Wprowadzenie do Socjologii ogólnej

protoplaści

podstawowe problemy

definicje

Socjologia

To nowa nauka na bardzo stary temat….Ma krótką historię, ale długą przeszłość…Inaczej niż w życiu…- …ma ojca, nie ma matki…

August Comte 1798 - 1857

„Kurs filozofii pozytywnej”1838 r.

Socjologia ukoronowaniem hierarchii nauk

Metoda socjologiczna taka sama jak w n. przyrodniczych

Badanie poprzez oparcie się wyłącznie na faktach

Cele: zrozumienie - przewidywanie - zapobieganie

Trzy stadia rozwoju:

• Teologiczne (siły nadprzyrodzone)

• Metafizyczne (rozum, kontemplacja)

• Pozytywne (tw. oparte na faktach)

Rozwiązywanie problemów społeczeństwa nowoczesnego, przemysłowego, zurbanizowanego, republikańskiego

Statyka i dynamika społeczna

Socjologia jako dyscyplina akademicka

Dyscyplina nauki, która narodziła się w Europie dopiero pół wieku później stała się dyscypliną akademicką w Ameryce

• USA - Chicago 1892 A. Small

• Francja - Bordeaux 1895 E. Durkheim

• Niemcy - Monachium 1919 M. Weber

• Polska - Poznań 1920 F. Znaniecki

Każdy człowiek jest socjologiem…

Socjologiczną refleksję nad społeczeństwem poprzedzały:

wiedza potoczna

wrażliwość artystyczna

refleksja filozoficzna

Wszystkie trzy sposoby refleksji współistnieją z socjologią

Filozofia społeczna

Cel odkrycie prawdy o świecie

Uprawiana przez zawodowych myślicieli

Przywiązuje wagę do precyzyjnego formułowania i uzasadniania sądów, ale w sposób rozumowy. Fakty z rzeczywistości traktowane są wyłącznie jako ilustracja

Jest normatywna i wartościująca (etyka)

Czym różni się socjologia od przed-socjologicznych form myślenia

Społeczeństwo nie jest chaosem ludzkich przypadków - posiada swoiste, powtarzalne cechy i prawidłowości

Nowa nauka może w sposób empiryczny i eksperymentalny zmierzać do formułowania ogólnych praw o rzeczywistości

Wiedza potoczna

Każdy człowiek ma nieco inne losy życiowe, sukcesy i porażki, ale każdy ma skłonność do generalizowania ich i traktowania jako powszechnych i typowych

Spostrzeżenia są przypadkowe i osobiste

Fragmentaryczne i niespójne

Pochopne (niezbyt uzasadnione) i mocno ocenne

Nieobiektywne

Pełne partykularnych dyrektyw i reguł (moralizatorska)

Zasadnicza różnica

Socjologia naukowa pozwala zrozumieć ogół poprzez oderwanie się od szczegółu zaś

Potoczna wiedza pozwala zrozumieć sprawy codzienne

Socjologia naukowa a wiedza potoczna

RÓŻNICE

• jak się wiedzę zdobywa - metoda naukowa

• jak się formułuje rezultaty - prawda stwierdzona

empirycznie lub eksperymentalnie

• jak się korzysta z wyników - prawa społeczne, bez ocen i wartościowania

• swoisty język - pojęcia ostre, zmienne wyraźnie zdefiniowane i mierzalne

• Wielość twierdzeń powiązana w systemy, zwane teoriami

Funkcje socjologii

Socjologia miała służyć do ugruntowanej odpowiedzi na kilka rodzajów pytań:

• Jak naprawdę jest? - obalać mity, weryfikować fakty, zaglądać pod powierzchnię zjawisk, odkrywać nieuświadomione skutki działań - DIAGNOZA

• Dlaczego tak właśnie jest? - odkrywać głębokie struktury zjawisk, ukazywać powiązania - TEORIA

• Jak będzie? - wyprowadzać spodziewane tendencje i uzasadnione prognozy - PROGNOZA

• Co robić, aby zmienić społeczeństwo w pożądanym kierunku?- rady dla kierujących ż.społ. - EKSPERTYZA

Od pozytywizmu i naturalizmu do antypozytywizmu i antynaturalizmu

NATURALIZM

Jedność przyrody i społeczeństwa +indukcja/Comte/

ANTYNATURALIZM

W świecie ludzkim występują rzeczy niespotykane w przyrodzie (kultura) /Max Weber/

HUMANIZM

Badacz społeczny nie może się ograniczać do

faktów obserwowalnych, musi rozumieć zjawiska społeczne /Znaniecki/

Jak się ustrzec subiektywizmu?

Brytyjski filozof nauki K. Popper podkreślał rolę otwartej krytyki w środowisku naukowym jako mechanizmu kontroli i korekty jednostronnych poglądów

Niemiecki filozof J. Habermas - interpretacja rozumiejąca nabiera charakteru obiektywnego, jeżeli jest formułowana w drodze otwartej dyskusji z udziałem wielu badaczy

Polski wkład do antynaturalizmu

F. Znaniecki i W. Thomas KONCEPCJA „WSPÓŁCZYNNIKA HUMANISTYCZNEGO”

Wszelkie fakty społeczne w odróżnieniu od przyrodniczych, są zawsze związane z działalnością jakichś ludzi, mieszczą się w obrębie życiowych doświadczeń jakichś jednostek lub zbiorowości, które się z nimi stykają, interpretują je i oceniają.Dlatego badać je można tylko z perspektywy tych ludzi, patrząc na świat ich oczami, regułami, wartościami

Kolejni antynaturaliści

J. Chałasiński, S. Ossowski

Antypozytywistą okazał się K. Marks - wiedza społ. ma walor ideologiczny, staje się realną siłą, pociaga za sobą masy, zmienia myślenie, motywy, racje a przez to działanie

R. Merton - prognozy samorealizujące się i samodestrukcyjne

zgoda co do częściowej inderminacji zdarzeń

Ale pozytywizm też ma swoich zwolenników

G. Homans - t. elementarnych zachowań społecznych

P. Blau - t. wymiany społecznej

J. Coleman - t. racjonalnego wyboru

Definicja socjologii

Socjologia to nauka o zbiorowościach ludzkich.

Przedmiotem jej badań są zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi,

struktury tych zachowań oraz zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach a wynikające ze zbiorowego oddziaływania ludzi na siebie,

również zajmuje się wyodrębnianiem sił skupiających i rozbijających zbiorowości a także zmianami zachodzącymi pod wpływem tych sił.

Społeczeństwo - przedmiot socjologii

Problemy definicyjne - 7 punktów widzenia

Demograficzny (wiedza potoczna) - populacja, zbiór jednostek

Grupowy(Comte, Spencer) - relacje łączące pojedynczych ludzi w całość

Systemowy (Parsosns) - system społ. powiązanych statusów i ról

Strukturalny (Levi-Strauss, Merton) - czyste formy relacji skł. się na istotę zjawisk

Aktywistyczny (Weber, Mead)-powstaje z działań ludzkich i ich konsekwencji

Kulturowy(Durkheim, Bourdieu) - podzielane znaczenia, symbole i reguły

Polowa (Giddens, Sztompka)- zmienne i płynne pole pełne zdarzeń społecznych

Wielowymiarowość sytuacji społecznych

np. RODZINA

• Liczebność, płeć, wiek,

• Więzi, wspólnota majątkowa, miłość, poczucie „my”

• Układ pozycji i ról (ojciec, matka, dzieci, dziadek)

• Sieć relacji pomiędzy pozycjami (małż., władza)

• Działania podejmowane przez członków rodziny

• Zbiór reguł- ślub, autorytet ojca, powinności dzieci

• Płynna i zmienna przestrzeń działań i interakcji (wirtualność i realność bytu)

ASPEKTY SPOŁ. KONTEKST	Populacja	Grupa	System	Struktura	Działania	Kultura (Reguły)	Pole zdarzeń
Rodzina	Członkowie rodziny	Rodzina	Organizacja rodzinna	Struktura pokrewień.	Prokreacja Wychow.	Etos rodzinny Prawo rodz.	Ewolucja rodziny
Edukacja	Uczniowie Nauczyciele	Szkoła	Oświata szkolnictwo	Hierarchia wykształ.	Uczenie się, nauczanie	Dyscyplin-na szkolna	Zmienne formy i treści eduk.
Praca	Robotnicy pracownicy	Firma Zakład	Gospo- darka	Podział i org. pracy	Czynności robocze	Etos pracy Prawo pracy	Zmienne formy i treści pracy
Religia	Wierni księża	Kościół Parafia	Organizacja kościelna	Hierarchia kościelna	Modlitwa, rytuał	Dekalog Prawo kanoniczne	Historyczna ewolucja religii
Polityka	Obywatele	Państwo narodowe	Organizacja państwowa	Hierarchia władzy	Rządzenie Partycypa-cja	Konstytucja Kultura polityczna	Ewolucja org. państwa

Konteksty życia społecznego

Życie społeczne z pozycji jednostki

Przestrzeń międzyludzka, w której przebiega życie każdego z nas jest niezwykle złożona - kontekst

rodzinny, edukacyjny, zawodowy, rekreacyjny, ekonomiczny, medyczny, polityczny, prawny, itd.

Każdy kontekst to:

• inni ludzie, [demografia]

• zajmujący różne pozycje, grający różne role, [grupa]

• łączą nas z nimi różne więzi, [system]

• wchodzimy z nimi w różne relacje, [struktura]

• spotykamy inne oczekiwania i reguły gry [kultura],

• inaczej działamy, co innego mówimy, [aktywizm]

• wpływamy na to co się dzieje, modyfikujemy i wywołujemy różne zdarzenia [pole zdarzeń].

Każdy ma swój własny zestaw kontekstów

Tworzą unikalne konfiguracje

Hierarchie ważności

Wymaga od nas sporych kompetencji społecznych, żeby się w tym:

- nie pogubić

- odnieść we właściwy sposób

- zastosować właściwe reguły kulturowe

- skutecznie działać

Skoro jesteśmy tacy kompetentni, to po co nam socjologia?

W. Mills mówił: „aby wykształcić w sobie WYOBRAŹNIĘ SOCJOLOGICZNĄ”

1.Wszelkie fenomeny społ. są efektem działań / decyzji / wyborów podjętych przez sprawcze podmioty społeczne.

2. Działania podmiotowe uwarunkowane są zasobami, barierami strukturalnymi i kulturowymi.

3. Na działania obecne wpływa dziedzictwo przeszłości.

4. Życie społeczne ma charakter zmienny i dynamiczny.

5. Życie społeczne może przybierać różnorodne formy.

Czy ludziom żyjącym w społeczeństwach demokratycznych potrzebna jest wyobraźnia socjologiczna?

Życie społeczne

Ogół zjawisk wynikających z wzajemnego oddziaływania jednostek i zbiorowości przebywających na odpowiednio wyodrębnionej przestrzeni.

Wszędzie tam w różnorodny sposób przejawia się życie społeczne, gdzie osobnicy zaspokjajając swoje potrzeby, wskutek przebywania na wspólnej przestrzeni, modyfikują swoje procesy życiowe i zachowania

Najważniejsze teorie socjologiczne

Dr Janina Kowalik

Funkcjonalizm

• Bronisław Malinowski

• Alfred Radcliffe-Browna

• Robert K. Merton

• Talcott Parsons

Funkcjonalizm2

• Podstawowe założenia

• W opinii funkcjonalistów społeczeństwo stanowi system, który należy rozpatrywać jako całość.

• Wszelkie instytucje społeczne w ramach systemu są wewnętrznie powiązane w takim stopniu, że zmiana któregokolwiek elementu powoduje zachwianie równowagi całości, co może prowadzić do jej dezintegracji.

Funkcjonalizm 3

• Na system społeczny jakim jest społeczeństwo składają się instytucje społeczne, normy kulturowe, role społeczne, wzory zachowań, struktura społeczna.

• Te elementy przyczyniają się do integracji systemu, czyli są wobec niego funkcjonalne.

Funkcjonalizm 4

• Ale wewnątrz każdego systemu występują także elementy dysfunkcjonalne, które rozsadzają go od środka: dewiacje, działania innowacyjne, nonkonformizm.

• System (społeczeństwo) stara się wyeliminować te dysfunkcje, albo włączyć je w ramy systemu.(np. ruchy religijne w kościele instytucjonalnym)

Funkcjonalizm 5

• Zasadniczo społeczeństwo (system społeczny) znajduje się w stanie równowagi czy też zmierza do stanu równowagi.

• Zaburzenia ładu społecznego traktowane są jako stan przejściowy, przełamywany drogą samoregulacji. Wskutek tej samoregulacji społeczeństwo wraca do stanu równowagi.

Funkcjonalizm 6

• System społeczny jest pewna całością, ale w jego ramach można wyodrębnić podsystemy - czyli jest on wewnętrznie wyspecjalizowany.

Wyróżnia się trzy podsystemy:

• ekonomiczny (zapewnienia materialnych warunków życia i jest sferą interesów gospod.),

• polityczny (dotyczy stabilności i władzy),

• kulturowy (dotyczy sfery wartości).

Funkcjonalizm 7

• Dla trwałości systemu nie jest ważne czy ludzie uświadamiają sobie funkcje poszczególnych elementów systemu.

Mogą być one nieczytelne dla ludzi.

• Robert Merton rozróżnił funkcje jawne i ukryte.

Przykładem mogą być obyczaje. Ludzie sądzą, że wyznaczają one granice przyzwoitego zachowania, ale ukrytą funkcją obyczaju jest kształtowanie

jedności i zwartości społeczeństwa.

Funkcjonalizm 8

• Analiza funkcjonalna polega na wyjaśnieniu zjawiska społecznego poprzez odniesienie go do całości - czyli na określeniu jego funkcji w ramach systemu.

• Jakie funkcje muszą być spełniane w każdym systemie społecznym (czyli są konieczne bez względu na to jakie to społeczeństwo).

• Adaptacja(zaspokajanie potrzeb)

• Osiąganie celów (polityka)

• Integracja społeczna (więzi społeczne),

• Kultura (utrzymanie wzorów, kontrola)

Teoria konfliktu

• Zapoczątkowana przez Karola Marksa (1818-1883), G. Simmela, kontynuowana częściowo przez Maxa Webera, R. Dahrendorfa, Cosera i innych

• Teoria konfliktu proponuje ogólny model funkcjonowania społeczeństwa, odrzucając jednak funkcjonalistyczne założenie o konsensie społecznym (zgodzie, harmonii).

• Podkreśla się w tej koncepcji znaczenie podziałów społecznych. Nacisk kładziony jest na zagadnienia związane z władzą, nierównością i walką.

• Ład społeczny jest pewnym nieosiągalnym ideałem. Zakładają oni, że wewnątrz społeczeństwa dominują przede wszystkim sprzeczności, ścieranie się interesów poszczególnych klas, warstw i grup społecznych. Ład społeczny jest jedynie chwiejną równowagą.

• Społeczeństwo składa się z różnych grup starających się zrealizować własne interesy. Odmienność tych interesów sprawia, że zawsze istnieje potencjalny konflikt i że pewne grupy mają większe szanse na odniesienie korzyści niż inne.

• Marks stworzył MATERIALIZM DIALEKTYCZNY-> zakłada, że nowo powstałe struktury będą doskonalsze od starszych, bardziej represyjnych.

• Dlatego w konflikcie Marks nie widział zła, tylko dobro -> motor napędowy postępu

• Uważał, że podstawowe prawa historii można odnaleźć w strukturze ekonomicznej społeczeństwa

TEORIA KONFLIKTU

• Każdy rodzaj organizacji społecznej zawiera konfliktorodne nierówności, polegające na tym, że ci, którzy posiadają lub kontrolują środki produkcji, mają skłonności do umacniania władzy i rozwijania ideologii uzasadniających utrzymanie przez nich tych przywilejów, natomiast ci, którzy nie posiadają środków produkcji, w końcu zwracają się przeciwko owym uprzywilejowanym. W systemach społecznych zawsze utrzymuje się choćby na minimalnym poziomie napięcie pomiędzy pracownikami i pracodawcami i ten „konflikt interesów”, od czasu do czasu przekształca się w otwarty konflikt, doprowadzając do przemian społecznych.

Funkcjonalizm a teoria konfliktu

• U podstaw kontrowersji pomiędzy teorią funkcjonalna i teorią konfliktu leży odmienne widzenie motywów ludzkich działań.

Funkcjonaliści utrzymywali, że podstawowym motywem działań jest kulturowo wykształcony wzór-norma. Normy są wspólne dla uczestników życia społecznego - prowadzą do harmonii.

• Teoria konfliktu odrzuca ten pogląd, przyjmując interes za główny motyw działań jednostek. Interesy są różne, więc dzielą zbiorowość jednostek na grupy o interesach przeciwstawnych. Konflikt jest następstwem owego antagonizmu i tym samym zjawiskiem jak najbardziej naturalnym w społeczeństwie a nie jakąś przejściową dysfunkcją.

• R. Dahrendorf to kluczowy teoretyk tego nurtu.

• Funkcjonaliści - stwierdza Dahrendorf - brali pod uwagę tylko jedną stronę społeczeństwa, a mianowicie te jego aspekty, które cechuje

harmonia i zgoda. Tymczasem równie ważne, jeśli nie ważniejsze są obszary konfliktu i podziałów. W przeciwieństwie do Marksa, Dahrendorf odnosi

różnice interesów do władzy w ogóle, a nie tylko do kontekstu klas społecznych.

Władza, autorytet staja się przyczyną występowania rywalizacji i współzawodniczenia ludzi. Powstają spolaryzowane grupy społeczne rządzących i rządzonych. Ich celem jest utrzymanie lub zdobycie władzy. Najważniejsze jest uświadomienie sobie przez ludzi przynależnych do danej grupy, że mają inne cele, niż te zakładane przez rządzących.

L.Coser Konflikt nie powinien być pojmowany jako przejaw dezintegracji i rozkładu w każdym przypadku. Wprawdzie tradycyjne instytucje społeczne starają się blokować destrukcyjne skutki niezadowolenia. Jednak dopuszczenie do swobodnego artykułowania przeciwstawnych interesów może dawać lepsze rezultaty. L. Coser definiuje więc konflikt jako społecznie funkcjonalny. Jest on bowiem formą rozładowywania napięć, czyli sprzyja integracji wewnętrznej (instytucjonalizacja konfliktu). Odmienność poglądów czy konflikty nie muszą rozbijać i niszczyć istniejącego porządku, ale mogą być traktowane jako procesy wzmacniające integrację społeczną. Zwiększają bowiem elastyczność struktury społecznej i zwiększają jej podatność na zmiany.

Teoria wymiany

• Teoria wymiany zrodziła się z opozycji wobec funkcjonalizmu, lecz w równej mierze odległa jest od teorii konfliktu.

• Założenia indywidualistyczne i psychologistyczne.

• Funkcjonalizm i teoria konfliktu zakładały prymat społecznych całości nad jednostką.

• Według teorii wymiany jednostka jest fundamentem społeczeństwa. Społeczeństwo składa się wyłącznie z jednostek, ich aktów wyboru, ich wytworów i niczego poza tym.

G. Homans, P. Blau

• Jeśli ludzie w ogóle decydują się na tworzenie i podtrzymywanie życia społecznego to wyłącznie w imię korzyści, jakich mogą oczekiwać od

społeczności. Zachowaniem jednostki kieruje więc dążenie do zyskiwania nagród i unikania kar. Żyjąc w zbiorowości jednostka zachowuje się tak, by być nagradzaną, jednakże styka się z innymi ludźmi, którzy także pragną być nagradzani przez nią. W efekcie życie społeczne nie jest niczym innym, jak wymianą nagród pomiędzy pojedynczymi osobnikami.

Teoria wymiany G. Homans, P. Blau

• Traktuje interakcję jako wzajemną wymianę pewnych dóbr czy wartości między partnerami. Modelem myślowym jest tutaj transakcja ekonomiczna, akt kupna i sprzedaży. W tym przypadku zakłada się, że obaj partnerzy działają racjonalnie, a więc obaj starają się uzyskać pewną nadwyżkę korzyści nad kosztami. Do transakcji dochodzi, gdy obaj partnerzy uznają, że ich bilans korzyści i kosztów jest pozytywny.

Motywy działania ludzi

• Człowiek działa w pewien sposób nie dlatego, że pragnie realizować jakąś normę kulturową (jak mówią funkcjonaliści), lecz dlatego, że realizując normę spodziewa się uzyskać nagrodę w postaci akceptacji ze strony innych.

• Konformizm wobec norm jest rodzajem nawykowej reakcji na wcześniejsze nagrody.

• W teorii wymiany bogatszy sens uzyskuje centralna dla pojęcia interakcji idea wzajemności. W ujęciu behawioralnym oznaczała tylko tyle, że zachowania partnerów następują kolejno po sobie, pełnią raz rolę bodźca, a kiedy indziej - reakcji. Wzajemność nie musi przychodzić od tych samych osób, które coś od nas uzyskały, że nie musi być natychmiastowa, a także że nie musi być wymierzona „w tej samej walucie”. Jest jednak pewną normą, podstawą wszelkiego porządku społecznego.

Niektóre twierdzenia Homansa

• Jeśli jakieś działanie spośród innych podejmowanych przez jednostkę działań jest częściej wynagradzane, tym bardziej staje się prawdopodobne podjecie przez nią tego działania. Jeśli w przeszłości wystąpienie określonego bodźca lub zespołu bodźców było powodem otrzymania nagrody za jakieś działanie, to im bardziej aktualny bodziec podobny jest do tych występujących w przeszłości, tym bardziej prawdopodobne, że jednostka podejmie to lub podobne działanie. Im większą wartość ma dla jednostki rezultat jej działania, tym bardziej prawdopodobne, że będzie ona podejmować to działanie. Im częściej w niedawnej przeszłości jednostka otrzymywała określoną nagrodę, tym mniej wartościowa staje się dla niej każda następna nagroda tego samego typu.

• Jeśli działanie jednostki nie doprowadzi do otrzymania przez nią oczekiwanej nagrody, lub otrzyma karę, której się nie spodziewała, zareaguje gniewem, pojawia się większe prawdopodobieństwo, że jednostka ta będzie zachowywać się agresywnie.

• Jeśli działanie jednostki przyniesie jej oczekiwana nagrodę, a zwłaszcza, jeśli nagroda będzie wyższa niż się spodziewała, lub nie spotka ja oczekiwana kara, zareaguje zadowoleniem, wzrośnie prawdopodobieństwo przejawiania przez te jednostkę zachowania cieszącego się uznaniem.

• Wybierając pomiędzy alternatywnymi działaniami jednostka wybierze takie, dla którego, jak wynika z jej obserwacji, wartość rezultatu pomnożona przez prawdopodobieństwo otrzymania go jest większa.

Interakcjonizm symboliczny

• Twórcy: C. H. Cooley, G. H. Mead.

• Istotą interakcji jest komunikacja. W procesie tym wyróżnia się kilka etapów:

1. Pojawienie się świadomości partnera, rozpoznanie go, „wskazanie sobie”, wybranie spośród wielu innych osób obecnych na ogół w każdej sytuacji, jako potencjalnego uczestnika interakcji.

2. Identyfikacja partnera jako kogoś ważnego dla mnie lub nieważnego („istotnego innego” lub „nieistotnego innego”) z punktu widzenia tego, co chcę osiągnąć, a także określenie jego tożsamości (kim on jest?).

3. Definicja sytuacji, w jakiej razem z partnerem się znajdujemy, rozpoznanie wszystkich istotnych okoliczności otoczenia, tła, w którym interakcja zachodzi.

4. Interpretacja gestów, słów, „języka ciała”, fizjonomii czy aparycji partnera i rozszyfrowanie ich symbolicznej treści.

5. „Postawienie się w roli innego”, spojrzenie na sytuację, a także na siebie samego z perspektywy partnera, wyobrażenie sobie, jak on mnie postrzega, jak definiuje, kim jestem, jak definiuję sytuację, w której się znajdujemy.

Ogromną rolę w takiej projekcji odgrywają zapisane w pamięci wcześniejsze doświadczenia z interakcjami podobnego rodzaju, a także ukształtowana pod wpływem rozmaitych doświadczeń społecznych ogólna samoocena.

Wysoka samoocena prowadzi do zachowania asertywnego, gotowości do inicjowania interakcji.

Niska samoocena prowadzi do wycofania się, izolacji, unikania kontaktów, powstrzymywania się od nawiązywania interakcji.

---