PARTIE I SYTSEMY PARTYJNE

Typy definicji partii polit.:

1. unitarne

• Podkreśla się w nich tylko 1 element, który służy za podstawę do odróżnienia partii od innych organów polit., np. doktryna, struktura wew., zamierzony cel. Wadą tego typu jest ogólnikowość, gdyż pomija ona funkcje partii w systemie polit.

2. podrzędnie złożone

• Określają one partie jako organizacje o określonej strukturze, które dążą do posiadania wpływu na władzę, lub już taki wpływ posiadają. Z tym typem definicji wiąże się niebezpieczeństwo zatarcia różnicy pomiędzy partią, a grupą nacisku. Różnica ta jest bardzo istotna, ponieważ gr. nacisku z natury nie dążą do zdobycia władzy, lecz jedynie do wywarcia wpływu na treść decyzji państwowych.

3. nadrzędnie złożone

• Najpełniej określają one charakter i istotę partii jako organizację o określonym programie i strukturze wew., zmierzającej do zdobycia władzy w państwie metodami nierewolucyjnymi.

Definicja ustawowa partii :

Najważniejszymi cechami partii wg ustawy jest : - uczestnictwo w wyborach

- uczestnictwo w życiu polit państwa

Wg nas partia polit. to wyspecjalizowana organizacja polit. posiadająca określony program, który jest podstawą do uzyskania szerokiego poparcia społ. i tą drogą do zdobycia władzy oraz maksymalizacji pozycji w systemie polit.

Elementy definicji :

• organizacja wew.

• program działania

Stanowi on wyraz ekon., polit. i ideologicznych interesów. Formułowanie programu polit. ułatwia również ustalanie celów i środków działalności polit.

• poparcie społ.

Każda partia, która w sposób nierewolucyjny dąży do zdobycia władzy musi mieć poparcie, które może mieć 2 formy : - czynne - zachodzi wówczas wtedy, gdy do partii wstępują jej zwolennicy i poprzez

aktywny udział zwiększają jej rolę w życiu polit.

- bierne - ma miejsce w czasie wyborów poprzez oddanie głosów

• władza

Geneza partii ( etapy ) :

1. partia jako ugrupowanie o strukturze rodowej ( nobilitas, factiones łączące kilka rodów pod przewodnictwem jednego rodu.

2. partia jako ugrupowanie arystokratyczne ( np. wigowie i torysi )

3. partia klubowa - powstawały one na przełomie XVIII i XIX w., a charakteryzowały się pojawieniem 3 nowych elementów :

• bardziej lub mniej rozbudowana formalna organizacja

• zręby programu polit.

• nie miały one charakteru stanowego

4. partia masowa

Charakteryzowały się one wysokim sformalizowaniem struktury organizacyjnej. Na ich rozwój wpływały formułowane wtedy ideologie i doktryny polit. inspirujące tworzenie programów. W związku z tym powstawały konserwatywne, liberalne, chrzescijańsko-demokratyczne, socjalistyczne i komunistyczne ruchy polit., które w różnym stopniu determinują dzisiejszą scenę polit.

Etapy powstawania partii polit. w Polsce :

1. okres Rzeczypospolitej Szlacheckiej

Funkcjonowały wówczas konfederacje wojewódzkie i generalne, będące związkami szlachty o strukturze rodowej. Ich podstawą było dobrowolność związku oparta na indywidualnym przystąpieniu umocnionym przysięgą. Konfederacje stanowiły element korygujący wady systemu, aktywizowały szlachtę i były przejawem bezpieczeństwa szlacheckiej demokracji.

2. okres kształtowania się ugrupowań parlamentarnych

3. powstawanie masowych partii polit.

Klasyfikacja partii polit.:

1. wg M. Webera :

• p. patronażu nastawione na zdobyciu władzy polit. dla przywódcy i na obsadzenie gł. stanowisk admin. przez swoich członków

• p. interesu, których program świadomie artykułuje określone interesy gr. społ., które to stanowią ich bazę w dążeniu do realizacji tych interesów

• p. światopoglądowe nastawione głównie na abstrakcyjne zasady, których podłożem są programy zbudowane w oparciu o określony światopogląd i które dążą do realizacji wypływającego z danego światopoglądu modelu ustrojowego

2. kryteria organizacyjne

1. wg M. Duverger :

• P. kadrowe będące ugrupowaniami o luźnej strukturze organizacyjnej, aktywizujące się jedynie w czasie kampanii wyborczych. Cechą charakterystyczną tych partii jest to, iż prawie wszystkie tworzące ją osoby są zainteresowane zdobyciem, za pośrednictwem partii, lukratywnych stanowisk w administracji centralnej lub lokalnej.

• P. półmasowe będące czymś pośrednim pomiędzy partiami kadrowymi a masowymi. Angażują oni swoich członków ( których jest zazwyczaj niewiele ) nie tylko dla celów wyborczych, ale także dla bieżących celów polit.

• P. masowe będące ugrupowaniami posiadającymi rozwinięta organizację. Pragną one wchłonąć jak najwięcej swoich wyborców w swoje szeregi, mają rozwiniętą strukturę biurokratyczną i prowadzą one systematyczną pracę partyjną. Ich cechą charakterystyczną jest tworzenie organizacji afiliowanych ( przybudówek ).

2.

• p. o genezie parlamentarnej ( powstające najczęściej w wyniku rozłamów )

• p. o genezie pozaparlamentarnej ( np. grupy zawodowe, gr. interesów ]

3.

• p. bezpośrednie - członkiem staje się przez wstąpienie do jednej z lokalnych komórek

• p. pośrednie - mają postać federacji różnego rodzaju organizacji ( np. zw. zawodowe, stowarzyszenia ), których członkowie pośrednio stają się członkami partii

4.

• p. o słabej artykulacji w których niemal nic z ich organizacji i procedur wew. nie jest dokładnie unormowane, a swą działalnością opierają się na zwyczajach i praktyce polit.

• p. o silnej artykulacji, gdzie cała organizacja wew. jest dokładnie i szczególnie unormowana w statucie, zaś wszystkie okoliczności są z góry przewidziane i znajdują się dla nich bezpośrednie regulacje

5.

• partie oparte na zasadzie wew. demokracji, nie tylko demokracji procedury, ale również o dużym zakresie autonomii organów terenowych, którym przysługuje prawo podejmowania ważnych decyzji personalnych

• partie scentralizowane

3. kryteria ideologiczne i programowe

1. rodziny polit.

• p. liberalne i radykalne

• p. konserwatywne

• p. chłopskie

• p. socjaldemokratyczne i socjalistyczne

• p. komunistyczne

• p. regionalne i etniczne

• p. skrajnie prawicowe

• p. ekologiczne

2. inne dychotomie

• p. pracodawców i pracobiorców

• p. burżuazyjne i robotnicze

• p. antyklerykalne i p. społ. nauki Kościoła

• p. miejskie i wiejskie

• p. rojalistyczne i republikańskie

• p. regionalne i etniczne

3. stereotypy doktrynalne wg Jamroza

• konserwatywny

• liberalny

• socjaldemokratyczny

Prawicowość i lewicowość partii polit.

Pochodzenie tej terminologii usytuowane jest w czasie Rew. Franc. Walka toczyła się wówczas pomiędzy zwolennikami zachowania stanu ówczesnego wspieranych przez arystokrację i hierarchię kościelną a mieszczaństwem i ludem. Prawica oznaczała wówczas orientację konserwatywną opowiadającą się za utrzymaniem przywilejów, tradycji i ładu społ. lewicowość natomiast oznaczała dążenie do powiększenia obszaru wolności i równości. W rozumieniu oświecenia lewicowość oznaczała zaś autorytet rozumu i nauki w przeciwieństwie do wiary i tradycji.

Dzisiaj lewica tworzy ukształtowany hist. stereotyp doktrynalny oparty na idei równości, społ. roli państwa jako podmiotu dokonującego redukcji tejże nierówności, poprzez redystrybucję dochodu społ., oraz uspołecznienie podstawowych gałęzi gospodarki. Prawica zaś opiera model społeczeństwa na idei wolności jednostki, która jest podstawą naturalnego, niekierowanego odgórnie modelu społeczeństwa, w którym nierówności społ. są naturalnym rezultatem funkcjonowania mechanizmów opartych na swobodnej konkurencji podmiotów w sferze polit. i ekon. Rola państwa sprowadza się do ochrony owych naturalnych podstaw społ., czyli wolności polit. i ekon. Jednostki, zabezpieczenia mechanizmów konkurencyjnych, ochrony porządku i bezpieczeństwa zew. oraz wew.

Funkcje partii polit.

Partia polit. funkcjonuje w ramach systemu polit., a zatem partie mogą być funkcjonalne lub dysfunkcjonalne w stosunku do danego systemu. Funkcjonalność zakłada zdolność do współdziałania z innymi składnikami systemu, co w przypadku partii oznacza pełny i nieskrępowany udział w procesie polit. poprzez udział w wyborach, tworzenie rządu, czy poprzez sprawowanie władzy. Dysfunkcjonalność oznacza zaś, ze dana partia odrzuca propozycje i możliwości współpracy ograniczając się jedynie do przygotowywania przewrotu zbrojnego, czy też do rewolucji.

Koncepcje funkcji partii polit. :

1. sensu stricto

• artykulacja potrzeb

• rekrutacja polit.

• fun. wyborcza

• fun. rządzenia

2. sensu largo ( określają zadania partii )

• wyłaniają elity władzy w państwie

• kształtują opinię publiczną

• formułują określone doktryny i programy polit.

• stanowią forum legalnej władzy i pokojowego ścierania się poglądów i programów

• są czynnikiem integracji społ. w sferze życia polit.

• artykulacja potrzeb i interesów

Wiąże się ona z ujawnianiem, formułowaniem, hierarchizowaniem i reprezentowaniem przez partie polit. preferencji odpowiednich grup społ. będących zwolennikami tych ugrupowań.

Konfliktowe teorie społeczeństwa podkreślają rolę istotnych w różnych okresach rozwoju społeczeństwa dychotomii społ. A więc na rozwój partii oddziaływają następujące podziały społ. :

• centrum - peryferie

• państwo - Kościół

• rolnictwo - przemysł

• właściciele - robotnicy

W związku z realizacją opisywanej funkcji możemy wyodrębnić funkcję ekspresyjną, a więc wytwarzanie retoryki służącej do przekładania kontrastu w strukturze społ. i kult. na postulaty działań. Czyli jest to ekspresja odzwierciedlająca te postulaty.

• fun. wyborcza

Możemy wyróżnić 2 składniki tej funkcji :

1. selekcja kandydatów na wybieralne stanowiska

Wyróżniamy 4 typy nominacji kandydatów :

• nieuregulowany ( żywiołowy ) - występuje najczęściej w postaci nieformalnych poufnych umów czy

porozumień między działaczami partii, w wyniku których następuje wysunięcie

kandydata przez określoną grupę działaczy, lub zgłoszenie kandydatury przez

zainteresowanego ( nominacja horyzontalna polityków )

• przez organy lokalne - jest on przejawem demokratyzmu w partiach, ponieważ statutowe

wyznaczanie przez instancje lokalne zwiększa stopień podmiotowości tych

organów ( typ ten występuje w nowoczesnych partiach masowych )

• przez organy centralne - jest on wyrazem centralizmu i zaprzeczeniem typu poprzedniego

( występuje on w partiach faszystowskich i w większości partii systemów

autorytarnych )

• przez członków partii - najbardziej demokratyczny, chociaż rzadko spotykany. Może się on

przejawiać w 2 formach : - bezpośrednia ( np. USA )

- pośrednia ( desygnowanie kandydatów przez specjalnie w tym celu

zwołane wyborcze zjazdy kandydatów, lub przez konwencje,

gdzie mają miejsce przetargi i kompromisy wokół

poszczególnych kandydatów )

2. formułowanie programu wyborczego

Można mieć atrakcyjny program, zwycięstwo wyborcze zależy jednak od szerszego kontekstu, np. stan państwa w którym odbywają się wybory i jego gospodarka. Zła sytuacja społ.-gosp. sprzyja formułowaniu haseł demagogicznych, które nie tworzą klimatu na prowadzenie merytorycznej kampanii, pozbawionej wpływów emocjonalnych. A więc program jest rzeczowy, wówczas wtedy gdy sytuacja społ.-gosp. jest dobra.

Wyróżniamy 2 procedury tworzenia programu :

1. opracowywanie programu wyłącznie, lub w gł. mierze przez indywidualnych kandydatów

Model ten jest charakterystyczny dla klasycznych partii komitetowych, które jako całość albo nie posiadały swojego programu wyborczego, albo ograniczały się do kilku najogólniejszych haseł ( procedura ta odpowiada tym partiom, które są słabo zorganizowane i o małej dyscyplinie partyjnej ).

2. poszczególni kandydaci mają tylko objaśniać i propagować program, nie maja prawa zaś zmieniać go „na własną rękę” ( jest to sytuacja charakterystyczna dla partii dojrzałych organizacyjnie i ideologicznie )

Do form oddziaływania propagandowego zmierzającego do propagowania swoich kandydatów zaliczymy

• programy w wydaniu broszurowym

• programy w formie druków ulotowych

• reklamówki radiowe i telewizyjne

• prasa, afisze, plakaty

• mityngi

Strategie wyborcze partii :

1. taktyka partyjności

2. taktyka silnego kontrastu ( w ramach tej strategii na plan I partia wysuwa swoich najbardziej znanych i popularnych polityków, lub kandydatów podkreślających swoje wysokie kwalifikacje, szczególnie na tle innych ).

3. Taktyka różnicy ideologicznej ( jest ona podobna do powyższej, tylko eksponuje różnice ideologiczne co w konsekwencji sprzyja polaryzacji ideologicznej, zwłaszcza przy bipolarnym rozkładzie preferencji elektoratu )

4. wybory 1 zagadnienia

5. stworzenie pozytywnego wrażenia o kandydatach własnej partii

6. stworzenie negatywnego wrażenia o kandydatach partii przeciwnej

7. strategia budowy koalicji ( jest uważana za skuteczną jedynie przy znacznej sfragmentaryzowanej scenie polit., gdzie polaryzacja wśród partii prawicy lub lewicy przyczynia się zwykle do rozbicia głosów elektoratu o podobnych preferencjach )

8. strategia budowy organizacji ( wiąże się ze skupieniem wokół partii licznych organizacji afiliowanych )

• fun. rządzenia

Jest ona realizowana przez partię w dwojaki sposób : poprzez samodzielne lub w koalicji objęcie kierownictwa państwa, albo poprzez kontrolę rządów w roli opozycji polit. Empirycznym miernikiem fun. rządzenia jest ustalenie zakresu partycypacji poszczególnych ugrupowań w rządach, oraz określenie zakresu odpowiedzialności polit. mierzonego procentem czasu w jakim dana partia obsadzała stanowisko premiera, oraz liczbą kierowanych przez siebie resortów.

I_p = g_p/G I_p - indeks partycypacji

g_p - liczba gabinetów w których uczestniczy dana partia

G - suma gabinetów w badanym okresie

I_op = p/P I_op - indeks odpowiedzialności polit. dla stanowiska premiera

p - liczba miesięcy w których dana partia obsadza stanowisko premiera

P - liczba gabinetów w danym okresie

I_om = m/M I_om - indeks liczby kierowanych ministerstw

m - liczba ministerstw obsadzonych przez daną partię w badanym czasie

M - ogólna liczba ministerstw w badanym okresie

Obsadzanie niższych stanowisk przez partię rządzącą umożliwia realizację linii polit. w państwie. Wiąże się to z modelem upolitycznienia aparatu państwowego, któremu przeciwstawia się często modela apolityczności w biurokracji państwowej. Partie opozycyjne zaś poza przygotowywaniem się do następnych wyborów podejmują próby włączenia się do współrządzenia państwem. Wywieranie wpływu na bieżącą politykę państwa określamy terminem krytyki korygującej.

Instytucjonalizacja partii polit.

Sposoby tworzenia partii polit. :

1. koncesyjny

Polega on na tym, że odpowiedni organ państwowy udziela koncesji na działanie partii polit., jednakże pod warunkiem spełnienia wymogów przewidzianych w ustawie. Udzielenie koncesji jest z reguły uwarunkowane samodzielną decyzją organu koncesyjnego, zaś na odpowiedź odmowną nie przysługuje zażalenie do organu wyższego szczebla. Jest to system uważany za niezgodny z ideami państwa demokratycznego i dopuszczalny jest tylko w sytuacjach wyjątkowych.

2. Administracyjny

Występuje w sytuacji, gdy odpowiednie organy administracji państwowej sprawują nadzór nad działalnością partii polit. na zasadach podobnych jak w przypadku stowarzyszeń. Działalność partii polit. jest w takim przypadku ściśle reglamentowana, zaś wszelkie oznaki zbytniej niezależności są szybko likwidowane.

3. rejestracyjny

Polega na uznaniu wszelkiej swobody tworzenia i działania partii polit., które po złożeniu wniosku i spełnieniu wszelkich warunków formalno-pr. zostają zarejestrowane, przez co uzyskują osobowość pr. Odmowa rejestracji może nastąpić wyłącznie z powodów określonych prawem i można ją zaskarżyć.

Ustawa o partiach polit.

• z 28-VII-1990

• z 27-VI-1997

• Jakie zmiany wprowadza nowa ustawa ?

• rozszerzono zakres ustawowej regulacji elementów pozycji pr. partii polit.

• określono strukturę wew. i zasady działania partii

• finansowanie w statutowej działalności partii jest sponsorowane ze środków publicznych

• ograniczenie możliwości prowadzenia działalności gospod.

• określono treść i tryb składania przez partie polit. sprawozdań finansowych

• określono zasady postępowania w sprawie stwierdzenia sprzeczności z konstytucją

• Definicja ustawowa partii

Dobrowolna organizacja występująca pod określoną nazwą, stawiająca za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.

• Członkostwo w partii

Członkiem partii może być każdy obywatel Polski, który ukończył 18 lat.

• Wpis do ewidencji partii

Partia może zgłosić wpis do ewidencji niezwłocznie, jeżeli zgłoszenie jest zgodne z przepisami prawa.

• Źródła finansowania partii

• składki

• darowizny, zapisy i spadki

• dochody z majątku

• dochody ze zbiórek publicznych

• dochody z działalności gosp. ( mogą być zarówno w formie spółdzielni, lub udziały w spółkach za wyjątkiem spółek z udziałem skarbu państwa )

Partia nie może przyjmować dotacji od podmiotów zagranicznych.

• Rodzaje dotacji

• podmiotowe - uzyskiwane w związku z wydatkami wyborczymi

• celowe - kierowane na działalność statutową, ale tylko jeśli okręgowa lista uzyskała 3% ważnych oddanych głosów

• Postępowanie o stwierdzenie sprzeczności celów i 1działalności partii z konstytucją

Jeżeli Tryb. Konstytucyjny wyda orzeczenie o sprzeczności celów i działalności partii z konstytucją, wówczas Sąd Okręgowy w Warszawie wydaje niezwłocznie postanowienie o wykreśleniu wpisu partii z ewidencji, które to postanowienie nie podlega oskarżeniu.

Ewolucja prawnej instytucjonalizacji partii.

1. W oparciu o teorie Medinsona i Washingtona uważano, że partie są instytucjami zniewalającymi człowieka. Toteż do końca XIX w. prawo nie ingerowało w istnienie i działalność partii polit. Uważano też, że regulacje pr. w działalności partii mają charakter antydemokratyczny i stanowią one zagrożenie dla demokracji oraz wolności. A więc przynależność od partii traktowana była jako domena prywatnej działalności jednostek, która nie miała większego znaczenia, w które prawo nie ingerowało, za wyjątkiem spraw karnych.

2. Nowy etap rozpoczął się po II woj. św., jednakże specjalne ustawy odnoszące się tylko do partii polit. pojawiły się dopiero w latach 60-tych i 70-tych.

Sytuacja pr. partii polit. w Polsce po II woj. św. aż do 1976 r. była uregulowana jedynie aktami normatywnymi o charakterze szczegółowym, nierzadko niskiej rangi. Na podkreślenie zasługuje zwłaszcza umieszczenie relacji odnoszących się do partii polit. w kolejnych ordynacjach wyborczych, oraz w regulaminach sejmowych. Natomiast w zakresie przedmiotowym tych regulacji znalazła się m.in. pr.-karna ochrona mienia i dóbr niematerialnych partii oraz ich funkcjonariuszy, zwolnienia od niektórych obowiązków powszechnych, udział w składzie niektórych ciał kolegialnych. W 1976 r. zarysowała się uprzywilejowana rola PZPR, ale nie w państwie, jedynie w budowie socjalizmu. Przepisy określiły także wzajemne stosunki między PZPR, ZSL i SD w ramach Frontu Jedności Narodu. W stosunku do PZPR użyto terminu partia, natomiast w stosunku do ZSL i SD - stronnictwa, unikając zdefiniowania tych terminów. W 1985 r. umieszczono termin partia w ordynacji wyborczej do rad narodowych i do sejmu.

Partie w konstytucjach

Jest to zjawisko nowe, pojawiające się po II woj. św. i podkreślające przede wszystkim zasadę wolności w tworzeniu partii polit. uregulowania te wskazują na gł. funkcję partii określone przez mnie wcześniej jako funkcje sensu stricto ( funkcja rządzenia, wyborcza, itd. )

Partie w ustawodawstwach

Jest to zjawisko jeszcze nowsze, gdyż pierwsze tego typu ustawy pojawiły się dopiero w latach 60-tych, np. :

• austriacka ( 1975 )

• bułgarska ( 1990 )

• fińska ( 1969 )

• hiszpańska ( 1978 )

• niemiecka ( 1969 ) Uzupełnić ( podać definicje tych partii )

Każda partia w różnym stopniu określa minimalną liczbę członków założycieli, różne są też instytucje rejestrujące partie, a także różny jest poziom klauzuli zaporowej. O rozwiązaniu partii polit. mogą decydować następujące organy :

• Tryb. Konstytucyjny ( Polska, Niemcy )

• Sąd Najwyższy ( Bułgaria )

• Minister Sprawiedliwości ( Finlandia )

• właściwy organ sądowy ( Hiszpania )

Finansowanie partii polit.

Możemy wyróżnić 3 formy finansowania :

• finansowanie z budżetu państwa

• dochody uzyskiwane z własnej działalności i majątku

• świadczenia osób prywatnych i prawnych oraz grup interesów

Argumenty „za” i „przeciw” finansowaniu partii polit. z budżetu państwa :

Za :

• zapobieganie przekształcania się partii w pogoni za majątkiem w dochodowe przedsiębiorstwa

• uwalnianie partii spod nacisku zorganizowanych interesów partykularnych, czyli obrona przez skorumpowaniem

• wyrównacie szans partii w systemie partyjnym, zwłaszcza tam, gdzie w ustawodawstwie występuje ochrona mniejszych partii

• stworzenie partiom finansowej gwarancji dla ich stałej działalności polit.-organizacyjnej

• stabilizacja systemu partyjnego w którym mogłyby utrzymać się tylko te partie, które posiadają, dzięki datacjom z budżetu państwa, stały i prężnie działający aparat partyjny umożliwiający odnoszenie sukcesów w rywalizacji wyborczej.

Przeciw ( może doprowadzić do )

• osłabienia opozycji w systemie partyjnym

• petryfikacji ( utrzymania ) status quo w systemie partyjnym

• umożliwienia organom państwowym pewnej ingerencji w wew. sprawy partii poprzez zobowiązanie partii do składania sprawozdań finansowych

• wzmocnienia procesów etatyzacji partii polit.

• zmniejszenia się stopnia zorganizowania partii polit. w sytuacji , gdy ich działalność w mniejszym stopniu jest uzależniona od wsparcia finansowego jej członków

• niebezpieczeństwa wzmocnienia partyjnej biurokracji kosztem członków partii

System partyjny

• formy i warunki współpracy lub rywalizacji partii polit. w walce o zdobycie władzy polit., albo w jej prawowaniu

Tendencje systemu partyjnego :

• tendencja do ograniczania systemu partyjnego do stosunku miedzy samymi partiami

• tendencja do utożsamiania systemu partyjnego z pojęciem systemu polit. lub ustroju polit. państwa

W naszym rozumieniu w skład systemu partyjnego wchodzą wyłącznie partie polit. funkcjonalne w stosunku do systemu, z pominięciem innych różnego rodzaju organizacji społ., których oddziaływanie nie stwarza nowych jakościowo treści i programów polit., zwiększa zaś zakres intensywności oddziaływania na państwo tej czy innej partii polit. W systemie partyjnym mogą więc działać jednie partie legalnie działające, które opierają swoją wew. strukturę oraz metody działania na zasadach demokratycznych.

Typologie systemu partyjnego :

1. podział klasyczny ( wg ilości partii ) :

• dwupartyjne

• wielopartyjne

• jednopartyjne

2. wg kryterium jakościowego

• oparte na zasadzie konkurencyjności ( swobody tworzenia i działania partii )

• nie dopuszczające konkurencyjności

Płaszczyzny ograniczeń konkurencyjności :

• delegalizacja jakiejś partii w systemie

• niedopuszczenie jakiejś partii do udziału w wyborach, lub taka manipulacja ordynacją wyborczą, która obniża szansę niektórych ugrupowań

• trwałe wykluczenie partii z udziału w rządach, pomimo iż jest reprezentowana w parlamencie

3. -//-//-//-

• hegemoniczny, w którym 1 partia zostaje u sterów rządów przez czas dłuższy

• zmienny, charakteryzujący się częstą zmianą partii u steru rządów

4. -//-//-//- ( związany z weberowskim podziałem na partie światopoglądowe i pragmatyczne )

• pragmatyczny - partie walczą ze sobą przy pomocy argumentów nie ideologicznych, a więc przy pomocy haseł programowych, alternatyw personalnych, co nie wyklucza, że mogą mieć swoją ideologię

• ideologizowany - konkurencja między partiami opiera się na różnicach ideologicznych, które są gł. argumentem walki

5. wg kryterium relewantności i liczby partii

Partie relewantne są istotnymi partiami dla funkcjonowania całego systemu partyjnego, gdyż mogą one zmienić jego charakter i kierunek ewolucji. Czasem poziom relewantności wyznacza się poprzez przekroczenie klauzuli zaporowej.

Testy relewantności :

1. potencjał koalicyjny partii

2. potencjalna możliwość użycia szantażu polit.

Partia zostaje uznana za relewantną, bez względu na rozmiar, jeżeli znajduje się w pozycji umożliwiającej wpływanie na kształt jednej z możliwych koalicji parlamentarnych.

6. wg kryterium poparcia wyborczego dla partii dużych i małych

• systemy partii wielkich, gdzie partie wielkie uzyskują około 80% głosów

• systemy małych partii, gdzie partie małe uzyskują ponad 60% głosów ( np. w Polsce w sejmie I kadencji, gdzie wszystkie partie były małe )

• pośrednie systemy partyjne

• systemy przejściowe

7. Kryterium ilościowo-jakościowe oparte na zmiennej liczby partii i ich rozmiarów w ramach systemu partyjnego ( Blondel )

• system 2-partyjny

• system 2 i ½ -partyjny

• system wielopartyjny z partią dominującą

• system wielopartyjny bez partii dominującej

8. Sobolewski podzielił systemy na :

• 2-partyjne

• wielopartyjne

1. systemy rozbicia wielopartyjnego

2. systemy wielopartyjne ustabilizowane ( 2-blokowe )

3. systemy kooperacji partii ( rywalizacja jest widoczna jedynie podczas wyborów )

4. systemy partii dominującej

Funkcje systemu partyjnego

1. polit.

• stanowi forum legalnej walki o władzę

• jest mechanizmem umożliwiającym organizację wyborów

• integruje i aktywizuje politycznie społeczeństwo

• umożliwia formowanie ośrodków władzy i wyłanianie ekip rządzących

2. kult.

• stanowi forum kształtowania opinii publicznej

• rozwija kulturę polit. społeczeństwa

• wpływa na kulturę polit. klasy rządzącej

Partie w systemach polit.

W systemie polit. wyróżnia się kilka podsystemów:

1. instytucjonalny

Partie polit. występują obok innych organów społ., gr. interesu, organów władzy państwowej, administracyjnej, rządowej i instytucji samorządowych.

2. regulacyjny

Występuje tu ogół norm regulujących stosunki społ. i polit. Zasady i normy regulujące stosunki między partiami oraz relacje między nimi a innymi elementami systemu polit. są zawarte w prawie wew. partii oraz w prawie państwowym. Na funkcjonowanie partii wpływa również szeroko pojęte podłoże kult. danego społeczeństwa, kultura polit.-pr. tradycje narodowe oraz świadomość społ.

3. funkcjonalny

Składa się z pewnego rodzaju ról wypełnianych przez poszczególne elementy struktury systemu polit.

4. komunikacyjny

Najistotniejsze są w nim relacje między partiami polit. oraz miedzy nimi a gr. interesu i aparatem państwowym.

Kategorie i zależności te uzyskują odmienne treści w zależności od reżimu polit., rozumianego jako sposobu rządzenia, czyli ogółu metod stosowanych przez aparat państwowy w stosunkach ze społeczeństwem, zasad organizacji aparatu państwowego oraz struktury terytorialnej państwa.

Partie polit. w systemie demokracji

Pojecie demokracji uwzględnia 2 wymiary:

• kontestacja - czyli konkurencja w postaci opozycji

• uczestnictwo - jaka część społeczeństwa bierze udział w życiu polit.

Pierwszoplanową rolę w systemie demokratycznym odgrywa zaś partia polit.

Co oznacza idea rządów partii?

1. W ramach wspólnoty polit. istnieje rywalizacyjny system partyjny, co jest konsekwencją zasady dopuszczającej swobodę tworzenia partii polit. Ten rywalizacyjny model systemu zarówno wynika z wartości demokracji liberalnej, jak również tę demokrację determinuje.

2. Wolność polit. wyboru oraz prawo opozycji do proponowania alternatywnych rozwiązań.

3. W ten sposób wyłoniona władza państwowa posiada demokratyczną legitymację, gdyż władza ta zastała powierzona partiom zawdzięczającym swoją pozycję wyborczej aprobacie.

4. Istnieje grupa polityków lojalnych wobec partii i odpowiedzialnych przed elektoratem, która to grupa zajmuje szczególną rolę w procesie społ.-polit. przetargów i negocjacji.

Partia w systemie autorytarnym

Cechą systemu autorytarnego jest występowanie ograniczonego pluralizmu polit., gosp., kult.

Ograniczenia te są prawne lub faktyczne, znaczne lub nieznaczne, dotyczące grup polit lub ekon. W porównaniu z demokracją odmienny jest tu charakter uczestnictwa i kontestacji. Niektóre reżimy autorytarne instytucjonalizują uczestnictwo polit. w ograniczonej liczbie grup i instytucji, niekiedy nawet popierając aktywne ich powstawanie. Wbrew częstym deklaracjom o jedności elity rządzącej wspomniany pluralizm implikuje nieformalne współzawodnictwo o władzę. Wartością najwyższą dla autorytarystów jest silne i niezawisłe państwo, ważniejsze od społeczeństwa, narodu i jednostek. System partyjny oparty na zasadzie konkurencyjności, podważający solidaryzm społ. jest uważany za czynnik dezintegrujący ideę państwowości. Partia autorytarna nie jest jedynym podmiotem artykulacji żądań polit., rekrutacji polit., czy innych funkcji. Jest najczęściej szkieletową organizacja drugorzędnych biurokratów, jest tylko jednym z elementów pluralizmu władzy, jeszcze jedną gr. nacisku, jednym z kanałów przez który różne gr. interesu próbują znaleźć dostęp do władzy, jest jedną z płaszczyzn rekrutacji elity.

8

---