Nazwa „anarchizm" pochodzi od słowa „anarchia", a to od greckich słów an i arkhe ( brak rządu lub rządzących). Słowo „anarchia" posiada zarówno pozytywne, jak i negatywne znaczenie. To pierwsze wyraża bezrząd jako postulat zniesienia państwa i utworzenia bezpaństwowego ustroju społecznego. Doktryny to postulujące zwane są anarchizmem. To drugie znaczenie kojarzone jest z negatywnie ocenianą samowolą i chaosem.

Prudhon po raz pierwszy użył nazwy „anarchizm" w znaczeniu pozytywnym, stąd nazwano go „ojcem anarchizmu".

KRYTERIA WYODRĘBNIANIA WIELU RODZAJÓW ANARCHIZMU:

- kryterium podmiotu realizacji anarchistycznych ideałów → anarchizm indywidualistyczny i wspólnotowy (kolektywistyczny, komunistyczny, syndykalistyczny, ko­operatywny), robotniczy (proletariacki, wielkomiejski),

chłopski (agrarny, wiejski)

- kryterium celów → anarchizm praktyczny i filozoficzny (metafizyczny), epistemologiczny i aksjologiczny, abstrakcyjny i nihilistyczny, świecki i reli­gijny (chrześcijański), industrialny i agrarny, feministyczny, ekolo­giczny, socjalistyczny, komunistyczny, kapitalistyczny

- kryterium formy walki o anarchistyczne cele → anarchizm pacyfistyczny i wo­jowniczy, reformistyczny i rewolucyjny, jawny i konspiracyjny, legalny i nielegalny

- kryterium związku doktryny anarchizmu z innymi doktrynami → anarchokolektywizm, anarchokomunizm, anarchosocjalizm, anarchosyndykalizm, anarchokooperatyzm, anarchokapitalizm, anarchofeminizm

- kryterium krajowego oblicza anarchizmu → angielski, niemiecki, francuski, rosyjski, amerykański, polski etc.

CZTERY GŁÓWNE NURTY ANARCHIZMU: Chronologicznie najpierw pojawił się anarchizm indywidualisty- czny, następnie anarchizm kolektywistyczny i anarchizm komunistyczny, a potem anar­chizm syndykalistyczny.

DEFINICJA ANARCHIZMU WG. KROPOTKINA: „Anarchizm to nazwa praktyki i teorii życia, według której spo­łeczeństwo nie posiada żadnego rządu. W takim społeczeństwie harmonia zagwarantowana jest nie przy pomocy prawa lub posłu­szeństwa jakiemuś autorytetowi, lecz dzięki porozumieniu zawar­temu na zasadzie wolności między różnymi grupami terytorialny­mi i zawodowymi, utworzonymi w celu produkcji nieskończonej różnorodności potrzeb i aspiracji cywilizowanych istot”.

2.ŻRÓDŁA I EWOLUCJA ANARCHIZMU

Trzy poglądy na wyjaśnianie źródeł anarchizmu:

- Według pierwszego poglądu anarchizm wynika z uniwersalnej i ahistorycznej skłonności wolnościowej (liberalnej) jednostek ludzkich, występującej w całych dziejach.

- Według drugiego poglądu (rozwiniętego przez amerykańskiego etnografa Lewisa Morgana) anarchizm wywodzi się ze wzorów życia spo­łeczeństw prymitywnych - anarchii prymitywnej. Jego zwolennicy dużą wagę przywiązują do opisów lokalnego kolorytu anarchizmu.

- Według trzeciego poglądu anarchizm wywodzi sie, podobnie jak większość współczesnych ideologii politycznych, z my­śli oświecenia i wydarzeń rewolucji francuskiej. W świetle tego poglądu, anarchizm zaczerpnął: z liberalizmu ideę wolności, z socjalizmu idee syndykalistyczne i kooperatystyczne, zaś z komunizmu idee wspólnotowe

Rys historii anarchizmu:

Największy jego rozkwit następo­wał w latach 1880-1930. Na samodzielny rozkwit i ewolucję anar­chizmu miały wpływ różne wydarzenia, głównie jednak rozłamy w I Międzynarodówce, rewolucje rosyjskie, hiszpańska wojna domowa i kontrkultura Nowej Lewicy. W drugiej połowie XIX wieku powstały liczne organizacje międzynarodowe i ruchy w celu realiza­cji anarchistycznych ideałów (we Francji, Szwajcarii, Włoszech, Hiszpanii, Rosji i w krajach bałka-ńskich). W okresie 1930-1960 rozwój anarchizmu osłabł, lecz w latach 60-tych zaznaczyło się jego odradzanie, przede wszystkim wśród studenckiej młodzieży Zachodu.

3.IDEE ANARCHIZMU

Idea człowieka:

Człowiek ukazywany jest w świetle manichejskiej wizji świata, w którym siły dobra zmagają się z siłami zła. Dominuje przekonanie, że natura człowieka jest z na­tury dobra. Przyczyn złego postępowania upatrują anarchi­ści w zewnętrznych uwarunkowaniach życia ludzi. Wierzą w pozytywne zmiany tych uwarunkowań na drodze wychowania i edukacji człowieka, ale głównie poprzez wy­zwolenie go spod dolegliwości zniewalających autorytetów, władzy, szczególnie państwa. Z tego względu „prawdziwy anarchista" ni­gdy nie chce być zwierzchnikiem, żołnierzem, policjantem. Nie podporządkowują jednostki ludzkiej społeczeństwu, lecz dążą do dobrowolnego uzgodnienia ich celów. Anarchizm interesuje się istotą każdego, pojedynczego, konkretnego człowieka.

Idea władzy:

Władza nie może być zredukowana do krytyki władzy państwowej. Anarchizm zawsze krytykuje i odrzu­ca państwo, często rząd i niekiedy również inne przejawy władzy. Zarzuca państwu: sztucz­ność - sprzeczną z naturalnością więzi społecznych, przymusowość - godzącą w wolność człowieka, hierarchiczność - naruszającą rów­ność wszystkich ludzi. Anarchizm odrzuca zarówno rządy niedemokratyczne jak i demokratyczne. Anarchizm odnosi się wrogo do narzędzi państwa - po­lityki i polityków, partii politycznych i prawa. Traktuje z nieufnością religię i Kościół, gdyż utrwalają one przejawy jakiejś władzy i hierarchiczności. Sprzeciwia się nawet historii i tradycji. Anarchizm uznaje za możliwe natychmiastowe „zniesienie" państwa.

Idea wolności:

Wolność jest ideą przewodnią. Anarchizm domaga się pełni wolności dla swobodnego wyboru celów spontanicznego, autonomicznego, kreatywnego działania jednostek ludzkich i grup społecznych. Pełna wolność w pełni czyni ludzi panami swego losu, w pełni odpowiedzialnymi za swoje czyny, w ich dążeniach do peł­nej realizacji moralnie uzasadnionych celów, jako pełnego wyrazu samorealizacji. Anarchizm jest ideologią wolności dążącą do synte­zy wolności negatywnej z wolnością pozytywną. Wolność negatywna oznacza tutaj życie bez przymusu narzucanego przez różne for­my władzy. Wolność pozytywna wyraża się w realnym, a nie jedy­nie deklaratywnym osiąganiu celów jednostek ludzkich i grup społecznych.

Idea społeczeństwa:

Dominuje prze­konanie o istnieniu naturalnej harmonii między człowiekiem i przy­rodą, której część podporządkowaną jej prawom stanowi społeczeństwo. Podstawową zasadą anarchizmu jest dobrowolność przy powoływaniu i utrzymywaniu wszelkich organizacji tworzą­cych ramy społeczeństwa (antyetatyzm). Anarchizm dopuszcza istnienie elementów organizacji, z powodu zrozumienia konieczności ich istnie­nia, wyrażając jednocześnie obawy przed zagrożeniami z ich strony dla wolności jednostek ludzkich. Nigdy jednak nie dostrzega koniecz­ności istnienia organizacji państwowej. Zmierza do społeczeństwa bez­państwowego, które miałoby się składać z różno- rodnych, spontanicznie, dobrowolnie powstających, ale względnie skoordynowanych organizacji, spełniających wespół wszystkie funkcje produkcyjne, wy­miany i konsumpcyjne, niezbędne dla harmonijnego przebiegu ży­cia społecznego.

Idea równości:

Równość powiązana jest ściśle z ideą sprawiedliwości, a obie tworzą podstawy funkcjonowania gospodarki. Na ogół anarchizm traktuje ludzi jako w zasadzie rów­nych sobie, w rozumnym osądzaniu swoich dążeń do wolności w ży­ciu doczesnym. Gdy anarchizm indywidualistyczny skłania się ku jedynie formalnemu, deklaratywnemu pojmowaniu równości, anar­chizm kolektywistyczny i anarchizm komunistyczny domagają się równości materialnej, faktycznej, aż do pełnego zaspokojenia potrzeb jednostki ludzkiej, określanych pełnią jej wolności. Według anarchi­zmu równości sprzeciwiają się organizacje oparte na zasadach hierarchiczności, centralizacji i koncentracji decyzji; opowiada się on przeto za demokracją bezpośrednią, decentralizacją i dekoncentracją decyzji.

Idea zmiany:

Zmiany obejmują rozległe spektrum taktyk i strategii opartych na środkach przemocy i pokojowych, re­wolucyjnych i reformistycznych, zorganizowanych i spontanicznych, jednorodnych i łączących ich elementy. W anarchizmie przemoc (violence) odróżniano od siły (force). Przemoc nierzadko otaczano niemal kultem, upatrując w niej siłę oczyszcza­jącą i otwierającą szansę budowania nowego i dobrego. Anarchiści fascynowali się burzycielską mocą dynamitu, określając go mianem „uniwersalny zrównywacz”. Aprobowano „propagandę za pomocą śmierci", skierowaną głównie przeciwko głowom przodujących państw utoż­samianych ze złem, np. cesarz pruski Wilhelm I czy prezydent USA McKinley. W końcu XIX wieku było 1120 anarchistycznych zamachów w Europie i 522 w USA. Z anarchizmem kojarzono też niektóre akcje terrorystyczne sze­rzące się od lat 60-tych XX wieku (Czarna Ręka w Hiszpanii). Anarchiści opowiadali się za spontaniczną rewolucją ludową jako imperatywem moralnym, a nie koniecznością historyczną. Wyżej stawiali „propagandę czynem" niż „propagandę słowem". Głosili różne koncepcje rewolucji: poli­tycznej, ekonomicznej, socjalnej, kulturalnej, zbrojnej, pokojowej. Praktykowali powstania, reformy, strajki generalne, marsze głodo­we, bierny opór i różne formy perswazji - słowem, ob­razem, pieśnią, muzyką.

4.KLASYFIKACJE ANARCHIZMU

Anarchizm indywidualistyczny:

- zwany również anarchoindywidualizmem, charakteryzuje się dążeniem do pełnej, absolutnej wolności jednostki ludzkiej, unikającej podporządkowania grupowym formom współżycia

- ze względu na konieczność zachowania pewnych ele­mentów organizacyjnych, tradycyjnie związanych ze społeczeń- stwem i państwem anarchoindywidualiści godzą się jedynie na „minimum społeczeństwa, organizacji i państwa”

- anarchoindywidualizm czerpie ze wszyst­kich nurtów myślowych pochwalających indywidualizm i egoizm

- największe znaczenie osiągał kolejno anarchoindywidualizm angiel­ski, niemiecki, francuski, rosyjski i amerykański

Przedstawiciele anarchoindywidualizmu:

William Godwin: (1756-186, angielski pastor, „Rozważania dotyczące sprawiedliwości politycznej”)

- prawdziwe szczęście człowieka upatruje w rozwoju jego indywidualności

- opowiadał się za anarchią jako sta­nem permanentnego chaosu społecznego, który „rozbudza umysł, uruchamia energię i inicjatywę społeczną"

- anarchia miałaby z jed­nej strony burzyć wszelkie przejawy państwowego i społecznego zniewolenia jednostki, z drugiej zaś strony otwierać przed nią świet­lane perspektywy: „wolnej szkoły", pełnego uspołecznienia własno­ści, ograniczenia pracy do pół godziny dziennie po wyeliminowaniu potrzeb luksusowych, rewolucji mo­ralnej eliminującej konieczność rozbudowanego administrowania, przymuszania, karania

- kierowana utylitaryzmem jednostka ludzka, podejrzliwa wobec wszelkich form współpracy miałaby oceniać to, co dla niej pożyteczne, dobre, właściwe, niezbędne

Max Stirner: (właściwie Kacper Schmidt, 1806-1856, niemiecki nauczyciel, „Jedyny i jego własność”)

- krzewił kult „jedynego", czyli jednostki ludzkiej przenikniętej duchem indywidualizmu, anarchizmu, ateizmu, amoralizmu i egoizmu

- za jedynie realny byt uznawał jednostkę ludzką obdarzoną pełną auto­nomią w celu egocentrycznego poszukiwania tylko w sobie najwyż­szych egoistycznych wartości

- za hipostazy tyranizujące, zniewalające, poniżające i upokarza­jące jednostkę uznawał Boga, religię, duchowieństwo, naród, pań­stwo, społeczeństwo, a nawet rodzinę

- odrzucał związane z nimi idee i praktyki, normy i wzorce zachowania, kon­cepcje ustrojowe i istniejące ustroje

- po­pularyzatorem poglądów Stirnera był John Mackay (1864-1933) tworzący zgodnie z hasłem „dbaj o swój in­teres i pozwól mi troszczyć się o mój"

Pierre Joseph Prudhon: (1809-1865, francuski deputowany, „Co to jest własność”)

- zyskał miano „ojca anarchizmu" dzięki nadaniu słowu „anarchia" pozytywnego sensu porządku społecznego, nie opartego na przymusie politycznym

- uważał, że „swobodne stowa­rzyszenie, wolność - której wyłączną funkcją jest utrzymywanie równości w środkach produkcji i wzajemności w wymianach - sta­nowi jedyną możliwą, jedyną słuszną formę społeczeństwa"

- za najbardziej właściwą miarę stosunków społecznych przyjmował spra­wiedliwość, którą miała zapewniać umowa, która skutecznie zastąpi przymus państwowy, zapewni wolność i równość ekwiwalentnej wymiany ekonomicznej i wprowadzi wzajemność (mutualizm) we wszystkich stosunkach międzyludzkich

- marzył o społeczeństwie mutualistycznym, które nazywał także spo­łeczeństwem gwarantystycznym

- własność niepochodzącą z własnej pracy oceniał jako kradzież, odrzucał pieniądz jako zło umożliwia­jące osiąganie dochodów bez pracy, proponował, aby wymianę bezpieniężną realizowały banki wymiany towarów, udzielające także pracownikom bezprocentowych kredytów w dobrach powszechne­go użytku i środkach produkcji

- opowiadał się za pokojową drogą organizowania społeczeństwa anar­chistycznego, rewolucję określił jako „tyranię najgorszą z tyranii", wybory powszechne jako fikcję, zasadę przedstawicielstwa jako sprzeczną z suwerennością całego narodu, wszelką władzę polityczną jako przejaw despotyzmu

Anarchizm kolektywistyczny:

- zwany również anarchokolektywizmem, główną wartość upatruje w wol­ności jednostki ludzkiej, która może być zrea- lizowana w kolektywie społecznym

- kolektywistyczną zasadę zespołowości działania jednostek uzgadnia z zasadą możliwie największej ich wolności

- jest doktryną solidaryzmu, altruizmu i współży­cia kolektywnego w ramach społeczeństwa bezpaństwowego

- w anarchokolektywizmie społeczeństwo i państwo, a właściwie two­rzące je kolektywy, jawią się jako wspólne dobro jednostek realizu­jących w nim swoją wolność

Przedstawiciel anarchokolektywizmu:

Michaił Bakunin: (1814-1876, rosyjski oficer, „Państwo a anarchia”)

- sam usiłował utworzyć organizację międzynarodo­wego ruchu anarchistycznego - w 1864 roku Bractwo Międzynaro­dowe, a w 1868 r. Międzynarodowy Alians Demokracji Socjalistycznej

- Bakunin krytykował wszelkie państwo i tworzone przez nie prawo, jako sztuczne instytucje przemocy, ogranicza- jące wolność jednostki, sprzeczne z naturą człowieka, a więc i z prawem natury

- dowodził, że w stosunkach wew. rządzący niosą zniewolenie rządzonym, a w stosunkach międzynarodowych państwa potężne państwom małym

- pragnął rewolty życia przeciw nauce i prawu, wolności absolutnej, nieograniczonej („Wolność jest niepodzielna”)

- absolutną wolność można pogodzić z dobrowolnym podporządkowaniem swego „ja"- „ogólności"( kolektywom)

- pochwalał więzi społeczne oparte na obyczajach, tradycji i solidar­ności, które przeciwstawiał krytycznie więziom politycznym wymu­szanym przez państwo

- dążył do natychmiastowego zniesienia państwa, prawa i zrealizowania własnego ideału - kolektywistycznego społeczeństwa anarchistycznego na drodze żywiołowej rewolucji robotniczo-chłopskiej, wywołanej przez tajną organizację spiskową, nie unikając stosowania przy tym terroru (twierdził, że „bez walki społe­czeństwo jest martwe")

- odrzucał formę własności prywatnej środków produkcji i dziedziczenie własności, przewidywał uspołecznienie środków produkcji i równościowy podział produk­tów dzięki czemu miałaby się kształtować równość społeczna

Anarchizm komunistyczny:

- zwany również anarchokomunizrnem, zmierza do pełni wolności jednostki, którą osiągnie w społeczeń­stwie zorganizowanym w kolektywy tj. we wspólnoty

- w II połowie XX wieku anarchokomunizm znalazł teoretyków i zwolen­ników, wśród ugrupowań Nowej Lewicy

Przedstawiciel anarchokomunizmu:

Piotr Kropotkin: (1842-1921, rosyjski książę, „Anarchizm, jego filozofia i ideały”)

- połączył postulat absolutnej wolności jednostki z zasadą komunizmu ekonomicznego, rozumianego jako wspólnota własno­ści środków produkcji i produktów konsumpcyjnych

- wolność okre­ślał w sposób negatywny jako „możność działania wolnego przed karą społeczną (przymus fizyczny, groźba głodu) otwierającą pełnię możliwości dla wolności pozytywnej

- ekonomikę komunistyczną pojmował jako związek samorzutnie powstałych wspólnot produkcyjnych

- podkreślał konieczność zniesienia pań­stwa i natychmiastowego przejścia do bezpaństwowego komuni­stycznego społeczeństwa anarchistycznego, nie dostrzegał też potrzeby istnienia stanowionych przez państwo praw

- twierdził, że rewolucja musi być poprzedzona dobrym przygotowaniem, głównie propagandowym i militarnym

- „książę anarchistów” marzył o ustroju społecznym dobrobytu materialnego, doskonałości moralnej, w którym ludzie kierowaliby się jedynie „nawyknieniami towarzyskimi i społecznymi”

- za główny czynnik rozwoju społecznego uznawał pomoc wzajemną (mutualizm), a nie walkę o byt, która jest za­wsze szkodliwa dla gatunku ludzkiego, zaś pomoc wzajemna jest gwarancją jego bezpieczeństwa i postępu

- Kropotkin uznawany jest za najwybitniejszego myśliciela anar­chizmu wszechczasów, gdyż pozbawiał anarchizm piętna ekstremizmu, a dzięki zasadzie wzajemności połączony z nim komunizm tracił cechy ideologii wal­ki, przeobrażając się w ideologię życzliwości, współpracy i solidarności

Anarchizm syndykalistyczny:

- zwany również anarchosyndykalizmem lub syndykalizmern (przez jego zwolenników) rozwija projekty ustroju społecznego opar­tego na syndykatach, czyli związkach zawodowych łączących wła­dzę polityczną z władzą ekonomiczną, a obie z polityką kulturalną

- każda gałąź przemysłu miałaby być zorganizowana w syndykaty, czyli zespoły niezależnych kolektywów związków robotniczych, sprawujących kontrolę nad produkcją, dystrybucją i kulturą; specjalne rady robotnicze koordynowałyby współpracę syndykatów wszyst­kich gałęzi przemysłu

- syndykaliści odrzucali rewolucję i parlamen­taryzm jako formy walki, polegając przede wszystkim na różnych formach presji ekonomicznej robotników na kapitalistów: legalnej i nielegalnej, czynnej i biernej, cichej i głośnej zawsze jednak mia­łaby być „akcja bezpośrednia" tj. strajk generalny nazywany „wielkim świętem proletariatu"

- głosi postulat całkowitego zniesienia państwa, w imię możliwie najpełniejszej wolności jednostki ludzkiej

- nie odrzuca wszelkiej władzy, polega na władzy syndykatów, których woli podporządkowuje wolność jednostki

- głosi uwielbienie dla maszyny i preferowanie modelu gospodar­ki opartej tylko na przemyśle bez rolnictwa

- władza może być ograniczona do „administrowania” tj. zastępowania kierowania ludźmi zarządzaniem rzeczami

- administrowanie miałoby być czymś pro­stym, możliwym do realizacji nawet przez samych robotników

- anarchosyndykalizm rozwinął się u schyłku XIX wieku, a jego złoty okres przypadł na pierwsze ćwierćwiecze wieku XX kiedy to anarchiści, wydalani z partii robotniczych i ko­munistycznych szukali oparcia w związkach zawodowych

- ojczyzną anarchosyndykalizmu stała się Francja, a jego prekursorem Fernand Pelloutier (1867-1901)

Przedstawiciel anarchosyndykalizmu:

Georges Sorel: (1847-1922, francuski inżynier dróg i mostów, „Przyszłość syndykatów socjalistycz­nych”)

- syndykatom przypisywał rolę podstawowej, wielofunkcyjnej organizacji robotniczej, zdolnej do wyzwolenia robotników spod wpływów burżuazji i inteligencji, ukształtowania własnej ich postawy moralnej i politycznej

- syndykaty miałyby doprowadzić do prze­obrażenia ustroju kapitalistycznego w ustrój socjalistyczny, oparty na federacji syndykatów

- przeczył, aby masy ludowe mogły być silą napędową dziejów; za siłę taką uważał elity przywódców robotniczych popychających pasywne masy do działania przy pomocy mitów społecznych

- idea strajku powszech­nego jest mitem, który porwie klasę robotniczą do rewolucyjnego zniesienia kapitalizmu i ustanowienia ustroju wolnych wytwórców zrzeszonych w syndykaty - społeczeństwa anarchosyndykalistycznego

- odrzucał utopie, jako wyspekulowane i niere­alne wizje przyszłości, demoralizujące i demobilizujące masy ludowe

- mit strajku powszechnego miałby kształtować podstawy nowej kultury proletariackiej o cechach antyracjonalnych, emocjonalnych, instynktownych i woluntarnych; przestawał być środkiem do celu nabierając cech samoistnego celu

5.NEOANARCHIZM

- po II wojnie światowej anarchiści współcześni uznają wolność i równość za wartości komplementarne

- odrzucają ideę postępu społecz­nego, ponieważ twierdzą, że istotą życia społecznego jest ciągła walka między rządzący- mi i rządzonymi, posiadającymi i nieposiadającymi, pragnieniem władzy i pragnieniem całkowitego jej unicestwienia

- coraz silniej narasta pragnienie organizacji, ale bez posługujących się jakimkolwiek przymusem autorytetów - anarchiści odrzucają instytucjonalizację organizacji i rozwijają własną teorię organizacji wg. której organizacje mia- łyby być do­browolne, funkcjonalne, małe, elastyczne w czasie i przestrzeni

- do głównych zadań anarchistycznej koncepcji organizacji miałoby należeć rozwiązywanie problemów pracy i wła- sności, nadawanie pracy charakteru przyjemności ale to organizowanie pracy winno należeć do samych pracujących

- według współczesnych anarchistów prawo własności określonej osoby do określonej rzeczy nie powinno zależeć od tego, kto ją wyprodukował, kupił, darował, odziedziczył, znalazł itp., lecz wyłącznie od uzasadnionych potrzeb

- są antymilitarystami, ale niekoniecznie pacyfistami; dopuszczają stosowanie przemocy, o ile prowadzi ona jako śro- dek do anarchistycznych celów i warto­ści, zaś każde użycie przemocy musi być poprze­dzone głębokim namysłem

- większość anarchistów współczesnych pochwala postawy racjonalistyczne, humanistyczne, agnostyczne, świeckie, zaś sprawy wiary religijnej pozostawiają w sferze decyzji osobistych jednostki

- ośrodki anarchizmu współczesnego w świecie najczęściej działają nielegalnie; we Francji była zdele­galizowana Lewica Proletariacka czy Ruch 22 Lipca, w RFN terrorystyczna grupa Baader-Meinhof (Frakcja Armii Czer­wonej), we Włoszech Czerwone Brygady, w USA Partia Wolnościowa (przedstawiciel libertarianizmu) czy anarchofeministki

- rozbieżności organizacyjne i koncepcyjne poszczególnych ośrodków współczesnego anarchizmu usiłują przezwycięża ich centra międzynarodowe; ale charakter międzynarodowy zyskały tylko Federacja Anarchistów w Londynie organi- zująca nieregularnie kongresy anarchistów i Międzynarodówka Sytuacjonistów powoła­na w 1957 roku

- współczesny anarchizm mniej uwagi poświęca zagadnieniom teoretycznym, a więcej na konstruowaniu programów społeczeństwa anarchistycznego; to bardziej zestaw luźnych postulatów i idei niż zwarta doktryna polityczna

- anarchiści współcześni rozwinęli głównie treści krytyczno-destruktywne; silnie zarysował się antykomunizm, antysowietyzm i antyglobalizm, w mniejszym stopniu wątki antykapitalistyczne

6.ANARCHIZM W POLSCE

Anarchizm na ziemiach polskich na przełomie XIX i XX wieku:

- do propagatorów i teoretyków polskiego anarchizmu, a głównie anarchosyndykalizmu zalicza sie Józefa Zielińskiego, Augusta Wróblewskiego, Wacława Jana Machajskiego, a głównie Edwarda Józefa Abramowskiego

- Edward Józef Abramowski głosił, że podstawową wartością jest wolność człowieka, rozumiana jako brak wszelkiego przymusu i przemocy zbiorowości nad jednostką, w okresie rewolucji 1905 r. propagował ideę „zmowy powszechnej przeciwko rządowi", wskazywał, że rewolucję społeczną powinna poprzedzić przebudowa moralna społeczeń­stwa, której dokonają zrzeszenia spół­dzielcze (kooperatywy), opowiadał się za odzyskaniem niepodległości i stworzeniem demokratycznego państwa pol­skiego (które w perspektywie należy zastąpić bezpaństwową organizacją społeczeństwa), z demokratycznie wybranym parlamentem, wspartym samorządem wiejskim i miejskim, był zwolennikiem przejęcia interesów społeczeństwa przez spółdzielnie spożywców, rolne, towarzystwa wzajem­nego kredytowania, sąsiedzkie związki wzajemnej pomocy („związki przyjaźni"), tworzył Koła Oświaty Ludowej, Związek Towarzystw Samopomocy Spo­łecznej, Towarzystwo Kooperatystów

Organizacje i grupy anarchistyczne w III Rzeczypospolitej: - w Pol­sce neoanarchizm po­jawia się dopiero wraz z ruchem „Solidarności” w latach osiemdziesiątych - geneza pierwszych grup anarchistycznych wiąże się z grupami gdańskiej alternatywy, działającymi od 1978 r. na pograniczu opozycji i kontrkultury, zwią­zanymi z pismami „Nietoperz" i „Gilotyna"; w czerwcu 1983 r. działacze gdańskiej al­ternatywy - Janusz Waluszko, Wojciech Jankowski i Krzysztof Skiba powołali Ruch Społeczeństwa Alternatywnego (RSA) postulując przeniesienie własności środków produkcji, na rzecz tych, którzy za ich pomocą pracują (fabryki dla robotników); RSA po­siadał własny organ prasowy „Homek” - w latach 80-tych we Wrocławiu Waldemar Fydrych „Major" i Krzysztof Skiba powołali Pomarańczową Alternatywę, która na hap­peningach, stosując kpinę i ironię, wykazywała absurd ówczesnej rzeczywistości - w 1985 r. powstał Ruch „Wolność i Pokój" (WiP) głoszący hasła wolności człowieka, walki o niepodległość narodową, przeciw­działania zagrożeniom atomowym i walki z militaryzacją życia społeczno-politycznego - z inicjatywy Janusza Waluszki (RSA) i Krzysztofa Galińskicgo (WiP) w 1988 r. powołano Mię­dzynarodówkę Anarchistyczną (MA) celem integracji polskich grup anarchistycznych, którą w 1989 r. przekształcono w Fe- derację Anarchistyczną (FA); w `95 r. FA wzywała do bojkotu wyborów prezydenckich; głosi antymilitaryzm (opowiada się za armią zawodową, przeciwna wejściu Polski do NATO) i antyklerykalizm (uznaje prawo każdego człowieka do wolności sumienia, wyznania, sprzeciwia się dominacji Kościoła i jego in­gerencji w życie polityczne) - wiele grup anarchistycznych swoim rodowodem sięga lat 90-tych, np.: Radykalna Akcja Antyfaszystowska (RAAF) powstała w 1992 r. w odpowiedzi na nasilającą się aktywność nacjo­nalistycznych grup skinheadów, dekla- ruje użycie przemocy w celu samoobrony; Stowarzyszenie Inicjatyw Wolnościowych „An Arche" (1994) oficja- lnie zarejestro­wane, działa na rzecz obrony i rozszerzenia indywidualnej wolności człowieka, jest bliskie amery- kańskiemu libertarianizmowi; Sieć Autonomicznych Grup Aktywności (SAGA) (1995) angażuje się głównie w akcje wolnościowe i ekologiczne; Anarchistyczny Czarny Krzyż (ACK) (1996) niesie pomoc uwięzionym bądź prześladowanym „wolnościowcom" (anarchistom, pacyfistom, działaczom mniejszości narodowych), w ramach ACK Życie prowadzi m.in. pomoc prawną oskarżonym lub zatrzymanym, dążąc do uniknięcia kary wię­zienia; Radykalna Grupa Anarcho-Feministyczna „Wiedźma” (1996), do której należą kobiety i mężczyźni, występuje przeciw indoktrynacji Kościoła katolic­kiego, domaga się wolności kobiet w sprawach seksu, macierzyństwa i antykoncepcji, jest za aborcją, prowadzi akcje przeciw­działania przemocy seksualnej i rodzinnej - organizacje anarchistyczne mają luźną strukturę i płynne stany liczebne, zmieniające się w zależności od okoli- czności i podejmowanych akcji; charakterystycznym zjawiskiem ostatnich lat jest ukształtowanie się na skra- jnej lewicy swoistego zawodu „zadymiarzy", dla których motywacje ideowe są tylko swoistą zasłoną dymną

- czasopisma anarchistyczne: „A-Capella", „Iskra", „Lokomotywa Bez Nóg", „Anarcholl", „Rebeliant Poranny", „Rewolta”, „Fraternite", „A-tak", „Lagazeta", „Opór", „Mać Pariadka", „Inny Świat", „Gazeta Ań Arche"

Idee i programy:

- neoanarchiści polscy odwołują się do podstawowych idei anarchizmu, często traktują je wybiórczo, a także czerpią inspirację z innych nurtów lewackich, jak Nowa Lewica, sięgają do idei anarchosyndykalizmu (w tym Edwarda Abramowskiego), amerykańskiego libertarianizmu, sytuacjonizmu, w większości polscy anarchiści działają w duchu „non-violence" (wy­jątek RAAF, Anty Nazi Front)

- krytykują ideę demokracji, ale brak im konsekwencji programowej w stosunku do wy­borów parlamentarnych i prezydenckich

- w sprawach re­ligii i Kościoła w Polsce uznają prawo każdego człowieka do wolności wyznania, rzadko kry- tykują same zasady wiary, nieto­lerują innych wyznań (Świadkowie Jehowy, Adwentyści), przeciwni są aborcji, homoseksualizmowi, mieszanym małżeństwom, krytykują „Radio Maryja", widzą pozytywne działania Waty­kanu

- głoszą antymilitaryzm: sprzeciw wobec służby wojskowej, służby zastępczej i przystąpienia Polski do NATO

- w sprawach społeczno-gospodarczych głoszą postulaty powszechnego uwłaszczenia robot­ników poprzez bezpła- ten przekazanie im zakładów pracy, wszystkie funkcje instytucji i podmiotów gospodarczych państwa należy przekazać wspólnotom samo­rządowym, gospodarka powinna być oparta na zasadach wolnorynkowych (liberta- riańskich) co oznacza brak podatków i likwidację monopoli, a także likwidację wszelkiej „opieki i zdobyczy socjalnych", trzeba znieść powszechny obowiązek nauczania i państwową kon­trolę nad szkolnictwem, postulują zniesienie przymusowych ubezpieczeń i utworzenie niezależnych od państwa funduszy emerytalnych

- anarchiści krytycznie odnoszą się do procesów globalizacji, a szczególnie negują transnarodowe korporacje ka- pitałowe, sprzeciwiały się wejściu Polski do UE ze względu na zagrożenie dla polskiej tożsamości kulturowej i su- werenności narodowej oraz na możliwość głębokich zróżnicowań w dochodach ludności

---