Prewencja 5 rok. Semestr 1,
I. Oczekiwania producentów wobec lek. Wet.:
1. Prowadzenie dokumentacji kosztów obsługi weterynaryjnej, wiedząc że ochrona zdrowia sprzyja wysokiej produkcyjności i zwiększa dochodowość fermy.
2. Planowanie na przyszłość przewidywanych kosztów i proponowanie rozwiązań finansowych.
3. W obliczu presji ekonomicznej na fermie lek. Wet. Powinien wiedzieć, że diagnozowanie i leczenie chorych zwierząt osłabia potencjał wzrostu produkcyjności w rozumieniu długoterminowym.
4. Stabilny długoterminowy postęp w chowie zwierząt występuje, gdy lekarz profilaktyk jest w stanie pomóc producentowi podejmować decyzje ważne dla zdrowia stada, traktując stado jako CAŁOŚĆ.
5. Podstawowe zadanie dla lek. Wet. Profilaktyka to ZMIANA gaży z zależnej od zabiegów na gażę za doradzenie lub doradztwo biznesowe, które skupia się na finansowej wydajności fermy.
6. Lek. Wet. Profilaktyk jest logicznie postrzegany jako osoba DOSTARCZAJĄCA danych z innych źródeł.
7. Niezdolność lek. Wet. do przestawienia się na management produkcyjny nastawiony na zdrowie zwierząt i doradzanie wynika z BRAKÓW WIEDZY.
8. Jeśli lek. Wet. Może poprawić swoją wiedzę w zakresie żywienia zwierząt, managementu, rozrodu, ekonomiki fermy ZYSKUJE POTENCJAŁ, dzięki któremu producenci będą chcieli korzystać z kontaktów z nim w zakresie ochrony zdrowia i problemów produkcyjnych.
Producenci
100___________ }oportuniści
} późno adaptujący
80 ___________ }
60 ___________ }
} większość
40 ___________ }
}
20 ___________
} wcześnie adaptujący
0 ___________ } innowatorzy
Wypracuj psychologiczną zależność hodowcy od twego doradzania:
1. Wykaż swoją fachowość w doradzaniu. Podawaj przykłady.
2. Powiększaj grupę hodowców, którym doradzasz. Umacniaj swoje wpływy.
3. Posługuj się wyłącznie wiarygodnymi programami ochrony zdrowia i produkcji
4. Poznaj problemy hodowcy, przechowuj jego dane o produkcji i ochronie zdrowia
Motywuj hodowcę do wprowadzenia < wykaż hodowcy korzyści jakie już osiągnął
programu ochrony zdrowia stada < zastosuj finansowe kryteria oceny osiągnięć
\/
\/
\/
Stymuluj hodowcę do nieprzerwanej < utrzymuj nadzór przez częste wizyty
realizacji tego programu < nieustannie dokumentuj odchylenia w dążeniu do wytyczonych celów
II. Podstawowe wymagania niezbędne dla podjęcia pracy ze stadem (niezbędne minimum)
1. Zagrody, zastawki, miejsca udojowe, pozwalające na łatwe i szybkie przeprowadzenie badania rektalnego, badania zdrowotności wymienia i pobierania próbek.
2. Dokładna i wyróżniająca identyfikacja każdego zwierzęcia, duże kolczyki na obu uszach, identyfikacja elektroniczna.
3. Dokładny ale prosty dziennik prowadzony przez farmera, który musi wnosić raporty z każdego miesiąca, informacje na temat zmian w managemencie, które mogą wpłynąć na wystąpienie niektórych chorób lub na wydajność.
4. Wyposażenie ułatwiające gromadzenie i przetwarzanie danych szybko i bezbłędnie ( np. centralne biuro lub komputer z odpowiednim programem )
Zadania lek. Wet. Profilaktyka podczas planowanych wizyt na fermie:
1. Badanie krów w kierunku 1 lub więcej chorób podlegających zwalczaniu.
2. Ocena wyników badań i danych zebranych przez farmera w ostatnich miesiącach w celu określenia parametrów cielności, płodności, mastitis, itp.
3. Przedyskutowanie z farmerem dlaczego w zakresie każdego ze wskaźników zdrowia efekty są dobre, dopuszczalne, lub nie do zaakceptowania w świetle posiadanych wiadomości.
4. Przedyskutowanie indywidualnych danych podanie rekomendacji na temat zmienności w zastosowaniu dostępnych identyfikatorów lub wprowadzenie nowych, lepszych.
Cykliczność w realizacji celów fermy
Ustalenie celów fermy
\/
Oszacowanie i monitorowanie
Uzyskanie wyniku >>> Stanu obecnego >>> podjęcie decyzji,
opracowanie planu działania
wprowadzenie działań
>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>
/\
Wpływ innych czynników
Najważniejsze zasady monitorowania zdrowia stada:
1. Zebrać i oszacować logiczny zestaw parametrów zbiorczych:
- zebrać i porządkować dane w sposób uzgodniony i zrozumiały dla klienta
- dopasować oceniane parametry dla danej fermy
- okres podlegający ocenie zależy od typu jednostki produkcji i jej wielkość (dla ferm bydła mlecznego typowym okresem jest 1 miesiąc, dla dobrych ferm może wystarczyć raz na kwartał lub pół roku, dla dużych porodówek nawet co tydzień, im bardziej skomplikowany system produkcji tym krótsze odstępy)
2. Monitorowanie powinno być na tyle na ile to możliwe efektywne, proste szybkie i dostosowane do potrzeb fermy:
- im mniej dodatkowych danych tym lepiej
- jeśli to możliwe, wykorzystywać dane zebrane dla innych celów
3. Zachowuj tylko te dane , które są przydatne, ale wykorzystuj dane, które zebrałeś:
- monitoring służy do wpływania na plany, decyzje i przedsięwzięcia fermy. Zbieranie danych, które nie są wykorzystywane psuje współpracę z farmerem a kosztuje czas, wysiłek i pieniądze.
4. Dobre systemy monitorowania segregują i organizują w celu uzyskania informacji- z monitorowania muszą wynikać jednostronne konkluzje.
5. Informacja musi być dostępna w czasie , w którym jest wykorzystywana- ważne jest aby czas przetwarzania danych był jak najkrótszy. System przetwarzania danych ma za zadanie zebrać, przechowywać i analizować dane i prezentować informacje hodowcy w sposób prosty i zrozumiały (komputeryzacja).
6. Monitorowanie powinno poszukiwać wyjaśnienia interakcji między czynnikami oddziałującymi na efekty fermy. Powinno zawierać ocenę ekonomiczną powstających odchyleń od realizacji celu stada.
np. zmiany w produkcji mleka mogą być odbiciem problemów z mastitis, programu żywienia, sezonem czy efektywnością rozrodu.
7. Monitorowanie dotyczy populacji a nie osobników. Do interpretacji łatwiejsze są odsetki (śmiertelność na 100 jagniąt, liczba mastitis/miesiąc, średnia liczba prosiąt w miocie)
8. Uzyskane informacje należy przedstawić hodowcy w jasny , zrozumiały i najlepiej graficzny sposób. Jeśli mamy tabelki to dane najważniejsze należy podkreślić. Najlepiej prezentować dane osobiście.
TMR - totalna dawka żywieniowa np. dla krowy, uwzględnia np. kiszonkę, paszę treściwą itp. To wszystko się miesza i rozdrabnia a krowa musi to zjeść.
III. Propozycja comiesięcznego sprawozdania z systemu monitorowania chorób dla fermy bydła mlecznego.
Wykorzystanie raportu, który daje szereg informacji obejmujących analizę np.
- liczbę trudnych porodów
- mastitis
- choroby racic
- choroby kończyn, układu kostnego
- zatrzymanie łożyska
- choroby cieląt
- choroby jałówek
Dla przykładu uwzględniamy:
1. Trudny poród
2. Zatrzymanie łożyska
3. Porażenie poporodowe
4. Ketoza
5. Mastitis
6. Uszkodzenie strzyków
7. Inne uszkodzenia wymienia
8. Choroby racic
9. Obrzęk nadgarstka, pęcin
10. Kulawizna
11. Inne uszkodzenia pourazowe
12. Utrata apetytu
13. Inne choroby (jakie)
14. Choroby jałówek - jeśli możliwe podać przyczyny (ilość przypadków)
15. Choroby cieląt (podać przyczyny jak możliwe ilość przypadków)
16. Ilość dni od kiedy stwierdzono spadek produkcji mleka w stadzie (jeśli możliwe podać przyczynę)
17. Krowy zakupione do stada
18. Ilość krów brakowanych w normalnym trybie (daty, nr krów, przyczyny)
19. Ilość krów poddanych ubojowi z konieczności (daty, nr krów, przyczyny)
20. Ilość cieląt i młodego bydła poddanych ubojowi z konieczności (daty, nr krów, przyczyny)
21. Krowy znalezione martwe (daty, nr krów, przyczyny)
22. Cielęta i młode bydło znalezione martwe (daty, nr krów, przyczyny)
23. Inne informacje, np. zmiany karmy, obsługi, zmiany sposobu zbierania powyższych danych
Po co i jak wykonywać monitoring laboratoryjny?
1. Wysoka wydajność krów wymaga ich żywienia dostosowanego do faktycznych potrzeb, a błędy żywieniowe, czy niedostatki/ nadmiar niektórych składników odbijają się na równowadze metabolicznej krowy
2. Zaburzenia metaboliczne sprzyjają występowaniu zalegania, ketozy, ochwatu, stanów zapalnych narządu rodnego, zaburzeń cyklu jajnikowego, skrętów/przemieszczeń trawieńca i innych.
Rokowanie w przypadkach takich chorób jest zdecydowanie gorsze jeśli współistnieją z nimi zaburzenia metaboliczne.
Pożądane cechy systemu dokumentacji
1. Motywacja dla prowadzenia zapisów ( np. wyniki badania narządu rozrodczego, szczepienia, wizyta lek. Wet. Powinna zaczynać się od analizy dokumentacji.
2. Identyfikacja zwierząt musi być niezawodna.
3. Prostota - gdy są wątpliwości, trzeba zapisać wersję prostszą.
4. Trwałość zapisów
5. Szybkość dostępu do danych i ich przetwarzania (komputer)
6. Szybki dostęp do inf. (systemy. Menu, poprawa poleceń, struktura bazy danych)
Po co prowadzić monitoring laboratoryjny stada?
1. U bydła wczesne objawy choroby są często trudne do zauważenia
2. Grupowy system utrzymania utrudnia, a często uniemożliwia szybkie wykrycie zwierząt chorych
3. Im wcześniej zostaną wykryte zaburzenia tym mniej zwierząt zachoruje i tym będą mniejsze koszty
4. Wyniki badań laboratoryjnych mogą wskazywać na odchylenia od normy, gdy nie występują jeszcze objawy kliniczne
Wskazania do monitoringu laboratoryjnego:
1. Stado jest zdrowe, a naszym celem jest upewnienie się na podstawie oznaczania wybranych parametrów czy nie powstały jakieś odchylenia od normy, które mogłoby w przyszłości doprowadzić do choroby, zaburzeń metabolicznych. (ten wariant jest elementem monitorowania zdrowia stada)
2. Istnieje problem, który wymaga dokładnego sprecyzowania (charakter zaburzeń, narządy najbardziej obciążone, potencjalny czynnik infekcyjny) - tu wyniki badań mają potwierdzić/ uzupełnić/ wykluczyć rozpoznanie kliniczne, w dalszym etapie potwierdzić prawidłowości podjętego postępowania leczniczego/profilaktycznego.
IV. Zależność między żywieniem a chorobami krów w okresie okołoporodowym.
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
\/ /\
Spadek pobierania niedostatek Wit wysoki bilans
Karmy w okresie pierwiastkow lub anionowo kationowy
porodu antyoksydantow Malo Mg w karmie /\
/\>>>>>>>>> \/ \/ /\
/\ \/ \/ /\
/\ \/ \/ /\
/\ Negatywny bilans >>> supresja immunologiczna <<< hipokalcemia Energii i białka /\ spadek napięcia mięśni
/\ \/ \/ \/ \/ \/ /\
/\ \/ \/ \/ \/ \/ /\
/\ \/ \/ \/ \/ \/ /\
/\ <<< ketoza zatrzymanie + mastitis porażenie poporodowe >>> /\
/\ stłuszczenie wątroby łożyska i metritis \/ /\
/\
\/
/\ <<< kulawizna \/
/\ /\ \/
/\ /\ \/
/\ /\ \/
/\ kwasica żwacza <<< niedostatek włókna pokarmowego >>> przemieszczenie trawieńca
/\ \/
<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<
Błędy żywienia w okresie zasuszenia:
Zaburzenia >>> spadek odporności
Funkcji >>> zapalenie tworzywa racicowego, kruchość rogu
Wątroby >>> ^ chorób narządu rodnego, ^ okresu miedzyciazowego, \/ skuteczność unasienniania, \/ zdrowotność potomstwa
^
^
^
Zaburzenia metabolizmu
Interna epizootiologia chirurgia ortopedia położnictwo
\/ \/ \/ \/
Niestrawność choroby infekcyjne schorzenia narządu ruchu zaburzenia rozrodu
Błędy popełniane przy wyborze krów do grupy reprezentatywnej:
1. W przypadku stada “zdrowego” właściciel sugeruje badanie krów, z którymi ma/miał kłopoty podczas, gdy większość stada jest bezproblemowa.
2. W przypadku stada “problemowego” nie rozpoznano właściwie rodzącej się patologii dominującej w stadzie i zwierzęta badane nie reprezentują faktycznej większości (nie tworzą analogii do całości )
Sposób pobierania krwi do badania:
1. Ż. Szyjna zewnętrzna [normy dotyczą najczęściej krwi pobranej z ż. Szyjnej zew.]
2. T. ogonowa - utrudniona ocena parametrów gazometrii.
3. Ż. Mleczna - zmienione wyniki tych składników, które są przekazywane do mleka z krwi.
Terminy pobierania krwi:
Polecane jest pobranie krwi około 2h po porannym odpasie krów. 8.00 - 10.00 “dobra pora” termin ten współgra z godzinami pracy laboratoriów diagnostycznych, typowe odstępy dla stada “zdrowego” to 3-12 miesięcy w zależności od wielkości stada.
W przypadku istotnej zmiany karmy/karmienia pobranie próbek 3 tygodnie po fakcie.
Im większe stado, bardziej skomplikowana organizacja, tym częściej powtarzamy monitoring. W stadach “problemowych” wskazane powtórzenie badań po 1 miesiącu.
Inne materiały biologiczne badane w monitoringu laboratoryjnym:
Mocz - pH, ciała ketonowe;
Mleko - mocznik, komórki somatyczne, bakterie, białko, tłuszcz;
Sok żwaczowy - ph, ocena ruchliwości oraz wielkości wymoczków;
Kał - badanie bakteriologiczne i parazytologiczne;
Karma - zmiana silosu, nowy zakup, zastrzeżenia;
Wspólnota interesów producenta i konsumenta:
Oczekiwania hodowcy = stabilna produkcyjność stada, niskie koszty pośrednie;
Sposoby uzyskania = dobrostan, bezpieczeństwo, właściwe żywienie;
Sposoby unikania zagrożeń = bioasekuracja, monitoring, zwalczanie chorób
Efekt oka konsumenta = poprawa bezpieczeństwa produktów spożywczych
Dlaczego białka ostrej fazy (BOF) ?
1. Klasyczne markery stanów zapalnych mają ograniczoną przydatność w chowie wielkostadnym.
2. BOF są czułymi markerami, ich wzrost jest proporcjonalny do intensywności stanu zapalnego
Wykorzystywane w diagnostyce zwierząt gospodarskich:
Haptoglobina Hp wszystkie gatunki stany ostre
Fibrynogen Fb wszystkie gatunki stany przewlekłe
Surowiczy amyloid A(SAA) Bo
Białko c-rp CRP Eq, Su
Długo utrzymujący się stan zapalny może doprowadzić do anemii.
Białka ostrej fazy o mniejszym znaczeniu w diagnostyce
α1 - kwaśna glikoproteina (α 1-AG)
Cp - ceruloplazmina
α1- AT lub surowicze inhibitory proteaz (PS)
Sm- seromukoid
Alb - albumina
Tf - transferyna
LBP - białko wiążące lipopolisacharyd
Wykorzystanie BOF w diagnostyce weterynaryjnej:
1. Ostre infekcje i aseptyczne stany zapalne - Hp, SAA, Fb
2. Monitorowanie zdrowia zwierząt w stadzie - Hp, Fb, pigNAP
3. Monitorowanie przebiegu leczenia - Hp, Fb, SAA, Cp
4. Różnicowanie miedzy stanem ostrym a przewlekłym - Hp, Fb, SAA, α1-AG
5. Weterynaryjna inspekcja przed i poubojowa - Hp, SAA
6. Niektóre zaburzenia metaboliczne, stres - Hp, SAA
Białka szybko reagujące : SAA, C-RP
Białka wolno reagujące : Fibrynogen, Haptoglobina
Sposób reakcji BOF u bydła na bodziec zapalny
Reakcja Przykłady białek
Wielokrotny wzrost poziomu Hp, SAA
Zwiększenie stężenia od Fb, alfa1-AG, alfa1-AT, Cp, Sm, LBP
Kilkudziesięciu do kilkuset%
Spadek stężenia Alb, transferyna
SAA w niektórych stanach klinicznych u Bo
Zakres <5mg/L 30-40mg/L 40-70mg/L >70mg/L
Zdrowe normalny poród ostre mastitis ostre infekcje
Stres tłuszczowe zwyrodnienie zapalenie stawów ciężkie zapalenie płuc
wątroby
Profil BOF w toku mastitis ( + lekki; ++ umiarkowany; +++ silny wzrost; N - norma; Bd - brak danych )
Stan Kliniczny |
Hp |
SAA |
Fb |
α1 - AG |
α1 - AT |
Cp |
Sm |
Mastitis acuta |
+++ |
++ |
+ |
++ |
+++ |
++ |
+ |
Mastitis chronica |
N |
Bd |
+ |
N |
+ |
+ |
Bd
|
Skriningowe oznaczanie Hp i Fb w kontroli zdrowia stada krów mlecznych
Stan Zdrowia |
Poziom Fb |
Poziom Hp powyżej 0,2 g/L |
Klinicznie zdrowe n=242 |
3-7 g/L |
5,37% |
Patologia narządu ruchu i/lub rozrodczego n=28 |
>8 g/L |
51,9% |
Fibrynogen u krów z alkalozą
|
Grupa 1% |
Grupa 2% |
Powyżej normy |
85,71 |
80 |
Górna granica normy |
0 |
0 |
Dolna granica normy |
14,29 |
20 |
Poniżej normy |
0 |
0 |
Alkaloza najczęściej spowodowana jest przebiałczeniem albo innym skomplikowanym stanem. Powoduje wzrost Fb.
Index Ostrej fazy
ADI = szybko reagujące pozytywne BOF x wolno reagujące pozytywne BOF
_______________________________________________________
szybko reagujące negatywne BOF x wolno reagujące negatywne BOF
Stężenie Hp u świń
Grupa zwierząt |
Średnia (g/L) |
Tuczniki rzeźne |
0,9 |
Lochy |
0,85 |
Kastraty |
0,82 |
Knury rozpłodowe |
0,32 |
Lochy prośne 1-25 dni |
0,71 |
Lochy prośne 26-50 dni |
0,9 |
Lochy prośne 51-75 dni |
0,87 |
Lochy prośne 76-101 dni |
1,1 |
Noworodki |
0,2 |
Prosięta 2-3 dni |
0,45 |
Prosięta 6 dni |
0,43 |
Stężenie Hp i Fb u koni dorosłych.
Wartość |
Fb (g/L) |
Hp (g/L) |
PI (g/L) |
Średnia |
3,12 |
0,88 |
0,77 |
SD |
0,66 |
0,45 |
0,18 |
Min |
1,81 |
0,08 |
0,47 |
Max |
4,21 |
2,56 |
1,27 |
Liczba % cieląt w zakresie γ - globulin i występowania podwyższonych poziomów Hp. Stado ds. n=42
Zakres poziomów γ- globulin |
N |
Hp (+) |
5 g/L |
13 |
1 >>> niedobór |
5 - 10 g/L |
16 |
1 >>> częściowy niedobór |
10 - 15 g/L |
9 |
0 >>> częściowy niedobór |
Powyżej 15 g/L |
4 |
0 >>> zabezpieczenie |
Hp w endometritis u suk
Suki zdrowe |
1,63 g/L |
Suki z endometritis |
5,42 g/L |
Suki z pyometrą |
7,14 g/L |
Rokowanie niepomyślne |
>12 g/L |
Prewencja wykłady i ćwiczenia, część II
Bariera dla chorób stada:
1. Stabilność metabolizmu i odporności nieswoistej.
- równowaga kwasowo - zasadowa;
- niedobory mineralno - witaminowe;
- niezakłócona funkcja błon śluzowych;
2. Wielkość naporu negatywnych czynników środowiska.
- ekstremalne temperatury;
- ruch powietrza;
- skład powietrza;
- nadmierne zagęszczenie, stres;
3. Niski i stabilny mikrobizm obiektu.
- izolacja fermy;
- przestrzeganie zasad higieny;
- kontrolowane zakupy zwierząt do stada podstawowego (kwarantanna);
4. Adekwatność odporności swoistej.
- obiektywne, trafne rozpoznanie mikrobiologiczne;
- prawidłowy dobór drogi podania i formy szczepionki;
- czas podania;
- stan zwierząt szczepionych (zakażenia utajone, niedobory mineralne - uwaga na niedobór Mg);
Cele dotyczące występowania klinicznych postaci chorób produkcyjnych:
Stan kliniczny |
Cel dotyczący występowania |
1. Porażenie poporodowe |
0-5% |
2. Zespół krowy zalegającej |
<10% porażeń |
3. Tężyczka hipomagnezemiczna |
0% |
4. Ketoza |
0-5% |
5. Przemieszczenie trawieńca w lewo |
0-3% |
6. Przemieszczenie trawieńca w prawo |
1% |
7. Syndrom niskiej zawartości tłuszczu w mleku <2,5% |
<10% |
8. Zatrzymanie błon płodowych |
<10% |
9. Kulawizny |
<15% |
Czynniki wpływające na krowy mleczne:
Czynnik ryzyka |
Obory uwięziowe |
Obory wolnostanowiskowe |
Pochodzenie |
-własne -uzupełnienie zakupu |
-własne -uzupełnienie zakupu |
Pokrój krów |
-wyrównany -duże różnice indywidualne |
-wyrównany -duże różnice indywidualne |
Wielkość stada, istnienie/brak grup technologicznych |
Krowy przestawiane w zależności od fazy laktacji/Krowy stoją w tym samym miejscu |
Sposób tworzenia grup technologicznych. Wyrównanie wydajności i pokroju. |
Stan techniczny budynków. Temperatura w oborze. |
-za wysoka -za niska, skutki dla urządzeń i karmy -optymalna |
-za wysoka -za niska, skutki dla urządzeń i karmy -optymalna |
Korzystanie z okólnika/pastwiska (ile godzin dziennie? |
-przez cały rok -tylko w sezonie pastwiskowym -brak |
-dowolnie przez cały rok -z ograniczeniami |
Dawka pokarmowa i sposób żywienia (konieczna dokładna analiza) |
-wóz mieszający (jakiej firmy) -brak wozu -prawidłowa sekwencja i częstość karmienia -błędy w podawaniu pasz -jakość pasz, dobra lub istnieją zastrzeżenia |
-wóz mieszający (jakiej firmy) -brak wozu -prawidłowa sekwencja i częstość karmienia -błędy w podawaniu pasz -jakość pasz, dobra lub istnieją zastrzeżenia |
Monitorowanie zdrowia. Występowanie chorób: -układu pokarmowego -zaburzenia metaboliczne -zalegania okołoporodowe -narządu ruchu -gruczołu mlekowego |
Dla każdego rodzaju chorób częstość: - wysoka - przeciętna - sporadyczna |
Dla każdego rodzaju chorób częstość: - wysoka - przeciętna - sporadyczna |
Większe zróżnicowanie - problemy z przekarmieniem, inne problemy metaboliczne.
Czy są grupy technologiczne? Czy krowy są przestawiane? >>>Brak żywienia adekwatnych do potrzeb.
Stan techniczny obór już się poprawia. Lepsza sytuacja, gdy zwierzęta mogą wyjść na wybieg (obory wolnostanowiskowe) a nie uzależnione od człowieka >problemy z kończynami i nadmiarem ciał ketonowych.
NIEDOBORY IMMUNOLOGICZNE U ŹREBIĄT
Wtórne niedobory immunologiczne u zwierząt:
FPT - całkowity niedobór odporności biernej.
PFPT - częściowy niedobór odporności biernej (partial failure of passive transfer)
\/
\/
\/
- okołoporodowe zapalenie pępowiny;
- zapalenie stawów;
- posocznica;
- biegunka;
- śmierć noworodka;
Test z glutaraldehydem
Koagulacja surowicy im więcej immunoglobulin tym szybciej zachodzi reakcja.
- tani, łatwy, szybki, szacunkowy zakres;
Zasada metody testu polega na zdolności polimeryzowania γ -globulin dzięki tworzeniu międzycząsteczkowych połączeń między grupami aminowymi lizyny. Wynikiem jest powstanie zwartego koagulantu.
Materiały i odczynniki
1. 5ml krwi źrebięcia (surowica) 0,5 ml surowicy
2. Probówka
3. Pipeta ustawna
4. 10% roztwór glutaraldehydu [50μl]
5. Zegarek
Do 0,5 ml surowicy dodać 50μl 10% roztworu glutaraldehydu. Po 2 min odczyt
1. Powstanie koagulantu do 2 min. Poziom Ig w surowicy prawidłowy, >8g/l
2. Powstanie koagulantu do 1 h. Częściowy niedobór odporności biernej, poziom Ig w surowice w przedziale 4 g/l - 8 g/l.
3. Powstanie koagulantu po 1h . Całkowity niedobór odporności biernej, poziom Ig w surowicy <4g/l.
Przyczyny niedoboru odporności biernej zależne od matki, noworodka, człowieka
I. zależne od klaczy;
1. Zdrowie klaczy
2. Schorzenia wymienia.
3. Sprawność mechanizmów immunologicznych.
4. Niski poziom immunoglobulin w siarze.
5. Urodzenie wcześniaka pomiędzy 300 a 325 dniem ciąży.
6. Zbyt wcześnie rozpoczęta laktacja. (np. przy ciążach bliźniaczych)
7. Nieprzyjęcie źrebaka.
8. Zaawansowany wiek matki (5-11 rok najwyższe stężenia)
II. Zależne od źrebięcia:
1. Źrebięta zbyt słabe i chore.
2. Źrebięta z niewykształconym odruchem ssania. (np. wcześniaki, bliźnięta)
3. Źrebięta osierocone.
4. Źrebięta z upośledzonym wchłanianiem jelitowym.
III. Zależne od człowieka:
1. Choroby infekcyjne personelu opiekującego się końmi.
2. Nieprawidłowy czas wstawienia klaczy do boksu porodowego.
3. Brak czystości w boksie porodowym.
4. Zbyt gwałtowne obchodzenie się z noworodkiem.
5. Niedopilnowanie odpojenia siarą.
6. Niedoborowe żywienie klaczy (nie pokrywające potrzeb płodu.
7. Przeciągi i niska temperatura pomieszczeń.
1. Siara klaczy pierwsza 1,5 - 2l
Wysoka koncentracja
IgG - 89,1 g/l
IgA- 9,57 g/l
IgM- 1,12 g/l
2. Siara klaczy powinna zawierać min 30g Ig w 1L
3. Ciężar właściwy 1,060 <<<30g Ig /L
4. Siara do odpojenia:
- siara własnej matki
- siara z banku siary.
5. Anemia hemolityczna noworodków - wytworzenie Ab u matki przeciw krwinkom zwierzęcia(noworodka). Po napojeniu siarą ginie.
6. Bank siary:
- siara pozyskana od klaczy karmiących
- klaczy, które utraciły źrebię
Koncentracja Ig w siarze przeznaczonej do banku siary 70 g/L - ciężar właściwy 1,090
Siara > 30 g/L Ig źrebak powinien dostać 2l siary w 3 porcjach
Siara > 70 g/L Ig źrebak powinien 750 - 1000 ml siary
Maksymalnie poić siarą do max 8-10h
Niski poziom Ig wykrywamy do 12h życia źrebaka.
Podanie siary per os butelką lub sonda nosowo-przełykową
Po 20 h życia źrebaka podanie surowicy:
- surowica świeża 20ml .kg m.c., 1L dla źrebięcia o m.c. 45 kg
- surowica mrożona
Podanie źrebięciu surowicy o koncentracji Ig 10-15 g/L daje szansę podwyższenia poziomu Ig w jego surowicy o około 1,5-3 g/L
Objętość surowicy do podania = oczekiwane podwyższenie poziomu Ig x 5 [8-10]
_______________________________________
Zawartość Ig w surowicy
1. 5 dla zdrowych
2. 8-10 dla chorych
Wysokie stężenie Ig nie jest aż tak dobre, bo naraża na inne czynniki.
W okresie 3-4 tyg ma być niższe niż w 36-48h
Niedobory immunologiczne u zwierząt:
1. Mieszany immunoniedobór u źrebiąt koni arabskich CID
2. Agammaglobulinemia koni.
3. Wybiórczy niedobór przeciwciał IgM.
4. Przejściowa hypoγglobinemia
1. W surowicy źrebięcia oznaczono 3g/L Ig, surowica do podania zawiera 20g/L Ig. Ile należy podać i jak by osiągnąć optymalny poziom.
2. W surowicy źrebięcia oznaczono 6g/L Ig, surowica do podania zawiera 15g/L Ig. Ile należy je podać by osiągnąć optymalny poziom.
CZYNNIKI ODPORNOŚCI CIELĘCIA - NOWORODKA
1. Odporność humoralna nieswoista (lizozym, dopełniacz)
2. Ph żoładka (po urodzeniu ok. 7, białka nie są nadtrawiane)
3. Enzymy proteolityczne (na początku nie aktywne ze względu na ph)
4. Flora ekosystemu jelitowego (przewód pokarmowy powinien być jałowy, flora zasiedla się podczas koprofagii)
5. Perystaltyka jelit. Najpierw wydalanie smółki, więc jest perystaltyka wspomagane przez masaż matki, siara też ma właściwości przeczyszczające.
6. Złuszczenie nabłonka wyścielającego jelita. Malej zdolność resorpcji Ig.
Te mechanizmy są wspierane przez elementy odporności siary: odporność humoralna swoista, dopełniacz, lizozym, układ laktoferyna - izotiocyjan, nadtlenek wodoru, odporność komórkowa.
Źródła Ig siary i mleka:
1. IgG 100% z surowicy.
2. IgM i IgA są syntezowane w gruczole mlekowym.
Transport aktywny Ig z surowicy do siary. Wymię nabrzmiewa siarą 10-14 dni
By krowa odchowała cielę musi mieć w siarze min 40g/L Ig ale to dolna wartość (słaba siara).Faktycznie ciele powinno wypić 150g Ig
Krowa wydziela siarę 3-4 dni. Zakończenie wydzielania siary przez początek laktacji (hormony prolaktyna, somatotropina).
Siara wydzielana przy pierwszym udoju, ale wypłukanie Ig przez mleko trwa ok. 3-4 dni. Dlatego krowa jest jeszcze siarowa. W laktacji następuje drastyczny spadek Ig swoistych.
U źrebiąt porcję podać do 12h, najlepiej do 6h (do 2 powinno wstać)
U cieląt absorpcja ok. 20% max 50%.
Klasyfikacja zabezpieczenia cieląt odpornością siarową na podstawie stężenia Ig w 48 h życia:
1. Prawidłowe zabezpieczenie >15g Ig/L
2. Czynnościowy niedobór transferu odporności siarowej. 10-15 g Ig/L
5-10 g Ig/L
3. Niedobór transferu odporności siarowej <5g Ig/L
Siara:
1. Niedostateczna <40 g Ig/L
2. Dostateczna 42-77 g Ig/L
3. Dobra 80 - 118 g Ig/L
4. Bardzo dobra >121 g Ig/L
U klaczy powinna mieć 70 g Ig/L
Nie tylko stężenie Ig w siarze wpływa na odporność są też inne czynniki:
I. Ze strony matki:
1. Zdrowie matki
2. Wymię
3. Ilość Ig
4. Wiek ( 8 lat coraz mniej Ig)
5. Za wcześnie rozpoczęta laktacja, wcześniak, ciąża bliźniacza
6. Siarotok
II. Ze strony cielęcia:
1. Żywotność (poród, obchodzenie)
2. Brak odruchu ssania (sondą)
3. Upośledzone wchłanianie (lepsze wchłanianie jak szybciej usunięta smółka)
III. Człowiek:
1. Pomoc przy porodzie (zbyt drastyczne usuwanie śluzu)
2. Podanie siary
- zbyt późne (najlepiej 2-6 h)
- zła jakość
- za zimna (37° - 39°) } upośledzenie absorpcji spowodowany szokiem enetrocytów
- za gorąca }
- sposób podania (z wiadra, smoczek, butelka>>> wyciągnięcie głowy >>> zamknięcie rynienki)
3. Umiejętna ocena siary
4. Dopilnowanie by cielę wypiło.
Ilość:
1. Eq - 200- 250 siary na raz czyli około 10% swej masy. 2-4 h przez pierwsze 2 tyg
2. Cielę powinno wypić 10% masy przez 1 dzień. Przy pierwszym 4-5% masy ciała czyli około 2 litry.
Kolostrometr - ocenia ciężar właściwy siary.
Postępowanie w zależności od stwierdzonej jakości siary:
1. Zła - za mało Ig, ze stanu zapalnego, kłaczki, obecność krwi. Nie podawać
2. Średnia - podać pierwszą siarę w ilości odpowiadającej 10 - 12% masy ciała w ciągu 6 - 8 h po urodzeniu.
3. Dobra / bardzo dobra - podać w objętości odpowiadającej 5% masy ciała. Powinno to dawać co najmniej 140 - 200g Ig/cielę.
W ciągu pierwszej doby cielę powinno być pojone co najmniej 3 krotnie.
Bank siary.
1. Powyżej 100g Ig by mrozić
2. Opakowania 0,5 L. opis data, wartość siary.
3. Rozmrażanie w płaszczu wodnym
4. Przed użyciem ogrzać około 37° - 40°
Odporność bierna cieląt:
1. Niedobór transferu odporności biernej zwiększa ryzyko patologii cieląt do 6 miesiąca życia.
2. Względy ekonomiczne
- cielęta z FPT są około 4x bardziej narażone na zachorowania i co najmniej 2x na śmierć niż cielęta zabezpieczone prawidłowo. Cielęta, które zapadły na biegunkę maja kilkakrotnie wyższe prawdopodobieństwo wystąpienia patologii narządu oddechowego.
- jałówki, które w “cielęctwie' przeszły choroby narządu oddechowego rodziły pierwsze cielę około 6 miesięcy później niż jałówki, które nie chorowały.
Badanie kontrolne transferu odporności biernej:
1. Testy zmętnieniowe;
2. RID - immunodyfuzja radialna;
3. Oznaczanie białka całkowitego;
4. Elektroforeza;
5. Inne;
A. wymagane minimum 15g Ig/L w 48h życia co najmniej u ¾ badanych cieląt;
B. dopuszczane jest aby średni poziom Ig był nieco niższy, pod warunkiem utrzymania wysokiego standardu higieny.
Cielęta:
1. Z niedoborem transferu odporności biernej FPT mają zwykle w 48h godzinie życia poziomy białka całkowitego <50g/L
2. Z częściowym niedoborem PFPT 50 - 54g/L
3. Prawidłowo zabezpieczone zwykle >54g/L. w niektórych sytuacjach może to nie być w pełni zgodne.
Badania kontrolne siary
Jeśli siara zawiera 40g Ig/L to cielę musi wypić co najmniej 2,5 litra aby uzyskało dawkę 100g Ig a co najmniej 3,75 litra aby uzyskało 150g Ig.
Zalecane postępowanie:
1. Przeszkolenie osób opiekujących się cielętami o zastosowaniu kolostrometru;
2. Opracowanie i wdrożenie jasnego schematu postępowania w przypadku nieprzydatności siary matczynej. Organizacja banku siary. Sposób przygotowania siary mrożonej ;
3. Wyrywkowa kontrola prawidłowości . Pomiar masy właściwej siary i sposobu wykorzystania siary z banku;
Sposób karmienia cieląt w stadach bydła mlecznego:
1. Naturalny - około 50% cieląt uzyskuje poziomu IgG1 poniżej 10g/L;
2. Z butelki (wiadro ze smoczkiem) - około 19% cieląt uzyskuje poziomy IgG1 poniżej 10g/L
3. Sondą - około 11% cieląt uzyskuje poziomy IgG1 poniżej 10g/L
4. Decydującym czynnikiem wpływającym na efektywność transferu jest organizacja opieki nad cielętami.
Postępowanie w przypadku stwierdzenia niedoboru transferu odporności w stadzie:
1. Wykrycie przyczyny/przyczyn;
2. Ustalenie ich hierarchii;
3. Ocena możliwości poprawy;
4. Wdrożenie programu naprawczego;
Program szczepień przeciw chorobom infekcyjnym występującym na fermie lub w danym rejonie:
a. szczepienie cielnych krów w celu podniesienia stężenia przeciwciał siarowych;
b. program biernej (surowica odpornościowa ) i czynnej (szczepionka) immunizacji cieląt;
Interpretacja poziomu immunoglobulin w surowicy “przed siarowej” cieląt;
Dobra jakość higieny ciąży |
Zastrzeżenia |
Sytuacja zła |
Poziomy Ig <0,5 g/L u wszystkich badanych cieląt |
0,5 g/L > stężenie Ig <2g/L Sporadyczne rodzenie cieląt słabych |
Średni poziom Ig >2g/L Podwyższenie częstości rodzenia cieląt słabych i poronień |
Badania kontrolne surowic przed siarowych cieląt (białko całkowite i elektroforeza, testy immunologiczne do ilościowego oznaczania niskich poziomów Ig:
Ocena sytuacji |
Charakterystyka wyników |
Wysoka higiena ciąży |
Brak cieląt wykazujących poziomy Ig >0,5g/L |
Zastrzeżenia |
Do 25% badanych cieląt wykazuje poziomy wyższe od 0,5g/L |
Konieczność natychmiastowej weryfikacji postępowania |
Powyżej 50% cieląt wykazuje poziomy Ig >0,5 g/L |
Zalecane postępowanie w razie stwierdzenia niedostatków higieny ciąży:
1. Analiza serologiczna, bakteriologiczna i wirusologiczna krów/cieląt;
2. Ocena higieny ciąży i usunięcie stwierdzanych zaniedbań;
3. W przypadku stwierdzenia patogenów swoistych postępowanie stosowne do rodzaju zarazka;
4. Monitorowanie efektywności podjętego postępowania;
Nie ma możliwości traktowania grupy produkcyjnej osobno ale jako element stada. Z noworodka wyrośnie jałówka, która potem wejdzie do stada podstawowego. Efekty poprawy zdrowia czasem wymagają odczekania całego cyklu.
/\ >>> Produkcja mleka>>>>>>>>>>>>> zacielenie
/\ /\ \/
/\ /\ \/
/\ Poród <<<<<<<<<<<<<<<<<<<< \/
/\ \/
/\ \/
/\ \/
/\ Noworodek>>>>>>>>>>>>>>>>> ciele
/\ \/
/\ \/
/\ \/
Pierwiastka <<< Jałówka cielna<<<<<<<<<<<<<< Jałówka
Index immunoglobulin całkowitych w 3-4 tygodniu życia cieląt:
koncentracja Ig surowiczych w 3-4 tygodniu życia
Index Ig 3-4 = ________________________________________
Koncentracja Ig surowiczych w 48h życia
Index Ig 3-4 = 0,4 najbardziej pożądany wynik
Index Ig 3-4 = 0,4 - 0,6 dopuszczalny przedział
Stężenie Ig w 3-4 tygodniu powinno spaść do poziomu początkowego do około 40% wartości początkowej. Świadczy to o tym, że żyjąc pod osłoną Ig matczynych ni musi sam produkować przeciwciał. Rozpoznaje ale nie angażuje się w obronę.
Zbyt szybki wzrost Ig - złe Ig matczyne nie wystarczają do obrony w danym obiekcie.
Index immunoglobulin całkowitych w 3-4 tygodniu życia cieląt jest tym wyższy im niższa jest koncentracja Ig w 48h ich życia.
Index Ig 3-4 jest bardzo dobrym narzędziem kontroli ponieważ:
1. Wynika z biologicznych właściwości Ig;
2. Odzwierciedla proporcje biernej odporności posiarowej i nabytej odporności czynnej u cieląt 3-4 tygodniowych;
3.dostarcza informacji o danym obiekcie/o danym okresie ponieważ odporność uzyskana przez noworodki/cielęta jest adekwatna do antygenowego naporu środowiska;
4. Może być wykorzystywany w retrospektywnej ocenie pojedynczego osobnika ale przede wszystkim w bieżącej ocenie immunologicznej sytuacji grupy. W tym drugim przypadku krew do badań pobierana jest od cieląt w wieku 48h i w 3-4 tygodniu życia podczas jednej wizyty w obiekcie.
5. Dzięki niemu wskazane zostają słabe punkty w ochronie noworodka> cielęcia> przyszłej matki
6. Informatywność, prostota niezbędnych oznaczeń laboratoryjnych, niskie koszty i szybkość wykonania
W której godzinie badamy u cieląt jakość transferu odporności biernej?
Najlepiej w 48h. 24h za wcześnie, bo Ig mogą się jeszcze wchłaniać.
Czy stężenie Ig 11g/L w surowicy cielęcia w 48h życia jest wystarczającym zabezpieczeniem?
Będzie zależało od innych czynników (wielkość stada)
Z czego wynika wzrost lub spadek wartości indexu?
1. Z właściwości biologicznych Ig;
2. Stężenie Ig matczynych spada, bo są rozkładane.
3. Przechodzenie Ig na błony śluzowe zastępuje nieobecne jeszcze IgA
4. Proteinuria neonatalna - sikają białkiem na początku, bo brak jeszcze bariery w nerkach;
Co nam daje wyliczenie indexu Ig 3-4 ?
Czy posiadana odporność jest adekwatna do antygenowego naporu środowiska.
17-23 g/l optymalne stężenie Ig u wieloródek
Test zmętnieniowy z siarczanem cynku ZSTT
Zastosowanie:
Szybkie oznaczanie niskich poziomów Ig w surowicy. Szczególnie dla kontroli ilości wchłoniętych Ig po spożyciu siary u noworodków zwierząt gospodarskich po 48h życia. Test jest zalecany do praktyki terenowej.
Zasada metody:
Wysalanie/wytracanie Ig w roztworze ZnSO4
Wykonanie:
Do probówki nanosimy
1. 100μl surowicy
2. 0,9 ml H2O destylowanej
3. 5ml odczynnika zmętnieniowego (ZnSO4)
Wymieszać nie wstrząsać. Odczytujemy po 1 h porównując ze wzorcem zmętnienia.
Test zmetnienowy z siarczynem sody (SSTT)
Zastosowanie;
Oznaczanie niskich poziomów Ig w surowicy szczególnie dla kontroli absorbcji Ig po spożyciu siary.
Zasada metody;
Wysalanie Ig 14-18% roztworem Na2SO3. Im wyższa zawartość Ig w surowicy tym niższe stężenie Na2SO3. Wytrąca je z roztworu. Stężenia Na2SO3. niższe niż 14% nie precypitują Ig. Stężenia Na2SO3. wyższe niż 18% precypitują również inne białka surowicy.
Wykonanie:
Do 3 probówek odmierzyć po 0,1 ml badanej surowicy. Do każdej z nich dodać po 1,9 ml odpowiednio: 14%, 16%, 18% roztworu Na2SO3. dokładnie wymieszać, nie wstrząsać. Odczyt po 1 godzinie.
Interpretacja wyników testu zmętnieniowego SSTT
Zakres koncentracji Ig g/L |
14% |
16% |
18% |
Poniżej 5 |
- |
- |
+ |
Między 5-15 |
- |
+ |
+ |
Powyżej |
+ |
+ |
+ |
- = brak zmętnienia
+ = zmętniały odczyt po 1h
Koźlęta i jagnięta
Optymalizowanie okołoporodowej przeżywalności jagniąt i koźląt;
1. Dokładne nadzorowanie porodów (minimum 3x dziennie, kąpiel pępowiny w roztworze jodyny;
2. dokładne obejrzenie matki i noworodka bezpośrednio po porodzie. Instynkt matczyny, zawiązywanie właściwej więzi matka - potomek, jagnię powinno wypić 180 - 210 ml siary/kg m.c. w ciagu pierwszych 18 h zycia w celu zapewnienia dostatecznej energii na produkcję ciepła oraz dostarczenie Ig;
3. Zapewnic ochrone przed niekorzystna pogoda;
4. Poprawić żywienie matek w poxnej ciąży;
5. Zapewnić opiekę w razie trudnych porodów i boksów dla matek karmiących;
6. Zapewnić odpowiednią ilość mleka (uszkodzenie strzyków, za długa wełna, chroniczne mastitis, obserwować zachowanie się przy poszukiwaniu strzyków);
7. Wybór metody prowadzenia porodów (synchronizacja rui, organizacja, zabiegi higieniczne przy udzielaniu pomocy porodowej)
8. Wydolność stada (istotnym czynnikiem ograniczającym jest częsta nieobecność ludzi, którzy są zajeci innymi pracami w rolnictwie);
9. Zysk finansowy (zależy od wielu czynników)
10. Dostep do kapitalu (jedną z funkcji programu ochrony zdrowia stada jest pomoc farmerowi w uzyskaniu wsparcia finasowego, poprzez pomoc ekspertów w dotarciu do organizacji udzielających pożyczek);
11. Dokładne zapisy (niemożliwe do uzyskania na pewnych fermach0
A. dokładne opisy wszystkich martwych jagniąt co najmniej raz dziennie;
B. dokładne, rzetelne badanie sekcyjne dużej liczby martwych jagniąt;
C. dokładna liczba osobników stada podstawowego, które się okociły i liczba urodzonych jagniąt;
Leczenie jagniąt z hipotermią
Temperatura ciała |
Wiek |
Inne objawy |
Postępowanie |
37°-39° |
Każdy |
- |
Osuszyć ręcznikiem, podać sondą 50 ml cieplej siary, zamknąć w boksie z matką |
<37° |
<5h |
- |
Osuszyć ręcznikiem, trzymać w ciepłym pomieszczeniu aż osiągnie temp. 37°C, podać sondą 50 ml ciepłej siary, troskliwie nadzorować jagnię i matkę; |
<37° |
>5h* |
Głowa do góry |
Hipoglikemia, podać sondą 50 ml ciepłej siary, a nastepnie trzymać w ciepłym pomieszczeniu aż osiągnie temp 37°C i następny raz podać sondą 50 ml ciepłej siary; troskliwie nadzorować jagnię i matkę; |
<37° |
>5h |
Śpiączka lub konwulsje |
i.p. 20% glukozę (10ml/kg m.c.), następnie w ciepłym pomieszczeniu aż do osiągnięcia temp. 37° i podać sondą 50 ml cieplej siary, troskliwy nadzór jagnięcia i matki; |
* nie ogrzewać jagniąt w wieku powyżej 5h bez wcześniejszego leczenia hipoglikemii (albo podanie siary sondą albo glukoza dootrzewnowo);
Najczestsze przyczyny śmierci jagniąt:
1. Zespół słabego jagnięcia;
2. Głodowe (33%) - nie mogą uzyskac siary od matki;
3. Wypadki, urazy (22%)
4. Infekcje (22%)
5. Martwo urodzone (16%)
Czynniki ryzyka śmierci jagniąt:
1. Najniższe u jagniąt o masie 3-5 kg
2. Wzrost ze wzrostem liczebności miotu(spada też średnia masa jagniąt)
3. Najniższe ryzyko wśród jagniąt rodzonych w 2-5 sezonie rozrodczym matki;
4. Wyższe u jagniąt czystych ras niż u mieszańców;
5. Szczególnie narażona rasa Dorset (dystocja) kłopoty z porodem;
Przeciętne straty jagniąt 70-90% wszystkich przypadków śmierci następuje do 2-3 dnia po urodzeniu;
Zespól zalegania koźląt-noworodków analogiczny do “watery mouth” u jagniąt:
1. U koźląt w wieku 3-10 dni
2. Wybuch w połowie okresu wykotów, zapadają prawie wszystkie koźlęta w wieku 7-8 dni;
3. Koźlęta rodzą się klinicznie zdrowe, pierwsze objawy około 3 dnia życia(zasiniały pyszczek)
Objawy;
1. Początkowo apatia i leżenie z glową wyciągniętą do przodu, trudności we wstawaniu i kładzeniu się;
2. Stopniowe nasilenie się objawów, do zalegania w pozycji mostkowej, a potem bocznej;
3. Częstość oddechów początkowo przyspieszona, potem zwolniona z pogłębieniem oddechów;
4. Słabość, brak apetytu, hipersaliwacja, wzdęcie trawieńca, kwasica metaboliczna
5. Stosunkowo często izolacja enterotoksycznej e.coli (biegunka hipersekrecyjna, duże straty węglowodanów) i niedobór transferu odporności biernej;
6. Stan kliniczny pogarsza się szybko