymusi swoją wolę mimo oporu drugiej osoby

• relacje władzy między jednostkami mogą przybierać dwie postaci:

a) władza realizuje się w kontaktach między osobami,

b) władza manifestuje się między pozycjami społecznymi, które zajmują jednostki

Strony władzy

Przykłady władzy jako relacji między osobami:

• władza ojca/matki nad dzieckiem

• władza chuligana nad spokojnym obywatelem (przemoc strachu)

• władza jako przemoc fizyczna (napastnik - ofiara)

Strony władzy

UWAGA:

we wszystkich tych przypadkach, w których wpływ osobisty realizuje się z przyzwoleniem i akceptacją drugiej osoby - mówimy o autorytecie (władza = autorytet)

Strony władzy

• Bardziej abstrakcyjnym obszarem przejawiania się stosunków władzy „jednostka-jednostka” są relacje między pozycjami społecznymi

• Relacje władzy są w tym przypadku zakodowane w strukturze organizacyjnej, w ustroju grupy czy instytucji

• Są zakodowane, ponieważ są wyrażone w języku reguł i przepisów obowiązujących jednostki zajmujące rozmaite pozycje społeczne

Strony władzy

• W takim uregulowanym świecie jednostka uzyskuje prerogatywy władcze

• Nie wynikają one z jej cech osobistych, lecz są przypisane do pozycji społecznej jaką zajmuje

• Przykłady: władza dyrektora przedsiębiorstwa, rektora uniwersytetu, dowódcy okręgu wojskowego, komendanta policji itp.

• We wszystkich tych przypadkach władza trwa tak długo, jak długo jednostki zajmują wymienione pozycje

Strony władzy

Władza w organizacjach jest dwojako ograniczona:

a) podmiotowo (do niektórych ludzi, do podwładnych)

b) przedmiotowo (do niektórych spraw, zawodowych, służbowych)

Legitymizacja władzy

• Zarówno autorytet osobisty, jak i obecność reguł społecznych sprawowania władzy w instytucjach podpowiadają, że..

• władza, aby była „skuteczna”, musi być w jakiś sposób legitymizowana, tzn. uzasadniona

• nigdy nie jest tak, by władza (obojętnie jakiego rodzaju) mogła obywać się bez pewnego minimum uznania ze strony podporządkowanych, bez minimum ich przyzwolenia na sprawowanie władzy

Legitymizacja władzy

• Weber sądził, że ludzie u władzy zawsze chcieli przekonać innych, że ich pozycja jest jakoś „zasłużona”,jakoś „uzasadniona”

• …podobnie jak zasłużony jest los tych, którzy władzy nie sprawują

Legitymizacja władzy

• Wszyscy władcy znani z historii tworzyli więc jakieś mitologie o swojej naturalnej wyższości, która zwykle była akceptowana przez podległych tej władzy w warunkach normalnych lub stabilnych, lecz …

• ta sama władza stawała się przedmiotem żywiołowej nienawiści wtedy, gdy jakiś dostatecznie głęboki kryzys stawiał pod znakiem zapytania słuszność przyjętego porządku społecznego

Legitymizacja władzy

Weber stwierdził istnienie tylko trzech zasad uzasadniania władzy:

a) zasady legalnej

b) zasady tradycyjnej

c) zasady charyzmatycznej

Legitymizacja władzy

Władza legalna ma miejsce wtedy, gdy:

• wszystkich członków zbiorowości obowiązuje ten sam system prawa

• osoby sprawujące władzę rozkazodawczą to przełożeni, których mianuje się zgodnie z prawnie ustanowioną procedurą i którzy sami dążą do utrzymania określonego prawem porządku

• podwładni są wobec prawa równi swoim przełożonym i respektują prawo, a nie wolę osób wcielających je w życie

• władza legalna realizowana jest za pomocą aparatu administracyjnego

• administracja ma charakter ciągły, jej członkowie (urzędnicy) są podporządkowania prawom, które określają ich władzę

Legitymizacja władzy

Władza tradycyjna ma następujące cechy:

• opiera się na wierze w odwieczność porządku władzy

• osoby sprawujące władzę to zwykle „panowie” (nie przełożeni), którzy mają władzę dzięki odziedziczonemu statusowi społecznemu

• ich rozkazy są uzasadnione w tym sensie, że pozostają w zgodzie ze zwyczajami i historycznymi precedensami

• władcy zachowują prawo do rozstrzygnięć arbitralnych, zależnych od kaprysu

• podwładni wykonują rozkazy pana z osobistej lojalności albo z pobożnej czci dla uświęconej tradycją pozycji władcy

• aparat odpowiadający tego rodzaju władzy to albo osobista świta (dwór, krewni, faworyci)

Legitymizacja władzy

Cechy władzy charyzmatycznej:

• sprawuje ją wódz, prorok, bohater, wielki demagog, który musi dowieść, że posiada charyzmę

• charyzma jest nadana władcy przez moce magiczne, objawienie, bohaterstwo lub też jest wyrazem niezwykłych zalet, wiedzy, umiejętności

• ludzie posłuszni władcy to raczej uczniowie lub wyznawcy niż poddani; wierzą oni w niezwykłe cechy swego wodza a nie w ustanowione prawa czy też uświęconą tradycję

• przywódca charyzmatyczny wybiera swoich „urzędników” ze względu na ich własną charyzmę i osobiste oddanie a nie ze względu na ich specjalne kwalifikacje czy status

• zakres czynności owych urzędników zależy od woli władcy, zmienia się od przypadku do przypadku - nie ma żadnych stałych reguł, nie jest istotna tradycja;

Legitymizacja władzy

Osobliwość władzy charyzmatycznej:

• Konsekwentne (czyste) przywództwo charyzmatyczne odrzuca wszelkie prawa czy tradycje lecz wyznawcy lub uczniowie pragną zachować wizerunek i cechy przywódcy po jego odejściu

• Inicjują oni proces tworzenia prawa i tradycji wynaturzających charyzmę, której utrzymaniu miały tylko służyć. Można wówczas mówić o tzw. rutynizacji charyzmy przekształceniu w tradycję

Legitymizacja władzy

Każdy z wymienionych typów władzy może zmienić swą naturę wtedy, gdy władcy utracą cechy, za pomocą których uzasadniają swoje panowanie:

a)       w systemie panowania legalnego przełożony może podważyć przekonanie, na których ten system się opiera, gdy np.. przekroczy prawo

b)       w systemie władzy tradycyjnej pan zagrozi wierze w tradycję stawiając się ponad nią (przykład reformatora Echnatona w starożytnym Egipcie)

• c)       przywódca charyzmatyczny utraci władzę wtedy, gdy nie potrafi dowieść wyznawcom, że posiada nadzwyczajne zdolności

Legitymizacja władzy

• Weber nazywał wyróżnione formy władzy typami idealnymi: miały one służyć analizie rzeczywistości, pokazywać pewne istotne jej cechy, lecz trudno byłoby oczekiwać że są one z rzeczywistością tożsame

• W różnych sytuacjach społecznych różne typy legitymacji mogą się na siebie nakładać, wzmacniać się wzajemnie lub też pozostawać w konflikcie

• Wszystko to sprawia, że struktury władzy nie są bezwzględnie stabilne, że ulegają zmianom

Władza i małe grupy społeczne

• Proces powstawania i krystalizacji władzy najłatwiej jest obserwować w małych grupach społecznych

• Zauważono, że w nowo tworzonych grupach dość szybko pojawia się nierówność wpływów, jakie na innych wywierają poszczególni członkowie

• W szczególności typowe jest wyłanianie się przywódców

Władza i małe grupy społeczne

Władza wynika z pewnych konieczności, występujących w grupach:

• z potrzeby koordynacji działań, które powinny koncentrować się wokół realizacji grupowych celów

• z potrzeby zapewniania spoistości lub integracji grupy

• z potrzeby potwierdzania ważnych dla grupy wzorów osobowych

Władza i małe grupy społeczne

Na te potrzeby odpowiada przywódca grupy. Może to być jedna osoba lub kilka (przywódcy wyspecjalizowani):

• pojawia się ktoś, kto ma rzetelną wiedzę i wysokie umiejętności - sprawuje tzw. władzę eksperta

• ktoś, kto ma wyjątkowe talenty towarzyskie i zdolny jest stworzyć atmosferę zaufania i solidarności - ma władzę wodzireja

• ktoś, kto strzeże z zapałem wartości i kodeksów grupowych - ma on władzę moralizatora

Władza i małe grupy społeczne

• Proces wyłaniania się przywództwa w małej grupie: William F. Whyte Street Corner Society (Społeczność rogu ulicy).

• Wyróżnił on dwa rodzaje powodów, które grupa bierze pod uwagę wyłaniając czy dobierając przywódców:

a) powody zewnętrzne - związane ze statusem danej jednostki w szerszym społeczeństwie, poza grupą

b) powody wewnętrzne - związane z działaniami w grupie

Władza i małe grupy społeczne

Zewnętrzne:

• do każdej grupy wnosimy wcześniej zdobyty status społeczny.

• bogactwo, sława, popularność, znaczne wpływy, zdrowie i sprawność fizyczna -ułatwiają zdobycie pozycji przywódcy, choć znaczenie tych zewnętrznych czynników będzie różne w zależności od charakteru grupy

• w grupie biznesmenów liczyć się będą zamożność i wpływy, w grupie uczonych - wiedza i jakość dorobku naukowego, w grupie artystów - sława i prestiż

Władza i małe grupy społeczne

Wewnętrzne czynniki, walory przejawiane w toku działań grupy:

• asertywność - wysoki stopień pewności siebie

• tzw. zdolności interpersonalne (łatwość nawiązywania i utrzymywania dobrych kontaktów z innymi)

• ujawniana i szczególnie w grupie ceniona kompetencja, umiejętność

• wzorowe stosowanie się do norm obowiązujących w grupie

Style przywództwa

Przywództwo w grupie może być realizowane na różne sposoby. Powszechnie wyróżnia się trzy style przywództwa:

• autokratyczne

• demokratyczne

• permisywne

Style przywództwa

Który styl przywództwa jest najlepszy? O sukcesie przywództwa decydują dwie sprawy:

• efektywność zadaniowa grupy - zdolność do realizacji celów/zadań

• satysfakcja z uczestnictwa w grupie - płynąca z wysokiej spoistości, solidarności, zaufania wzajemnego.

Style przywództwa

• Efektywności sprzyja przywództwo autokratyczne - zwłaszcza wtedy, gdy zadania wykonywane przez grupę mają charakter dość rutynowy.

• Zadowolenie z przynależności do grupy jest wysokie gdy jest ona kierowana w sposób demokratyczny (w naszej kulturze)

Style przywództwa

Za każdy rodzaj przywództwa płacimy jednak pewną cenę:

• przywództwo autokratyczne wyraźnie nie sprzyja oryginalności i innowacjom - dlatego, że nie wykorzystuje się talentów i wiedzy jednostek (nie oni ustalają cele i sposoby działania)

• przywództwo demokratyczne natomiast wiąże się często z marnotrawieniem czasu na niekończące się uzgodnienia, dyskusje, debaty…

Socjalizacja

Socjologia 2008

Agenda

• Socjalizacja jako uczenie się życia z inymi

• Socjalizacja i społeczeństwo

• Jak przebiega proces socjalizacji? Koncepcje G.H.Meada, J.Piageta, Z. Freuda

• Zasady socjalizacji

• Odmiany socjalizacji

• Efekty socjalizacji

• Słabe ogniwa socjalizacji

Socjalizacja jako uczenie się życia z inymi

• To nie nasza struktura biologiczna zapewnia nam człowieczeństwo. Nie da się zredukować człowieka do wymiaru biologicznego

• Trzeba uczyć się „bycia człowiekiem” - dowodzą tego m.in. wszystkie przypadki ludzi, którzy w dzieciństwie byli izolowani od środowiska społecznego

Socjalizacja i społeczeństwo

• Ludźmi stajemy się poprzez interakcje z innymi.

• Socjalizacja = uczestnictwo w interakcjach, które rozwijają w jednostkach umiejętność życia w społeczeństwie;

• …to uczenia się życia z innymi ludźmi i wśród innych ludzi.

Socjalizacja i społeczeństwo

• Socjalizacja sprawia, że każdy z nas nabywa cech, które czynią z niego kogoś niepowtarzalnego, wyjątkowego;

• wyjątkowość tę prokuruje łańcuch interakcji, w jakie wchodzimy od momentu urodzenia - nie można wskazać dwóch jednostek, które uczestniczyłyby w takich samych układach interakcji.

• Nasze biografie odzwierciedlają różnice interakcji, w jakich uczestniczymy czy też uczestniczyliśmy. Różnimy się czymś, co można by określić mianem „życiowego doświadczenia”.

Socjalizacja i społeczeństwo

• Jednak socjalizacja sprawia również - i to najbardziej interesuje socjologów - że poprzez nią stajemy się do innych podobni, od innych zaś różnimy się

• Czy to paradoks? Tylko na pozór…

• W toku socjalizacji nabywamy podobnych umiejętności, podobnej wiedzy. Uczymy się rozpoznawać i reagować na komunikaty nadawane przez innych i sami takie komunikaty „emitujemy”.

Socjalizacja i społeczeństwo

• Różnimy się biografiami, lecz nie wyklucza to, że nabywamy podobnej wiedzy, podobnych umiejętności.

• Jest tak dlatego, że uczestniczymy - jako członkowie społeczeństwa - we wspólnej kulturze

• To różni naszą socjalizację od socjalizacji Niemca czy Francuza

Socjalizacja i społeczeństwo

• Oczywiście -zachowujemy wpływ na to, kim chcielibyśmy być - nie jest tak, że społeczeństwo programuje nas w 100%;

• nie tworzymy jednak „w pojedynkę” kontekstu, w którym działamy - tworzą go także inni ludzie współcześnie z nami żyjący a także minione pokolenia (tradycja)

• nasza wolność staje się „uświadomioną koniecznością”

Czego uczymy się w toku socjalizacji?

• Uczymy się motywów skłaniających nas do podejmowania określonych pozycji w społeczeństwie, pełnienia istotnych ról (ról pracowników, rodziców, studentów, zwierzchników, podwładnych, przyjaciół, krewnych itp.)

Czego uczymy się w toku socjalizacji?

• uczymy się wraz z innymi wspólnych wartości, przekonań, uznawania tych samych norm zachowania;

• jest to niezbędne dla zachowania społecznej integracji i przeciwdziałania rozpadowi społeczeństwa na wielość odrębnych subkultur;

Czego uczymy się w toku socjalizacji?

• uczymy się pewnej koncepcji samego siebie; gdybyśmy nie mieli koncepcji własnego „ja”, nasze zachowania byłyby niespójne, nielogiczne, pozbawione stałego układu odniesienia;

• osoby, które nie mają stabilnego wyobrażenia o sobie, sprawiają wrażenie zmiennych i dziwacznych.

Czego uczymy się w toku socjalizacji?

• w wyniku socjalizacji nabywamy też umiejętności sytuacyjnego wyobrażania siebie - to znaczy widzenia siebie nieco inaczej w miejscu pracy i na rodzinnym pikniku, w grupie nieznanych dotąd osób udających się wspólnie z nami na wycieczkę zagraniczną i wśród ludzi z którymi wykonujemy pilne zadanie

• Jednak nasze stabilne „ja” nakłada pewne ograniczenia na to, w jaki sposób widzimy siebie w tych różnych sytuacjach.

• Wszystko pozostaje w pewnych granicach, dzięki czemu inni ludzie mogą o nas powiedzieć: „no, z pewnością nie zachowywał się tak jak w pracy, ale to ciągle on”

Czego uczymy się w toku socjalizacji?

• Uczymy się też tego, jak nas widzą inni; kształtujemy w sobie obraz zbudowany z naszych sądów o tym, jak nas postrzegają inne osoby z otoczenia rodzinnego, pracy, przyjaciół;

• musi istnieć zgodność między stabilnym wyobrażeniem o sobie i postrzeganiem tego, jak mnie widzą inni;

• rozbieżność między tymi dwoma obrazami bywa przyczyną ciężkich stresów, czasem chorób psychicznych

Czego uczymy się w toku socjalizacji?

• umiejętności odgrywania ról - jest to zasadnicza umiejętność warunkująca jakość naszego działania w społeczeństwie; uczymy się sposobów wykonywania i konstruowania własnych ról, wchodzenia w role innych ludzi,

• musimy umieć identyfikować role innych, kategoryzować jakoś innych oraz sytuacje; inaczej nie bylibyśmy w stanie żyć w społeczeństwie;

Czego uczymy się w toku socjalizacji?

• wreszcie - przez socjalizację przyswajamy sobie wiele stanów emocjonalnych; uczymy się odczytywać i okazywać wiele różnych uczuć, nie tylko tzw. uczucia pierwotne, jak szczęście, strach, gniew, smutek, zdziwienie.

Czego uczymy się …?

Przebieg socjalizacji

• Po urodzeniu człowiek jest „narcystyczną drobiną” (J.Turner) : domaga się natychmiastowego zaspokojenie odczuwanych potrzeb. Głośno protestuje, jeśli to zaspokojenie nie jest natychmiastowe…

• Równocześnie z urodzeniem człowiek „ląduje” jednak w strukturze społecznej i rozpoczyna swoje socjalizacyjne doświadczenie.

Przebieg socjalizacji (G.H.Mead)

• Socjalizacja - proces uczenia się ról

• Wczesne dzieciństwo: 1-2 rok życia; rozwój sensomotoryczny jako podstawa rozwoju umysłu i własnego „ja”

Przebieg socjalizacji (G.H.Mead)

• Stadium zabawy: 3-6 r.ż.) przyjmowanie ról konkretnych osób, pierwsze obrazy samego siebie, rozważania w których bierze się pod uwagę innych ludzi; gra: przyjmowanie ról wielu osób na raz; rosnące zdolności autorefleksji;

Przebieg socjalizacji (G.H.Mead)

• „Uogólniony inny”: 7-12 rok życia; zdolność do przyswajania perspektyw kulturowych, wykorzystywanie ich jako podstawy do samooceny i rozważań nad kierunkami działania

Przebieg socjalizacji (G.H.Mead)

• Wiek dojrzewania: 13-17 rok zycia, od tego etapu socjalizacja angażuje możliwości umysłu, wyobrażenia o sobie, oraz umiejętności wchodzenia w role po to, by można było uczestniczyć w systemach społecznych i podtrzymywać ich istnienie

Przebieg socjalizacji (J. Piaget)

• Socjalizacja - uczenie się przedstawiania przedmiotów za pomocą symboli i manipulowania symbolami

• Etap sensomotoryczny: rozwój sensomotoryczny służący rozpoznawaniu rzeczy (od urodzenia do 2 roku życia)

Przebieg socjalizacji (J. Piaget)

• Etap przedoperacyjny: zdolność posługiwania się symbolami na oznaczenie rzeczy (2-7 rok życia)

• Etap operacji konkretnych: zdolność posługiwania się logicznym rozumowaniem w odniesieniu do otaczających przedmiotów (7-11 rok zycia)

• Etap operacji formalnych: umiejętność rozwiązywania skomplikowanych zadań matematycznych, dyskutowania na tematy ogólne, zdolność myślenia abstrakcyjnego (11 - 18 rok)

Przebieg socjalizacji (Z. Freud)

• Socjalizacja - proces formowania się osobowości nacechowany fundamentalnym konfliktem między antyspołecznymi popędami i przyswojonymi normami kulturowymi

Przebieg socjalizacji (Z. Freud)

• Dominacja popędów id oraz pierwszy kontakt z sankcjami i ograniczeniami narzucanymi przez kody kulturowe (do 2 roku życia)

• Uświadomienie sobie przez ego potrzeby kontrolowania popędów w obliczu ograniczeń kulturowych (2-6 rok życia)

Przebieg socjalizacji (Z. Freud)

• Ego aktywnie zaangażowane w godzenie wymagań id i superego; rozwój mechanizmów obronnych (7-12 rok życia)

• Wytworzenie mechanizmu godzenia id z superego; mechanizmy obronne ego już funkcjonują (12-17 rok)

Przebieg socjalizacji (Z. Freud)

• Rozwój jednostki i trwałego poczucia własnej tożsamości; zaburzenia wtedy, gdy wypracowane są już mech. Obronne zaś konflikt id-superego nadal się utrzymuje (18-35 rok życia)

Zasady socjalizacji

• WCZESNA SOCJALIZACJA MA WIĘKSZY WPŁYW NA FORMOWANIE SIĘ CECH LUDZKICH SOCJALIZACJA PÓŹNIEJSZA.

• Interakcje z osobami ważnymi mają większe znaczenie niż kontakty z pozostałymi ludźmi; osoby ważne to te, z którymi łączy nas więź emocjonalna; na początku są to rodzice i krewni

• Interakcja w grupach pierwotnych jest znacznie ważniejsza niż interakcja w grupach wtórnych, w których interakcje są sformalizowane, pośrednie i często silnie rzeczowe

• długotrwałe związki z innymi mają większy wpływ na osobowość niż związki przelotne i krótkotrwałe; oczywiście - może się zdarzyć że nawet krótkotrwały związek z kimś wywrze na osobowość bardzo znaczący wpływ, jednak podstawowych społecznie istotnych umiejętności uczymy się od tych osób, z którymi pozostajemy w długotrwałych kontaktach

Odmiany socjalizacji

• Socjalizacja początkowa: dokonuje się w rodzinie i w grupach pierwotnych, rówieśniczych, sąsiedzkich; uczymy się podstaw społecznego współżycia

• Socjalizacja zawodowa: edukacja szkolna i uczelniana, doskonalenie kwalifikacji po ukończeniu edukacji, uczenie się od współpracowników; dziś znaczenie jej rośnie

Odmiany socjalizacji

• Socjalizacja do faz biografii: przebiegająca po części w formach zorganizowanych, towarzysząca przechodzeniu z jednej kategorii wieku do drugiej; w wielu społeczeństwach zmiany tych faz akcentowane jest poprzez tzw. rytuały przejścia: zbiorowe ceremonie, często o charakterze sakralnym, symbolizujące koniec jednej fazy życia i początek następnej

Odmiany socjalizacji

• Resocjalizacja: ponowna socjalizacja do radykalnie zmienionych warunków funkcjonowania jednostki; na przykład w wyniku emigracji;

• Socjalizacja polityczna: uczenie się reguł gry obowiązujących w sferze polityki; w społeczeństwie ulegającym stałym i gruntownym przemianom, socjalizacja tego rodzaju winna być szczególnie intensywna; potrzeba bowiem obywateli, którzy byliby gotowi do uczestnictwa w systemie demokratycznym i korzystali z jego instytucji

Odmiany socjalizacji

• Socjalizacja do ról dewiacyjnych (przestępczych) : uczenie się norm kontrkulturowych, sprzecznych z dominującymi w społeczeństwie;

• dokonuje się w środowiskach przestępczych, izolowanych od głównego strumienia życia społecznego, w sposób spontaniczny, poprzez naśladowanie tych, którzy cieszą się w tych środowiskach uznaniem lub sławą.

Odmiany socjalizacji

• Socjalizacja antycypująca: chodzi o to, że część jednostek mimo braku przynależności o jakiejś grupy już stara się uczyć obowiązujących w niej norm, stylu życia; nowobogaccy zwykle uczą się ten sposób stylu życia starych tradycyjnych elit.

Odmiany socjalizacji

• Socjalizacja odwrócona: młode pokolenie uczy rodziców nowych wzorów zachowania

• zmiany społeczne dokonują się dość szybko, młode pokolenie szybciej chłonie te wzory, ma mniejsze kłopoty z ich akceptacją;

• oddziaływanie mediów masowych - treści propagowane przez te media docierają do młodego pokolenia z pominięciem rodziców lub nawet wbrew nim; ograniczone możliwości kontroli

Efekty socjalizacji

Socjalizacja pełni dwie ogromnie istotne funkcje:

• transmisja kultury - międzypokoleniowy przekaz wartości, norm, reguł

• stabilizowanie porządku społecznego - poznane i zaakceptowane reguły zachowania sprawiają, że jesteśmy wzajemnie obliczalni dla siebie, wiemy, czego się możemy spodziwać po sobie itp.

Efekty socjalizacji

• Najbardziej społecznie pożądana sytuacja to taka, w której ludzie chcą postępować tak, jak wymaga od nich kultura, tzn. zgodnie z zakodowanymi w niej standardami myślenia i działania

• Druga sytuacja, mniej doskonała, to taka, w której ludzie nie mają ochoty stosować się do wymagań norm lecz mimo to postępują zgodnie z nimi z poczucia obowiązku na przykład, z powodu oddziaływania sumienia;

Efekty socjalizacji

• Sytuacja trzecia - jeszcze mniej społecznie korzystna - to taka, w której ludzie przestrzegają norm wyłącznie z obawy przed sankcjami;

• tak jest w przypadku socjalizacji, która nie doprowadziła do internalizacji norm zachowania;

• obawa jest jednak relatywna: można zgromadzić zasoby chroniące przed sankcjami lub zmniejszające ich dolegliwość

Efekty socjalizacji

• Klęskę socjalizacji znamionuje sytuacja czwarta: ludzie nie stosują się do norm, ponieważ w ogóle nie boją się sankcji;

• Gdzie szukać źródeł takiej sytuacji?

Słabe ogniwa socjalizacji

Anomia: w okresach szybkich i radykalnych zmian społecznych kultura może popadać w stan chaosu, dezorganizacji - taka zatomizowana kultura oddziaływa oczywiście znacznie słabiej; wskaźnikami kryzysu kultury mogą być:

• antynomie normatywne - czyli wzajemnie sprzeczne reguły odnoszące się do tego samego zakresu zachowań,

• ambiwalencje normatywne - niezgodności oczekiwań dyktowane przez jedna i tę samą normę;

• konflikty w rolach i konflikty ról pełnionych przez jednostki

• wielość agend socjalizacji: rodzina, szkoła, uczelnia, miejsce pracy, media, autorytety, wzorce kultury popularnej niespójne a nawet sprzeczne oddziaływania;

• klimat permisywności: społecznego przyzwolenia lub obojętności wobec działań dewiacyjnych, przestępczych

Słabe ogniwa socjalizacji

• Funkcję korygowania nieudanej socjalizacji pełni kontrola społeczna; może mieć charakter sformalizowany i nieformalny; sformalizowany

• Kontrola społeczna jest bronią obosieczną - pozwala na identyfikację dewiacyjnych jednostek czy grup i równocześnie na ich izolację i poddanie działaniom wychowawczym. Kary wymierzone przez grupę/zbiorowość uderzają w jaźń jednostki, w jej poczucie własnej wartości i tożsamość …

Słabe ogniwa socjalizacji

• Zastosowanie takich sankcji uruchamia pewien mechanizm, który może wzmocnić dewiację

• Stygmatyzacja społeczna: przypisywanie trwałych „etykiet”, stygmatów, naznaczanie osób, które np. weszły w konflikt z prawem jako przestępców, bandytów itp.;

• zamiast dotychczasowej tożsamości - pojawia się nowa - tożsamość odszczepieńca, odmieńca, wygnańca, outsidera. Odrzucona jednostka poszukuje wspólnoty zastępczej - właśnie grupy dewiacyjnej

Postęp, rozwój i zmiana

Treść:

Dynamika społeczeństwa

Pojęcie postępu; przykład koncepcji (Condorcet)

Pojęcie rozwoju: przykład koncepcji (H. Spencer)

Pojęcie zmiany społecznej: przykład koncepcji (M. Czerwiński)

Perspektywy teorii dynamiki społecznej

Dynamika społeczeństwa

• Społeczeństwo nie trwa wiecznie w tym samym stanie

• W różnych okresach swojego istnienia wykazuje odmienne cechy

• Różnice te są odczytywane przez kolejne pokolenia, które często odrzucają część tradycji poprzedników, buntują się przeciw niej

• W okresach szczególnie burzliwych przekształceń różnice stają się dostrzegalne nawet w skali jednego pokolenia

• Dynamika społeczeństwa jest syntetyczną (ogólną nazwą) obserwowalnych przekształceń jego struktur, funkcji, kultury

Dynamika społeczeństwa

• Obserwacja „ruchu” społeczeństwa wywoływała potrzebę wyjaśnień tego fenomenu

• Wyjaśnienia te (teorie) przybrały w tradycji myśli społecznej trojakiego rodzaju postać:

• Teorii postępu

• Teorii rozwoju

• Teorii zmiany społecznej

• Wszystkie te teorie odwołują się do kategorii „procesu społecznego” jako pojęcia pomocniczego

Dynamika społeczeństwa

• Proces społeczny: ciąg przekształceń następujących po sobie i przyczynowo powiązanych

• a)       procesy kierunkowe (linia prosta) : zachodzące zmiany są nieodwracalne i każda późniejsza faza procesu upodobnia system do jakiegoś stanu wyróżnionego; proces ma więc pewien kierunek (wzrost organizmu, narastanie racjonalizacji w kulturze europejskiej itp.)

• b)       procesy cykliczne (sinusoida): charakteryzują się tym, że po pewnym czasie system społeczny powraca do punktu wyjścia, do fazy poprzedniej (np. hossa i bessa na giełdzie, cykl ekonomiczny wzrostu i recesji)

• c)       procesy skokowe („schodkowa”): po pewnym okresie kumulacji zmian cząstkowych, często o charakterze ilościowym (np. wzrost liczby samochodów w indywidualnym użytkowaniu) następuje zmiana jakościowa (pojawienie się sieci dróg o twardej nawierzchni z całą infrastrukturą - stacje benzynowe, motele itp.)

Pojęcie postępu

• Postęp: idea oświeceniowa

I. Kant:

„Oświeceniem nazywamy wyjście człowieka z niepełnoletności, w którą

popadł z własnej winy. Niepełnoletność to niezdolność do posługiwania

się własnym rozumem, bez obcego kierownictwa. Zawinioną jest ta

niepełnoletność wtedy, kiedy przyczyną jej jest nie brak rozumu, lecz

brak decyzji i odwagi posługiwania się nim bez obcego kierownictwa”

Pojęcie postępu

• Postęp - idea oświeceniowa

stanowiła najwyraźniejszą manifestację oświeceniowego optymizmu, niezachwianej wiary w przyszłość wiedzy oraz jej dobroczynne skutki, przekonania, że rodzaj ludzki może rychło znaleźć sposób życia zgodny ze swoją naturą

Pojęcie postępu

• Postęp to ciąg przekształceń społeczeństwa, którego kierunek jest oceniany pozytywnie

• Przeciwieństwem postępu jest regres - czyli oddalanie się od ideału, od uznawanych wartości

Pojęcie postępu

U podstaw idei postępu leżą trzy przesłanki:

• procesowość (postęp to ciąg zmian)

• kierunkowość (postęp zmierza do realizacji ideału),

• optymizm (postęp oznacza wiarę w lepsze jutro)

Treść koncepcji postępu zależy od odpowiedzi na trzy

pytania:

• kto jest sprawcą tego ruchu ku lepszemu?

• Jak ten ruch przebiega?

• Ku czemu zmierza ruch zwany postępem?

Odmiany idei postępu

• Wizja sakralna postępu: sprawcą i podmiotem historii jest Bóg, dzieje przebiegają w sposób przez Boga z góry wyznaczony, i zmierzają ku królestwu bożemu (milenium), które w myśl Ewangelii nie jest z tego świata, lecz jest ulokowane poza ziemską egzystencją

• Wizja mechanistyczna - nakazuje za sprawcę postępu uznać sam „organizm społeczny”, który rozwija się na mocy własnych wewnętrznych tendencji, automatycznie i nieuchronnie. zasadniczy mechanizm postępu nie jest zależny od jednostek, lecz jest dziełem praw rządzących społeczeństwem

• Wizja humanistyczna: sprawcą i twórcą dziejów jest człowiek; nie w pojedynkę, lecz w grupie - razem z innymi; te podmioty kolektywne to klasy, narody, ruchy społeczne, państwa, partie polityczne. Postęp nie polega na wcielaniu w życie jakiejś utopijnej wizji społeczeństwa, lecz na stałym, usilnym doskonaleniu jakiegoś istotnego wymiaru życia społecznego (np. emancypacja grup upośledzonych)

Relatywizm definicji postępu

• Postępem jest coś, co jest tak określane przez członków społeczeństwa. Postęp jest zawsze jakoś relatywizowany:

• po pierwsze, do zbiorowości, która formułuje oceny; to, co za postępowe uważa jedna klasa, grupa, elita - może wcale nie być postępowe w oczach innej grupy

• po drugie - postępowość jest zrelatywizowana historycznie; to, co jest postępowe dziś - jutro wcale może nie mieć takiego charakteru;

• po trzecie - postępowość jest zrelatywizowana do przyjętych kryteriów postępu; to, co postępowe w myśl jednego kryterium, nie jest postępowe w myśl innego kryterium: urbanizacja jest postępem, gdy przyjmiemy, że pożądane są jej korelaty takie jak rozpad więzi społecznych, możliwości pracy, rozrywki, nasilenie się konkurencji między jednostkami. Jest jednak regresem, jeśli uznajemy, że postęp oznacza wspólnotowe relacje między ludźmi.

Relatywizm definicji postępu

Czy relatywizm oznacza dowolność definicji postępu? NIE

• Po pierwsze dlatego, że potrzebna jest zgoda co do istotnych kryteriów postępu; potrzebny jest wybór pewnych wartości przez większość członków społeczeństwa; wymóg osiągania tej zgody jest sitem eliminującym skrajności i ograniczającym dowolność

• Po drugie - definicja postępu musi obejmować interes uniwersalny, sprawy, które są w interesie wszystkich, które są podobnie przez ludzi odczuwane, niezależnie od ich grupowych przynależności

• Po trzecie - gdy kryteria postępu dotyczą interesów partykularnych, wówczas brak powszechnej zgody na temat tego, co postępowe. Trudno o jedną, wspólną miarę oceny przemian i przekształceń. Nie wiadomo, co jest postępem, a regresem.

Przykład koncepcji postępu

Jean Antoine Nicolas markiz de Condorcet (1743-1794)

• Postęp jest procesem kierunkowym (linearnym)

• Siłą napędową postępu są nieograniczone możliwości poznawcze człowieka - ich kres wyznacza jedynie czas istnienia globu ziemskiego

• Punktem wyjścia był stan „dzikości” - człowiek nie różnił się od zwierząt

• Ludzkość przebyła już 9 stadiów historycznych, stadium dziesiąte będzie najwyższym stadium postępu

Przykład koncepcji postępu

Jean Antoine Nicolas markiz de Condorcet (1743-1794)

• w dziesiątej fazie postępu w pełni urzeczywistnią się trzy tendencje obecne w długiej historii ludzkości:

• zanik nierówności między narodami

• zanik nierówności między klasami

• dążenie jednostek do doskonałości, zarówno pod względem moralnym, jak i fizycznym

Przykład koncepcji postępu

Jean Antoine Nicolas markiz de Condorcet (1743-1794)

• Istotą postępu jest aspiracja do równości, lecz równości w zakresie wolności i praw, a nie absolutnej

• Aspiracje takie posiadają zarówno jednostki, jak i narody

• Ludzka myśl, potęga rozumu, nie może mieć żadnych granic; religia i monarchia zostaną przezwyciężone i nie będą ograniczać potencjału ludzkości

• Postęp można zintensyfikować poprzez wprowadzenie powszechnej edukacji

Pojęcie rozwoju społecznego

• Rozwój społeczny - idea XIX wieku

• czerpie inspiracje z koncepcji postępu

• korzysta z biologicznej teorii ewolucji

• wyraża pozytywistyczną koncepcję nauki (traktuje rzeczywistość ludzką jako część świata przyrody, podlegającą prawom, a nie kaprysom)

Pojęcie rozwoju społecznego

Edward B. Taylor:

„Nasze myśli, pragnienia i działania rządzą się prawami równie określonymi, jak prawa rządzące ruchem fal, łączeniem się kwasów i zasad czy też wzrostem roślin i zwierząt”

Pojęcie rozwoju społecznego

• Rozwój jest procesem:

• kierunkowym - podobnie jak postęp, z tym, że kierunkowość oznacza przechodzenie społeczeństw od form prostych do złożonych, od chaosu do zorganizowania, od żywiołowości do świadomego kierowania

• endogennym - przyczyny zmian są zamknięte w granicach rozważanego systemu (np. występują społeczne potrzeby, które trzeba realizować- tworzone są instytucje, programy, które mają temu służyć (proces upowszechniania się edukacji, wzrost liczby szkół i uczących się można nazwać rozwojem edukacyjnym); występują też zmiany egzogenne, leżące poza społeczeństwem - też inicjują procesy zmian, lecz trudno to nazwać rozwojem - są to raczej procesy reaktywne, adaptacyjne (np. wprowadzenie monitoringu stanu wód w rzekach jako rezultat powodzi)

Odmiany koncepcji rozwoju

• rozwój jednoliniowy (unilinearny) - zmiany biegną jednym torem, po wyznaczonej jakby z góry trajektorii (tak postrzegali historię ewolucjoniści)

• rozwój wieloliniowy (multilateralny) , gdy różne ciągi zmian mają zbliżony kierunek, lecz przebiegają w różny sposób, różnymi ścieżkami (np. teoretycy modernizacji, wg których była ona procesem obejmującym w istocie splot wielu różnych ciągów rozwojowych - rozwijał się przemysł, nauka, oświata, prawo, służby publiczne itp.)

• rozwój skokowy - wg Marksa oznaczał kumulację zmian ilościowych w strukturze społecznej prowadzącą do pojawienia się w niej nieprzezwyciężalnych sprzeczności i rewolucji (np. wzrost liczebności proletariatu prowadzi do rewolucji i zastąpienia formacji feudalnej formacją kapitalistyczną)

Przykład koncepcji rozwoju

Herbert Spencer (1820-1903)

Wychodzi z założenia „analogii organicznej”; społeczeństwa przypominają organizmy biologiczne pod następującymi względami:

• Jedne i drugie cechuje „wzrost masy”

• W jednych i drugich dokonuje się wzrost złożoności

• W jednych i drugich dokonuje się różnicowanie funkcji

• W jednych i drugich występuje zależność między elementami składowymi

• Całość społeczna, podobnie jak organizm, jest trwalsza od jakiejkolwiek części składowej

Przykład koncepcji rozwoju

Herbert Spencer (1820-1903)

• Rozwój społeczny polega na przechodzeniu społeczeństw od formy „militarnej” do „industrialnej”

Cechy społeczeństwa militarnego:

• Ma tylko jeden ośrodek kierowniczy, sprawujący scentralizowaną kontrolę nad wszystkimi jego członkami - ścisła kontrola społeczna

• Każdy członek społeczeństwa ma wyznaczoną dla siebie pozycję i pozostaje względem innych w trwałym stosunku zależności hierarchicznej lub nadrzędności; struktura społeczna jest sztywna

• Członkowie społeczeństwa militarnego odznaczają się konformizmem, posłuszeństwem, lojalnością, zamiłowaniem do rutyny, brakiem inicjatywy

Przykład koncepcji rozwoju

Herbert Spencer (1820-1903)

Wygasanie konfliktów z innymi społeczeństwami oraz wzrost bezpieczeństwa stanowią przesłankę pojawienia się społeczeństwa industrialnego

Cechy społeczeństwa industrialnego:

• Decentralizacja władzy umożliwiająca samoregulację procesów społecznych - wzrost liczby dobrowolnych stowarzyszeń

• Wyłączenie spod kontroli społecznej znacznej części działań jednostek

• Wzrost ruchliwości społecznej - jednostki nie są „skazane” na zajmowanie tego samego miejsca w strukturze społecznej

• Nastawienie na innowacje, poczucie niezależności i dążenie do zmian

Losy idei postępu i rozwoju w wieku XX

• Wiek XX przynosi gorzką rewizję wiary w postęp i rozwój, akurat tam, gdzie była ona najsilniejsza - czyli w Europie.

• To, co zdarzyło się w XX wieku - to zarówno przykłady wspaniałego wzlotu ludzkiego ducha i przykłady degeneracji na nieznaną wcześniej skalę. Niebywałemu rozwojowi nauki, techniki i technologii towarzyszyły katastrofy w postaci dwóch wojen, tragedia holokaustu, etniczne czystki i rzezie, katastrofy ekologiczne powodowane przez stworzoną przez człowieka technologię.

• Retoryka postępu i rozwoju - tak charakterystyczna dla XIX wieku została zastąpiona najpierw przez retorykę zmiany społecznej, potem przez retorykę kryzysu

Pojęcie zmiany społecznej

Idea XX wieku

• Pojęcie zmiany zakłada eliminację wartościowania, obecnego w pojęciach „postęp” i „rozwój”

• Zmiana: różnica między stanem systemu społecznego w jednym momencie czasu i stanem tego samego systemu w innym momencie czasu

Pojęcie zmiany społecznej

Zbiorowości mogą się różnić pod następującymi względami:

• pod względem składu: zmiana składu oznacza np. pojawienie się imigrantów w kraju, w którym ich wcześniej nie było, na rynku pracy pojawiają się przedstawiciele zupełnie nowych zawodów, przybywa osób z wyższym wykształceniem

• zmiana funkcji pełnionych przez stare składniki społeczeństwa, np. rodzinę - dawna wielofunkcyjność zanikła; zadania pełnione kiedyś przez rodzinę przejęły inne instytucje

• zmiana granic systemu społecznego: dwie partię łączą się w jedną; integralne państwo rozpada się na dwa niezależne twory (Czechy i Słowacja); zmiany granic są tyle ważne, że na ogół generują zmiany innego rodzaju (składu, struktury, funkcji)

Pojęcie zmiany społecznej

Zbiorowości mogą się różnić także

• pod względem struktury: w tym przypadku zmianie ulegają sieci powiązań między składnikami społeczeństwa;

• może zmieniać się kształt struktur interakcyjnych, kiedy ludzie wchodzą w nowe relacje, tworzą nowe grupy społeczne,

• powstają nowe struktury interesów - ludzie bogacą się lub biednieją, tracą władzę lub ją zyskują,

• struktury normatywne: ludzie zaczynają hołdować nowym wartościom (np. w systemie społecznym promującym swoisty kolektywizm pojawiają się aspiracje wiodące do autonomii jednostek), zaczynają uznawać nowe normy społeczne (np. normę wydajnej i wysokiej pod względem jakości pracy);

• nowe struktury idealne: w społeczeństwie pojawiają się nowe ideologie, nowa wiedza o świecie, nowe nurty filozoficzne, nowe religie

Pojęcie zmiany społecznej

• Oznacza odejście od poszukiwania ogólnych „praw rozwoju”

• Nie ma charakteru kierunkowego (jak postęp czy rozwój)

• Kieruje uwagę na wyodrębnione aspekty (wymiary) życia społecznego

• Jest treściowo „uboższe” od pojęcia postępu i rozwoju

Przykład koncepcji zmiany

Marcin Czerwiński (1924 - )

Zmiana modelu rodziny

• Zawężenie więzi rodzinnych - przejście od „wielkiej rodziny” (rodzice, dzieci, wcześniejsze szeregi pokoleniowe, odleglejsze stopnie pokrewieństwa) do „rodziny - atomu” (rodzice + dzieci + najbliżsi krewni)

Przykład koncepcji zmiany

Marcin Czerwiński (1924 - )

• Przestrzeń stosunków społecznych zajmowana kilkadziesiąt lat temu przez krewnych i powinowatych zapełnia się osobami, które są bliskie przez wspólnotę pracy lub podobieństwo zawodu

Przykład koncepcji zmiany

Marcin Czerwiński (1924 - )

• Treścią socjalizacji w rodzinie stają się poglądy i ideały formowane w środowiskach pracy, studiów, kręgach towarzyskich, nie zaś spełnianie rodzinnych powinności i rytuałów

Przykład koncepcji zmiany

Marcin Czerwiński (1924 - )

• Zanik przywilejów męża-ojca; prawo autonomii i aktywności społecznej uzyskuje kobieta i dzieci; kobiety pracują, robią kariery, mają własne kręgi koleżeńskie

• Również dzieci uczestniczą w autonomicznych względem domu formach kształcenia, turystyki, zabawy

Przykład koncepcji zmiany

Marcin Czerwiński (1924 - )

• Osłabienie trwałości związków małżeńskich i pojawienie się alternatywnych wobec małżeństwa związków (konkubinat)

• Osłabienie kontroli rodziny nad dzieckiem -

wzrost znaczenia innych kontekstów socjalizacji (szkoła, grupa rówieśnicza, idole medialni itp..)

Perspektywy teorii dynamiki społecznej

Piotr Sztompka (1944 -)

• Możliwe i celowe jest przywrócenie rangi pojęciu „postęp”

• Wizja aktywistyczna albo podmiotowa - umiejscawia postęp nie w przyszłości, lecz w teraźniejszości; nie w tym, do czego społeczeństwo zmierza, lecz w tym, czym aktualnie jest

• Oznacza to szukanie takich właściwości współczesnych społeczeństw, które pozwoliłyby na określenie ich jako postępowych lub wstecznych

Perspektywy teorii dynamiki społecznej

Piotr Sztompka (1944 - )

Właściwości postępowych społeczeństw:

• Społeczeństwo postępowe jest zdolne do twórczego przekształcania się, przekraczania własnych granic, zanik tej zdolności oznacza społeczeństwo wsteczne;

• Społeczeństwo zdolne do twórczego przekształcania się to społeczeństwo aktywne; jeśli ta zdolność zanika - społeczeństwo staje się niezdolne do twórczych przekształceń

Perspektywy teorii dynamiki społecznej

Piotr Sztompka (1944 - )

Od czego zależy aktywność społeczeństwa?

• Od cech jednostek, od dominującego typu osobowości - twórczego, innowacyjnego, zorientowanego na osiągnięcia. Chodzi o ludzi, którzy mają wiedzę, wyobraźnię i równocześnie poczucie realizmu. Można dodać - wrażliwych na innych, na ich potrzeby i troski

• Od cech struktur - czyli od warunków, w których ludzie podejmują działania; społeczeństwo musi otwierać szanse dla swobodnej, twórczej aktywności, pluralizmu idei. Zatem struktury społeczne winny być otwarte, elastyczne, tolerancyjne wobec różnorodności i oryginalności

Perspektywy teorii dynamiki społecznej

Piotr Sztompka (1944 - )

Od czego zależy aktywność społeczeństwa?

• Od stosunku do tradycji: społeczeństwo aktywne i postępowe nie zrywa więzi z przeszłością; z historii czerpie racje dla rozwoju, jest dumne ze swej tradycji

• Od wizji przyszłości: w społeczeństwie aktywnym panuje optymizm, i nadzieja, myślenie perspektywiczne i strategiczne, planowanie w długim horyzoncie czasowym

Perspektywy teorii dynamiki społecznej

Piotr Sztompka (1944 - )

Podmioty postępu:

• Organizatorzy, reformatorzy, politycy, działacze, intelektualiści, nauczyciele - wszyscy ci, którzy działają dla innych, współtworzą reguły społecznej gry (prawa), kształtują umysły, postawy i dążenia członków społeczeństwa. Dla tej kategorii - dla elity - wskaźnik postępowości to budowanie struktur społecznych o wymienionych wcześniej cechach, a więc otwartych, promujących innowacje i twórczość, pluralistycznych i tolerancyjnych

• Społeczne masy - również i dla mas obowiązuje w społeczeństwie aktywnym nakaz możliwie twórczego i oryginalnego działania, w ramach istniejących możliwości. Co może to znaczyć w miejscu pracy? Rzetelność, wysoką wydajność, racjonalną organizację świadomą dyscyplinę, podnoszenie kwalifikacji - nieustanne doskonalenie się.

Perspektywy teorii dynamiki społecznej

Piotr Sztompka (1944 - )

Koncepcja aktywistyczna - inna, mówi co innego niż poprzednie o naturze postępu; „miej marzenia i walcz o ich realizację”;

• To idea mobilizująca do działania: uruchamia mechanizm samorealizacji ALE NIE WSKAZUJE W ŻADEN SPOSÓB KIERUNKU aktywności, jedynie bardzo ogólnie szkicuje, że powinno być twórcze.

• Jak twórcze, w jakich dziedzinach? Wydaje się, że mają to rozstrzygać same działające podmioty

Globalizacja-społeczeństwo-organizacja

Treść:

• Ramy czasowe procesów globalizacji

• Definicje pojęcia globalizacja

• Pojęcie alternatywne: cywilizacja uniwersalna

• Świat społeczny jako jedność

• Społeczeństwo globalne: wskaźniki

• Efekty globalizacji

• Scenariusze globalizacji

• Zglobalizowana rzeczywistość gospodarcza: korporacje ponadnarodowe, giełdy, kapitał spekulacyjny

• Wpływ globalizacji na zawód menedżera

Ramy czasowe procesów

Nie ma zgody co do tego, od kiedy trwają procesy określane

syntetycznym mianem „globalizacji”:

• od XV stulecia kapitalizm staje się systemem światowym (Wallerstein)

• od XV-XVI wieku (odkrycia geograficzne)

• Od XVIII wieku (rewolucja francuska, rewolucja przemysłowa)

• Od XX wieku (upowszechnienie telewizji, radia „globalna wioska”, upowszechnienie komunikacji lotniczej telekomunikacji, technik informatycznych)

Definicje pojęcia globalizacja

• planetarny przepływ kultury, technologii, dóbr

materialnych, kapitałów i ludzi, zmieniający

współczesne społeczeństwa (P. Sztompka)

• kompleks powiązanych ze sobą procesów ekonomicznych, technologicznych, kulturowych i politycznych, które oddziaływają na wszystkie niemal społeczeństwa świata (P. Tobera)

• zbiór procesów, które czynią świat społeczny „jednym” (R. Robertson)

Pojęcie alternatywne: cywilizacja uniwersalna

Cywilizacja uniwersalna (S. Huntington):

„kulturowe jednoczenie się ludzkości i coraz powszechniejsza akceptacja wspólnych wartości, przekonań, orientacji, zwyczajów i instytucji przez narody całego świata”

Cywilizacja uniwersalna: rozumienia pojęcia

• Istnieją pewne elementarne wartości, jak uznawanie morderstwa za zło, które są wspólne dla wszystkich społeczeństw

• Termin cywilizacja uniwersalna może być użyty dla oznaczenia elementów wspólnych cywilizowanym społeczeństwom, jak miasta, umiejętność czytania i pisania, które odróżniają je od społeczeństw prymitywnych. Jest to pojęcie XVIII-wieczne, używane w liczbie pojedynczej

Cywilizacja uniwersalna: rozumienia pojęcia

• Termin cywilizacja uniwersalna może odnosić się do przekonań, wartości i doktryn przyjmowanych obecnie przez wielu ludzi z kręgu cywilizacji zachodniej oraz przez niektórych należących do innych kręgów kulturowych (kultura Davos). Wspólna kultura intelektualna, istniejąca tylko w granicach elit.

• Cywilizację uniwersalną tworzy upowszechnianie się na całym świecie zachodnich wzorów konsumpcji i kultury masowej

Cywilizacja uniwersalna: rozumienia pojęcia

JEDNAK:

Podstawą kultury Zachodu jest, zdaniem Huntingtona, Wielka Karta Wolności, a nie McDonald's. Ludzie spoza zachodniej kultury mogą spożywać hamburgery, lecz nie przyswajają sobie zasad zawartych w Magna Charta Libertatum

Cywilizacja uniwersalna: rozumienia pojęcia

Vaclav Havel:

• „Żyjemy dziś w jednej cywilizacji globalnej, która stanowi tylko cienką warstewkę pokrywającą lub skrywającą całą różnorodność kultur, ludów, światów religii, tradycji historycznych i postaw ukształtowanych przez historię. Wszystko to znajduje się pod spodem”

Świat społeczny jako jedność

• Co to znaczy, że świat społeczny staje się „jednym”?

F. Fukuyama:

kształtuje się zasadnicza jedność ideologiczna, ekonomiczna i polityczna świata w sensie poszukiwania wzorów rozwoju nie zaś w sensie braku różnic między narodami, państwami i regionami świata

Społeczeństwo globalne - wskaźniki

• nowoczesne technologie oplatają świat siecią połączeń komunikacyjnych i telekomunikacyjnych (Internet)

• społeczności ludzkie stają się coraz mocniej powiązane siecią zależności ekonomicznych, finansowych, politycznych, kulturalnych. Zdarzenia w jednej części świata wywierają wpływ na to, co się dzieje w innych częściach.

Społeczeństwo globalne - wskaźniki

• Pojawiają się nowe formy organizacji ekonomicznych, politycznych, kulturalnych, o charakterze ponadnarodowym, oderwane od jakiegoś konkretnego kraju czy państwa. Niektóre z tych organizacji przejmują część atrybutów suwerenności państwowej i uzyskują uprawnienia do podejmowania decyzji wiążących państwa członkowskie (Parlament Europejski, Komisja Europejska)

• Pojawiają się całe kategorie społeczne, których życie i praca odrywają się od konkretnego miejsc; do dyplomatów dołączyli dziś biznesmeni, artyści, naukowcy, zawodowi sportowcy, menedżerowie, finansiści, a także coraz więcej zwykłych ludzi, którzy włączają się w tzw. sieciowe formy pracy (teleworking)

Efekty globalizacji

• Uniformizacja świata: kapitalistyczny rynek opanował świat najwcześniej. E. Wallerstein twierdzi, że już od XV wieku kapitalizm stał się systemem światowym; upadek tzw. ekonomii socjalistycznej stał się decydującym krokiem w stronę kompletnej dominacji kapitalizmu jako formuły gospodarowania

Efekty globalizacji

• Homogenizacja: obejmuje dziedzinę kultury; światowym narzędziem komunikowania się staje się j. Angielski; upodobnia się kultura materialna i dziedzina konsumpcji

Efekty globalizacji

• Zakłócenia w sferze tożsamości jednostek i grup; kategoria „my” rozszerza się poza ramy wspólnoty lokalnej i państwa narodowego (wielu myśli o sobie „Europejczycy”,); globalizacja mobilizuje świadomość obronną, na rzecz traconej odrębności kulturowej, własnych zwyczajów, wierzeń, sposobów życia; wzmocnieniu ulegają lojalności i tożsamości lokalne, religijna (Michel Maffesoli pisze o rodzącej się „mentalności plemiennej” )

Efekty globalizacji

• Strukturyzacja społeczności światowej. Świat dzieli się owocami globalizacji nierówno i rozwija się w sposób niezrównoważony. Do połowy XX stulecia rozwój uzależniony był od eksploatacji jednych narodów przez inne. Od połowy stulecia zgoła odmienne czynniki decydują o rozwoju: wewnętrzne bodźce rozwojowe oraz współpraca, integracja i konkurencja między państwami.

Efekty globalizacji

• Zmiana osi konfliktów społecznych Podstawowe konflikty społeczne dotyczą nierównego udziału różnych grup społecznych w dochodzie narodowym, czyli w konsumpcji.

• Widać to wyraźnie w krajach dokonujących transformacji ustrojowej, lecz także w krajach zachodnich (protesty rolników, pielęgniarek, okresowo różne inne grupy zawodowe uciekające się do strajków jako formy społecznego protestu przeciwko ich własnej sytuacji).

Efekty globalizacji

• Skutki ekologiczne światowej konsumpcji jako stylu życia ludzi: ignoruje się zasadę, że zasoby ziemi są ograniczone i wyczerpywane

• Współczesny rozwój dokonuje się przy zwiększonym tempie ich eksploatacji

• Rozwojowi towarzyszy degradacja i niszczenie środowiska

• Jest to tzw. UNSUSTAINABLE DEVELOPMENT, czyli rozwój niezrównoważony

Scenariusze globalizacji

• Trudno założyć, że nie wiemy, jak będzie przebiegał proces globalizacji w przyszłości. Można co najwyżej przyjąć, że są możliwe cztery scenariusze globalizacji

• Scenariusz I: świat jest postrzegany jako mozaika zamkniętych, odgraniczonych wzajemnie Gemeinschaft -wspólnot, nie mających aspiracji do podporządkowania sobie innych, odmiennych wspólnot; to jest typowe dla ideologii antyglobalizmu; jest to wyraz sprzeciwu pko uniformizacji kultury

Scenariusze globalizacji

• Scenariusz II: idea ogólnoludzkiej zgody co do pewnych wartości i ideałów.

Sądzi się, że świat nie jest jeszcze jednością rodzaju ludzkiego ale trzeba, by takim się stawał. Takie przesłanie niosą idea Królestwa Bożego na ziemi, tendencje ekumeniczne we współczesnym kościele wyrażone w haśle nowej ewangelizacji świata (Jan Paweł II). W dziedzinie świeckiej takie tendencje wyrażają ruchy pokojowe czy ekologiczne

Scenariusze globalizacji

• Scenariusz III: mozaika zachowujących odrębność Gesellschaft, państw powiązanych silnymi wzajemnymi więziami w dziedzinie polityki, ekonomii i kultury;

• Ta wizja ma dwie wersje: egalitarną - równe państwa pokojowo współistniejące oraz wersję hierarchiczną: jest mocarstwo wiodące, które bierze na siebie funkcję utrzymania światowego porządku

Scenariusze globalizacji

• Scenariusz IV: zanik państw narodowych, unifikacja - najpierw regionalna, potem globalna pod egidą wspólnej organizacji politycznej czy ponadnarodowego „rządu światowego”

• Najsilniejsze starania w kierunku realizacji takiej wizji pojawiły się w Europie - poczynając od integracyjnych instytucji ekonomicznych (Wspólnota Węgla i Stali, potem Wspólny Rynek, unia walutowa). Powstają równolegle ponadnarodowe instytucje wymiaru sprawiedliwości oraz polityczne (Parlament Europejski, Komisja Europejska)

Zglobalizowana rzeczywistość gospodarcza: korporacje ponadnarodowe

• Głównymi aktorami globalnej gospodarki są korporacje - kontrolują one znaczną część rynków we wszystkich krajach poprzemysłowych. Z tego powodu mówi się o tzw. kapitalizmie korporacyjnym, w cieniu którego pojawia się kapitalizm indywidualny.

...korporacje ponadnarodowe

• Korporacje transnarodowe - cechują się tym, że działają w przestrzeni nie ograniczonej granicami państw, regionów, i kontynentów

• Korporacje te, ze względu na swe rozmiary i sieciową strukturę nie podlegają kontroli państwa

...korporacje ponadnarodowe

• Sądzi się, że firmy transnarodowe mają orientację kosmopolityczną raczej niż narodową. Widać to w decyzjach gospodarczych podejmowanych przez zarządy firm: produkcję przenosi się do tych krajów, w których są niższe koszty.

• Dość powszechnie wyrażane są obawy, że globalizacja może mieć fatalne konsekwencje społeczne dla najwyżej rozwiniętych krajów świata

...korporacje ponadnarodowe

• Pod koniec XX wieku liczbę firm transnarodowych szacowano na 38000. Rynki narodowe i sama koncepcja terytorialności oraz położenia geograficznego zdają się tracić na znaczeniu.

UWAGA: nie wszyscy podzielają ten powszechny ton. Peter Drucker uważa, ze wcale nie jest to prawdą, jeśli przyjrzymy się tendencjom do inwestowania. Firmy nadal inwestują w regionach, w których są już inne przedsiębiorstwa. Wcale nie jest tak, że miejsce przestało się liczyć.

...giełdy finansowe

• Symbolem otwartości i globalności rynków są giełdy finansowe, połączone elektronicznymi sieciami: obraz gospodarki światowej jest właściwie cały czas „przed oczami” uczestników giełdy, w każdej chwili można też dokonać transakcji w dowolnym miejscu globu. Dzienne transakcje na rynkach finansowych wynoszą 1.5 bln dolarów

...kapitał spekulacyjny

• Dużą rolę na rynku finansowym odgrywa kapitał spekulacyjny

• Kapitał spekulacyjny szybko napływa w sprzyjających okolicznościach i równie szybko wypływa, jeśli okoliczności te stają się mniej sprzyjające. Kryzys w Rosji (koniec lat 90tych) sprawił, że obroty na giełdzie warszawskiej spadły o 30%, zaś inwestorzy szybko wycofali z naszego kraju ponad 1 mld dolarów

• Doświadczenie krajów azjatyckich wykazują, że kapitał spekulacyjny nie tworzy nowych perspektyw rozwoju produkcji, a jedynie wykorzystuje możliwości przejęcia lokalnych firm

Wpływ globalizacji na zawód menedżera

U progu XXI wieku na przedsiębiorstwa wpływać będą następujące czynniki (Toffler, Naisbitt):

• globalne spojrzenie na przemysł, rynek, kryzys energetyczny, terroryzm i ochronę środowiska (slogan Naisbitta: „myśl globalnie, działaj lokalnie”)

• nadejście społeczeństwa informatycznego

• nieprzydatność technologii nie biorącej pod uwagę zarządzania informacją oraz potrzeb ludzi

• decentralizacja procesów decyzyjnych

• wyzwalanie kreatywności pracowników

• stopniowy spadek roli struktur hierarchicznych i koordynacji za pomocą hierarchii

• powstawanie sieci - sieciowych struktur pracy, sieciowych form kooperacji firm

Wpływ globalizacji na zawód menedżera

W gospodarce globalnej należy liczyć się z następującymi trendami, wymuszającymi zmiany mentalności i zachowań menedżerów (Fleishmann):

• przekształcenia własności (anonimowość i globalny charakter inwestorów) prowadzące do jej umiędzynarodowienia wymagać będą zmiany mentalności menedżerów - również oni muszą stać się „globalnymi kierownikami”

• rósł będzie udział usług w wytwarzaniu dochodu narodowego, w tym usług związanych z przetwarzaniem informacji

• państwa będą się wycofywać z roli „stróża” na rzecz interwencjonizmu ponadpaństwowego, spełnianego przez regionalne organizacje, np. Unię Europejską, Międzynarodowy Fundusz Walutowy itp.

• globalizacja wymuszać będzie standaryzację procedur, przepisów, wykształcenia i - do pewnego stopnia - zachowań w biznesie; kraje zawierają sojusze, firmy - tworzą alianse strategiczne; w tych warunkach powstawać będą standardy zarządzania globalnego

Wpływ globalizacji na zawód menedżera

Zachodzące zmiany wymagać będą rezygnacji z części dotychczasowych nawyków i do niedawna stosowanych powszechnie instrumentów zarządzania. W szczególności trzeba się wyzbyć (Hayes&Abernathy):

• analizowania otoczenia w oderwaniu od trendów światowych

• systemów kontroli i nagradzania faworyzujących sprawy bieżące, zniechęcających do podejmowania wyzwań przyszłości

• strategii zarządzania ignorujących różnice preferencji klientów z różnych kręgów kulturowych

• maksymalizowania efektywności produkcji poprzez obniżanie nakładów niezbędnych przyszłym pokoleniom (np. na ochronę środowiska)

Wpływ globalizacji na zawód menedżera

• Świat wszedł w epokę „organizacji i ludzi uczących się”; rośnie rola zdolności do generowania i wykorzystywania wiedzy w procesach produkcji i świadczenia usług

• Kraje rozwijające się nie mogą opierać planów swojego rozwoju na taniej robociźnie - muszą nauczyć się stosowania wiedzy „w biegu” czy „z marszu”

Wpływ globalizacji na zawód menedżera

Na znaczeniu zyskują umiejętności menedżerów do tworzenia tzw. „instytucjonalnych układów doskonalenia zarządzania” (A. Koźmiński), czyli inaczej mówiąc, zdolności do wykorzystania dla dobra firmy potencjału oferowanego przez:

• rynek pracy i agencje doradztwa personalnego

• doradztwo organizacyjne

• instytucje badawcze

• instytucje szkoleniowe doświadczone w kształceniu menedżerów

Wpływ globalizacji na zawód menedżera

• Konkluzje:

Rola menedżera zbliża się do roli badacza

Rośnie znaczenie wiedzy antropologicznej w edukacji menedżerskiej

Nowa dziedzina umiejętności: zarządzanie różnicami kulturowymi

Nowa dziedzina umiejętności: zarządzanie wiedzą

Rośnie znaczenie praktycznych problemów komunikacji wewnątrz firmy (praca w zespołach projektowych!) oraz komunikacji z otoczeniem (olbrzymia ilość przekazów emitowanych równocześnie jak się wyróżnić z tła?)

1

---