Polityka społeczna jest to działalność państwa i innych organizacji w dziedzinie kształtowania warunków życia i pracy ludności oraz warunków społecznych mających na celu m.in. zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu i zapewnienie ładu społecznego. Składają się na nią ustrój państwa, szkolnictwo, ochrona zdrowia, opieka społeczna, polityka rodzinna, ekologia, psychologia społeczna, jednym słowem wszystkie dziedziny związane z człowiekiem. Określa ona pozostałe kategorie polityki państwa. Obowiązek prowadzenia przez władze państwowe polityki społecznej wynika z zapisów Konstytucji RP. W najbardziej ogólny sposób regułę tę formułuje art. 2, który stanowi, że Rzeczpospolita Polska jest państwem „urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”. Poszczególne przepisy ustawy zasadniczej konkretyzują ten zapis. Polityka społeczna nie jest domeną tylko jednego resortu, ale realizuje ją cały rząd, a także inne niż resort pracy i zabezpieczenia społecznego, takie jak edukacji, kultury, rolnictwa, polityki regionalnej, zdrowia.
W okresie demontowania komunizmu w latach 80-tych społeczeństwo opowiedziało się za liberalną demokracją i kapitalistyczną gospodarką rynkową. Rozwiązania ustrojowe demokracji liberalnej występującej w najbardziej rozwiniętych państwach zachodnich wywodzą się z idei rewolucji francuskiej i amerykańskiej. Jej cechami są:
- równość wszystkich wobec prawa;
- równość szans;
- wolne wybory;
- wolność prasy, radia i telewizji.

Definicje polityki społecznej

Wacław Szubert: Polityka społeczna jako celowe oddziaływanie państwowych związków zawodowych i innych organizacji, na istniejący układ zmierzających do poprawy warunków bytu i pracy szerokich warstw ludności, usuwania nierówności społecznych oraz podnoszenia kultury życia.

Julian Auleytner: Polityka społeczna jako działalność państwa i samorządowych organizacji pozarządowych, których celem jest wyrównanie szans życiowych grup społeczeństw ekonomicznych i socjalnie najsłabszych.

Cele polityki społecznej [edytuj]

Wśród wielu celów polityki społecznej możliwe jest wyróżnienie:

• bezpieczeństwo socjalne, które obejmuje zapewnienie dochodów i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego (choroba, inwalidztwo, starość, śmierć, bezrobocie)

• inwestycje w człowieka - tworzenie równych szans rozwoju ludzi, kształcenie młodego pokolenia (są czynnikiem rozwoju ekonomicznego sprawiając, że wartości socjalne uzależnione są od polityki gospodarczej)

• ład społeczny - jest podstawą stabilizacji życiowej ludzi, współpracy w osiąganiu celów, tolerancji różnic między ludźmi. Wartość pokoju społecznego rośnie wraz z osiąganiem dobrobytu i stabilizacji politycznej

• życie rodzinne - akcentowanie życia rodzinnego oznacza powrót do wartości związków między ludźmi i poczucia bezpieczeństwa na podstawie więzi emocjonalnych i uczuciowych. Wychowanie przyszłych generacji wymaga wsparcia rodzin nie tylko ubogich i nie tylko materialnego ze strony osób i instytucji.

Polityka społeczna zajmuje się każdą istotną dla organizacji życia publicznego kwestią społeczną, tj. każdym zajawiskiem, które na masową skale stanowi o braku komfortu życia społecznego i może okazać się dotkliwe dla potencjału osobowego społeczeństwa. Brak zapobiegania narastającym problemom społecznym może prowadzić do upośledzenia poszczególnych środowisk i kategorii ludności (np. marginalizacji) oraz konfliktami zakłócającymi funkcjonowanie społeczeństwa.

Etapy rozwoju polityki społecznej

Okres do lat 80. XIX wieku w polityce społecznej oznacza czas od tzw. prawa ubogich do pierwszych ustaw ubezpieczeniowych. W 1601 r. wprowadzono w Anglii pierwszą ustawę o prawie ubogich, a w 1795 wprowadzono zasiłki wyrównawcze do płac. Od XIX w. polityka społeczna pozostaje w ścisłym związku z kwestią robotniczą. Wczesnemu rozwojowi kapitalizmu towarzyszyły nierówności uderzające w godność człowieka marginalizujące ludzi bezdomnych, głodnych, bez pracy, chorych. Te kategorie osób były spychane w nieekonomiczny niebyt stąd pojawiły się wysiłki państwa na rzecz usunięcia istniejących nierówności.

Lata 1880-1930 to czas eksperymentu i poszukiwań w polityce społecznej koncentrujących się wokół znalezienia najlepszych sposobów ingerencji państwa w sprawy socjalne. Istotną rolę w kształtowaniu współczesnej polityki społecznej odegrał kanclerza Niemiec Otto von Bismarck, który był inicjatorem wprowadzenia 3 rodzajów obowiązkowego ubezpieczenia:

• ubezpieczenie na wypadek choroby (1883)

• ubezpieczenie od wypadków przy pracy (1884)

• ubezpieczenie w razie starości i inwalidztwa (1889)

Ustawy niemieckie dały silny impuls do poszukiwania najlepszych sposobów rozwiązania kwestii socjalnej, wiele krajów uznało je za rozwiązanie modelowe i warte naśladowania. Bismarck udowodnił, ze zaangażowanie państwa w sprawy socjalne jest nie tylko możliwe, ale i korzystne z punktu widzenia utrzymania porządku społecznego i poprawy położenia pracowników najemnych.

W latach 1930-1950 kształtuje się konsens wokół idei prowadzenia przez państwo polityki społecznej. To okres rozbudowy systemu świadczeń socjalnych i szeroko rozumianych usług socjalnych. Do systemu świadczeń socjalnych włączane są kolejne grupy obywateli oraz wprowadzane nowe rodzaje świadczeń. System świadczeń w pierwotnej fazie obejmował tylko robotników w niebezpiecznych branżach, następnie ubezpieczeniami objęto innych pracowników przemysłowych, potem robotników wiejskich.

W latach 1950-1975 w większości krajów wysoko rozwiniętych, nasilały się głosy krytykujące rozmiary zaangażowania władz publicznych w realizację. W tym okresie nastąpiło rozszerzenie zakresu wszystkich rodzajów ubezpieczeń społecznych i pozostałych świadczeń socjalnych, nastąpiło podwyższenie wysokości świadczeń oraz wydłużenie okresu wypłacania. W okresie nastąpił proces dyfuzji polegający na tym, że świadczenia socjalne wywalczone przez jedne grupy zawodowe stawały się punktem odniesienia dla roszczeń kolejnych grup zawodowych, przy czym poziom świadczeń uzyskany przez grupy najbardziej uprzywilejowane wyznaczały docelowy i pożądany standard o który wszystkie kolejne grupy starały się zabiegać.

Od około 1975 r. do końca XX wieku nastąpiło przewartościowanie priorytetów polityki społecznej. W większości krajów był to okres kryzysu naftowego i okres cenzury dla polityki społecznej. W okresie tym chodziło o dostosowanie systemu świadczeń socjalnych do zmniejszonych możliwości finansowych państwa. Większość zmian polegała na zaostrzeniu kryteriów korzystania ze świadczeń. Nastąpiła zmiana priorytetów w polityce społecznej na korzyść ludzi młodych i osób aktywnych zawodowo, np. rozbudowa różnych form przekwalifikowania, wyszkolenia oraz wspierania mobilności zawodowych. Przyjęto pewną strategię inwestowania w człowieka czemu towarzyszy poszukiwanie indywidualnych sfer zaspokajania potrzeb człowieka.

Zadania polityki społecznej:

zapewnienie pracy bezpiecznej, praworządnej i satysfakcjonującej i jednocześnie domaganie się dla wszystkich prawa do przedsiębiorczości, ale także ochrony tych osób, które pracę straciły.
W sferze dobrobytu zabezpieczenie przed niedostatkiem materialnym i bezradnością życiową poprzez zagwarantowanie wszystkim określonego minimum fizjologicznego i społecznego
W sferze kultury
polega na kształtowaniu wzorców osobowych poprzez system oświaty i edukacji
W sferze ładu społecznego
polega na wpływaniu na organizację życia społecznego i organizację stosunków społecznych

Cele polityki społecznej - bezpieczeństwo socjalne, które obejmuje zapewnienie dochodów i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego (choroba, inwalidztwo, starość, śmierć, bezrobocie) - inwestycje w człowieka - tworzenie równych szans rozwoju ludzi, kształcenie młodego pokolenia (są czynnikiem rozwoju ekonomicznego sprawiając, że wartości socjalne uzależnione są od polityki gospodarczej) - pokój społeczny - jest podstawą stabilizacji życiowej ludzi, współpracy w osiąganiu celów, tolerancji różnic między ludźmi. Wartość pokoju społecznego rośnie wraz z osiąganiem dobrobytu i stabilizacji politycznej - życie rodzinne - akcentowanie życia rodzinnego oznacza powrót do wartości związków między ludźmi i poczucia bezpieczeństwa na podstawie więzi emocjonalnych i uczuciowych. Wychowanie przyszłych generacji wymaga wsparcia rodzin nie tylko ubogich i nie tylko materialnego ze strony osób i instytucji.

Modele polityki społecznej:

• model liberalny - potrzeby społeczne realizowane są w ramach rynku prywatnego i w rodzinie; polityka społeczna to działania selektywne, świadczenia są z reguły selektywne,

• model redystrybucyjny - odpowiedzialność za bezpieczeństwo socjalne jednostki ponosi społeczeństwo; polityka społeczna dokonuje redystrybucji dochodów, świadczenia z reguły powszechne,

• model motywacyjny - programy socjalne nie powinny zakłócać procesów gospodarki rynkowej; polityka społeczna wykorzystuje m.in. lokalny potencjał społeczny, świadczenia z reguły zależą od statusu jednostki na rynku pracy.

Doktryny i modele polityki społecznej:

A) model marginalny (doktryna liberalna):

• Zasada „polegania na sobie”

• - każdy obywatel powinien sam rozwiązywać problemy socjalne poprzez własną przezorność, rozwagę, zapobiegliwość i oszczędność;

Główne podmioty p. społecznej to (w kolejności): jednostka, rodzina, organizacje pozarządowe, państwo (jako ostateczność)

B) model motywacyjny ( d. socjalliberalna):

• Szersza ingerencja w sprawy socjalne obywateli;

• Państwowa p. społeczna opiera się na zasadzie pomocniczości i ma charakter głównie uzupełniający względem inicjatyw oddolnych podejmowanych przez jednostki, organizacje społeczne, wyznaniowe, oraz inne osoby prawne;

• Uzależnienie prawa do pomocy i świadczeń socjalnych od statusu danej osoby na rynku pracy

• Główna forma zabezpieczenia to powszechne, obowiązkowe ubezpieczenia socjalne

C) Model instytucjonalno-redystrybucyjny (d. socjaldemokratyczna):

• Zasada „społecznej odpowiedzialności”

• - społeczeństwo a nie jednostka ponosi odpowiedzialność za zapewnienie dobrobytu i bezpieczeństwa każdemu obywatelowi;

• Dystrybucja dochodów dokonywana przez rynek jest niesprawiedliwa i powinna być oparta na kryteriach etyczno-moralnych;

Regulatorem dystrybucji dochodów jest państwo, które działa w tej sferze za pomocą systemu podatkowo-transferowego;

P. społeczna ma charakter uniwersalny i powszechny - dąży się do zapewnienia wszystkim jednostkom jednakowego dostępu do świadczeń socjalnych;

Hierarchia podmiotów p. społecznej:

• państwo, podmioty pozapaństwowe (uzupełniają działania państwa);

D) model socjalistyczny (wariant utopijny):

• Dystrybucja rynkowa jest nierówna i niesprawiedliwa, dlatego należy wytworzyć idealny twór zastępujący rynek - układ oparty na centralnym planowaniu;

• Dystrybucja dokonywana przez państwo jest najdoskonalsza i nie ma potrzeby prowadzenia polityki społecznej.

E) model socjalistyczny (wariant realny):

• Wydajność i skuteczność gospodarki centralnie planowanej nie jest wysoka, więc konieczna jest większa pomoc społeczna;

• Głównym podmiotem p. społecznej jest państwo - podmioty pozapaństwowe pełnią rolę marginalną.

Nurty w nauce o polityce społecznej:
socjologiczno-strukturalny (K. Krzeczkowski),
ekonomiczno-społeczny (S. Rychliński),
socjalno-bytowu (Z. Daszyńska - Golińska, L. Frąckiewicz),
psychologiczno-społeczny (W Szubert).
Początki współczesnej polityki socjalnej
- Niemcy XIX w.
procesy industrializacji i urbanizacji;
samoorganizacja robotników;
zmniejszanie tygodniowego czasu pracy z 78 godz. (1860/70) do 60 (1900/05);
1883 - ustawa dotycząca ubezpieczenia chorobowego robotników;
1884 - ustawa o ubezpieczeniu wypadkowym;
1889 - ustawa dotycząca zabezpieczenia na wypadek inwalidztwa i starości;
1927 - ustawa o pośrednictwie pracy i ubezpieczeniu bezrobotnych.

Potrzeba psychiczna, motywacja to stan osoby doznającej poczucie niespełnienia (napięcie motywacyjne), czyli frustrację potrzeb, działający jako czynnik motywujący, skłaniający zatem jednostkę do aktywności, które mogą tę potrzebę zaspokoić. Inaczej - odczuwalny brak czegoś, który powoduje, że podejmuje się działania zmierzające do zapełnienia tego braku. Z potrzebami wiąże się pozytywna lub negatywna charakterystyka afektywna. Niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu powoduje niemożność zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu.

Pojęcie potrzeba jest wyrażeniem mylnie używanym zamiennie z pojęciami popęd bądź instynkt.

Hierarchia potrzeb Maslowa

• Potrzeby fizjologiczne

• potrzeba jedzenia,

• potrzeba odpoczynku,

• potrzeba przyjemnych doznań zmysłowych,

• potrzeby seksualne.

• Potrzeby bezpieczeństwa wyrażają się unikaniem tego, co może przynieść śmierć lub cierpienie

• potrzeba zależności,

• potrzeba opieki i oparcia,

• potrzeba braku lęku,

• potrzeba ładu.

• Potrzeby afiliacji (przynależności i miłości, akceptacji, afirmacji); ich zaspokojenie rzutuje na sposób widzenia świata, występują w dążeniach przezwyciężenia osamotnienia, alienacji

• Potrzeby szacunku i uznania

• potrzeba potęgi,

• potrzeba wyczynu,

• potrzeba wolności,

• potrzeba respektu i uznania innych,

• potrzeba dobrego statusu społecznego,

• potrzeba sławy,

• potrzeba dominacji

• Potrzeby samorealizacji

• dążenie do rozwoju możliwości

• dążenie do realizacji celu

Kwestia społeczna

• „to konkretny problem społeczny o szczególnie dotkliwym wpływie na życie i współdziałanie członków danej zbiorowości”

• „to stan lub proces społeczny blokujący w szerokiej skali zaspokajanie podstawowych potrzeb człowieka”

Kwestia społeczna to zjawiska które:

• budzą niepokój, napięcie i prowadzą do zachowań ludzi, będących wyrazem tych niepokojów i napięć

• są długotrwałe, mają szeroki i rosnący zasięg

• kumulują się w pewnych grupach społecznych

• prowadzą do zakłóceń szerszego rozwoju społecznego

• wiążą się z niedostosowaniem instytucji społecznych do potrzeb ludzi

• źródła kwestii społecznych tkwią wewnątrz społeczeństwa, w zasadach i mechanizmach życia zbiorowego

• nie mogą zostać samodzielnie przezwyciężone przez osoby ich doświadczające

Klasyfikacje kwestii społecznych:

• podział na to, zaspokajanie jakich potrzeb jest blokowane, np.: kwestie bezrobocia, oświaty, uczestnictwa w kulturze itd.

• podział na to, czyje potrzeby są blokowane („kwestie podmiotowe”), np.: kwestia imigrantów, kobiet, dzieci, osób starszych

• podział na skale: kwestia lokalna, regionalna, państwowa, regionów świata, globalnej

• podział ze względu na dotkliwość: kwestia umiarkowana, intensywna, krytyczna /dramatyczna

Dobrobyt. Z perspektywy polityki społecznej istotnym elementem oceny dobrobyty jest subiektywna ocena własnej sytuacji, kulturowe podstawy życia, poziom dobrego samopoczucia w ramach danych warunków gospodarczych. Z takiej subiektywnej perspektywy dobrobyt jest pojęciem względnym. Odróżnia się pojęcia dobrobytu gospodarczego i społecznego. Dobrobyt gospodarczy - określa stopień zaspokojenia potrzeb ludności, które rozpatrywane są przez pryzmat ekonomicznych form ich realizacji (ekonomiści pisząc o dobrobycie mają na myśli dobrobyt majątkowy). Dobrobyt społeczny - określa stopień zaspokojenia całości potrzeb ludności, a więc także potrzeb w zakresie oświaty, opieki lekarskiej, itp. Nie jest możliwy do zakwalifikowania. Mierzenie dobrobytu odnosi się do jednostek lub większych zbiorowości. Dobrobyt społeczeństwa nie jest jednak zwykłą sumą dobrobytów jednostkowych.

Świadczenia społeczne są to środki zaspakajania indywidualnych potrzeb jednostki i rodziny, których uzyskanie nie jest bezpośrednim efektem własnej pracy. Są one podstawowym instrumentem polityki społecznej i formą realizacji- zabezpieczenia społecznego. Prawo do świadczeń społecznych mieści się w katalogu podstawowych- praw człowieka.
Świadczenia społeczne mogą mieć:
1. formę pieniężną:
renty−
zasiłki−
2. rzeczową:
sprzęt rehabilitacyjny−
świadczenia w naturze−
3. usług społecznych:
publiczna służba zdrowia−
oświata−


Główne funkcje świadczeń społecznych :
1. zabezpieczenie bezpieczeństwa socjalnego ( dostarczanie całości lub części dochodów osobom niepracującym, np. zasiłki dla bezrobotnych, oraz uzupełnienie dochodów z pracy, np. zasiłki rodzinne)
2. ochrona przed skutkami różnych rodzajów- ryzyka socjalnego- ( bezzwrotna pomoc, np. dla ofiar klęsk żywiołowych, wypadków przy pracy, w przypadku śmierci głównego żywiciela rodziny)
3. łagodzenie nierówności społecznej i wyrównywanie szans życiowych ( stypendia, bezpłatne obiady w szkołach dla dzieci najuboższych rodzin).
Świadczenia społeczne mogą mieć zasięg powszechny (np. państwowe bezpłatne szkolnictwo, szczepienia ochronne dzieci) lub, z różnych względów, ograniczony (np. prawo do emerytury uzyskuje sie pod warunkiem płacenia składek i osiągnięcia odpowiedniego wieku, bezzwrotny zasiłek z pomocy społecznej może być przyznany tylko rodzinom o bardzo niskich dochodach, zapomogi ze związków zawodowych przysługują tylko ich członkom). Świadczenia społeczne są finansowane z budżetu państwa, budżetów lokalnych, funduszy celowych, ubezpieczeniowych, zakładowych funduszy socjalnych.
Świadczenia społeczne stanowią bardzo ważną część polityki społecznej nie tylko ze względu na swoją masowość i skalę wydatków, ale z tytułu funkcji jakie spełniają, zasad ich przekazu oraz struktury odbiorców.

Świadczenia społeczne jest to przepływ pieniędzy i usług z różnego rodzaju instytucji do uprawnionych do ich odbioru osób. Do tych bezpłatnych lub częściowo odpłatnych usług socjalnych mają dostęp liczne grupy ludności, a niekiedy całe społeczeństwo. Zakres świadczeń społecznych ujmowany jest wielorako. Najczęściej zawęża się je do wypłacania rent i emerytur, różnego rodzaju zasiłków, a także do przekazu świadczeń lub usług związanych z chorobę, niepełnosprawnością czy też niezaradnością.
Jednak formy świadczeń społecznych to nie tylko świadczenia pieniężne, ale także świadczenia rzeczowe i zakładowe, usługi na rzecz usprawnionych oraz inne rodzaje świadczeń, np.: pożyczki na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, kredyty dla studentów, świadczenia alimentacyjne, bilety ulgowe (dopłata państwowa do biletów), pomoc w spłacie kredytów mieszkaniowych itp. Gromadzenie środków na świadczenia społeczne ma wymiar publiczny i odbywa się z udziałem instytucji państwowych, samorządowych lub pod ich nadzorem. Jednak wydatkowanie tych środków nie jest przeznaczone w całości na świadczenia indywidualne. Część z tych wydatków przeznaczona jest na utrzymanie i rozwój tzw. infrastruktury społecznej, a więc urządzeń, które stanowią materialną podstawę przekazu usług socjalnych i kulturalnych, np.: szpitale, sanatoria, domy pomocy społecznej, szkoły, obiekty kulturalne itp.
Obecnie w Polsce podstawową funkcją świadczeń jest funkcja zabezpieczająca., która ma zapewnić podstawy egzystencji. Sytuacja ta jest związana z rosnącą liczbą emerytów i rencistów, bezrobotnych uprawnionych do pobierania zasiłków oraz osób korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej. Obecna sytuacja gospodarcza państwa nie pozwala na eliminację świadczeń społecznych, ale zmusza do zmiany sposobu gromadzenia tych środków i ich wydatkowania. Dąży się do zwiększenia udziału własnego obywateli w świadczenia społeczne w postaci składek lub tzw. „współpłacenia” za niektóre usługi społeczne, przy jednoczesnym ograniczeniu wydatków budżetu państwa.

Zabezpieczenie społeczne:

Całokształt środków i działania instytucji publicznych, za pomocą których społeczeństwo stara się zabezpieczyć swych obywateli przed niezawinionym przez nich niedostatkiem, przed groźbą niemożności zaspokojenia podstawowych, społecznie uznawanych za ważne potrzeb;

Elementy zabezpieczenia społecznego:

1. Pomoc społeczna;

2. Ochrona zdrowia

3. Ubezpieczenia społeczne;

4. Ubezpieczenia osobowe i majątkowe ludności;

5. Rehabilitacja inwalidów;

6. Uzupełniające świadczenia społeczne ( stypendia, zasiłki dla bezrobotnych, fundusze socjalne);

Techniki zabezpieczenia społecznych:

1. Ubezpieczeniowa;

2. Zaopatrzeniowa;

3. Opiekuńcza;

Rodzaje świadczeń społecznych udzielanych w ramach systemu zabezpieczenia społecznego:

1. Ze względu na formą świadczenia:

1. Pieniężne, do których m. In. Należą:

• Zasiłek chorobowy;

• Renty rodzinne;

• Renty inwalidzkie;

• Emerytury;

• Świadczenia wypadkowe zasiłek macierzyński;

2. W naturze, które m. In. Obejmują:

• Zaopatrzenie w bezpłatny sprzęt ortopedyczny;

• Bezpłatne leki;

3. Usługi społeczne np.:

• Powszechna edukacja szkolna;

• Korzystanie z usług publicznej służby zdrowia;

• Praca socjalna;

• Usługi pielęgnacyjne;

• Korzystanie z placówek kulturalnych, sportowych, rekreacyjnych;

2. Ze względu na czas trwania:

1. Okresowe, które dzielą się z kolei na :

• Długoterminowe ( np. emerytury, renty)

• Krótkoterminowe ( np. zasiłki z ubezpieczenia chorobowego i macierzyńskiego oraz rodzinne);

2. Jednorazowe ( np. zasiłki pogrzebowe i porodowe);

3. Ciągłe ( opieka w domach pomocy społecznej)

Podstawowe filary ubezpieczeń społecznych:

1. Ubezpieczenia chorobowe;

2. Ubezpieczenia Pielęgnacyjne;

3. Ubezpieczenia na wypadek bezrobocia;

4. Ubezpieczenia emerytalno - rentowe;

5. Ubezpieczenie wypadkowe;

Zakres ubezpieczeń społecznych w Polsce:

1. Ubezpieczenia emerytalne;

2. Ubezpieczenia rentowe;

3. Ubezpieczenia w razie choroby i macierzyństwa ( ubezpieczenia chorobowe);

4. Ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych ( ubezpieczenia wypadkowe)









---