Przedmiot: Antropologia kulturowa

dr Arcinowicz K.

Wykład 1 - 07.11.2009

Antropologia kulturowa jako nauka - nauka o człowieku jako twórcy i odbioru kultury

Antropologia ( gr.antropos - człowiek, logos - myśl) - nauka o człowieku

Antropologia - termin użyty w XVIII w przez Szwajcara A Chavannesa

Tradycyjna antropologia zajmowała się :badaniem kultur pierwotnych

Współczesna antropologia otworzyła się: na całość świata, bada kultury wszelkich typów i poziomów.

Nauka chce uczestniczyć w zmienianiu się świata

Główne działy antropologii wg. Barbary Olszewskiej-Dyoniziak

1. antropologia fizyczna - zajmuje się biologiczną stroną człowieka,opisuje typy fizjologiczne, ewolucji

2. antropologia społeczno-kulturowa - A. KLOEBER - wymyslił nazwę

3. archeologia - pozostałości materialnych przez ludzi żyjących w dawnych epokach

4. antropologia lingwistyczna - badanie języków relacja między językiem a kulturą

Antropologia - wizualna, filozoficzna itp.

Nauki pokrewne antropologii :

- socjologia ze względu na przedmiot badań, wspólne zaplecze filozoficzne

- historia - próba rekonstrukcji rozwoju kultury

- pedagogika

Tradycyjny model badań antropologicznych wg Wojciecha Burszta

1. przedmiotem badań były kultury proste

2. jak najdłuższy pobyt w wybranej społeczności

3. raz dokonana analiza kultury stawała się jej modelowym wzorem

4. badania opierały się na wypracowanych wcześniej teoriach

5. w niewielkim stopniu uwzględniono zróżnicowania wewnątrz kultury

6. nie dostrzegano związków między kulturą badacza i kulturą badaną

Polski antropolog: Malinowski

EWOLUCJA POJMOWANIA KULTUR:

- Wartościujące: (dawne )pojęcia kultury

- Niewartościujące: (współczesne)pojęcie kultury

Mówiono ze są kultury lepsze(Europa) i gorsze np. Afryka, wiele społeczeństw ogólne nie nazywano kulturami, dziś już tak się nie warosciuje gdyż każda zaspokaja potrzeby ludzi w niej żyjących.

- Atrybutywne rozumowanie kultury: jest postrzegana jako znamię ludzkości, popularna cecha charakteryzująca gatunek ludzkości

- Dystrybuowane rozumowanie kultury : posługuje się pojęciem kultury w liczbie pojedynczej i mnogiej

Natura vs kultura

Natura - łac. Nasci) określa to, co pierwotne, co powstało same z siebie

Kultura - (łac. Celere - później, cultivare - uprawić) to, co zostało stworzone przez człowieka

Różnice między kulturą i naturą

Natura - to co pierwotne i bezpośrednie, zwierzęcość, świat nie przetworzony

Kultura - nadbudowuje się na porządku naturalnym, reguły i normy, świat przetworzony.

Marcus Tullius Cycero (103-43 p. n. e ): nazwał filozofię kulturą ducha

Samuel Pufendorf - XVII w :

Johan Gottfried Herder - XVIII w: stwierdził każdy lód na ziemi posiada jakąś kulturę

Edward Burnett Tyolo - XIX w:

Kultura lub cywilizacja jest to złożona całość obejmująca wiedzę wierzenia, sztukę, prawo, moralność, obyczaje oraz wszystkie inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka.

Bronisław Malinowski - XX w. - sygnalizował w 1912 r. że nie ma kultur niższych i wyższych są tylko kultury inne. Nie powinniśmy kultur wartościować, że są lepsze i gorsze.

Cechy (zjawisk) kultury wg. Ewy Nowickiej

• kultura jest związana z człowiekiem

• jest zjawiskiem ponadjednostkowym

• jest regularna: występują zjawiska, które powtarzają się funkcjonują w świadomości społecznej

• jest zbiorem zjawisk wyuczonych: zaliczamy wszystko to ,czego w stanie jest się człowiek nauczyć

• ma wymiar czasowy: można postrzegać to w różny sposób: 1. Z jednej strony nie ma kultur wietrznych. 2. W sensie atrybutywnym pojawiła się w europie około 40- tysięcy lat temu.

• ma wymiar przestrzenny: rozprzestrzeniała się z Afryki

• jest systemem: prawo, religia, język

• jest prawidłowa: w wielu wypadkach wszystkiego wyjaśnić się nie da

• jest aparatem adaptacyjnym człowieka: dzięki kulturze człowiek znajduje się w lepszych warunkach niż inne istoty

• posiada kilka płaszczyzn ( materialną, behawioralną, psychologiczną): psychologiczne opierają się na wartościach, ideach

POJĘCIE CYWILIZACJI

XVIII w. (Francja) - cywilizacja jako przeciwieństwo barbarzyństwa

XIX. (Niemcy) - wprowadzono rozróżnienie między cywilizacja a kulturą

Samuel P. Huntington - cywilizacja jest najważniejszym kulturowym stopniem ugrupowania ludzi i najszerszą płaszczyzną kulturowej tożsamości.

Kutrura to idee i wartości

Cywilizacja to środki

Diagram obrazujący podział na hominidy i szympansy:

- 25000 000 - małpy człekokształtne

- -8 000 000 - hominidy człowiek; szympansy, goryle

Teoria liniowa ewolucja gatunku ludzkiego:

Teoria głosi, że człowiek pochodzi od: Australopithecus  homo habilis  homo erectus homo sapiens

Teoria nieliniowa

200 000 homo sapiens (człowiek współczesny, przywedrował z Afryki do Australii, Europy i Ameryki

350 000 homo neanderthalensis ( neandertalczyk)

1800 000 homo erectus (człowiek wyprostowany, potrafił podtrzymać ogień)

2 200 000 homo habilis (człowiek zręczny)

4000 000 australopithecus

6000 000 orrorin

7000 000 sahelanthropus?

Mówi sie ze na różnych obszarach w tym samym czasie mogło wystepowac kilka różnych gatunków. Wspólwystepowawanie neanderlańczyków i kromaniończyków w Europie. Wygineli około 25 tys lat temu być może przez konkurencja przybyszów z Afryki, przybyłe wraz z nimi trudności w zdobyciu pożywienia lub choroby.

Natężenie promieniowania UV a kolor skóry:

Trzy grupy (rasy) ludzkie

Europeidzi - rasa biała

Mongoloidzi - rasa żółta

Negroidzi - rasa czarna

Im wyższa szerokość geograficzna północna lub południowa tym UV jest niższe. UV jest najwyższe około równika i strefy okołorównikowej i tam mieszkają osoby o cemnej karnacji.

Epoki prehistoryczne w ujęciu czasowym

Młodszy paleolit Neolit

]------------------------------]-----------------]-----------]---------]--------------

- 40 000 - 9000 -2000 0 2000

Paleolit (gr. Palaios - dawny; lithos - kamień): starsza epoka kamienna

Neolit ( gr. Neos - nowy; lithos - kamień): epoka kamienia gładzonego

Zasiedlenie świata w okresie młodszego paleolitu.

Kiedy przybył homosapiens zaczęła się tworzyć kultura. Praktycznie cały świat był już zaludniony co stwierdzono na podstawie szczątków i wykopalisk.

Sztuka prehistoryczna:

Sztuka dotyczyła 3 tematów: zwierząt, postaci kobiet i symboli rozrodczych. Głównie rzeźbiono z kości, kamienia i gliny. We wszystkich rzeźbach postaci kobiet czesci ciała związane z płodnością były wyolbrzymione.

-Kobieta z Gagarino: Ukraina -28 000 lat p. Chr.

- Kobieta z Lespogue: Francja - 28 000 lat p. Chr

-Kobieta z Willendorfu: Austria - 25 000 lat p. Chr.

- Kobieta z Dolnich Vestonic: Czechy- 15 000 lat p. Chr.

Maria E.P.Kónig - niemiecka archeolożka w latach 60 XX wieku dostrzegła w prehistorycznych dokumentach obrazowych podstawowe pojęcia światopoglądu ludzi w okresie prehistorycznym

Maria Gimbutas - amerykanka archeolożka w głośnej pracy The Language of the Goddes (język bogini) ukazała dominującą rolę kobiety w rozwoju kultury prehistorycznej oraz wielką rolę symboliki żeńskiej w wierzeniach ludzi w tamtym okresie.

Na podstawie płaskorzeźby kobiety z Laussel wykonanej około 21000 lat p. chr. Stwierdzono ze już wówczas istniał kalendarz księżycowy, bowiem owa kobieta w reku trzyma róg z 13 nacięciami druga dłoń zaś na narządach rodnych

Inne ważne znaleziska:

- malowidła w jaskini w Altamirze w Hiszpanii

- szałasy w Niemczech tzw. Dom z gónnersdorfu około 14 tys lat p. chr. , konstrukcja wykonana z kości i gałęzi jako szkielet ścian, dach pokryty skórami, podłoga z płyt kamiennych.

Wykład 2 08.11.2009

Temat :Okres Neolitu

Neolit (9000 - 2000 p.Chr.) to epoka:

• rozwijania techniki uprawy ziemi

• dominacji matriarchalnego ładu społecznego

• najwcześniejszych kultur miejskich na różnych kontynentach.

Dwie fazy neolitu:

1. neolit właściwy - homogenność życia i kultury, matriarchat, przewaga bóstw żeńskich, egalitaryzm społeczny pokojowy charakter życia.

2. Neolit młodszy - heterogeniczność życia i kultur, patriarchat, elitaryzm społeczny, wojenne nastawienie społeczeństwa, wyższy poziom ekonomii w porównaniu z neolitem właściwym

homogenność - jednolitość

matriarchat - dominują kobiety

heterogeniczność - zróżnicowanie

Matriarchat - system społeczny stworzony i kierowany przez kobiety, pozbawiony wyraźnej hierarchi społecznej, władzy rozkazodawczej i własności prywatnej

Matrylinearność - przynależność do rodu matki, dziedziczenie w linii żeńskiej

Matrylokalność - zamieszkanie w domu matki, głowy rodu.

Badacze Matriarchatu:

1.Johann Jacob Bachofen, Das Mutterecht (1861) (historia kultury)

2.Lewis Henry Morgan (etnologia)

3.Arthur Awans, Marie E.P. Konig (archeologia)

4.Marie Gimbutas, The Language of the Goddess (archeologia)

5. Zygmunt Krzak -Polak

Vere Gordon Childe - Rewolucja neolityczna - ok. 9000 p.Chr. przełomowa faza w rozwoju ludności, nowy sposób życia.

Osiągnięcia okresu neolitu:

• Rozwój rolnictwa i hodowli zwierząt

• Możliwość prowadzenia przez ludzi osiadłego trybu życia

• Pojawienie się nowych technik leczenia ludzi

• Rozwój garncarstwa i tkactwa

• Rozwijanie umiejętności konserwowania i przechowywania żywności

• Pojawienie się pierwszych osad miejskich

• Rozwój pierwotnych cywilizacji

Plan wg którego sytuowano domy w Jerycho przypomina plaster pszczeli. Osada w Jerycho Powstała ok. 11 tys. Lat temu. Budowano domy z cegieł tworzonych z gliny, miały charakterystyczny kształt. Dach domu tworzono z gałęzi z liśćmi papirusu. Przechowywana czaszki zmarłych w domu.

Catal Huyuk (Turcja) ok. 6000 lat p. Chr. - rekonstrukcja części miasta w kształcie plastra prczelego. Nieduże domy z dwoma pomieszczeniami. Grzebano tam zmarłych pod podłogą domów. Wysoko zaawansowane było tkactwo, garncarstwo. Było dużo przedstawień byków , rogów w postaci malowideł, rzeźby, odnajdywano to w domach

Wg. Doroty Cameron - macica wraz z jajowodem przypomina kształtem bukranion (głowa byka z rogami).

Byk to: zwierze symbolujące złego Boga

W tym mieście odnaleziono dużo malowideł bogiń lub rzeźb siedzących bogiń.

Kult wielkiej bogini - świątynia w Sabatinowce (Mołdawia) ok. 5000 p.Chr.

Megality - wielkie kamienie ( z gr. Megas - wielki, lithos -kamień)

Megalityzm (5000 - 2500 lat p. Chr. ) międzykulturowy styl architektoniczny, będący wyrazem geohelijcznej religii kultu przodków i Wielkiej matki, przejawiający się w monumentalnych i prostych budowlach, głównie grobowych oraz świątynnych.

Geoholiczna: geo- ziemia helios; -słońce

Kult Wielkiej Bogini - podwójna świątynia w Ggantij (wyspa Gozao) ok. 3600 p.Chr. , świątynia w Mnajdra

Przyczyny upadku kultur matriarchalnych:

• Wraz z wynalezieniem pługa rolnictwo przechodzi w ręce mężczyzn (Z. Krzak)

• Od epoki brązu znaczenia nabierają produkcja broni i podboje

• Odkrycie ojcostwa (k.Milet)

• Słabnięcie kultu Bogini i zastępowanie bóstw żeńskich męskimi (M.Meada)

ok. 1750 r p.Ch. Kultury matriarchalne już nie istniały (J. Campbel)

Ewolucja kultury ma charakter:

• Unilinearny - jednokierunkowy

• Gradualny - związany z powolnymi zmianami

• Progresowy - przechodzenie od form niższych do wyższych, od dzikości poprzez barbarzyństwo

Ewolucjonići dążyli do skonstruowania ewolucji, kultura ich zdaniem ma charakter; unilinarny, gardualny, progresywny.

Główne fazy rozwojowe ewolucjonizmu wg. Ewy Kasprzyk:

- teoretyczny progresywizm

- Ewolucjonizm klasyczny (E.B Tylor,

- Neoewolucjonizm

Najważniejsze cele ewolucjonizmu (klasycznego);

• Wypracowanie wizji dziejów ludzkich

• Poszukiwanie genezy zjawisk kulturowych

• Stworzenie uniwersalnego modelu przekształcania się kultur

• Wypracowanie metody badawczej

Ewolucjoniści odwoływali się do metody badań porównawczych ,wychodzili z założenia że natura ludzka w różnych społeczeństwach jest podobna. Zróżnicowanie wrasta wraz ze stopniem rozwoju ludzkości

Postacie ewolucjonizmu:

Herbert Spencer -(1820-1902) -angielski socjolog filozof. Ewolucjonizm był zróżnicowany biologicznie.

Podstawowe tezy teorii H. Spencera:

1. istotą postępu jest przechodzenie od homogeniczności (jednolitości) do heterogeniczności (zróżnicowania)

2. najwyższa indywidualizacja łączy się z największą wzajemną zależnością

3. końcowym etapem ewolucji jest uspołeczniony człowiek cywilizacji - żyje w harmonijnie funkcjonalnym organizmie społezcnym

Edward Burnett Tylor (1832 - 1917) - angielki antropolog. Zakładał, że kultura stanowi atrybut człowieka

Podstawowe tezy teorii E. B. Tylora:

1. odkrycia i wynalazki są efektem racjonalnych zachowań człowieka

2. wzrost zachowań racjonalnych w stosunku do irracjonalnych świadczy o postępie kultury

3. w każdej kulturze występują elementy pochodzące z etapów wcześniejszych.

Zdaniem Tylora co ogranicza postęp jest tradycją, stanowi ona główny hamulec kultury. Tradycja jest konserwatywna. Badanie kultur jest ważna zakładał, że w każdej kulturze powstają elementy z zakresów pierwotnych.

Człowiek dzięki racjonalnemu myśleniu może się skierować ku rozwiązaniom racjonalnym i postępu cywilizacji.

Rozwój religii wg. Tylora:

• animizm (łac. animi - dusza) - dusze istnieją niezależnie od świata materialnego. Brak określonej idei bustwa.

• fetyszyzm - kiedy ludzie sprawują kontrolę za pomocą różnych przedmiotów

• totemizm- wiara że niektóre zwierzęta i rośliny mają duszę

Schemat rozwoju religii wg. J.Lubbocka:

• ateizm

• fetyszyzm

• totemizm

• szamanizm - ludzie wyrażają przekonanie, że bustwa są odległe i potężne

• antropomorfizm ( idolatria) - bogowie staja się podobni do ludzi

• teizm. - wiara boga znajdującego się poza przyrodą ale wpływa na świat, stwórca świata.

Lewis Henry Morgan (1818-1881) - amerykański badacz, prowadził szerokie badania terenowe, badał Indian i nie tylko.

Koncepcja rozwoju małżeństwa i rodziny wg. Morgana:

• promiskuityzm: pełna swoboda wszyscy ze wszystkimi

• rodzina kazirodcza: małżeństwo między braćmi i siostrami

• rodzina panualna ( swoista): małżeństwo grupowe, ograniczenie praktyk kazirodczych

• rodzina parzysta: tworzyła para zamieszkująca w ramach szerszej grupy krewnych. Rodzina ta nie miała pełnego charakteru.

• rodzina patriarchalna (poligeniczna) - wielożeństwo mężczyzna ma kilka żon

• monogamia: związek jednej kobiety i jednego mężczyzny

Rozwój społeczeństwa wg Morgana:

1. dzikość

- stan niższy człowiek wynajduje ogień i prymitywne narzędzia

- Średni - podział pracy wg płci

- Wyższy - ludzie dokonują wynalezienia łuku i strzały

2. barbarzyństwo

- stan niższy - ludzie wiodą osiadły tryb życia i uprawiają rolnictwo

- Średni - pojawia się tkactwo i elementy religii

- Wyższy - powstają świątynie i miasta pojawia się małżeństwo monogamiczne i własność prywatna

III) cywilizacja pojawia się pismo, instytucja państwowa oraz klasa społeczna

- starożytność

- współczesność

DYFUZJONIZM : zaczął się rozwijać na początku 20 stulecia

Założenia dyfuzjonizmu;

• odrzucenie ewolucjonizmu

• o procesie rozwoju stanowi dyfuzja

• wynalazek to coś wyjątkowego

• intensywność kontaktów międzykulturowych decyduje o dynamice zmian.

Dyfuzja - przenikanie elementów jednej kultury do innych kultur

Szkoła dyfuzjonizmu:

Szkoła niemiecko - austryjacka ( F. Graebner, W. Schmidt) -

Szkoła Brytyjska (G.E. Smith, W.J.Perry)

Fritz Graebner

• Zaproponował kryteria formy, ilości i ciągłości do analizy kultur.

• Dopracował pojęcie kręgu kulturowego: są to konkurencyjne ośrodki rozmieszczone w różnych punktach globu, są to ograniczone liczebnie kultury zasadnicze. Są one na tyle silne, że potrafią wpływać na inne społeczeństwa

Dyfuzjonizm brytyjski - Grafion Eliot Smith i William James Perry

- monogenetyczna teoria kultury: polega na tym, że kultura może być wynaleziona tylko raz

- teoria panegipcjanizmu

- różnorodność kultur to rezultat transmisji i regresji kulturowej.

FUNKCJONALIZM -1922 r. - kultura jest narzędziem zaspokajania ludzkich potrzeb (B.Malinowski)

Główni przedstawiciele:

Bronisław Malinowski

Alfred Redcliffe - Brown

Krytycznie odnosili się do dyfuzjonizmu.

Osiągnięcia kulturowe wg Malinowskiego

- ogół własności materialnych

- Organizacja społeczna

- Język

- System wartości duchowych.

Trzy kategorie potrzeb ludzkich wg Malinowskiego

1. podstawowe - biologiczne

2. instrumentalne - potrzeba utrzymania

3. integratywne - psychiczne, przejście od zachowania zwierzęcego do kulturowego

Amerykańska Szkoła Kultury i osobowości - konfiguracjonizm

Wskazanie relacji między kulturą a jednostką

(Ruth Benedict 1887- 1948) - amerykańska antropolożka, napisała książkę „wzory kultury”

Margaret Mead 1901 - 1978 - książka „Dorastanie na Samoa” , „Płeć i charakter” po przeprowadzeniu badań w nowej gwinei,

Wykład 21.11.2009

Temat : Czas i przestrzeń

Taniec życia inny wymiar czasu - E. Hall

Rodzaje czasu wg. Edwarda Halla

1. czas biologiczny - od narodzin aż do śmierci, związany z życiem na ziemi, uzależniony od gatunku, związany z pewnym fazowaniem (jedni są aktywni w dzień inni w nocy, biorytm jest indywidualną sprawą), fazy życia: dzieciństwo, młodzieńcze, dojrzałość, wiek średni, starość, długość życia człowieka wzrosła 2 krotnie,

2. czas osobisty - wiąże się z czasem biologicznym, jest związany z indywidualnym postrzeganiem upływu czasu, np. na wykładzie czas się wlecze na egzaminie szybko upływa. Problem przystosowania się do życia w różnej sferze czasowej.

3. czas fizyczny - Newton - czas stały, niezmienny, Einstain(teoria względności) twierdzi że gdy będziemy się poruszać z prędkością światła czas będzie zwalniał, jest związany z ruchem ciał niebieskich np. przesilenie

4. czas metafizyczny - dotyczy istoty bytu, zjawiska których w sposób racjonalny nie da się wytłumaczyć,

5. czas mikro - monochromiczny (kultury północnej europy, uporządkowany), polichroniczny (południowa Europa, Grecy, Hiszpanie, maniana nieuporządkowanie, chaos)

6. czas synchro - związany z rytmem, różnica między życiem w wielkiej aglomeracji miczasejskiej i życiem na wsi

7. czas sakralny - jest odwracalnym, powtarzalny, niezmienny - ceremonie świąt które się powtarzają, reaktualizacja mitu, ludzie tak bardzo mogą zanurzyć się w daną ceremonie religijną i czas zwykły może nie istnieć

8. czas świecki - nieodwracalny, wyznaczany przez kalendarz, upływ godzin, dni, minut, wieków

9. czas metaczas - jest tym wszystkim czym antropologowie, filozofowie, socjologowie itp. Powiedzieli o czasie

Chrześcijańska Koncepcja czasu wg. Arona Guriewicza - koncepcja została zapożyczona od Żydów, chrześcijanie nie stworzyli tej koncepcji.

1. czas historyczny i teologiczny : czas historyczny- narodziny Chrystusa, czas teologiczny: stworzenie świata

2. linearna i finalistyczna koncepcja czasu : jest to czas który biegnie, jest przewidziany koniec świata,

3. czas udramatyzowany: początek: stworzenie świata, stworzenie człowieka kulminacja: przyjęcie Chrystusa i jego męczeńska śmierć na krzyżu zakończenie: powtórne przyjście Chrystusa

Funkcjonowanie ludzi w społeczeństwie, kiedy nie mogli mierzyć czasu

• u ludzi mieszkających na wsi: dominowały cykle dzień, noc oraz pory roku

Jaques Ie Goff

- czas kupca vs czas kościoła

Kościół kontrolował czas - wyznaczał dni w których trzeba było oddać daninę, wyznaczał dni świąteczne, święta dotyczyły kupców którzy w czasie świątecznym nie mogli handlować, kościół ustalał post i co w poście można było spożywać a czego nie .

Kościół wychodził z założenia że czas należy do Boga i nie może być przedmiotem zysku

Darwinowska rewolucji w pojęciu czasu

1. w teorii Darwina nie istnieje czas ostateczny

2. bieg czasu to proces otwarty

3. czas historyczny oderwany od kontekstu teologicznego.

Temat: PRZESTRZEŃ

Sposoby działania przestrzeni:

1. Sacrum vs profanum - obszar święty - sacrum, obszar zwykły - profanum, kościół może te dwie przestrzenie rozdzielać, ludzie zachowują się inaczej gdy przekroczy próg sacrum, człowiek religijny jest rozdarty. Odróżnia obszar święty i nie święty, próg kościoła jest linią rozdzielającą te przestrzenie.

2. Kosmos vs chaos (M. .Eliade) - Kosmos - obszar poznany, społeczeństwa tradycyjne, chaos - obszar nie znany gdzie mieszkają duchy, demony. Np. w osadach to co było w górach było kosmosem, wyjście poza miasto było chaosem.

3. Niebo - ziemia- regiony dolne (trzy poziomu kosmiczne)- dzielenie przestrzeni funkcjonuje w wielu kulturach i religiach, bogowie, boginie są sytuowani wysoko, w chrześcijaństwie występuje piekło gdzie ludzie trafiają przez niegodziwe życie. Axis mundi - góra która zbliża człowieka do boga, święty słup np. posiadali germanie, różne formy może przybierać axis mundi.

4. trzy wymiary (Yi Fu Tuan): Yi Fu Tuan sądzi że ciało ludzkie jest miarą trzech rzeczy, ciało jest istotne w formułowaniu przestrzeni, człowiek wyprostowany to człowiek kontrolujący przestrzeń, człowiek leżący jest niezdolny do działania, bezbronny

1. góra (wysoko) - dół (nisko) - np. ktoś posiada wysoki statut społeczny inni posiadają niski, towar z wyższej półki, towar z niskiej półki, wyższe wykształcenie - niższe wykształcenie

2. prawo - lewo - strona prawa w wielu kulturach jest wartościowana pozytywnie niż strona lewa. Ma odniesienie do ludzkiego ciała, najważniejsze zmysły są w głowie człowieka, prawa- ludzie są praworęczni i jest to podst. Narząd którym się posługujemy w życiu, lewo ręczność wykazuje mniejsza liczba jednostek - negatywne wartościowanie np. prawy człowiek, lewy interes W krajach arabskich podanie ręki lewej jest negatywnie odbierane.

3. przód - tył - temu co z przodu nadajemy pozytywną wartość,

Związek między ciałem a miarą:

Stopa - ok. . 30 cm

Jard

Łokieć

Suburbanizacja (dezurbanizacja) - pochodzi od angielskiego słowa „Saber” czyli przedmieście . Miasta przybierają postać kręgów. 1- urzędy banki, sklepy, 2 -dzielnice w której mieszkają ludzie należący do klas niższych - 3 średniej i wyższej.

Zamknięte społeczności - ludzie majętni oddzielają się od ludzi poprzez ogrodzenia monitorowane, ochronę.

Cztery rodzaje dystansu wg. E.Halla

1. dystans intymny - wiązałby się z sytuacjami intymnymi, np. dystans w autobusie

2. dystans indywidualny - komunikujemy się z drugą osobą jest potrzebny pewien dystans, arabowie mają tendencję do skracania dystansu, słowianie również, Brytyjczycy do zwiększania dystansu np. z osobą bliższą skracamy dystans

3. dystans społeczny - np. wtedy kiedy przychodzimy do banku i chcemy wziąć kredyt, patent jest oddzielony od pracownika banku okienkiem

4. dystans publiczny np. przybliżenie się, oddalenie o kilka metrów przemawiającego. W różnych kulturach te dystanse mogą być skracane lub oddalane

Wykład 05.12.2009

Temat: Kultura masowa

Dwighta Macdonalda - amerykański badacz twierdzi że lepiej posługiwać się pojęciem kultura masowa - wytwory są wytwarzane aby zainteresować jak najwięcej odbiorców, wygenerować jak najwięcej zysków.

W społ. Indriostalne - wraz z szybkim postępem technicznym poziom życia ludzi zaczął się podwyższać.

Kultura masowa została ludziom narzucona wg. Macdonalda przez tych którzy czerpią z niej największy zysk. Według McDonalda kultura masowa jest tworem techników, wynajętych przez biznesmanów, została narzucona z góry, odbiorcy kultury masowej to bierni konsumenci.

Zjawisko aglomeracji wg Jose Ortegi y Gasseta - książka „Bunt masy”

1. grupowanie się ludzi w miastach

2. brak miejsca

3. tłum

można społeczeństwo podzielić na 2 grupy:

- masy - zbiór osób przeciętnych, przejęły pełną władzę, dyktują co pojawia się w kulturze

- mniejszości - grupy osób charakteryzujące się cechami stawiające sobie wysokie wymagania, dążą do rozwoju osobowości

Tezy Dwighta Macdonalda

1. Kultura masowa wypiera kulturę wysoką (prawo T. Greshama)- pieniądz z większą ilością kruszca wypiera ten z mniejszą ilością kruszca.

2. homogenizacja kultury(we wszystkich radiach to samo jeden cel).

3. zacieranie różnicy wieku i infantylizacja kultury - w obszarze kultury masowej możemy dostrzec to że to co jest dostępne dla dorosłych jest także konsumowane przez dzieci

4. alienacja jednostki - społ. Składa się z atomizowanych jednostek, takimi jednostkami jest łatwo kierować, alienacja jest negatywna

5. prymitywizacja kultury - np. realisty show, ktoś staje się gwiazdą ale na krótko

Prawo T. Greshama dotyczy: tego, że pieniądz o niższej zawartości kruszca wypiera pieniądz o wyższej zawartości

Edgar Morin i jego tezy dotyczące czasu wolnego:

1. czas pracy ulega skróceniu

2. czas wolny wydłuża się

3. sposoby spędzania czasu wolnego są powiązane z kulturą masową

Edgar Morin zakłada że: ludzie dziś posiadają więcej czasu wolnego niż kiedyś

Postmodernizm (post-modernism) - Frederick Jamesom użył tego terminu w 1964 r.

Ponowoczesność - Zygmunt Bauman

Era późnej nowoczesności (late modern aga) - Anthony Giddens

Modernizm=nowoczesność

Postmodernizm=ponowoczesność

.

Modernizm - formacja społeczna która pojawia się w świecie zachodnim pod koniec XVIII w , swój ostateczny kształt osiągnęła w ciągu XIX stulecia i trwała do połowy XX w.

Postmodernizm - paradygmat nowej kultury pojawił się w drugiej połowie XX w. w USA i Europie Zachodniej, a następnie w innych regionach świata.

Rozwój postmodernizmu:

- rozwój literatury

- rozwój krytyki artystycznej

90 - przekroczył granice świata zachodniego i pojawił się w europie środkowo - wschodniej, w Polsce po roku 89,

- postmodernizm wiąże się z pewnymi ideami, wartościami

Według Macieja Świerkockiego postmodernizm można łączyć:

- w aspekcie technologicznym z postindustrializmem (postindustrializmem - związany z automatyzacją, komputeryzacją, usługi staja się najważniejszą gałęzią gospodarki)

- w aspekcie socjologicznym z kulturą masową (związana jest z ekspansją mediów elektronicznych)

- w aspekcie filozoficznym z dekonstrukcją (Jacques Derrika)

Cechy modernizmu:

• racjonalizm i obiektywizm poznania

• rezygnacja z myślenia mitycznego

• (pomniejszona zostaje rola religii)

• Ład (hierarchia wartości, prymat prawdy)

• Przyjemność jest podporządkowana pracy

• Upowszechnienie edukacji

• Destrukcyjna eksploatacja zasobów naturalnych

• Kolonializm

• Rozwój totalitaryzmów

• Spychanie na margines ludzi zdefiniowanych jako „inni”

• Nierówność płci, asymetria ról kobiecych i męskich

Cechy postmodernizmu:

• Transgresja w nauce (nowe drogi poznania

• Kwestionowanie prymatu prawdy [pluralizm, wątpienie]

• Ponowoczesna utrata poczucia bezpieczeństwa

• Gloryfikacja przyjemności i konsumpcji [ hedonizm]

• Ekspansja mass mediów elektronicznych

• Ekologia i holizm

• Ruchy kontrkulturowe

• Globalizacja (amerykanizacja i westernizacja kultury)

• Przywracanie godności „Innym”

• Dążenie do równości płci.

Francuscy filozofowie łączeni z postmodernizmem:

J.F. Lyotard (1924 - 1998) - człowiek współczesny funkcjonuje …, współczesna nauka dzieli się na nowe pomysły, wygrywa ten kto do swoich poglądów potrafi przekonać jak największą liczbę osób,

J. Derrika [1930 - 2004] - łączony z dekonstrukcją {project filozoficzny, metoda czytania tekstów}. Dekonstrukcja jest skierowana przeciwko wyobraźni i myśleniu aroganckiemu. Mamy do czynienia z wieloma odczytaniami (interpretacji) tekstu., trzeba je udowodnić. Nieskończona ilość tekstu. Rozklejenie różnego rodzaju tekstu (obraz, film, sztuka ogółem).

Społeczeństwo konsumpcyjne - poglądy Zygmunta Baumana

• Ludzie są formowania do konsumpcji

• Myśli o istocie społeczeństwa , jest konsumpcyjne w głębokim znaczeniu

• Etos społeczeństwa ponowoczesnego głosi konsumuj

• Kolekcjonowanie wrażeń - dążenie do nabycia konkretnego dobra, poszukiwanie

Nowoczesność - częściowa rezygnacja ze szczęści (wolności) w imię powiększenia bezpieczeństwa

[sigmunt Freud, Kultura jako źródło cierpienia” 1930]

Ponowoczesność - kurczenie się zakresu bezpieczeństwa w zamian za przyrost szansy szczęśliwości [wolności]

[Zygmunt Bauman , ponowoczesność jako źródło cierpień, 1997]

Sulinacja popędów-są normy zachowań,są też straty w nowoczesności. Rezygnacja z bezpieczeństwa dla wolności, ludzie dążą do przyjemności np. sporty ekstremalne, używki

Metafora turystów i włóczęgów- turyści to ci którym się udało, przemieszczają się bo to najlepsza strategia życiowa. Nowe miejsce nowe możliwości, ale mogą też zyć gdzie indziej. Włóczęga to ten któremu się nie powiodło, przemieszcza się bo to miejsce nie daje perspektyw życiowych.

Największą grupę tworzą ludzie, którzy nie są świadomi swego statusu społecznego. Są pomiędzy turystami i włóczęgami, ale to nie znaczy ze nie mogą pójść za chwilę w jedną lub drugą stronę. Status społeczny jest nabyty i może ulegać zmianom.

Glokalizacja - (hybrydy tożsamościowe)- napływ zachodnich wzorców zachowań i też tradycja. Następuje zderzenie tworzą się hybrydy tożsamościowe. Tradycja przeplata się z nowoczesnością.

Wykład 06.12.2009

Temat płeć człowieka

Płeć człowieka może być rozważana w kilku aspektach:

1. biologicznym - płeć biologiczna (sex)

2. kulturowa - płeć kulturowa (gender)

3. psychologicznym - tożsamość płciowa (gender identity)

Płeć biologiczna (sex)- anatomiczne i filozoficzne różnice między ciałem mężczyzna a ciałem kobiety (A.Giddens.2004). jest stała i niezmienna, jest kształtowana przez naturę

Wyróżniamy:

1. pierwszorzędowe cechy płciowe

2. drugorzędowe cechy płciowe

3. trzeciorzędowe cechy płciowe

Płeć kulturowa (gender )- zestawy ról, zachowań, cech osobowości, przypisywane przedstawicielom poszczególnych płci oraz sposoby myślenia o kobiecości i męskości w danej kulturze.

Jest kształtowana przez kulturę i jest zmienna i w czasie i przestrzeni. To co jest normą w danej kulturze w innej może być antynormą.

Inne tłumaczenia terminu ”gender”

- rodzaj

- płeć społeczno - kulturowa

- Społeczno - kulturowa tożsamość płci

- Płeć uwarunkowana kulturowo

Tożsamość płciowa (gender identity) - sposób postrzegania siebie jako osoby posiadającej płeć .

Ona wypływa z jednej strony z biologii z drugiej strony z kultury. Tożsamość płciowa może być zmienna w czasie. ( szczególnie biorąc pod uwagę okres ponowoczesności)

Natura ----płeć biologiczna

Kultura - płeć kulturowa

Kultura + natura --- tożsamość płciowa

1.istnieją więcej niż dwie płcie biologiczne:

- żeńska

- męska

- hermafrodytyczna

2. istnieją więcej niż dwie płcie kulturowe:

- męska

- kobieca

- niektóre kultury wyróżniają trzy, cztery a nawet pięć płci.

3. istnieje więcej niż dwie tożsamości płciowe

- męska tożsamość płacowi

- żeńska tożsamość płciowa

- androgyniczna i wiele innych

Czternaście tożsamości płciowych i seksualnych wg. JudithLorber

1. heteroseksualna kobieta

2. heteroseksualny męszczyzna

3. lesbijka

4. gej

5. kobieta biseksualna

6. mężczyzna biseksualny

7. transwestytka ( kobieta która systematycznie przebiera się za mężczyznę)

8. transwestyta (mężczyzna który systematycznie przebiera się za kobietę)

9. osoba transseksualna M/K (biologiczny mężczyzna który zmienił płeć na inną)

10. osoba transseksualna K/M ( biologiczna kobieta która zmieniła płeć na inną)

11. transwestyta który jest gejem

12. transwestytka która jest lesbijką

13. transseksualista gej

14. transseksualistka lesbijka

Relacje pomiędzy płcią a charakterem wg Margaret Mead

Płeć	Amerykanin	Arapesh	Mundugumor	Tchambuli
Mężczyzna	Męski	Kobiecy	Męski	Kobieca
kobieta	kobieca	kobieca	męska	męska

Trzy modele socjalizacji płciowej wg. M. Mead

1. normalizacja ról kobiety i mężczyzn na zasadzie przeciwstawności - ostre rozgraniczenie między kobiecością i męskością

2. całkowita unifikacja płci - rezygnacja z forsowania jakichkolwiek różnic płciowych

3. stworzenie szans na realizację indywidualnych predyspozycji jednostek - większa różnorodność ról kobiecych i męskich

trzecia płeć kulturowa:

- dymorfizm płci (dychotomia płci, binaryzm płci)

- dychotomiczny system płci (system dwóch płci kulturowych)

- system poligenderowy (system wielorakich płci)

Hidżra (Indie) - to mężczyźni uważający się za kobiety(aby zostać prawdziwą Hidżra trzeba poddać się zabiegowi kastracji), one udzielały błogosławieństw nowonarodzonym dzieciom i małżonkom. Moc Hidżra pochodzi od androgynicznego bóstwa Siwa, dziś utrzymują się z żebractwa i prostytuowania się,

Fa'afafines - samoańskie słowo, które można przetłumaczyć jako „ poniekąd kobieta” lub jak kobieta . Są kimś pomiędzy kobiecością a męskością, są to biologiczni mężczyźni ubierający się jak kobiety. (ale nie są transwestytami)

Wykład 06.02.2010 r.

Temat: Formy małżeństwa i społeczne uwarunkowania małżeństwa

Formy małżeństwa:

1. Ze względu na strukturę i liczbę osób tworzących małżeństwo:

1. monogamia

2. poligynia (jeden mężczyzna ma więcej niż 1 żonę) Poligamia

3. poliandria (jedna kobieta ma więcej niż 1 męża) 

4. małżeństwo grupowe - kilku mężczyzn jest związanych z kilkoma kobietami

monogamia = monogynia = monoandria

mono - jeden

poli - wiele

andros - mężczyzna (andros - dopełniacz od aner - mężczyzna)

gyne - kobieta

poligynia - wielożeństwo (mężczyzna ma więcej niż jedną żonę)

poliandria - wielomęstwo ( kobieta posiada więcej niż jednego męża)

G.P. Murdock - ponad 850 znanych kultur, tylko 16 % zakazuje związków poligamicznych.

W Niemczech po wojnie uchwalono prawo że mężczyzna może poślubić więcej niż 1 kobietę. Chodziło o to by rodziło się więcej dzieci a szczególnie mężczyzn.

W Koreanie mężczyzna może mieć: 4 żony.

W tybecie - np. bracia poślubiają jedną żonę

2. Ze względu na miejsce zamieszkania

1. Partylokalne - zamieszkują w społeczność męża w domu jego lub jego rodziców

2. matrylokalne - w społ. żony

3. Neolokalne - mieszka poza społecznością gdzie mieszkała żona i mąż w innym miejscu

4. Bilokalne - pomieszkuje trochę w społ, męża trochę w społ. Żony

III. ze względu na wiek małżonków

1. małżeństwa osób pełnoletnich

2. małżeństwa dzieci

3. gerontokratyczne - osoba dorosła jest związana węzłem małżeńskim z dzieckiem (Syberia - kilkuletni chłopiec związany jest z dorosłą kobietą, Indianie - dziewczynka z dorosłym mężczyzną, w Indiach w niektórych rejonach)

IV. Ze względu na płeć osób tworzących małżeństwo

1. Dwupłciowe ( heteroseksualne)

2. Jednopłciowe (homoseksualne)

3. osób transseksualnych

4. małżeństwo mężczyzna z osobą transseksualną M/K

5. małżeństwo kobiety z osobą transseksualną K/M

V. ze względu na status małżonków

1. Patriarchalne - ojciec jest najważniejszy

2. Matriarchalne- matka

3. Egalitarne - matka i ojciec na tym samym poziomie

VI. Ze względu na podział obowiązków

1. Tradycyjne - ojciec pracuje zarobkowo, matka zajmuje się domem i dziećmi

2. mieszane (przejściowe) - oboje małżonków pracuje zawodowo ale większość obowiązków w domu sprawuje kobieta

3. partnerskie - oboje Pr. Zawodowo i oboje zajmują się obowiązkami domowymi

4. odwrócone - mężczyzna zajmuje się dziećmi i domem a kobieta pracuje zawodowo.

VII. Ze względu na dobór małżonków w obrębie grup społecznych

1. małżeństwa endogamiczne - nakaz poszukiwania wewnątrz danej grupy, może mieć charakter religijny,

2. małżeństwa egzogamiczne- nakaz polegający na tym ze od kobiety lub mężczyzny poszukuje partnera poza daną grupę, egzo - na zewnątrz

Społeczne uwarunkowania małżeństwa

1. Zakaz kazirodztwa

2. 2.Egzozamia (egzo - na zewnątrz, nakaz poszukiwania męża lub żony poza daną grupę, klanem, plemieniem)

3. endogamia - (Endo - wewnątrz, nakaz poszukiwania żony lub męża w ramach danej grupy, kasty, klasy społecznej, religii, zawodu)

Różne teorie wyjaśniające źródła zakazu kazirodztwa

1. odwołując się do czynników biologicznych (Siegmund Frude oraz przedstawiciele wczesnej antropologii np. Lewis Henry Morgan, Edward Westermarck)

2. akcentujące czynniki społeczne i psychologiczne ( Bronisław Malinowski - twierdzi że ten zakaz jest konieczny, ponieważ załatwiał by swój popęd z swoimi najbliższymi i prowadziło by do destrukcji rodziny, zanikły by podziały wiekowe i panował by haos, Alfred R. Radcliffe - Brown, Claude Levi - Strauss ).

Wykład 20.02.2010

Teoria pierwszego przejścia demograficznego - od rodziny wielopokoleniowej do rodziny nuklearnej(od końca XVIII w)

Teoria drugiego przejścia demograficznego - od rodziny nuklearnej do związków nieformalnych (od lat 60 XX w) Dirk van de Kaa - zauważył ze w latach 60 pojawiło się zjawisko z związków sformalizowanych do związków nieformalnych (kochabitacja, konkubinat). Zmianę spowodowało - sekularyzacja świadomości społeczeństwa, ludzie coraz mniejszym stopniu przejmują się nakazami religijnymi., podyktowane postępującą indywidualizacją członków społeczeństwa, mobilność, postępująca hedonistyczny styl życia, osiągnięcie odpowiedniego statusu społecznego, spadek dzietności, wzrastająca liczba urodzeń pozamałżeńskich,

MODELE ZWIĄZKÓW NIEFORMALNYCH

• LAT (living apart together) - żyjąc razem osobno, są ze sobą bo jest więź emocjonalna, ale nie mieszkają razem.

• DINKs (double income na kids) - bezdzietny związek dwojga pracujących; świadomie rezygnują z dzieci dla kariery

• DEWKs ( dualny emloyed with kids) - dwoje pracujących z dziećmi;

• FL (friendli lovers) - przyjacielscy kochankowie; kobieta może być związana relacją emocjonalną z kilkoma mężczyznami i każdy z nich wypełnia inną rolę.

• ZWIĄZEK WIELOKOCHAJĄCY - (wielokochający - polyamorous; skrót poly) tworzony przez osoby nie poprzestające na jednym związku, które są jednocześnie w wielu poważnych relacjach: heteroseksualnych lub innych (np. homoseksualnych)

- swing - mogą wymieniać się partnerami za obu pulną zgodą ( miekie - bez seksu, twarde - z seksem)

Cechy związków czystych (pure relationship) według A. Giddensa:

• Brak zakotwiczenia w zewnętrznych warunkach życia społecznego

• Istniejąca dla nich samych

• Refleksyjne powątpiewanie

• Oddanie

• Intymności

• Zaufanie

• Wspólna historia

Ciało jako konstrukt społeczno kulturowy

Zabiegi wykonywane na ciele

• Malowanie

• Tatułowanie

• Kolczykowanie

• Nacinanie ( skaryfikacja)

• Okaleczanie (dobrowolne i /lub związane z tradycją np. obrzezanie

• Wypalanie

• Opalanie

• Odchudzanie

• Tycie

• Budowanie masy mieśniowej

• Usprawnianie

• Depilacja, golenie, ścinanie włosów

Zabiegi wykonywane na ciele

upiększanie	zniekształcanie	usprawnianie
Malowani Tatułowanie Kolczykowanie depilacja	Rozciaganie Ściskanie Deformacja kości	Ćwiczenia sportowe Gimnastyka spa

Przyczyny modyfikowania ciała

• Społeczne - mogą być związane ze statutem społecznym, w danej kulturze pewne działania wykonywanie na ciele wskazuje np. że to jest wódz,

• Religijne i prawne - np.

• Pokazywanie odrębności - subkultury, pokazanie odrębności do przynależności do jakiegoś klanu, społeczności

• Odróżnienie się od zwierząt -

• Estetyczne -

• Praktyczne - malowanie ciała przez insektami,

• Dążenie do doskonałości -

Malowanie ciała (body painting)

Etiopia - malowanie ciała aby farba chroniła skórę.

Kultura zachodu - malowanie włosów, paznokci, twarzy

Australia - aborygeni z charakterystycznymi znakami rytualnymi, wymalowanymi na ciele

Azja - ludzie czernią zęby np. kobiety z Akho

Indie -

Tatuowanie

Nowa Zelandia ( Moarys) - zwanego moko tatuaże na męskich i damskich twarzach, jest tekstem zawierający jaka pozycję zajmuje dana osoba, występowały też na innych częściach ciała.

Przekłuwanie ciała -

Skaryfikacja - nacięcia na ciele, wykonywanych z określonych przyczyn społecznych religijnych

- kotiny - nacinanie skóry

- Skaryfikacja polegająca na ścieraniu

Deformacja Ciała

Deformacja czaszki

Włosy

---