Kości obręczy kończyny górnej.
U wyższych ssaków prawa i lewa obręcz kończyny górnej czyli obręcz barkowa składa się na ogół z obojczyka i łopatki. Obręcz przylega z zewnątrz klatki piersiowej, jest ruchoma we wszystkich kierunkach i stanowi pierścień niekompletny, otwarty z przodu i z tyłu. Otwór przedni wypełnia rękojeść mostka, otwór tylny jest niewypełniony.
Obojczyk (clavicula) jest mocną w kształcie litery S kością długą, położonych pośrednio pod skórą stanowi wyraźną granicę między szyją a klatką piersiową. Biegnie obustronnie od górnego końca mostka przylegając swym końcem bocznym do wyrostka barkowego łopatki. Na obojczyku odróżniamy część środkową i dwa końce: przyśrodkowy skierowany do mostka i boczny skierowany ku łopatce.
Część środkowa w odcinku przyśrodkowym jest wygięte do przodu, w bocznym ku tyłowi, odcinek boczny stopniowo spłaszcza się w kierunku od góry ku dołowi.
Na powierzchni dolnej wyróżniamy: wycisk więzadła żebrowo obojczykowego (impressio ligamentum costoclawicularis), guzek stokowaty (tuberculum conoideum), kresę czworoboczną (linea trapezoidea), objęte dawniej jedną nazwą guzowatości kruczej (tuberositas coracoidea).
Koniec mostkowy jest zgrubiały i kończy się powierzchnią stawową mostkową pokrytą chrząstką włóknistą która przylega do wcięcia obojczykowego mostka.
Koniec barkowy jest spłaszczony w kierunku od góry do dołowi zakończony bocznie małą powierzchnią stawową pokrytą chrząstką włóknistą
Łopatka (scapula) jest płaską cienką, trójkątną kością, która przylega do ściany grzbietowej klatki piersiowej. Stanowi część tylną obręczy; kąt boczny wystaje nad klatkę piersiową, brzeg przyśrodkowy ciągnie się od drugiego do siódmego biegnąc równolegle do płaszczyzny pośrodkowej. Jest zawieszona swobodnie między mięśniami, tylko bocznie połączona stawowo z obojczykiem i kością ramienną. Na przedniej powierzchni żebrowej lekko wklęsłej, przebiega kilka lini chropawych tzw. kres mięśniowych.
Powierzchnia grzbietowa (facies dorsalis) czyli tylna jest wypukła; silnie wystający grzebień łopatki dzieli ją na dwa zagłębienia: górne mniejsze i głębsze zwane dołkiem nadgrzebieniowym oraz dolne znacznie większe i płytsze.
Grzebień łopatki (spina scapulae) rozpoczyna się na powierzchni grzbietowej staje się węższy i przechodzi w płytę kostną o powierzchni górnej i dolnej. Brzeg ten przedłuża się w silny wyrostek barkowy. Szeroki wolny brzeg grzebienia ma dwie wargi do przyczepów mięśni.
Wyrostek barkowy (akromion) wystaje nad boczny kąt łopatki. Na jego brzegu przyśrodkowym znajduje się mała powierzchnia stawowa do połączenia z obojczykiem.
Brzeg przyśrodkowy albo kręgosłupowy jest najdłuższy cienki. Możemy na nim odróżnić dwie podłużnie biegnące wargi przedni i tylną.
Brzeg górny jest cienki i ostry bocznie kończy się małym wcięciem łopatki krótkie więzadło poprzeczne łopatki zamyka je od góry tworząc otwór przez który prechodzi nerw nadłopadkowy.
Brzeg boczny albo pachowy rozpoczyna się u góry od brzegu dolnego wydrążenia stawowego, które tworzy panewkę stawu ramiennego ciągnie się skośnie ku dołowi d kąta dolnego. Poniżej panewki znajduje się guzek podpanewkowy.
Kąt górny znajduje się u brzegów dolnego i przyśrodkowego.
Kąt dolny utworzony z brzgu bocznego i przyśrodkowego.
Kąt boczny jest ścięty ma dużą powierzchnie, wydrążenie lub panewkę stawową pokrytą chrząstką szklistą. Nad panewką jest guzek nadpanewkowy.
Wyrostek kruczy (processus coracoideus) biegnie od brzegu górnego między panewką a wcięciem łopatki jest gruby, okrągławy i biegnie najpierw do przodu i ku górze, zakrzywia się haczykowato kończąc się tępym wierzchołkiem.
Kość ramienna (humerus) jest najdłuższą i największą kością kończyny górnej.
Trzon kości ramieniowej (corpus humeri) w górnej części jest prawie walcowaty w drugiej wyraźnie trójgraniasty. Wyróżniamy trzy powierzchnie: tylną i dwie przednie przyśrodkową oraz boczną. Na powierzchni bocznej nieco powyżej środka jest guzowatość naramienna (tuberositas deltoidea) przyczepiają się tutaj mięśnie naramienny i ramienny. Powierzchnia przyśrodkowa w jej środkowej części znajduje się otwór odżywczy. Powyżej otworu jest przyczep mięśnia kruczoramiennego. Powierzchnia tylna przedzielona jest na dwie części bruzdą nerwu promieniowego. Przyczepia się tu głowa długa mięśnia trójgłowego. Wyróżniamy brzeg przyśrodkowy i boczny, które uwydatniają się jako grzebienie nadkłykciowe przyśrodkowy i boczny. Przyczepiają się tu ścięgniste przegrody międzymięśniowe oddzielające przednią grupę mięśni ramienia od tylnej.
Koniec bliższy poszerzony i zakończony głową kości ramieniowej (caput humeri). Głowę oddziela od reszty kości okrężny rowek szyjka anatomiczna (collum anatomicum) wzdłuż której przyczepia się torebka stawowa. Bocznie i do przodu od główki są dwa guzki. Guzek większy (tuberculum majus) dla przyczepów mięśni: nadgrzebieniowego, podgrzebieniowego, obłego mniejszego. Guzek mniejszy (tuberculum minus) dla przyczepu mięśnia podłopadkowego. Między guzkami biegnie pionowo bruzda międzyguzkowa (sulcus intertubercularis), w której leży ścięgno mięśnia dwugłowego ramienia. Od guzków zbiegają w dół grzebienie. Jest to grzebień guzka większego (crista tuberculi majoris) i grzebień guzka mniejszego (crista tuberculi minoris). Poniżej guzków znajduje się przewężenie t.z.w. szyjka chirurgiczna (colum chirurgicum), gdzie łatwo ulega złamaniu.
Koniec dalszy jest wyraźnie spłaszczony i poszerzony w kierunku poprzecznym. Tworzy kłykieć kości ramieniowej (condylus humeri). Po obu stronach kłykcia znajdują się nadkłykcie - boczny (epicondylus lateralis) i przyśrodkowy (epicondylus medialis).
Na kłykciu kości ramieniowej występują dwie powierzchnie stawowe do połączenia z kością łokciową i promieniową. Powierzchnia łokciowa ma kształt bloczka (trochlea humeri i służy do połączenia z wcięciem bloczkowym kości łokciowej, a promieniowa kształt główki (capitum humeri) łączy się z dołkiem głowy kości promieniowej. Nad boczkiem znajduje się wgłębienia przednie zwane dołkiem dziobiastym tylne dołem wyrostka łokciowego. Nad główką kości ramieniowej od strony przedniej znajduje się dół promieniowy (fossa radialis). Doły te spełniają ważną rolę w czasie zginania i prostowania w stawie łokciowym od ich głębokości zależy zakres ruchu.
Kości przedramienia tworzą kość promieniowa, leżąca po stronie kciuka, i kość łokciową ułożoną po stronie palca małego. gdy dłoń jest zwrócona do przodu, czyli znajduje się w pozycji odwróconej kości są w stosunku do siebie równoległe, a gdy przedramię jest w położeniu nawróconym, kości krzyżują się.
Kość promieniowa (radius) jest to kość długa w której wyróżnia się trzon i dwa końce. Trzon ma kształt trójścienny, z wyraźnie zaznaczonym w części środkowej brzegiem międzykostnym. Na końcu bliższym wyróżnia się głowę, szyjkę i guzowatość kości promieniowej. Głowa (caput radii) pokryta chrząstką szklistą posiada płytki dołek głowy (fovea capitis) służący do połączenia z główką kości ramieniowej. Dookoła głowy układa się obwód stawowy głowy stanowiący ruchome połączenie z kością łokciową. Poniżej głowy znajduje się szyjka kości promieniowej (collum radii) a poniżej szyjki od strony kości łokciowej występuje silnie rozwinięta guzowatość kości promieniowej (tuberositas radii). Koniec dalszy jest szeroki czworoboczny. Ma powierzchnię stawową nadgarstka (facies articularis carpea), do połączenia z pierwszym szeregiem kości nadgarstka, oraz powierzchnię stawową do połączenia z kością łokciową czyli wcięcie łokciowe (incisura ulnaris). Na tylnej stronie końca dalszego kości promieniowej znajdują się trzy podłużne rowki, w których układają się mięśnie prostujące nadgarstek i palce. Powierzchnia boczna przedłuża się skośnie ku dołowi w krótki tępy wyrostek rylcowaty (processus styloideus).
Kość łokciowa (ulna) jest zaliczana do kości długich. Jej nasady są nierównomiernie rozwinięte; bliższa jest znacznie większa i grubsza niż dalsza. Trójgraniasty trzon kości łokciowej ma brzegi przedni, tylny i boczny (międzykostny) oraz powierzchnię przednią tylną i przyśrodkową. Koniec bliższy składa się z dwóch silnych wyrostków: wyrostka łokciowego i wyrostka dziobiastego, oraz dwóch wklęsłych powierzchni stawowych, wcięcia bloczkowego i wcięcia promieniowego.
Wyrostek łokciowy (olecranon) jest duży, zagięty i wyczuwalny przez skórę. Jego przednia powierzchnia (od strony bloczka kości ramieniowej) jest gładka i tworzy część górną wcięcia bloczkowego.
Wyrostek dziobiasty (processus coronoideus) znajduje się po przeciwnej stronie wyrostka łokciowego i jego powierzchnia górna, która jest wklęsła i gładka, tworzy część dolną wcięcia bloczkowego. Poniżej tego wyrostka znajduje się guzowatość kości łokciowej (tuberositas ulnae) a na stronie przyśrodkowej jest wcięcie promieniowe (incisura radialis) do stawowego połączenia z głową kości promieniowej.
Wcięcie bloczkowe (incisura trochlearis) to głęboko wklęsła powierzchnia stawowa między wyrostkami łokciowym i dziobiastym, odpowiadająca powierzchni stawowej bloczka kości ramieniowej.
Na końcu dalszym kości łokciowej wyróżnia się głowę kości łokciowej (caput ulnae) i wyrostek rylcowaty (processus styloideus). Głowa ma powierzchnię stawową pokryta chrząstka włóknistą do połączenia z trójkątnym krążkiem stawowym oddzielającym kość łokciową od nadgarstka, oraz obwód stawowy (circumferentia articularis), do połączenia z kością promieniową. Przy wyprostowanym stawie łokciowym ramię i przedramię nie leżą w jednej linii, lecz tworzą otwarty kąt w kierunku promieniowym. Przy złączonych i wyprostowanych kończynach w położeniu odwróconym kończyny układają się u kobiet w kształcie litery X, a u mężczyzn w kształcie litery V. Ma na to wpływ również większa szerokość barkowa u mężczyzn.
Kości ręki (ossa manus)
Do kości ręki zalicza się kości nadgarstka, śródręcza i palców.
Nadgarstek (carpus) składa się z ośmiu różnokształtnych kości, ułożonych w dwóch szeregach. W szeregu bliższym idąc od kciuka w kierunku małego palca występuą kości:
Łódeczkowata (os scaphoideum) największa w szeregu bliższym. W dolnej i bocznej części powierzchni dłoniowej występuje guzek kości łódeczkowatej do połączenia z troczkiem zginaczy mięśnia i odwodzicielem kciuka.
Księżycowata (os lunatum) jest głęboko wklęsła i ma półksiężycowaty zarys.
Trójgraniasta (os triqetrum) ma kształt podobny do piramidy podstawą zwrócony ku górze i bocznie.
Grochowata (os pisiforme) jest nieznacznego rozmiaru i ma tylko jedną powierzchnię stawową.
W szeregu dalszym nadgarstka znajdują się kości:
Czworoboczna mniejsza (os trapezium) leży po stronie kości promieniowej między kością łódeczkowatą a pierwsza kością śródręcza
Czworoboczna mniejsza ( os trapezoideum) jest najmniejsza w szeregu dalszym ma klinowaty kształt.
Główkowata (os capitatum) jest największą kością nadgarstka i jest położona w środku.
Haczykowata (os hamatum) ma kształt klinowaty ma haczykowaty wyrostek odchodzący z powierzchni dłoniowej.
Kości nadgarstka mają po kilka powierzchni stawowych łączących je z sąsiednimi kośćmi zarówno w szeregu bliższym, jak i dalszym. Wymienione kości tworzą łuk zwrócony w stronę wklęsłą do powierzchni dłoniowej, a wypukłą do powierzchni grzbietowej. Wklęsła strona nadgarstka wytwarza bruzdę nadgarstka (sulcus carpi) ograniczona od strony promieniowej wyniosłością promieniową nadgarstka (eminentia carpi ulnaris). Te wyniosłości są połączone troczkiem zginaczy, który zamyka bruzdę i przekształca ją w kanał nadgarstka (canalis carpi).
Kości śródręcza (ossa metacarpalia) składają się z pięciu kości, ze względu na budowe zalicza się je do kości długich. Na końcu bliższym (czyli na podstawie) znajdują się powierzchnie stawowe do połączenia z kośćmi nadgarstka szeregu dalszego ooraz powierzchnie stawowe układające się po bocznych stronach podstaw. Łączą się one ze sobą powierzchniami bocznymi. Trzon (corpus) kości śródręcza jest lekko wypukły w stronę grzbietową i wklęsły po stronach bocznych. Na dalszej nasadzie znajduje się głowa (caput) połączona stawowo z podstawą pierwszego członka palca. Przestrzenie międzykostne śródręcza w liczbie czterech, położone są miedzy kośćmi śródręcza i wypełnione mięśniami międzykostnymi.
Kości palców ręki ( ossa digitorum magnus) składają się z paliczków (phalanges), które są również nazywane członkami palców. Palce od 2-5 mają po 3 paliczki: paliczek bliższy (phalanx proximalis), paliczek środkowy (phalax media), paliczek dalszy (phalanx distalis). Kciuk (polex) czyli palec pierwszy ma dwa paliczki bliższy i dalszy. Na kazdym jako na kości długiej rozróżniamy trzon i dwa końce. Trzony zwężaj się ku dołowi na stronie grzbietowej są łukowato wypukłe. Koniec bliższy czyli podstawa ma dołek poprzecznie wydłużony, który łączy się z głową kości śródręcza. Koniec dalszy czyli głowa jest mniejszy niż koniec bliższy składa się z dwóch małych kłykci oddzielonych od siebie rowkiem dostosowanym do odpowiednich powierzchni podstawy. Na nasadach występują powierzchnie stawowe pokryte chrząstką szklistą.
Połączenia w obrębie kończyny górnej.
Ruchy kończyny górnej umożliwiają różnego rodzaju połączenia kości mianowicie stawy i więzozrosty obręczy kończyny górnej, staw ramienny, staw łokciowy, połączenia kości przedramienia i stawy ręki.
Staw mostkowo-obojczykowy (articulatio sternoclavicularis) łączy obojczyk z klatką piersiową. Powierzchnie stawowe to koniec mostkowy obojczyka i wcięcie obojczykowe mostka. Między obiema powierzchniami znajduje się krążek stawowy. Przez torebkę stawowa przyczepia się on u góry do obojczyka u dołu do mostka i chrząstki pierwszego żebra. Więzadła tego stawu są tak silne, że zwichnięcia tego stawu są bardzo rzadkie w przeciwieństwie do częstych złamań obojczyka. Wyróżniamy:
Więzadła mostkowo obojczykowe przednie i tylne (ligamentum sternoclaviculare anterius et posterius) biegnie na przedniej i tylnej powierzchni torebki stawowej od końca mostkowego obojczyka do górnej części rękojeści mostka.
Więzadła międzyobojczykowe (ligamentum interclaviculare) jest nieparzyste rozpięte między przyśrodkowymi końcami obu obojczyków biegnie poprzecznie przez wcięcie szyjne. Hamuje ruchy obojczyka do tyłu.
Więzadło żebrowo obojczykowe (ligamentum costoclaviculare) biegnie od górnego brzegu pierwszej chrząstki żebrowej skośnie ku górze i bocznie do wycisku więzadła żebrowo obojczykowego na powierzchni dolnej obojczyka.
Staw mostkowo obojczykowy jest stawem trójosiowym. Wykonywane ruchy to:
Nieznaczne opuszczanie obojczyka do 5º i unoszenie w płaszczyźnie czołowej ok. 50º
Wysuwanie ok. 25º i cofanie ok. 35º w płaszczyźnie poprzecznej
Równocześnie z tymi ruchami odbywa się obrót obojczyka dookoła jego osi długiej jest to ruch w płaszczyźnie strzałkowej.
Staw barkowo-obojczykowy (articularis acromioclavicularis) jest utworzony przez wyrostek barkowy łopatki i koniec barkowy obojczyka. Czasami występuje krążek stawowy w pełnej bądź szczątkowej formie. Niekiedy krążek wypełnia całą powierzchnię stawową i przekształca staw w chrząstkozrost.
Torebka stawowa jest wzmocniona więzadłami:
Barkowo obojczykowym (ligamentum acromioclaviculare) biegnącym od górnej powierzchni wyrostka barkowego do górnej powierzchni obojczyka. To więzadło jest szerokie i bardzo silne.
Kruczo obojczykowym (ligamentum coracoclaviculare) składającym się z dwóch pasm więzadła stokowatego (lig. Conoideum) i więzadła czworobocznego (lig. Trapezoideum), które łączą kresę czworoboczną i guzek stożkowaty na obojczyku z górną powierzchnią wyrostka kruczego łopatki.
Podobnie jak staw mostkowo obojczykowy jest to staw trójosiowy, jednak zakres ruchów jest w nim mniejszy i ściśle związany z ruchami łopatki. Występują ruchy: unoszenia i obniżania łopatki, wysuwania i cofania oraz ruchy obrotowe łopatki. Stawy mostkowo obojczykowe i barkowo obojczykowy są ze sobą sprzężone, ponieważ ruch w jednym stawie powoduje automatycznie ruch w drugim. Łopatka przylega do klatki piersiowej dzięki napięciu otaczających ją mięśni. Gdy mięśnie te ulegną osłabieniu, wówczas dochodzi do odstawania łopatki od żeber. Prawidłowe ustawienie barków decyduje w dużym stopniu o postawie ciała. Na łopatce występują więzozrosty, które łączą ze sobą poszczególne części łopatki. Jednym z nich jest więzozrost kruczo-barkowy, zwiększający i uzupełniający panewkę dla głowy kości ramieniowej. Tworzy on sklepienie stawu ramiennego. Drugim więzozrostem jest więzadło poboczne łopatki, zamykające wcięcie łopatki na brzegu górnym wskutek czego powstaje otwór, przez który biegną naczynia krwionośne i nerwy.
Staw ramienny (articulatio humeri) jest utworzony przez głowę kości ramieniowej i wydrążenie stawowe czyli, czyli panewkę łopatki. Powierzchnia panewki jest powiększona przez obrąbek stawowy (labum glenoidale), zbudowany z chrząstki włóknistej. Głowa kości ramieniowej jest wycinkiem kuli o promieniu 2,5 cm. Jedna trzecia powierzchni głowy styka się z panewką wraz z obrąbkiem. Torebka stawowa jest obszerna i luźna, co wiąże się z dużym zakresem ruchu w stawie, jest ona przebita przez ścięgno mięśnia dwugłowego ramienia, które ślizga się w pochewce maziowej międzyguzkowej. Staw ten nie ma ograniczeń więzadłowych od urazów chronią go mięśnie. Torebkę stawową wzmacniają jedynie więzadło kruczoramienne (ligamentum coracohumerale) biegnące od wyrostka kruczego łopatki do guzka większego i mniejszego kości ramieniowej oraz w głębszej warstwie torebki więzadła obrąbkowo-ramienne (ligamenta glenohumeralia), ciągnące się trzema pasmami od obrąbka stawowego do okolic guzka mniejszego.
Staw ramienny jest określany jako staw kulisty wolny ponieważ panewka nie ogranicza zakresu ruchów. Mogą się one odbywać w trzech płaszczyznach:
W płaszczyźnie strzałkowej ruchy zginania i prostowania są to ruchy wahadłowe. W ruchach tych ramiona poruszają się skośnie do przodu i w kierunku przyśrodkowym lub do tyłu i bocznie.
W płaszczyźnie czołowej ruchy odwodzenia i przywodzenia ramienia są najwydatniejsze jeżeli wykonujemy je w płaszczyźnie łopatki. W tym położeniu ruch odwodzenia łopatki jest możliwy do poziomu 90º. Unoszenie ramienia powyżej poziomu jest możliwe z powodu napięcia mięśni przywodzących i dolnej ściany torebki, wreszcie z powodu oparcia się guzka większego kości ramiennej o sklepienie stawu ramiennego. Dalsze unoszenie ramienia odbywa się w stawach obojczyka, wymaga skrętu łopatki powodujące uniesienie panewki.
W płaszczyźnie poprzecznej ruchy obrotowe (skręty ramienia) do wewnątrz i na zewnątrz. Ruch ten w całości wynosi około 90º.
Kombinacją ruchów zginania i prostowania z odwiedzeniem i przywiedzeniem jest ruch obwodzenia. Wolny koniec kości ramieniowej na swej drodze ruchu zatacza elipsę. Ruchy te łączą się z odpowiednimi ruchami w stawach obojczyka wydatnie zwiększając ich zakres.
Staw łokciowy (articulatio cubiti) jest stawem złożonym zarówno pod względem budowy i funkcji. Składa się z kości ramieniowej promieniowej i łokciowej, tworzących trzy stawy, które anatomicznie stanowią jedną całość, gdyż posiadają jedną torebkę stawową, natomiast pod względem czynności stanowią odrębne stawy.
Staw ramienno-łokciowy (articulatio humeroulnaris) powstaje przez ruchome połączenie bloczka kości ramieniowej z wcięciem bloczkowym kości łokciowej. Jest stawem jednoosiowym - zawiasowym, w którym zachodzą jedynie ruchy zginania i prostowania. Są to ruchy dookoła osi przechodzącej przez środek bloczka i główki kości ramiennej. Zakres ruchu jest uwarunkowany stopniem rozwinięcia wyrostków łokciowego i dziobiastego kości łokciowej, głębokością odpowiednich dołów na kości ramieniowej i elastycznością mięśni przebiegających nad stawem. Ramię i przedramię mogą się zginać do ok. 40º i prostować do 180º. U kobiet częściej jak u mężczyzn występuje nadwyprost.
Staw ramienno-promieniowy ( articulatio humeroradialis) jest utworzony przez główkę kości ramiennej i dołek głowy kości promieniowej. Ze względu na kształt łączących się powierzchni jest to staw kulisty, ale ponieważ jedna oś ruchu ``wypada`` ze względu na połączenie kości promieniowej z łokciową pod względem ruchomości jest to staw kulisty. Można w nim wykonywać ruchy zginania i prostowania w płaszczyźnie strzałkowej oraz ruchy obracania głowy kości promieniowej w stosunku do główki kości ramieniowej w płaszczyźnie poprzecznej. Jest to staw zawiasowo obrotowy.
Więzadła występujące w opisanych stawach to:
Więzadło poboczne łokciowe (ligamentum collaterale ulnare) biegnie od nadkłykcia przyśrodkowego kości ramieniowej do brzegu wcięcia bloczkowego i podstawy wyrostka dziobiastego kości łokciowej. Zapobiega przesuwaniu się kości łokciowej w kierunku kości promieniowej.
Więzadło poboczne promieniowe (ligamentum collaterale radiale) odchodzące od nadkłykcia bocznego i rozdzielające się na dwa pasma, które przyczepia się na kości łokciowej z przodu i z tyłu do wcięcia promieniowego. Ponieważ nie przyczepia się do kości promieniowej nie działa hamująco na ruchy obrotowe, natomiast zapobiega przesuwaniu się kości promieniowej w kierunku łokciowym.
Trzecim stawem wchodzącym w skład stawu łokciowego jest połączenie pomiędzy bliższym końcem kości łokciowej i promieniowej. Obie kości przedramienia są połączone stawami promieniowo łokciowymi bliższym i dalszym oraz błoną międzykostną, która tworzy rozległy więzozrost przyczepiający się do wewnętrznych brzegów tych kości.
Staw promieniowo łokciowy bliższy (articulatio radioulnaris proximalis) jest utworzony przez obwód stawowy głowy kości promieniowej oraz wcięcie promieniowe kości łokciowej. Wzmocniony więzadłem pierścieniowatym (ligamentum anulare radii), które przyczepia się do przedniego i tylnego brzegu wcięcia promieniowego kości łokciowej. Takie ułożenie i przebieg więzadła nie hamuje ruchów obrotowych kości promieniowej.
Staw promieniowo łokciowy dalszy (articulatio radioulnaris distalis) jest utworzony przez obwód stawowy głowy kości łokciowej i wcięcie łokciowe kości promieniowej. Do tego stawu należy jeszcze krążek stawowy trójkątnego kształtu, który przylega do dolnej powierzchni głowy kości łokciowej, pokrytej chrząstką włóknistą. Jest zbudowany z włukien łącznotkankowych. Przyczepia się z jednej strony do wyrostka rylcowatego kości łokciowej, z drugiej do krawędzi między wcięciem łokciowym a powierzchni nadgarstkowa kości promieniowej. Staw ten wzmocniony jest luźną ale mocną torebką stawową i błoną międzykostną, która stanowi mocną blaszkę włóknistą przebiegającą między brzegiem międzykostnym kości łokciowej i promieniowej. W części środkowej jest ona najmocniejsza. Hamuje podłużne przesuwanie się kości promieniowej w stosunku do łokciowej.
Obydwa stawy promieniowo łokciowe są stawami obrotowymi sprzężonymi. Zachodzą w nich równocześnie ruchy przy nawracaniu (pronacja) przedramienia wraz z ręką do wewnątrz i odwracaniu (supinacja) na zewnątrz.
Do stawów ręki zaliczamy:
Staw promieniowo nadgarstkowy (articulatio radiocarpea) jest nazywany równiż stawem bliższym ręki jest stawem elipsoidalnym z poprzecznie ustawioną osią długą. Panewkę stanowią powierzchnia nadgarstkowa kości promieniowej i krążek stawowy. Głowa stawowa jest utworzona przez kości pierwszego szeregu nadgarstka z wyjątkiem kości grochowatej. Linia szczeliny stawowej pokrywa się z bruzdą bliższą skóry ręki. Pierwszy szereg kości nadgarstka łączy się bezpośrednio z kością promieniową, a z kością łokciową za pośrednictwem trójkątnej chrząstki. Tę część stawu uważa się za piętrową.
Staw ten ograniczają następujące więzadła:
Więzadło poboczne promieniowe nadgarstka (ligamentum collaterale carpi radiale) biegnie po stronie promieniowej wyrostka rylcowatego kości promieniowej do kości łódeczkowatej,
Więzadło poboczne łokciowe nadgarstka (ligamentum collaterale carpi ulnare) biegnie po stronie łokciowej od wyrostka rylcowatego kości łokciowej do kości trójgraniastej i grochowatej. Oba więzadła hamują ruchy odwiedzenia i przywiedzenia ręki.
Więzadło promieniowo- nadgarstkwe dłoniowe (ligamentum radiocarpeum palmare) biegnie od wyrostka rylcowatego kości promieniowej kilkoma mocnymi pasmami do kości łódeczkowatej, księżycowatej, trójgraniastej i główkowatej. To więzadło napina się przy zgięciu grzbietowym ręki oraz przy odwracaniu ręki.
Więzadło promieniowo nadgarstkowe grzbietowe (ligamentu radiocarpeum dorsale) przebiega od brzegu grzbietowego kości promieniowej do powierzchni grzbietowej kości pierwszego szeregu nadgarstka. Napina się przy zginaniu dłoniowym ręki,
Więzadło łokciowo nadgarstkowe dłoniowe (ligamentum ulnocarpeum palmare) biegnie od strony dłoniowej kości łokciowej do kości główkowatej. Często łączy się z włóknami więzadła dłoniowego promieniowo nadgarstkowego.
Więzadło łukowate dłoniowe nadgarstka (ligamentum arcuatum carpi palmare) powstaje przez połączenie części włókien więzadła promieniowo nadgarstkowego dłoniowego z włóknami więzadła łokciowo nadgarstkowego dłoniowego. Hamuje ruchy zgięcia grzbietowego.
Więzadło łukowate grzbietowe nadgarstka (ligamentum arcuatum carpi dorsale) biegnie między kością łódeczkowatą a trójgraniastą. Napina się przy zgięciu dłoniowym i odwiedzeniu ręki.
Staw promieniowo nadgarstkowy jest stawem dwuosiowym. Odbywają się w nim ruchy zginania i prostowania ręki w płaszczyźnie strzałkowej oraz ruchy przywodzenia i odwodzenia ręki w płaszczyźnie czołowej. Zakres ruchu zginania wynosi ok. 50º, a nadwyprostu ok. 25º. Ruchy przywodzenia i odwodzenia są obszerniejsze i wynoszą odpowiednio 45º i 20º.
Staw śródnadgarstkowy (articulatio mediocarpea) - staw dalszy ręki. Utworzony przez pierwszy i drugi szereg nadgarstka. Szczelina stawowa ma kształt poziomo ustawionej litery ``S``. Szereg bliższy nadgarstka tworzy główkę po stronie promieniowej, panewka znajduje się po stronie łokciowej jest utworzona z odcinka łokciowego kości łódeczkowatej oraz całej powierzchni stawowej kości księżycowatej i trójgraniastej. Linia odpowiada bruździe dolnej skóry ręki. Ruchy w stawie śródnadgarstkowym polegają na zginaniu i prostowaniu ręki, a więc odbywają się one zarówno w stawie bliższym jak i dalszym ręki. W zginaniu udział stawu dolnego wynosi ok. 30º a ruch nadwyprostu jest pogłębiony do 45º.
Stawy międzynadgarstkowe (articulationes intercarpeae) występują między sąsiadującymi ze sobą kośćmi pierwszego i drugiego szeregu nadgarstka (np. między kośćmi łódeczkowatą a księżycowatą, między kością czworoboczną większą a mniejszą i.t.p. które są połączone torebkami stawowymi i więzadłami. Staw kości grochowatej jest najbardziej ruchomym stawem ze wszystkich międzynadgarstkowych, ponieważ jego torebka stawowa jest bardzo luźna. Więzadła stawów śródnadgarstkowych są bardzo krótkie, płaskie i biegną między poszczególnymi kośćmi zarówno po stronie dłoniowej jak i grzbietowej. Na uwagę zasługuje występujące po stronie dłoniowej więzadło promieniste (ligamentum carpi radiatum) i troczek zginaczy (retinaculum flexorum). Więzadło promieniste odchodzi od kości główkowatej do otaczających ją kości nadgarstka. Troczek zginaczy łączy wyniosłość nadgarstka łokciową (utworzoną przez kość grochowatą i haczyk kości haczykowatej) z wyniosłością promieniową (utworzoną przez guzek kości łódeczkowatej oraz guzek kości czworobocznej większej). Troczek zamyka od góry bruzdę nadgarstka, przez którą przechodzą zabezpieczone od urazów mechanicznych ścięgna mięśniowe, nerwy i naczynia krwionośne. W stawach międzynadgarstkowych ruchomość jest nieznaczna przez krótkie i silne więzadła i jedynie uelastycznia rękę.
Stawy nadgarstkowo-śródręczne (articulationes metacarpea) utworzone przez powierzchnie stawowe dalszego szeregu nadgarstka i powierzchnie stawowe końców bliższych kości śródręcza. Są to stawy półścisłe o ograniczonej ruchomości. Jedynie staw kciuka ma znacznie większą ruchomość.
Stawy międzyśródręczne (articulationes intermetacarpea) są to również stawy półścisłe, powstają przez połączenie się ze sobą kości śródręcza (II z III, III z IV, IV z V). Te połączenia są wzmocnione przez więzadła śródręczne dłoniowe, grzbietowe i międzykostne.
Staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka (articulatio carpometacarpea pollicis) powstaje przez połączenie pierwszej kości śródręcza z kością czworoboczną większą. Obie powierzchnie stawowe połączone luźną torebką mają kształt siodełek i pozwalają na ruchy odwodzenia, przywodzenia oraz przeciwstawiania (oppositio) kciuka pozostałym czterem palcom i odprowadzania (repositio). Zakres ruchów odwodzenia wynosi 35-40º, a przeciwstawiania 45-60º. Zdolność do przeciwstawiania kciuka pozostałym palcom jest niezwykle istotna dla wykonywania ruchów chwytnych i precyzyjnych. Kombinacja wszystkich ruchów w stawie siodełkowatym pozwala na ruch obwodzenia.
Stawy śródręczno-paliczkowe (articulationes metacarpophlangeae) powierzchnie stawowe tworzą głowy kości śródręcza i dołki na podstawach bliższych paliczków. Torebki stawowe wzmocnione są więzadłami pobocznymi (ligamentum collateralia) oraz więzadłem poprzecznym głębokim śródręcza, biegnącym od drugiej kości do piątej. Do ściany dłoniowej torebek stawowych mogą być włączone trzeszczki (ossa sesamoidea) na wszystkich palcach obustronnie. Pod względem budowy są to stawy kuliste, a pod względem ruchomości dwuosiowe. Występują tu ruchy zginania i prostowania w sumie zakres tych ruchów wynosi 110º oraz ruchy odwiedzenia i przywiedzenia palców. Kombinacją wymienionych ruchów jest obwodzenie.
Staw śródręczno paliczkowy kciuka (articulatio metacarpophalangea pollicis) jest stawem zawiasowym, wzmocnionym torebką stawową i więzadłami pobocznymi. Zakres ruchów zginania i prostowania wynosi od 50-70º.
Stawy międzypaliczkowe (articulationes interphalangae manus) są to typowe stawy zawiasowe utworzone przez podstawy środkowych paliczków z głowami paliczków dalszych oraz przez podstawy paliczków dalszych z głowami paliczków środkowych. Stawy te ograniczone są więzadłami pobocznymi oraz blaszkami włóknisto-chrząstkowymi dłoniowymi. Zakres ruchów w stawach bliższych wynosi ok. 120º a w dalszych ok. 70º.
Kończyna dolna
Jest połączona jest połączona z tułowiem za pośrednictwem sprężystej obręczy, stanowiącej zamknięty pierścień.
Obręcz kończyny dolnej (cingulum membri inferioris) jest określana również jako obręcz miedniczna lub biodrowa, jest utworzona z dwóch kości miednicznych i kości krzyżowej. Każda kość miedniczna (os coxae) jest zbudowana z trzech kości, których trzony zrastają się w obrębie jej panewki. Jest największą i najszerszą kością szkieletu. Są to kości biodrowa kulszowa i łonowa.
Kość biodrowa (os ilium) składa się z trzonu i talerza kości biodrowej. Trzon stanowi zgrubiałą dolną część kości wchodzi w skład panewki tworząc jej górne ograniczenie. Talerz kości biodrowej (ala ossis ilii) ma dwie powierzchnie zewnętrzną czyli pośladkową (facies glutea), i wewnętrzną, czyli krzyżowo miednicą (facies sacropelvina). Na zewnętrznej pośladkowej powierzchni talerza występują trzy kresy pośladkowe: kresa pośladkowa tylna (linea glutea posterior), kresa pośladkowa przednia (linea glutea anterior) i kresa pośladkowa dolna (linea glutea inferior). Kresy te są miejscem przyczepu mięśni pośladkowych. Na wewnętrznej krzyżowo miedniczej powierzchni talerza, która jest gładka i tworzy dół biodrowy (fossa iliaca) znajduje się guzowatość biodrowa (tuberositas iliaca) oraz powierzchnia uchowata (facies auriculares), łącząca się z taką samą powierzchnią kości krzyżowej. Granicę między talerzem a trzonem kości biodrowej stanowi kresa łukowata (linea arcuata) przebiegająca po wewnętrznej stronie. Kresa łulowata jest również granicą między miednicą większą a mniejszą. Grzebień biodrowy (crista iliaca) stanowi górny zgrubiały brzeg tależa. Jest on wypukły ku górze i wygięty w kształcie litery S. Zakończony jest z przodu kolcem biodrowym przednim górnym (spina iliaca anterior superior), a z tyłu kolcem biodrowym tylnym górnym (spina iliaca posterior superior). Poniżej kolców znajdują się kolce dolne (spina iliaca anterior inferior et spina iliaca pisterior inferior). Grzebień biodrowy dzieli się na wargi zewnętrzną i wewnętrzną (labum externum et infernum) oraz kresę pośrednią (linea intermedia). Są to miejsca przyczepów mięśni brzucha.
Kość kulszowa (os ischii) dzieli się na trzon i gałąź. Trzon kości kulszowej tworzy nieco więcej jak dwie piąte panewki kości miedniczej. Na swym brzegu przednio dolnym pod wcięciem panewki na górnym brzegu otworu zasłonowego znajduje się często mały gózek zasłonowy tylny (tuberculum obturatorium posterius). Na tylnym brzegu trzonu znajduje się wyraźnie zaznaczony kolec kulszowy (spina ishiadica). Powyżej kolca występuje wcięcie kulszowe większe (incisura ishiadica major), a poniżej kolca wcięcie kulszowe mniejsze (incisura ishiadica minor). Guz kulszowy (tuber ishiadicum) jest to bardzo wyraźne zgrubienie znajdujące się na granicy trzonu i gałęzi kulszowej. W pozycji siedzącej cała miednica opiera się na guzach kulszowych. Gałąź kości kulszowej (ramus osis ischii) jest cienką, spłaszczoną częścią kości krzyżowej, skierowaną w stronę kości łonowej.
Kość łonowa (os pubis) stanowi przednią część miednicy. Wyróżnia się w niej trzon i gałęzie górną i dolną. Trzon kości łonowej wraz z trzonami kości kulszowej i biodrowej zamyka panewkę stawu biodrowego. Gałąź górna kości łonowej (ramus superior ossis pubis) odchodzi od trzonu kości łonowej i jest skierowana do przodu i przyśrodkowo. Na górnej stronie gałęzi występuje ostro zaznaczony grzebień kości łonowej (pecten osiss pubis), który przechodzi w kresę łukowatą. Gałąź dolna kości łonowej (ramus inferior ossis pubis) łączy się od strony bocznej z gałęzią kości kulszowej, a od strony przyśrodkowej z gałęzią górną. W miejscu połączenia gałęzi łonowych znajduje się guzek łonowy (tuberculum pubicum) i powierzchnia spojeniowa (facies symphysialis).
Panewka (acetbulum) leży na zewnętrznej stronie kości miedniczej i jest dość głęboka. Na jej dnie znajduje się dół panewki (fossa acetabuli) otoczony powierzchnią stawową, tzw. powierzchnią księzycowatą (facies lunata). Cała panewka jest pogłębiona chrzęstno-włóknistym pierścieniem, który tworzy obrąbek panewkowy (labrum acetabulare). W dolnej części panewki występuje wcięcie panewki (incisura acetabuli) zamknięte więzadłem poprzecznym panewki.
Otwór zasłoniony (foramen obturatum) jest ograniczony kością kulszową i łonową. Do brzegów otworu przeczepia się błona zasłonowa (membrana obturatoria), przez którą przechodzi w górno bocznym kącie kanał zasłonowy ograniczony bruzdą zasłonową i pasmami włókien błony zasłonowej.
Miednica (pelwis) jest podzielona kresą graniczną (linea terminalis) na miednicę większą (pelvis major) i miednicę mniejszą (pelvis minor). Kresa graniczna jest utworzona przez grzebień kości łonowej, kresę łukowatą i podstawę kości krzyżowej. Miednica większa jest z przodu otwarta, a jej ścianę tylną i ściany boczne tworzą odpowiednio kręgi lędźwiowe i talerze kości biodrowych. Miednica mniejsza stanowi właściwą jamę miednicy lub kanał miednicy. Jej otwór górny jest nazywany wchodem miednicy (aditus pelvis) a otwór dolny wychodem (exitus pelvis). Miednica jest pochylona w stosunku do płaszczyzny poziomej. Kąt pochylenia (między płaszczyzną wchodu a płaszczyzną poziomą) wynosi ok. 65º i jest większy u kobiet jak u mężczyzn. W budowie miednicy wyraźnie zaznaczają się różnice płciowe spowodowane przystosowaniem miednicy żeńskiej do ochrony rozwijającego się płodu i porodu. U kobiet talerze kości biodrowych są silnie bocznie rozstawione, duża jest również odległość między guzami kulszowymi i większy kąt podłonowy. U mężczyzn kość krzyżowa jest ustawiona bardziej stromo, a ściany boczne miednicy biegną zbieżnie ku dołowi. Tak więc miednica żeńska jest niska, szeroka i ma szeroki kanał, natomiast miednica męska jest wysoka, wąska, o wąskim kanale.
Kości wchodzące w skład miednicy łączą się ze sobą za pomocą stawów krzyowo biodrowych, spojenia łonowego i więzozrostów.
Staw krzyżowo-biodrowy (articulatio sacroiliaca) jest utworzony przez powierzchnie uchowate kości biodrowej i krzyżowej. Jest to staw płaski o bardzo ograniczonej ruchomości. Torebka stawowa jest krótka napięta i wzmacniają ją następujące więzadła:
więzadła krzyżowo biodrowe brzuszne (ligamenta sacroiliaca ventralia), które cienkim i szerokim pasmem przebiega od powierzchni przedniej pierwszego i drugiego kręgu krzyżowego do brzegu przedniego powierzchni uchowatej na kości biodrowej
więzadła krzyżowo biodrowe grzbietowe (ligamenta sacroiliaca dorsalia) występują w postaci powierzchownie biegnących pasm od grzebienia krzyżowego pośredniego do talerza biodrowego, gdzie przyczepiaję się między kolcem biodrowym tylnym górnym i dolnym
więzadło krzyżowo biodrowe międzykostne (ligamenta sacroiliaca interossea) przebiegające krótkimi mocnymi pasmami między guzowatością kości krzyżowej i biodrowej
więzadło biodrowo lędźwiowe (ligamentum iliolumbale) odchodzi od wyrostków poprzecznych czwartego i piątego kręgu lędźwiowego do tylnej części grzebienia biodrowego i bocznej części kości krzyżowej.
Spojenie łonowe (symphysis pubica) to połączenie gałęzi górnych kości łonowych łączących się za pomocą krążka międzyłonowego (discus interpubicus), zbudowanego z chrząstki włóknistej. Grubość jego na stronie zewnętrznej ok. 1,5 cm jest większa niż na stronie wewnętrznej, gdzie brzegi kości się do siebie bardziej zbliżają. Kąt zawarty między guzkami dolnymi kości łonowych kąt podłonowy u mężczyzn jest ostry a spojenie łonowe wysokie u kobiet spojenie jest niskie i dolny brzeg jest łukowato zaokrąglony. Spojenie łonowe zawiera małą jamkę, dlatego połączenie to można uważać za formę przejściową między chrząstkozrostem a stawem. Spojenie wzmacniają też dwa więzadła:
więzadło łonowe górne (ligamentum pubicum superius) biegnie między gózkami łonowymi
więzadło łonowe łukowate (ligamentum arcuatum pubis), które przebiega wzdłuż dolnego brzegu spojenia i zrasta się z krążkiem międzylonowym.
Więzozrosty występujące w obrębie miednicy to:
więzadło krzyżowo kolcowe (ligaentum sacrospinale) odchodzi od bocznego brzegu kości krzyżowej i przyczepia się do kolca kulszowego. Ogranicza ono otwór kulszowy większy (foramen ischiadicus majus), który powstaje przez zamknięcie wcięcia kulszowego większego
więzadło krzyżowo guzowe (ligamentum sacrotuberale) biegnie szerokim pasmem od brzegu przyśrodkowego guza kulszowego do bocznej części kości krzyżowej i do kolców biodrowych tylnego górnego i dolnego. To więzadło wraz z krzyżowo kolcowym zamyka wcięcie kulszowe mniejsze i wten sposób powstaje otwór kulszowy mniejszy (foramen ishiadicus minus)
więzadło pachwinowe (ligamentum inguinale) łączy kolec biodrowy przedni górny z guzkiem łonowym. To więzadło ogranicza przestrzeń (kanał), przez którą przechodzą mięśnie naczynia krwionośne i nerwy z jamy brzusznej do kończyny dolnej. Przyczepiają się do niego również mięśnie i powięzie
błona zasłonowa (membrana obturatoria) jest to przegroda łącznotkankowa rozpięta na brzegach otworu zasłonowego. Wraz z otaczającymi ją gałęziami kostnymi służy za pole przyczepu mięśni miednicy. W górnobocznej części błony występuje wolna przestrzeń, czyli kanał zasłonowy (canalis obturatorius). Jest to miejsce przez które przechodzą z miednicy nerwy i naczynia.
W skład kończyny dolnej wolnej wchodzą: kość udowa, kości goleni oraz stopy.
Kość udowa (femur) ustawiona skośnie w stosunku do pionu. Taki układ jest wynikiem większego od siebie oddalenia końców górnych od dolnych decyduje o tym szerokość miednicy). Składa się z trzonu nasady bliższej i dalszej. Trzon kości udowej jest lekko wygięty do przodu. Powierzchnia przednia jest gładka i stanowi miejsce przyczepu dla jednej z głów mięśnia czworogłowego uda. Na powierzchni tylnej w środkowej części trzonu występuje kresa chropawa (linea aspera) w której wyróżnia się wargi boczną i przyśrodkową (labum laterale et mediale). Wargi te w dolnej części trzonu rozchodzą się i ograniczają powierzchnie podkolanową (facies poplitea). W górnej części warga boczna biegnie w kierunku krętarza większego a przyśrodkowa przechodzi w kresę międzykrętarzową.
Nasada bliższa kości udowej składa się z kulistej głowy (caput femoris), szyjki oraz krętarz większego i mniejszego. Głowa w części pośrodkowej ma dołek głowy (fovea cpitis) służący do przyczepu więzadła. Szyjka kości udowej (collum femoris) łączy głowę z trzonem, tworząc z nim kąt trzonowo szyjkowy, wynoszący ok. 125º. W miejscu połączenia szyjki z trzonem znajdują się dwie wyniosłości kostne krętarze.
Krętarz większy (trochanter major) jest dużą wyniosłością, na której znajdują się powierzchnie do przyczepu mięśni. Pod krętarzem na powierzchni wewnętrznej mieści się dół krętarzowy (fossa trochanterica), który jest również miejscem przyczepu mięśni.
Krętarz mniejszy (trochanter minor) leży po stronie przyśrodkowej i też przyczepiają się do niego mięśnie. Krętarze od strony przedniej połączone są ze sobą kresą międzykrętarzową (linea intertrochanterica) a od strony tylnej wyraźnie zaznaczonym grzebieniem międzykrętarzowym (crista intertrochanterica). Poniżej krętarza większego na tylnej stronie w przedłużeniu kresy chropawej znajduje się guzowatość pośladkowa (tuberositas glutea), która jest miejscem przyczepu mięśnia pośladkowego. Koniec dalszy kości udowej składa się z dwóch kłykci i dwóch nadkłykci. Kłykcie (condyli femoris) dzielą się na boczny (condylus lateralis) i przyśrodkowy (condylus medialis). Znajdują się na nich powierzchnie stawowe pokryte chrząstką szklistą. Między kłykciami znajduje się głęboki dół międzykłykciowy (fossa intercondylaris). Na przedniej stronie końca dalszego kości udowej występuje powierzchnia rzepkowa (facies patellaris), która jest powierzchnią stawową dla rzepki. Nadkłykcie przyśrodkowy i boczny (epicondylus medialis et lateralis) są to wyniosłości kostne na odpowiednich kłykciach, będąc miejscem przyczepu więzadeł i mięśni.
Rzepka (patella) to trójkątna kość wpleciona w ścięgno końcowe mięśnia czworogłowego uda i położona do przodu od dolnego końca kości udowej. Powierzchnia przednia jest chropowata, a tylna tworzy powierzchnię stawową, łączącą się z powierzchnią rzepkową kości udowej. Podstawa rzepki (basis patella) jest skierowana do góry a wierzchołek (apex patellae) ku dołowi jest nieco zaostrzony.
Kości goleni lub podudzia (crus) składają się z kości piszczelowej i strzałkowej. Są to kości długie, między którymi występuje szeroka przestrzeń międzykostna.
Kość piszczelowa (tibia) położona jest po stronie przyśrodkowej podudzia od strony palucha, jest najdłuższą kością szkieletu. Jest masywniejsza i mocniejsza, ponieważ na niej spoczywa ciężar wyżej położonych części ciała. Trzon kości posiada trzy powierzchnie (przyśrodkowa boczną i tylną) i trzy brzegi (przedni, przyśrodkowy i boczny), z których najwyraźniej zaznaczony jest brzeg przedni, łatwo wyczuwalny przez skórę. Powierzchnia przyśrodkowa i boczna są gładkie, a na tylnej powierzchni górnej trzeciej części znajduje się kresa mięśnia płaszczkowatego (linea m. solei) i kresa podkolanowa (linea poplitea). Nasada bliższa kości piszczelowej jest zgrubiała i zbudowana z dwóch szerokich kłykci bocznego i przyśrodkowego. Na każdym z nich znajduje się powierzchnia stawowa górna, przeznaczona do odpowiedniego kłykcia kości udowej. Powierzchnie stawowe górne (facies articulares superiores) są rozdzielone wyniosłością międzykłykciową (eminentia intercondylaris) i polami międzykłykciowymi przednim i tylnym (area intercondylaris anterior et posterior). Na kłykciu bocznym kości piszczelowej znajduje się powierzchnia stawowa strzałkowa (facies articularis fibularis), służąca do połączenia z głową strzałki. Poniżej kłykci na przedniej powierzchni trzonu widoczna jest guzowatość piszczeli (tuberositas tibiae). Dalsza nasada kości piszczelowej przechodzi w silny, wyraźnie zaznaczony wyrostek, zwany kostką przyśrodkową (malleolus medialis) oraz trzy powierzchnie stawowe:
powierzchnię stawowa dolną (facies articularis inferior), która przedłuża się na powierzchnię przyśrodkową kostki
powierzchnię stawową kostki przyśrodkowej (facies articularis malleoli) łączy się z kością skokową
wcięcie strzałkowe (incisura fibularis) służące do połączenia z kością strzałkową.
Powierzchnia stawowa dolna i kostki przyśrodkowej łączą się z powierzchniami stawowymi kości skokowej.
Strzałka (fibula) położona jest wzdłuż bocznej strony piszczeli i łączy się z nią w części górnej i dolnej. Trzon strzałki (corpus fibula) jest trójścienny. Najwydatniejszym brzegiem jest brzeg międzykostny, służący do przyczepu błony międzykostnej. Na końcu bliższym znajduje się zgrubienie zwane głową strzałki (caput fibula), która ma powierzchnie stawową do połączenia z powierzchnią stawową kłykcia bocznego piszczeli. Koniec dalszy tworzy kostkę boczną (malleolus lateralis), która łączy się z wcięciem strzałkowym piszczeli i ma powierzchnię stawową umożliwiającą połączenie z kością skokową (facies articulares malleoli). Zarówno na kostce bocznej jak i przyśrodkowej istnieją bruzdy dla ścięgien mięśni podudzia. Osie długie kości udowej i piszczelowej tworzą kąt otwarty bocznie wynoszący 175-145º. Kończyny dolne mogą mieć kształt litery ``O`` (kolana szpotawe) lub litery ``X`` (kolana koślawe). W związku z szeroką miednicą u kobiet uda biegną bardziej zbieżnie ku dołowi tym samym u tej płci częściej występują nogi typu ``X``.
W skład stopy chodzą kości stępu , śródstopia i kości palców. Budowa stopy jest przystosowana do pełnienia funkcji podporowej i lokomocyjnej.
Kości stępu (ossa tarsi) tworzy siedem różnokształtnych kości. Dwie z nich skokowa i piętowa ułożone są piętrowo, a pozostałe, to jest kość łódkowata, sześcienna i trzy klinowate leżą obok siebie i są wysunięte do przodu.
Kość skokowa (talus) leży w górnej części stępu i spoczywa na kości piętowej. Na jej trzonie znajduje się bloczek (trochlea tali) służący do połączenia z powierzchniami stawowymi kości piszczelowej i strzałkowej. Na części bocznej bloczka widoczna jest powierzchnia stawowa dla połączenia z kostką boczną strzałki, a na stronie przyśrodkowej bloczka powierzchnia stawowa dla połączenia z kością z kostką przyśrodkową kości piszczelowej. Na stronie tylnej znajdują się dwa guzki oraz bruzda dla ścięgna zginacza długiego palucha. Na dolnej powierzchni trzonu kości skokowej są trzy powierzchnie stawowe łączące się z odpowiednimi powierzchniami kości piętowej. Między powierzchniami mieści się bruzda kości skokowej (sulcus tali), która z bruzd kości piętowej tworzy zatokę stępu (sinus tarsi). Na przedniej stronie trzonu znajduje się głowa kości skokowej (caput tali). Głowa ma powierzchnię stawową do połączenia z kością łódkowatą. Żaden mięsień nie przyczepia się do kości skokowej.
Kość piętowa (calcaneus - os calcis) jest największą kością stępu, o nieregularnym kształcie. W jej tylnej części widoczny jest guz piętowy (tuber calcanei). Na powierzchni górnej występują trzy powierzchnie stawowe: tylna środkowa i przednia (facies articularis talaris posterior, media, anterior) oraz bruzda kości piętowej (sulcus calcanei). Powierzchnia przyśrodkowa jest wklęsła znajduje się tu wyrostek zwany podpórką kości skokowej (sustentaculum tali). Na dolnej powierzchni podpórki biegnie bruzda ścięgna zginacza długiego palucha. Na powierzchni bocznej występuje bloczek strzałkowy (trochlea peronealis) obok którego biegną ścięgna mięśni strzałkowych. Przednia powierzchnia kości piętowej łączy się z kością sześcienną.
Kość łódkowata (os naviculare) jest spłaszczona i leży po przyśrodkowej stronie stępu. Jej tylna powierzchnia jest wklęsła i przylega do głowy kości skokowej. Powierzchnia przednia ma trzy pola służące do połączenia z kośćmi klinowatymi.
Kości klinowate (ossa cuneiformia) tj. przyśrodkowa, pośrednia i boczna, leżą z przodu kości łódkowatej. Łączą się ze sobą za pomocą powierzchni stawowych, a z przodu z trzema kośćmi śródstopia.
Kość sześcienna (os cuboideum) jest położona na bocznym brzegu stępu. Z przodu łączy się z czwartą i piątą kością śródstopia a z tyłu z kością piętową. Od strony przyśrodkowej sąsiaduje z boczną kością klinowatą. Powierzchnia tylna siodełkowato zakrzywiona łączy się z kością piętową. Na dolnej powierzchni kości sześciennej występuje bruzda mięśnia strzałkowego długiego.
Kości śródstopia (ossa metatarsalia) w ich skład wchodzi pięć kości. Są to kości długie mają więc trzon i dwa końce. Ich podstawy są osadzone na kościach klinowatych i kości sześciennej. Głowy kości śródstopia łączą się z paliczkami bliższymi palców. Na podstawach pierwszej i piątej kości śródstopia występuje guzowatość, która jest miejscem przyczepu mięśni. Kość druga jest najdłuższa. Wszystkie kości śródstopia są lekko wypukłe ku górze.
Kości palców (ossa digitorum pedis) od drugiego do piątego maj po trzy paliczki: bliższy środkowy i dalszy. Pierwszy palec czyli paluch (hallux), ma dwa grube i masywne paliczki, ponieważ stanowi silna podporę stopy. W obrębie paliczków wyróżnia się podstawę , trzon i głowę paliczka, a więc elementy występujące w kościach długich. Na stronie podeszwowej stopy występują stale dwie trzeszczki, przy stawie śródstopno paliczkowym palucha. Poza tym mogą się pojawić trzeszczki przy stawach II i V palca oraz w ścięgnach mięśni. Trzeszczki to małe okrągławe kostki włączone w ścianę torebki stawowej, albo w odcinki końcowe ścięgna mięśnia albo jedno i drugie.
Prawidłowo wysklepiona stopa tworzy łuki kostne podłużne i poprzeczne. Guz piętowy oraz głowy I i V kości śródstopia powinny stanowić punkty podparcia stopy. Sklepienie stopy utrzymują więzadła, mięśnie i ich ścięgna. Kiedy ten gorset ulegnie rozluźnieniu, stopa kontaktuje się z podłożem dużą powierzchnią (płaskostopie). Zmienia się wtedy sposób chodzenia i w konsekwencji wytwarza się szereg zmian w budowie kośca. Prawidłowo zbudowana stopa jest narządem elastycznym i sprężystym. Funkcję amortyzującą pełnią również inne elementy w układzie kostnym : łąkotki, chrząstki międzykręgowe, fizjologiczne krzywizny kręgosłupa.
1
1