Początki i rozwój refleksji socjologicznej

Refleksja o życiu społecznym jest prawie tak dawna jak samo życie społeczne. Przednaukowa refleksja socjologiczna to wiedza ludowa i refleksja mędrców, pierwsza zwana mądrością ludową a druga filozofią. Mamy mało śladów refleksji w kulturach przedpiśmiennych. Mamy też nikłą wiedzę o refleksji socjologicznej w innych cywilizacjach. Spisane przekazy najdawniejsze o początkach naszej cywilizacji (Biblia, Homer). W dziejach naszej cywilizacji ( stanowiącej niewielką część ludzkości!), za przełomowy w rozwoju refleksji socjologicznej uważamy okres starożytnej Grecji.

Uzasadnienie:

- przejście od naiwnego monizmu do krytycznego dualizmu (K. Popper)

- sformułowanie problemu autonomii jednostki ludzkiej.

Naiwny monizm to wiara w to, że życie społeczne nie różni się od życia przyrodniczego, podlega takim samym prawom, na które człowiek nie ma wpływu.

Krytyczny dualizm to dostrzeżenie zasadniczej różnicy między prawami ustanawianymi przez ludzi i prawidłowościami przyrody, na które ludzie nie mają żadnego wpływu.

Problem autonomii jednostki - Grecy stworzyli cywilizację, która uczyniła człowieka zdolnym do stania się świadomym samego siebie jako jednostki

Dlaczego?

Generalnie, refleksja socjologiczna rodzi się w czasach kryzysu, kiedy poddaje się w wątpliwość dotychczas obowiązujące reguły.

A Grecja klasyczna, to ujednostkowienie, kontakt kulturowy, ruchliwość społeczna, zróżnicowanie społeczne, niestabilność wierzeń i ustrojów politycznych. Inaczej mówiąc przejście do innego typu społeczeństwa, od plemiennego do niewolniczego, od sakralnego do świeckiego, od zamkniętego do otwartego.

Szacki. Ład społeczny stał się problemem, którego rozwiązanie wymagało odwołania się do ludzkiego rozumu i sztuki, a nie po prostu do bogów i przodków, którzy przez tysiąclecia byli najwyższymi autorytetami.

Miasto-państwo, polis

Polis - wspólnota obywateli, którzy sami sobą rządzą. Nie jest państwem rozumianym jako system instytucji politycznych.

- na tyle niewielkie, że można wszystkich znać „z widzenia”

- wspólnotę tworzą wolni mieszkańcy pochodzący z rodzin obywatelskich

- ma charakter nie tylko wspólnoty polityczno-społecznej, również moralnej i religijnej.

Platon (ok. 427-347 p.n.e.)

Analizował życie społeczne, prawa jego stabilności i rozwoju. Można powiedzieć, że był pierwszym postrzegającym społeczeństwo jako system. Jako jeden z pierwszych zastosował metaforę społeczeństwa jako organizmu.

Szacki (24) Przedstawia ona społeczeństwo (państwo) jako całość, złożoną z większej lub mniejszej liczby różniących się od siebie części, które wypełniają w jej obrębie odmienne funkcje i są z tego powodu równie niezbędne dla jej sprawnego funkcjonowania...'

Główne tematy

- zróżnicowanie społeczeństwa, nierówności uważał za jedno ze źródeł rozkładu państwa. Stąd postulat likwidacji własności prywatnej i rodziny dla uniknięcia partykularyzmów.

- ujednostkowienie społeczeństwa, postępującą indywidualizację uważał za zagrożenie dla ładu społecznego, stąd postulat uniformizacji zachowań, myśli i uczuć (reglamentacja muzyki)

- podział pracy, kto do czego się urodził( ma zdolności) tym się powinien zajmować. Wyróżnił: mędrców - wojowników i lud.

- rozmiar państwa, ustalił optymalną liczbę ludności na 5040. Rozrost uważał za niebezpieczny.

- geograficzne położenie państwa, wywiera silny wpływ na jego stan i moralność. Np. bliskość morza stwarzając możliwość handlu prowadzi do braku zaufania i przyjaźni.

Arystoteles (384-322 p.n.e.)

Był uczniem Platona (nauczycielem Aleksandra Wielkiego), stworzył rozbudowany system filozoficzny. Przez stulecia słowo ”filozof” oznaczało Arystotelesa. Uznając nadrzędność całości społecznej, uważał jednak, że najlepszy ustrój to taki, w którym każdy czuje się najlepiej i szczęśliwie żyje. Sformułował jedną z najsłynniejszych tez o człowieku jako „zwierzęciu politycznym”, stworzonym do życia w państwie (społeczeństwie).

Główne tematy:

- samowystarczalność, cecha przysługująca państwu, które z tego powodu jest konieczne. Samowystarczalność to nie autarkia lecz zdolność ekonomiczna i moralna do zaspokajania potrzeb mieszkańców.

- wspólnota moralna, celem życia w państwie jest nie tylko zaspokajanie potrzeb materialnych ale też dążenie do cnoty, pięknych uczynków.

- różnorodność i komplementarność części, współpraca różnorodnych części tworzy harmonię całości.

- struktura społeczna, na którą składają się rodziny, klasy ekonomiczne i stany. Państwo składa się z rolników, rzemieślników, kupców, wyrobników, żołnierzy, kapłanów, bogaczy, urzędników, sędziów. Za ważny uważał podział ze względu na zamożność i we właściwym upatrywał podstawy stabilności państwa. Wielką rolę przypisywał stanowi średniemu jako ostoi tegoż ładu.

- klasyfikacja ustrojów, trzy właściwe; królestwo, arystokracja, politeja, oraz trzy zwyrodnienia; tyrania, oligarchia, demokracja.

Chrześcijaństwo

Święty Augustyn (354-430)

Każde społeczeństwo jest wspólnotą wartości. Idea dwóch państw. Państwo ziemskie i państwo niebieskie. Rozdział między tymi państwami ma charakter moralny, toteż ich charakterystyka nie odpowiada żadnej obserwowalnej rzeczywistości. Podział ten pozwala na ukazanie dwóch przeciwstawnych systemów wartości i odpowiadających im ładów społecznym. Państwo ziemskie jest niedoskonałe, każdy dąży do realizacji własnych interesów, występują konflikty, silniejsi uciskają słabszych. Państwo Boże, pozbawione konfliktów, gdzie wszyscy akceptują swoje położenie i nie pragną czegoś więcej. Przynależymy do takiej wspólnoty jakie mamy i realizujemy wartości.

Święty Tomasz z Akwinu (1225-1274)

Różne rodzaje stworzeń są mniej lub bardziej oddalone od Boga. Mamy do czynienia z hierarchią istnień od najprostszego organizmu po Boga. To samo dotyczy społeczeństwa ludzkiego, w którym jest zwierzchnik i hierarchia. Mamy tutaj odzwierciedlenie i uzasadnienia dla społeczeństwa feudalnego średniowiecznej Europy. Owo stanowe społeczeństwo porównywane jest z organizmem. W strukturze społecznej najczęściej widziano tych co się modlą, wojują i pracują.

Socjologia potoczna i naukowa (zdroworozsądkowa). Socjologia potoczna-poznanie każdego z nas, przy pomocy stereotypów, uprzedzeń, znamy rzeczywistość ponieważ w niej żyjemy, rzeczy nie są takimi jakimi się być wydają.

Socjologia naukowa-świat wielowymiarowy, wielopłaszczyznowy, badanie w sposób dogłębny i obiektywny.

Odrodzenie

Niccolò Machiavelli (1469-1527)

Problem skutecznego działania. Zachowania ludzkie dają się przewidywać, jeżeli tylko rozporządzamy odpowiednią wiedzą. Wizja ujednostkowionego społeczeństwa, więzi między ludźmi to podleganie władzy państwowej. Państwo kreacja władcy, a nie wspólnotą.

Początki socjologii naukowej

Nauka:

-przedmiot badań, dziedzina, zakres

-metody i techniki badawcze

-cel

-pojęcia i terminy, język

-teorie badawcze, paradygmaty

-prawa

Warunki i okoliczności przejścia do naukowego uprawiania socjologii

Powstanie socjologii jako dyscypliny naukowej uwarunkowane było odejściem od wiedzy potocznej i “nieuporządkowanej” refleksji mędrców do uporządkowanej refleksji naukowej uznającej społeczeństwo za byt swoisty, odrębny również od państwa. Dokonanie tego kroku było poprzedzone wystąpieniem w Europie wielu zjawisk, procesów, których natężenie przepadało na XVIII wiek:

• poznawanie innych kultur - pozaeuropejskich

• dostrzeżenie zmienności kultur w czasie - pojawienie się pojęcia rozwoju

• polityczne i społeczne doświadczenia Wielkiej Rewolucji Francuskiej

• rewolucja przemysłowa, przejście od gospodarki opartej na rolnictwie do gospodarki opartej na przemyśle

• zamiana pracy w gospodarstwie domowym na pracę w fabryce

• zmiana postrzegania czasu - pojawienie się kategorii czas pracy i czas wolny

• migracje ze wsi do miast

• spadek znaczenia wspólnot

• innowacje i wynalazki techniczne

Zmieniały się podstawy funkcjonowania społeczeństwa - zatrudnienie i dochody, społeczności lokalne, rodzina, religia. Gospodarstwo domowe przestało być miejscem zaspokajania wszystkich potrzeb. Nowy porządek skłaniał do refleksji - oświecenie, rozwój nauki wolnej od tradycji, religii i dogmatów. Wraz z nową koncepcją nauki powstaje nowoczesny system nauk (dzisiaj już tradycyjny, anachroniczny!!) z fizyką, biologią oraz socjologią i innymi naukami społecznymi

Ten okres nazywany jest okresem przejścia od społeczeństwa tradycyjnego do nowoczesnego. Świat XVIII wieku był bliższy temu sprzed tysięcy lat niż dzisiejszemu!.

August Comte (1798-1857)

Kształcił się na matematyka, zajął się po amatorsku ? pomysłem stworzenia systemu filozoficznego, stanowiącego w intencji syntezę całej dostępnej wiedzy, metodę jej zdobywania oraz program i podstawę naprawy społeczeństwa.

Był reprezentantem pozytywizmu, prądu umysłowego, w którym znalazły się pomysły na przezwyciężenie kryzysu społecznego doby rewolucji przemysłowej. Chodziło o znalezienie dobrej - pozytywnej wiedzy, która byłaby użyteczna dla organizowania społeczeństwa. Inne odpowiedzi podawali np. socjaliści!

Budował swój system nauki pozytywnej jako lekarstwo na kryzys społeczeństwa. Uważał, że „upadek filozofii teologicznej i odpowiadającej jej władzy duchowej pozostawił społeczeństwo bez jakiejkolwiek dyscypliny moralnej.” Nauka, aby mogła odegrać taką rolę czynnika rekonstrukcji społeczeństwa musi obejmować problematykę społeczną, polityczna, moralną - temu ma służyć utworzenie socjologii.

Wkład A. Comte`a

• nadanie nowej nauce nazwy

• określenie przedmiotu badań socjologii

• zaproponowanie metod badawczych

Po raz pierwszy użył nazwy nowej nauki w IV tomie Kursu filozofii pozytywnej.

Socjologia w klasyfikacji nauk

Miejsce każdej nauki w hierarchicznym systemie jest wyznaczone przez dwa rodzaje kryteriów. Logiczne i historyczne.

Logiczne;

• stopień malejącej ogólności i abstrakcyjności

• stopień rosnącej złożoności

• stopień doniosłości praktycznej

Historycznie, każda nauka przygotowuje następną i stanowi warunek konieczny jej powstania i każda wykorzystuje dorobek tej, która powstała wcześniej. Nauki tworzą następującą hierarchię: matematyka, astronomia, fizyka, chemia, biologia, socjologia.

Matematyk jest najbardziej abstrakcyjna, najprostsza i najbardziej oddalona od praktyki. Socjologia najbardziej konkretna, złożona i zwiąana z praktyką. To jedna z wielu klasyfikacji, które wtedy powstawały.

Przedmiot i zadania socjologii

Socjologia miała być jedyną nauką o społeczeństwie. Przedmiotem badania był cały organizm społeczny podlegający stałej ewolucji. Zasadniczy problem teoretyczny polegał na pogodzeniu dwóch punktów widzenia; odkrywaniu praw zarówno względnie trwałej budowy społecznego organizmu, jak i jego nieustannego rozwoju, praw porządku i praw postępu. Do przedmiotu socjologii należy wszystko co nie należy do przyrodoznawstwa.

Przedmiotem jest ten sam porządek społeczny podlegający zmianom, organizm społeczny jako taki a nie konkretne społeczeństwo

Statyka społeczna

Statyka społeczna zajmuje się badaniem porządku społecznego, inaczej mówiąc, wzajemnymi związkami między różnymi częściami społecznego organizmu, kształtowania się consensusu społecznego. Zajmuje się więc badaniem takich instytucji jak rodzina; podział pracy; religia; język.

Dynamika społeczna

Założenia:

Ewolucja społeczeństw ma charakter prawidłowy i ukierunkowany.

Najważniejszym prawem jest prawo trzech stadiów; teologicznego, metafizycznego i pozytywnego( naukowego) wyjaśniania świata.

Przemiany świadomości sa skorelowane z przemianami we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Historia jest realizacja doskonałego ładu społecznego.

Podmiotem dziejów jest ludzkość jako całość.

Emile Durkheim

1858 w Lotaryngii, w rodzinie żydowskiej, syn, wnuk i prawnuk rabinów. Gruntowne studia humanistyczne u wybitnych myślicieli (Bergson, Berr, Jaures) 1882 nauczyciel filozofii, 1885-86 studia w Niemczech. 1887 prace na uniwersytecie w Bordeaux. 1893 doktorat na Sorbonie . Na Sorbonie 1902 katedra pedagogiki a później pedagogiki i socjologii. 1896 L'Annee Sociologique . 1998 pierwszy tom . Dzieła ; Elementarne formy życia religijnego, Wiele tekstów rekonstruowano i drukowano. U nas, Zasady metody socjologicznej. O podziale pracy społecznej. Zmarł 1917.

W 1897 studium O samobójstwie.

Podstawy socjologii Durkheima

Fakty społeczne są podstawowym przedmiotem dociekań socjologa. Winny być traktowane jak rzeczy. Fakt społeczny to ... wszelki sposób robienia, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu; inaczej; taki który jest w danym społeczeństwie powszechny, mając jednak własna egzystencje, niezależną od jego jednostkowych manifestacji. Nie można redukować zjawisk społecznych do zjawisk psychicznych. Grupa jest czymś innym niż jednostka. Nie jest ich suma. Rzeczywistość społeczna jest dla jednostki rzeczywistością zastaną. Człowiek nie tworzy języka, metod pracy, religii, . Sposoby myślenia, czucia działania musi dostosować do obowiązujących w społeczeństwie pod groźba różnych sankcji.

Rzeczywistość społeczna jest rzeczywistością sui generis, są to fakty zewnętrzne w stosunku do jednostek, niezależne od jednostek. W miarę uspołecznienia społeczeństwo staje się wobec jednostki coraz mniej zewnętrzne, jest coraz silnie obecne w jednostce. Fakty społeczne należy badać jak rzeczy .

Samobójstwo

Samobójstwo jest przede wszystkim faktem społecznym. To stan społeczeństwa przygotowuje jednostki do samobójstwa. Samobójstwo nie wynika z psychicznego, indywidualnego wyboru, jest aktem społecznym , wynikającym ze stanu grupy społecznej, jest wymuszone prze grupę. Jest rezultatem zewnętrznego przymusu ze strony grupy społecznej. Dla wyjaśnienia samobójstwa ważne jest stopień integracji grupy ;stopień uzależnienia jednostki od grupy oraz stan społecznej regulacji-porządku społecznego.

Samobójstwo egoistyczne wynikające z rozpadu grupy, z malejącego związku między jednostka i grupą - na tyle jednak silnego aby wpływać na zachowania jednostki. Społeczeństwo podległe częściowo rozkładowi, pozwala uciec jednostce od siebie.

Samobójstwo altruistyczne - wywołane istnieniem nadmiernego związku jednostki z grupą. Społeczeństwo utrzymuje jednostkę w stanie zbyt ścisłej zależności. Samobójstwo altruistyczne popełniane całkowicie dobrowolnie, wynikające z reguł gry obowiązujących w danej grupie. Tak niestety jest z dzisiejszym zamachem samobójczym..

Samobójstwo anomiczne - kiedy zniesione zostają wszelkie ograniczenia, w wyniku kryzysu społecznego, rozpadu struktur społecznych. Ludzie przestają wiedzieć co jest możliwe a co niemożliwe, co sprawiedliwe a co niesprawiedliwe. Stan takiego rozprzężenia jest stanem anomii. Anomia będąc stanem braku regulacji jest źródłem cierpienia.

Trzy wyże wskazane czynniki stanowią o krzywej samobójstw w społeczeństwie.

Charles Cooley - 1864 - 1929. Studiował inżynierie i ekonomie w Michigan, w 1894 doktorat z ekonomii, W 1895 zostaje wykładowca socjologii. 1907 profesor. .

Główne problemy którymi się zajmował to:

- problematyka związków pomiędzy tym co indywidualne a tym co społeczne,

- problematyka grup społecznych o pierwotnych w szczególności,

- problematyka komunikowania społecznego,

- społeczeństwo globalne jako zorganizowana całość,

- teoria reform społecznych.

Grupa pierwotna

„Przez grupy pierwotne rozumiem takie, które charakteryzują się ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki osobiste oraz współpracę. Są one pierwotne w wielu znaczeniach, lecz głównie w tym znaczeniu, iż są podstawowym czynnikiem w tworzeniu natury społecznej jednostki i jej społecznych wyobrażeń. Psychologiczna konsekwencją takich bezpośrednich powiązań jest swoiste stopienie się ich indywidualności we wspólną całość do tego stopnia, że jaźnią danej jednostki staje się, z kilku co najmniej powodów, wspólne życie oraz cel grupy. Przypuszczalnie najprostszym sposobem określenia tej całości jest posłużenie się zwrotem „my”, jest ono ekspresją wzajemnej sympatii i identyfikacji.

Status grup pierwotnych

Pierwotny odnosi się do efektu jaki takie grupy wywołują w procesie tworzenia się indywidualnych osobowości członków tych grup. Mała grupa aby mogła być pierwotna musi spełniać następujące warunki;

- Związki musza być bezpośrednie typu twarzą w twarz.. Osobista znajomość i możliwość kontaktu.

- Związki między członkami grupy nie mogą mieć charakteru wyspecjalizowanego, celowego. Chodzi o to, że grupy te mają charakter grup totalnych, angażujących prawie całą osobowość swoich członków i nie są powołane do realizacji jakiegoś zadania.

- Musza się charakteryzować względna trwałością, inaczej ich struktura nie charakteryzuje się tymczasowością, jak np. grup powołanych do realizacji konkretnego celu.

- Grupy pierwotne nie mogą być zbyt liczne - zbyt liczne nie mogą pełnić tych funkcji, które stanowią o ich istocie,

- Musza występować bliskie, intymne relacje między członkami grupy.

Pierwotność

Jest najwcześniejszym typem zbiorowości społecznej z jakimi styka się dorastająca jednostka i przekazuje tej jednostce najbardziej podstawowe, pierwotne właściwości społeczne, dzięki czemu jednostka jest w ogóle zdolna do uczestnictwa w życiu społecznym. Grupa pierwotna jest pierwotna ze względu na funkcje jakie spełnia wobec swoich członków: wprowadzenie jednostki do życia społecznego, ukształtowanie umiejętności rozpoznawania elementarnych symboli społecznych i rozwinięcie zdolności do uczestnictwa w życiu zbiorowym.

Jednostka internalizuje psychologiczną wizje grupy, co prowadzi do daleko idącej identyfikacji z grupą, silnym zaangażowaniem emocjonalnym.

Nie ma takiego przedmiotu jak grupa pierwotna - ale pewne typy małych grup społecznych spełniające określone warunki , mogą być szczególnie predestynowane do wypełniania funkcji grupy pierwotnej.

Florian Znaniecki - 1882 - 1958, Niedaleko Włocławka, w rodzinie dzierżawcy ziemskiego studia w Warszawie. Literatura i poezja, Relegowany z uniwersytetu wyjeżdża za granicę. Gdzie studiuje, pracuje, w tym również Legia Cudzoziemska. Genewa - kursy magisterskie ?, Między innymi Durkheima i Bergsona. W Krakowie UJ 1910 doktora z filozofii. Praca w Towarzystwie Opieki nad Wychodźcami i w 1913 spotyka w Warszawie Wiliama Thomasa. W 1914 jedzie do USA. I tak powstaje wspólne dzieło Chłop polski w Europie i w Ameryce. W 1920 wraca do Polski. Profesor na Uniwersytecie Poznańskim. Jest twórca instytucjonalnej socjologii w Polsce.. Socjologia wychowania, nauki o kulturze, współczesna narody. Etc. Wykłada również w USA i tam tez jedzie latem 39 roku. I tam zostaje.

Współczynnik humanistyczny

Socjologia zajmuje się badaniem faktów doświadczanych przez ludzi. Przedmiot doświadczeń bywa z reguły określany jako „ten sam” zarówno przez ludzi, którzy doświadczali go wiele razy w przeszłości, teraźniejszości i będą doświadczać w przyszłości.

Doświadczenia może być pierwotne gdy osobiście doświadczamy bólu, przeżywamy marzenie senne i rekonstruktywne, gdy o zdarzeniach dowiadujemy się na podstawie relacji innych osób.

W rezultacie przedmiotem zainteresowań socjologii nie są grupy jako takie, lecz grupy rozumiane tak, jak są one doświadczane przez ludzi. Świat społeczny to „jednostki dane w ich własnym doświadczeniu i doświadczeniu innych jednostek” oraz `grupy dane w doświadczeniu ich uczestników i outsiderów”

Tak więc wszelkie obiekty świata społecznego istnieją w nim ze współczynnikiem humanistycznym, to jest obiektywizują się poprzez ludzi, którzy ich doświadczają - są one takie jakie są w doświadczeniach ludzi.

Grupa społeczna

Jest ponadosobowym systemem wartości i działań , wspólnym członkom grupy i obejmującym te wartości i działania , które należą do ich ról jako członków grupy.

Komponenty grupy społecznej;

- więź oddzielająca członków grupy od nie członków,

- doświadczanie przez członków, grupy jako ponadindywidualnej jaźni społecznej, myślenie i działanie w kategoriach „my”

- dysponowanie dobrami materialnymi oraz dobrami duchowymi,

Zinstytucjonalizowane działania doświadczane jako instytucje i tworzące dynamiczna organizację grupy.

Grupa - jest czymś z dziedziny przedstawień zbiorowych, istnieje jedynie w ludzkich doświadczeniach, wyobrażeniach, jest czymś z dziedziny ludzkiej myśli. Grupa istnieje przede wszystkim przez to, że jej członkowie uważają ją za istniejącą w oddzieleniu od reszty świata.

Teoria roli społecznej

Rola jest pełniona w określonym kręgu innych osób, które muszą zaakceptować pełnienie roli przez dana jednostkę. Między odgrywającym rolę a kręgiem społecznym istnieje więź tworzona przez zespół wartości pozytywnie ocenianych przez wszystkich. Krąg to ci wszyscy, którzy przyznają prawa i mają obowiązki wobec pełniącego daną rolę. Np. rola nauczyciela ile elementów ?? uczniowie, administracja, rodzice , ???

Georg Simmel - 1858 - 1918. Berlin - studia w zakresie historii i filozofii doktorat z filozofii . Po habilitacji wykładał logikę, etykę, psychologię, historię filozofii, teorię sztuki, socjologię. Profesorem został w 1914 w Strasburgu. Zainicjował uprawianie socjologii jako nauki o społecznej interakcji, zainicjował socjologię formalna czyli o formach społecznych.

Forma i treść uspołecznienia

Uspołecznienie stanowi urzeczywistniającą się na niezliczone sposoby formę, w której jednostki wiedzione potrzebami tworzą jedność mogącą potrzeby te zaspokoić. Ale te formy ulegają autonomizacji i z czegoś co jest określone przez treść życia społecznego w coś co samo określa jego treść. Forma jest więc czymś abstrakcyjnym, ogólnym i trwałym, nie jednostkowym czy konkretnym.

Diada i triada

Problem liczebności grupy i jej relacji ze strukturą grupy. W jaki sposób zmiana liczebności grupy wywołuje zmianę struktury grupy; jak wraz ze zmianą liczebności zmieniają się reguły działania jej struktury, jej wewnętrzne prawidłowości.

Grupa po osiągnięciu pewnej liczebności aby móc dalej działać musi wykształcić pewne środki i organa a charakter oddziaływań między członkami ulega zmianom.

1. W diadzie istnieje zagrożenie stosunków przez śmierć, natomiast w triadzie poczucie trwałości

2. Triada stanowi rodzaj zewnętrznej całości - co nie występuje w diadzie

3. W diadzie możliwe jest pojawienie się intymności a w triadzie intymność jest poddana kontroli

4. W triadzie pojawia się zjawisko delegowania obowiązków i odpowiedzialności, a nie ma w diadzie

5. Pojawienie się kozła ofiarnego dezintegruje diadę, w triadzie może prowadzić do przebudowy struktury

6. W triadzie można przezwyciężyć rozbieżności

Małe grupy a duże systemy

1. Małe grupy działają całą siłą a dużych pozostają rezerwy

2. Mała grupa angażuje bardziej osobowość członków

3. W małej grupie normy obejmują szerszą gamę zachowań i cechują się mniejszą tolerancją

4. Małe grupy nie zawierają podgrup

5. Pojawienie się napięcia w małej grupie prowadzi do większej integracji lub rozpadu a w dużej do podziału

6. Małe grupy kontrolują konflikty miedzy jednostkami a duże między podgrupami

7. W małych grupach konflikt czeka na pozytywne tendencje lub prowadzi do zmiany norm a w dużych do reorganizacji i stałości wobec otoczenia

8. W małych grupach cechy emocjonalne w dużym stopniu determinują ich charakter, w dużych mogą być zróżnicowane i nie wpływać na charakter całości

Kryteria wyróżniania orientacji w socjologii

1. Jakie wartości najczęściej kierują dociekaniami socjologicznymi? Mogą top być - umożliwienie jednostkom dostosowanie się do zewnętrznej konieczności lub umożliwienie dostosowania zewnętrznej rzeczywistości do interesów i potrzeb jednostek.

2. Jaka jest natura faktów społecznych ? Mogą to być - stany psychiczne ludzi przejawiające się w stosunkach międzyludzkich, procesach, instytucjach lub obiektywna rzeczywistość składająca się ze struktury społecznej, procesów i instytucji, które w jakiś sposób określają przeżycia psychiczne ludzi.

3. Jaki jest zakres i typ poszukiwanych generalizacji ? mogą to być generalizacje historyczne, dotyczące rzeczywistości społecznej jedynie w określonych warunkach przestrzennych i czasowych lub prawa nauki mające charakter prawd uniwersalnych wykraczających poza uwarunkowania czasowo-przestrzenne.

4. Jakie kwestie stanowią oś organizującą problematykę badawczą i przedmiot socjologii ? Mogą to być zagadnienia konfliktu i rozwoju społecznego lub wyznaczniki społecznej zgody, równowagi systemu społecznego.

5. Jak są pojmowane relacje pomiędzy teorią i empirią ? Może to być nacisk na metody i techniki lub na przedmiot i cel, ale zwykle jest jedno i drugie.

Orientacje

Strukturalno-funkcjonalna, społeczeństwo ujmowane jest tutaj jako zewnętrzne i obiektywne wobec jednostki, stanowi stabilną całość.. Społeczeństwem jesteśmy otoczeni. Znaczenie konsensusu moralnego - podzielania przez większość społeczeństwa tych samych wartości, co zapewnia stan równowagi i porządku społecznego. Jawi się ono raczej jako forma przymusu. Instytucje stoją na straży norm społecznych, społeczeństwo jest systemem ponad jednostkami, które w procesie socjalizacji przygotowuje się, przystosowuje do pełnienia potrzebnych ról. Nie można wyjść poza społeczeństwo - „nasz byt społeczny to historia naszego uwięzienia w murach historii.” Społeczeństwo jako więzienie - nasze wolności zależne są od regulacji społeczeństwa. Ponadto - pełny determinizm. Jednostka patrzy na społeczeństwo jako na element przymusu. Brak możliwości wyjaśniania różnic, podziałów i konfliktów społecznych.

Socjologia bada więc różne elementy społeczeństwa w ich stosunku wzajemnym oraz w stosunku do społeczeństwa jako całości. (Platon, Comte, Durkheim, Parsons, Merton)

Strukturalno - konfliktowa (teorie konfliktu), pytanie dotyczy braku potwierdzenia w praktyce strukturalno-funkcjonalnego porządku. Pojawiają się jednak w społeczeństwie sprzeczności, konflikty i zmiany społeczne, stąd potrzeba przyjęcia innych założeń. Akceptacja funkcjonalnego modelu społeczeństwa w aspekcie strukturalnym, odrzucenie założenia o konsensie społecznym. Istnienie podziałów społecznych, grup różniących się interesami, dążących do ich realizacji prowadzi do walki o wpływy, dążenia do zdobycia władzy i dominacji w społeczeństwie.

Otóż w społeczeństwie nie ma zgodności "powszechnej", są grupy różniące się interesami (klasa, rasa, płeć) a przede wszystkim zakresem posiadanej władzy. To posiadający władzę, a nie "system społeczny", decydują o życie społecznym. ( Marks, Weber? Dahrendorf)

Interakcjonistyczna - człowiek jest postrzegany jako aktywny uczestnik świata społecznego, działania jednostek są związane z procesem interpretacji, definicji sytuacji. Świat społeczny to wytwór celowo działających aktorów, którzy przyswajają, przekazują, interpretują zbiór znaczeń, reguł i norm, dzięki czemu możliwe są społeczne interakcje. Żeby zrozumieć zachowania, trzeba poznać zamiary jednostek i znaczenie jakie przypisują sprawom, wydarzeniom, czynnościom Socjolog musi zrozumieć definicje sytuacji uczestników interakcji jak i ścieranie się różnych definicji. Definicja sytuacji użyta jako podstawa działania przez uczestników sytuacji jest "roboczym konsensem" . Jego poziom jest zmienny, jeśli podzielają pojęcia i akceptują wartości - konsens jest silny, jeśli tego brak to będzie słaby. Takie stanowisko otwiera inną perspektywę badawczą w socjologii. Pozwala badać punkt widzenia aktorów uwikłanych w system relacji społecznych, tak jak oni są w niego uwikłani. I tutaj mamy odwołanie do analogii, metafory "gry".

Procesy społeczne

Proces społeczny to względnie jednorodna seria zjawisk społecznych powiązanych zależnościami przyczynowymi lub strukturalno-funkcjonalnymi, które przebiegają według jakiejś osi. (osobowość, więź, identyczność) (Szczepański)

Typologia procesów społecznych ze względu na to co zapewnia identyczność i ciągłość procesów, ze względu na układ, w którym serie zjawisk składające się na dany proces przebiegają:

• intrapersonalne - zachodzące w osobowości człowieka.

• zachodzące między dwoma jednostkami ( przystosowanie, konflikt, współpraca)

• zachodzące między jednostka a grupą (podporządkowanie, sprzeciw, bunt)

• zachodzące między grupami ( współpraca, pomoc, konkurencja)

• zmieniające organizacje i strukturę grupy ( rozwój, reorganizacja, modernizacja)

Dążąc do zaspokojenia swoich potrzeb, realizowania interesów, wykonywania swoich funkcji ludzie napotykają analogiczne dążenia innych, dążących do podobnych lub identycznych celów.

Ważniejsze procesy społeczne:

Procesy przystosowawcze - adaptacyjne, niezbędne do funkcjonowania osobowości czy grupy.

Etapy

- reorientacja psychologiczna - uczenie się nowych wzorów, przestrzeganie z „konieczności”

- tolerancja - stosowanie odmiennych wzorów

- akomodacja - ustępstwa, przyjęcie podstawowych wartości nowej sytuacji

-asymilacja - przystosowanie jednostki lub grupy do istniejących warunków, przyjęcie nowych wartości i wzorów.

Procesy współpracy - działanie zharmonizowane, w którym poszczególne jednostki czy grupy wykonują zadania częściowe w osiąganiu jednego wspólnego celu - obojętnie, ekonomicznego, politycznego, religijnego. Dla współpracy potrzebne są kanały informacji, „wspólny język” czyli możliwość porozumiewania się, zaufanie, reguły gry, normy i sankcje zabezpieczające interesy stron. Chodzi o obóstronną korzyść, identyfikację z celem.

Procesy współzawodnictwa - mamy do czynienia gdy występuje rozbieżność interesów lub dążność do ich zaspokojenia kosztem partnera. Może byc antagonistyczne lub nie. Może być:

- spontaniczne - nieintencjonalne, o dobra i wartości pożądane, ale deficytowe.

- intencjonalnie zorganizowane - ma na celu eliminowanie konkurentów do pożądanych dóbr ( kandydaci na stanowiska)

- twórcze - ma na celu osiąganie lepszych wyników ( rozwiązanie problemu)

Konflikt - jest to proces w którym jednostka lub grupa dąży do osiągnięcia własnych celów, zaspokojenia potrzeb, realizacji interesów) przez wyeliminowanie, podporządkowanie sobie lub zniszczenie jednostki lub grupy dążącej do celów podobnych lub identycznych.

W konflikcie mamy do czynienia ze świadomością istnienia przeciwnika i definicją sytuacji konfliktowej.

Źródła konfliktów społecznych:

• sprzeczności strukturalne - jeżeli można zaspokoić potrzeby tylko kosztem innych

• sprzeczności wynikające z dysproporcji rozwojowych (kraje, regiony)

• sprzeczności interesów w ramach hierarchii biurokratycznej

• sprzeczności pomiędzy podsystemami danej hierarchii

• woluntaryzm w myśleniu i działaniu

Rodzaje procesów społecznych

Ze względu na układ w którym przebiegają

• intrapersonalne- zachodzące wewnątrz osobowości człowieka , np. samokształcenie, adaptacja,.

• Procesy zachodzące między jednostkami - przystosowanie, współpraca, przyjaźń, wrogość.

• Procesy zachodzące pomiędzy jednostką i grupą społeczną - podporządkowanie, identyfikacja, bunt, oderwanie się.

• procesy zachodzące pomiędzy dwoma grupami - współpraca, pomoc, niechęć, konkurencja

Ze względu na dążenia jednostek i grup społecznych

• procesy przystosowania - nowa sytuacja, w której nie sprawdzają się dotychczasowe wzory.

• procesy współdziałania lub współpracy - uzgodnione działania dla osiągnięcia celu wspólnego.

• procesy współzawodnictwa lub konkurencji - rozbieżne ointeresy lub te same interesy i rozbieżne środki.

• procesy konfliktowe - dążenie do osiągnięcia własnych celów przez wyeliminowanie, zniszczenie, podporządkowanie innej jednostki lub grupy dążącej do tego samego celu.

Ze względu na zmiany w organizacji społecznej

• rozwoju i postępu - ukierunkowane zmiany oceniane pozytywnie.

• dekadencji - upadku wartości, braku realizacji norm.

• reorganizacji społecznej- nowe układanie i integrowanie systemu instytucji, wzorów zachowań, kryteriów ocen.

• dezorganizacji społecznej - pojawianie się zjawisk odchylających się od obowiązujących norm, zakłócających funkcjonowanie społeczeństwa. ( narkomania czy alkoholizm)

Ze względu na reperkusja w stosunkach międzyludzkich , procesy zmieniające.

• ideologie - przebudowa świadomości społecznej.

• religie ( sekularyzacji i laicyzacji)

• naukę ( procesy scjentycyzmu)

• technikę ( industrializacji, informatyzacji, robotyzacji)

• społeczności terytorialne ( urbanizacji, ruralizacji)

• miejsce jednostki lub grupy społecznej w przestrzeni społecznej ( ruchliwość społeczne - awanse, degradacje)

W polskim społeczeństwie duże przeobrażenia powodują procesy : industrializacji, dezindustrializacji, urbanizacji i ruralizacji, ruchliwość społeczna i migracje, a teraz proces transformacji i procesy dezorganizacji społecznej.

Industrializacja i dezindustrializacja

Industrializacja - przechodzenie od gospodarki opartej na rolnictwie do gospodarki opierającej się na rolnictwie.

• koncentracja robotników i urządzeń w wielkich zakładach przemysłowych

• standaryzacja produkcji

• stosowanie kryterium efektywności ekonomicznej

• masowość produkcji - masowość konsumpcji

• racjonalizacja

Społeczne konsekwencje - zmiana zainteresowań, ambicji, stylu życia - w zależności od charakteru przemysłu.

Problemy społeczne - zwiększone zatrudnienie kobiet oraz chłopo-robotników. Brak czynników do unowocześnienia ( przecież w socjalizmie !)

W okresie po II Wojnie nastąpił wzrost uprzemysłowienia. Decyzje o kierunek uprzemysłowienia podejmowane były jednak według kryteriów politycznych a nie ekonomicznych. Takim przykładem jest Nowa Huta, Ale tez Huta CZ. Powodował przepływ siły roboczej do prostych prac przemysłowych, następowała aktywizacja zawodowa kobiet. Przemysł był pracochłonny, i jeszcze były przerosty zatrudnienia - to dzisiaj przerabiamy. Przemysł ten był w dużej mierze uzależniony od wenątrzsystemowych rynków i efekt był po rozpadzie RWPG. Katastrofy były nieuniknione !

Industrializacja wiele zmieniła w kulturze, obyczajach i zwyczajach , w zachowaniach rozrodczych, awans kulturowy, ale i degradacja wielkich miast z wielkiej płyty - którą trzeba będzie rozebrać - mamy blokersów - to wnukowie tych co przenieśli się ze wsi do miasta !!.

Dezindustrializacja - zastąpienie masowej produkcji i masowej konsumpcji przez nową logikę "nowoczesna technologia - usługi" ; zamiast ”racjonalizacji i korzyści skali " mamy " zdolności innowacyjne w sferze techniki i innowacje w kontaktach z klientami". Spada zatrudnienie robotników, kurczą się tradycyjne przemysły - w tym u nas problem górnictwa i hutnictwa.

Urbanizacja i ruralizacja

Urbanizacja - proces społeczny i kulturowy wyrażający się w szybkim wzroście liczby i rozwoju ośrodków miejskich na skutek koncentracji przemysłu i handlu. Tym samym mamy

• napływ ludności wiejskiej do miast

• powiększanie się obszarów miejskich

• wzrost udziału ludności miejskiej w całości zaludnienia

• upowszechnienia miejskich wartości kulturowych i miejskiego stylu życia

Procentowo ludności świata w miastach 1800 - 3%; 2000 - około 50% 0 może sprawdzić ?

Płaszczyzny urbanizacji

• demograficzna - ze wsi do miast, koncentracja i wzrost odsetka miejskiej.

• przestrzenna - zwiększanie obszaru miast, intensyfikacja zabudowy ( miasto -wieżowiec w Japonii) , powstawanie nowych miast, upodabnianie się środowisk mieszkalnych do miast.

• ekonomiczna - wzrost liczby ludności w zawodach pozarolniczych, postępujące zróżnicowanie zawodowe,.

• społeczna - przyswajania miejskiego stylu życia przez przybyszów oraz przenikanie miejskich wzorów ( ekonomicznych, społecznych , kulturowych) na wieś. Chodzi o postawy, wartości i ich hierarchie, formy zabaw, zwyczaje i obyczaje, język , odżywianie, strój i urządzanie mieszkań.

Krytyka urbanizacji przez M. Czerwińskiego

• odsunięcie od natury, zmiana duchowości

• zastąpienie przyrody przez technologię w wyznaczaniu tempa i charakteru pracy

• zmiana charakteru więzi międzyludzkich na mniej osobiste(humanistyczne)

• brak gotowych scenariuszy zachowań - co powoduje bezradność i zagubienie.

W Polsce w 1946 2/3 ludności mieszkało na wsi. W 1990 ponad 60% ludności kraju mieszkało w miastach. W ramach socjalistycznej industrializacji często budowano nowe miasta jak Nowa Huta czy Tychy. Powstawały też sypialnie na obrzeżach miast. Rozwój Częstochowy, najpierw zastępowano niską zabudowę mieszczańską osiedlami dla robotników

Ruralizacja miast - przenoszenie wartości wiejskich do miasta. Wypoczynek, zabawa, więzi - chyba są na ten temat rozważania - np. w kontekście amoralnego familizmu.

Ruchliwość społeczna

Ruchliwość społeczna jest to proces społeczny, polegający na zmianie przez jednostki lub grupy ich miejsca w przestrzeni albo miejsca w układzie pozycji społecznych - w ramach zastanej struktury społeczeństwa globalnego , bądź na skutej zmian tej struktury.

Ruchliwość pozioma - polega na przemieszczaniu się jednostek lub grup w przestrzeni społecznej bez zmiany pozycji społecznej. Dojazdy do pracy, fluktuacja pracowników.

Ruchliwość pionowa - jednostka lub grupa społeczna przesuwa się z pozycji niższej na wyższą (awans)lub z pozycji wyższej na niższą (degradacja). Różnice w możliwościach ruchliwości społecznej pomiędzy społeczeństwami zamkniętymi i otwartymi. Ruchliwość wewnątrzpokoleniowa i międzypokoleniowa. Polskie migracje wojenne i powojenne ze względów politycznych - przesiedlenia, migracje ekonomiczne - właśnie przemysł i werbowanie !!. Oczywiście są dane ile osób pracuje w górnictwie będąc Ślązakami ( hanysami ) a ile gorolami. . Te ruchliwości rodzą szereg konsekwencji społecznych = wtedy i teraz.

Ruchliwość społeczna powodują przeobrażenia struktury społecznej, zmianę więzi społecznej, kultury, obyczajów systemów wartości i wzorów zachowań.

Dezorganizacja i patologia społeczna

Dezorganizacja społeczna - rozkład istniejącego systemu więzi społecznej, układu wzorów działania jednostek i instytucji, środków kontroli społecznej, ról społecznych i systemów wartości zapewniających współżycie członkom społeczeństwa.

Patologia społeczna - odchodzenie od obowiązujących w społeczeństwie norm i zbaczanie z wyznaczonej i akceptowanej społecznie drogi. Zjawiska i procesy, które oceniane są jako złe lub społecznie szkodliwe oraz wykraczają poza ustalone i zobiektywizowane normy społeczne.

O jakie zjawiska chodzi - przestępczość, terroryzm, rozwody, pijaństwo, prostytucja, hazard, narkomania, upadek etosu pracy, bezrobocie, konflikty społeczne, strajki, absencja pracownicza,. ?????????????/ A korupcja " ?

Migracje

Migracje mogą mieć charakter przymusowy ( wysiedlenia, przesiedlenia) lub dobrowolny, np. ze względów ekonomicznych. Migracje wojenne i powojenne, związane z działaniami wojennymi, decyzjami politycznymi, terrorem, migracje ze wsi do miasta. Ucieczki po rozpoczęciu działań wojennych. Następnie Niemcy wysiedlali z obszarów wcielonych do Rzeszy na teren Generalne Guberni9 Ok. 900 tysięcy, Kilkaset tysięcy wywieziony na roboty do Niemiec - ostatnio są wypłacane rekompensaty ?? Parys. Likwidacja kilku milionów Żydów. Po zajęciu terenów wschodnich wysiedlano w głąb ZSRR Deportowano ponad 1 200 000 osób. Z terenów przyznanych w Polsce przez wielkie mocarstwa - uciekło cztery miliony Niemców przed Armią Czerwoną, ok. trzy miliony zostało wysiedlonych.

Z obszaru Polski wysiedlono również ok. 500 tysięcy Ukraińców do ZSRR. Do Polski z ZSRR przesiedlono ok. 1200 tys. osób do 47 i jeszcze 250 tys. po 56. W ramach akcji Wisła przesiedlono ok. 150 tys. Łemków i Ukraińców. przyjazdy były z Zachodu - wracali robotnicy, ale zostawali żołnierze i więźniowie obozowi, czy robotnicy przymusowi. Później dominowały migracje ekonomiczne, ze wsi do miasta , również o charakterze kulturowym. Konsekwencje są różnorodne, zależy od skali i struktury migracji. Najlepiej żeby przybywali najlepiej wykształceni i wnosili wkład w rozwój społeczności. Z tym wiążą się zmiany globalne. Ostatnio mamy powrót na wieś ze względu na pewne wartości. !

Zmian społeczna, rozwój i postęp

Analiza zjawisk społecznych z uwzględnieniem perspektywy czasowej .

Zmiana społeczna - pojedynczy epizod, - różnica pomiędzy stanem systemu społecznego (grupy, organizacji) w jednym momencie czasu i stanem tego samego systemu w innym momencie czasu.. Różnice mogą dotyczyć różnych aspektów.

• zmiana składu systemu - migracje, rekrutacja..

• zmiana struktury systemu - nowe struktury interakcji, nowe struktury interesów, nowe struktury normatywne, nowe struktury idealne.

• zmiana funkcji pełnionych przez elementy - zmian funkcji rodziny, zmiana kompetencji na stanowisku.

• zmiana granicy systemu - łączenie partii, fuzja przedsiębiorstw, małżeństwo.

• zmiany w otoczeniu systemu - wchłanianie terenów podmiejskich, podbój.

Proces społeczny

Proces społeczny - ciąg sekwencji następujących po sobie i przyczynowo uwarunkowanych zmian systemu, przy czym system zachowuje tożsamość - rozpad rodziny, kryzys ekonomiczny. Procesy kierunkowe - stan zbliża się do stanu wyróżnionego ocenianego pozytywnie lub negatywnie. Tak postrzegano - wzrost ludności, urbanizację, biurokratyzacja, pauperyzacja....)

Procesy cykliczne - po pewnym czasie stan systemu wraca do punktu wyjścia. Cykle koniunktury w gospodarce, czy bessa i hossa na giełdzie. Byk i niedźwiedź.

Rozwój społeczny

Rozwój społeczny - proces kierunkowy (żadna faza nie jest identyczna z jakąkolwiek inną i każda faza późniejsza przybliża do stanu wyróżnionego) ale ponadto - kierunek procesu jest pozytywny i proces ma charakter endogenny czyli jest uruchamiany przez mechanizmy wewnątrzspołeczne.

Rozwój jednoliniowy - unilinearny - sekwencja zmian biegnie zawsze tym samym, jednym torem po regularnej trajektorii.

Rozwój - wieloliniowy - multilinearny - różne sekwencje zmian mają zbliżony kierunek ale przebiegają w różny sposób.

Rozwój skokowy - zmiany ilościowe skokowo przechodzą w zmianę ilościową.. Marks.

Postęp społeczny

Postęp społeczny - taki proces rozwojowy, którego kierunek jest wartościowany, oceniany pozytywnie. Przybliża do stanu ocenianego jako dobry, sprawiedliwy, szczęśliwy.

Regres - oddalanie od tak ocenianego stanu.

Relatywizacja postępu i regresu

• do zbiorowości formułującej oceny - np. podatki ? reforma rolna ?

• historycznie - np. równouprawnienie kobiet, upowszechnienie edukacji, swoboda obyczajowa.

• do przyjętych kryteriów - uznawanych wartości - to co postępowe według jednego kryterium może być regresem według drugiego. Np. urbanizacja a tradycyjne więzi wspólnotowe.

Problem kryteriów uniwersalnych dotyczących wszystkich ii partykularnych dotyczących interesów określonych grup. Mamy u nas często tak, że partykularne zyskują akceptację powszechną wręcz. ?

Kryteria cząstkowe ( jednowymiarowe) i kompleksowe (wielowymiarowe). W tym drugim przypadku mamy utopijne wizje.

Losy idei postępu

Idea postępu tak stara jak historia myśli społecznej. Termin od Lukrecjusza . XIX wiek wiekiem postępu.

Trwałość i powszechność idei postępu -

• z rozziewu między tym co jest, a tym , czego by się pragnęło. (bytem a powinnością, realiami i marzeniami)

• z nadziei na lepszą przyszłość - zbliżenie do świata upragnionego.

Załamanie się idei postępu pod koniec XX wieku. Umarł Bóg, koniec historii. Wielkość osiągnięć i tragizm doświadczeń. Pojawia się kryzys i zwątpienie a dalej kwestionowanie idei postępu i ekspansja postmodernizmu.

Koncepcja ujęcia postępu

Postęp zakłada kierunkowość i przybliżenie do stanu idealnego. czyli procesowość?, kierunkowość i optymizm.

Postęp to nieustanny, ciągły prawidłowy ruch ludzkości ku coraz doskonalszym formom życia społecznego. Pytania o podmiot, mechanizm i kierunek. Stąd trzy wizje postępu

• sakralna - Bóg ku królestwu bożemu

• mechanistyczna - organizm społeczny według endogennych czynników, samorozwój

- humanistyczna - podmiotem człowiek - indywidualny i zbiorowy, i tu podejście aktywistyczne albo podmiotowe. - umiejscowienie kryteriów w teraźniejszości, . Od czego zależy, że społeczeństwo jest aktywne lub pasywne?

• cechy jednostek - dominujący typ osobowości twórczość , innowacje.

• właściwości struktur społecznych -pluralistyczność, tolerancja elastyczność

• panujący stosunek do tradycji - zakorzenione i przetwarzające na szanse

• wizja oczekiwanej przyszłości tu optymizm o nadzieja.

Jak widać o postępowości decyduje potencja, dążność do osiągania. Można to odnieść do jednostek. To w polityce = podmiotowość, pluralizm i demokracja. W wymiarze psychologii - twórczość , tolerancja, świadomość historyczna, długofalowe myślenie. Postulowane pojęcia ma walor - marz i walcz o spełnienie swoich marzeń.

Diagram s. 471.

Zmiana społeczno-kulturowa

Dla socjologii współczesnej charakterystyczne jest odejście od pojmowania zmiany jako procesu samoistnego rozwoju, a także porzucenie przekonania, że proces historyczny jest nieodwracalny, a jego przebieg konieczny. Podkreśla się znaczenie działalności człowieka i nieprzewidywalność biegu wydarzeń oraz nieokreśloność przyszłości, otwartej na różne możliwości (Szacka)

Trauma zmian społecznych

Byt społeczny jest procesem - jest w trakcie nieustannego stawania się. Obok postępu i kryzysu mamy możliwość spojrzenia na zmianę poprzez kategorię traumy - sama zmienność podważa normalny przebieg życia społecznego i rodzi stan swoistej traumy.

W XIX wieku mamy dyskurs postępu i optymizm historiozoficzny - wszystko zmierza w dobrym kierunku. W wieku XX pojawiają się krytyki, a w drugiej połowie pojawiają się katastroficzne wizje przyszłości. Mamy dyskurs kryzysu rozumianego jako ciągły, chroniczny.

Ale pojawia się problem, nie tylko kierunku i treści zmiany ale zmiany jako takiej, która może mieć pozytywne i negatywne konsekwencje, anomia sukcesu?

Wydaje się, że pod koniec XX wieku pojawia się w doświadczeniu codziennym, dyskusjach publicznych czy mediach nowy wątek krytyczny dotyczący samej zmienności życia, jaką narzuca formacja nowoczesna, zniechęcenie tempem, zakresem i agresywnością zmian. Ten nurt myślowy określę jako dyskurs traumy, trzeci punkt widzenia na zmianę społeczną na zmianą społeczną, po dyskursie postępu i dyskursie kryzysu.(Sztompka)

Jakie zmiany prowadzą do traumy

• nagłe, szybkie, gwałtowne w krótkim czasie

• o szerokim zakresie obejmujące różne dziedziny życia społecznego

• zmiany głębokie, radykalne, dotyczące centralnych dla zbiorowości wartości, reguł, przekonań

• zmiana niespodziewana, zaskakująca, szokująca

W wieku XX zmiany uległy akceleracji i globalizacji.

Negatywne - jak zatrucie środowiska, chaotyczna urbanizacja, wzrost skali wojen i eksterminacji, masowe przemieszczenia ludnościowe, wzrost przestępczości, totalitaryzm, czy i terroryzm.

Pozytywne jak - rewolucja informatyczna i telekomunikacyjna, wzrost dobrobytu i opcji konsumpcyjnych, powszechna dostępność kiedyś elitarnych dóbr, liberalizacja obyczajów, demokratyzacja w polityce, zrównanie płci.

Trzy poziomy traumy kulturowej

• skala biografii indywidualnej - choroba, śmierć kogoś bliskiego, małżeństwo, rozwód, degradacja, awans, emerytura

• traumy zbiorowe - na poziomie mikro - bankructwo firmy, akty terrorystyczne. Ale długotrwałe też - jak proces korupcji

• traumy historyczne obejmujące całe społeczeństwa, czy społeczeństwo globalne. Wojny, rewolucje, kryzysy ekonomiczne, masowe migracje. Długotrwałe procesy jak przeludnienie, degradacja środowiska, choroby cywilizacyjne

Trauma makro przekłada się na mikro i jednostek. Tak jak nasza rewolucja 89.

Trauma potraktowana dynamicznie, jako proces, sekwencja traumatyczna.

Fazy tej sekwencji to zdarzenie potencjalnie traumatogenne, czynniki aktualizujące, wyzwalające lub potęgujące traumę, stan traumatyczny wyrażający się w określonych symptomach, podejmowane antytraumatyczne środki zaradcze i wreszcie ograniczenie lub pełne przezwyciężenie traumy.

Od czego zależy poziom dezorientacji kulturowej osobowości i dezorganizacji instytucji?

• spoistości i akceptacji kultury dawnej

• głębokości dysonansu - treściowego przeciwieństwa kultury zastanej i nowej

• poprzedzający przełom, stopień otwartości na kulturę alternatywną

• wcześniejsze występowanie enklaw środowiskowych związanych z kulturą przyszłości. Socjalizacja antycypująca i nowa kultura wcześniej jest centrum normatywnego odniesienia.

Wystąpienie symptomów traumy zależy też od czynników pośredniczących dostępnych schematów interpretacyjnych (definicji sytuacji, ram odniesienia, stereotypów) i zasobów indywidualnych, grupowych, środowiskowych, uczulających lub znieczulających na traumę.

W świecie społecznym każda obiektywna sytuacja staje się doniosła dla ludzkich odczuć i działań tylko wtedy , gdy zostanie jej nadany sens.

Zasoby- pieniądze, kontakty, wykształcenie ( kapitał finansowy, społeczny, kulturowy) pozwalają sobie lepiej radzić.

Symptomy traumy

• syndrom braku zaufania - jak się oszczędza, jakie są opnie o politykach, korupcja

• apatia poczucie bezsilności (absencja wyborcza)

• orientacja na dzisiaj

• nostalgia na temat przeszłości, jej idealizowanie

• nastrój niepokoju, obaw i lęku - stąd plotki, mity, konfabulacje

• pojawianie się "panik moralnych" dyskusji, sporów i ruchów społecznych

Dodatkowo wpływają na przebieg traumy, łagodzenie lub podtrzymywanie, dwa procesy

• zmiany w szerszym otoczeniu - boom lub recesja w gospodarce, pomoc zewnętrzna, innowacje technologiczne

• zmiana generacyjna - nowe pokolenie wychowywane w nowych warunkach

Radzenie sobie z traumą

• strategie indywidualne - zabezpieczenia ( np. zamki, alarmy przed napadem!)

• strategie masowe - spontaniczna ekspresja niezadowolenia - zamieszki, wandalizm

• strategie zbiorowe - podejmowanie wspólnych i celowych działań, strajk. marsz, blokada.

Typologia strategii ze względu na cele

• zabiegi interpretacyjne i reinterpretacyjne, np racjonalizacja - przejściowość, poświęcenie dla reform, szukania kozła ofiarnego , aktywne zapominanie

• umacnianie nowych wartości, norm, wzorów, przez umacnianie instytucji i zabiegi edukacyjne

• stany i sytuacja traumatogenne wywołane wtórnie przez zmianę - przeciwdziałanie niekorzystnym konsekwencjom zmiany

• aktywne wspieranie procesów korzystnych dla wychodzenia z traumy. Np. przystąpienie do UE, zmiana pokoleniowa

• wzbogacania zasobów podmiotowych jednostek i grup, różnych form kapitału. Kapitał ekonomiczny - rozwój przedsiębiorczości, kapitał społeczny - rozwój aktywności społecznej - trzeci sektor, kapitał kulturowy - edukacja, studia, zdrowie

Koniec traumy

Na poziomie społecznym oznacza wyłonienie się jednolitego i spoistego systemu wartości, norm, reguł, symboli, przekonań, a więc nowej kultury, i zakodowanie jej w nowej tradycji przekazywanej następnym pokoleniom. Oznacza to artykulację nowej tożsamości zbiorowej. Na poziomie indywidualnym oznacza rozpowszechnienie się nowej kompetencji kulturowej, czyli znajomości, akceptacji i bezrefleksyjnego stosowania reguł i wzorów nowej kultury, które stają się Tocqueville´owskimi "odruchami serca". (Sztompka)

Klasyczne teorie rozwoju społecznego

Marksizm i ewolucjonizm

U Marksa społeczeństwo jako całość podlega prawom koniecznym. Pomysł na formacje będące typami społeczeństw i etapami rozwoju. Siły wytwórcze i sposób produkcji do stosunków produkcji , Od sił i stosunków czyli bazy do nadbudowy czyli ustroje, instytucje i kultura symboliczna. Kres kapitalizmu to początek prawdziwej historii ludzkości. Orientacja przyszłościowa i uznanie sprzeczności i konfliktu za siłę napędową rozwoju.

Trzy zagadnienia:

• Czy jedyną drogą do społeczeństwa komunistycznego jest droga europejska ?

• Czy droga do komunizmu wiedzie przez wszystkie etapy (formacje) ?

• Jak jest rola świadomej działalności ludzi w procesie rozwoju, który jest koniecznością historyczną ? A w związku z tym, czy bez kapitalizmu można zbudować komunizm? Czy do rewolucji dojdzie samoistnie, czy też potrzebna jest działalności świadoma w celu jej „pobudzenia”?

Ewolucjonizm Spencer

Podobnie jak u Marksa - holizm i perspektywa makro. Inaczej niż u Marksa - to że prawa społeczne są tymi samymi co przyrodnicze(a nie, że mają tylko ten sam charakter) oraz odmienna orientacja czasowa - przeszłościowa, co było podstawą do wskazania miejsca na osi rozwoju - wzory europejskie jako prawidłowe. Antropologia społeczna.

Teorie modernizacji, konwergencji i zależności

Modernizacja - proces zmian prowadzących do powstania nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego, między innymi - upowszechnienie umiejętności czytania i pisania, rozwój oświaty, miast, dróg, wodociągów , kanalizacji, opieki medycznej i wzrost uczestnictwa obywateli w życiu politycznym. Problem ten był istotny dla krajów Trzeciego Świata w okresie dekolonializmu i zimnej wojny.

Konwergencja - zbieżność - pierwszy i drugi świat będą się upodabniać do siebie.

Koncepcja zależności i systemu światowego w latach siedemdziesiątych - po rozczarowaniu modernizacją Trzeciego Świata- i tak globalizacja prowadzi do jednego systemu światowego, a rozdział władzy, bogactwa i zasobów jest nierówny. Kraje bogatsze wykorzystują biedniejsze. Mamy centrum - kraje bogate wysoko uprzemysłowione mają kontrolę i są niezależne. Peryferie - ubogie, mało zasobów, uzależnione od technologii i rynków, pomocy finansowej. Półperyferie - kraje między centrum a peryferiami.

Typy społeczeństw

W teoriach ewolucjonistów najczęściej stosowanym kryterium był poziom techniki określający podstawowy sposób zdobywania środków do życia : społeczeństwo zbieracko-myśliwskie - nie znające uprawy roli; rolnicze społeczeństwo kopieniackie -nie znające pługa i uprawiające ziemię za pomocą motyki; rozwinięte społeczeństwo rolnicze używające pługa; społeczeństwo przemysłowe.

Społeczeństwa przedprzemysłowe socjolodzy nazywają społeczeństwami tradycyjnymi, a teraz mówi się już o społeczeństwach poprzemysłowych- ponowoczesnych-informacyjnych.

Społeczeństwo tradycyjne

Oparte na rolnictwie z gospodarką naturalną, rynek i wymiana towarowa słabo rozwinięte, mało miast, społeczność zamknięta, brak ruchliwości przestrzenna , poczucie wspólnoty, zachowawczość i orientacja przeszłościowa, tradycja i nieformalna kontrola, zbiorowości ogarniające całe życie człowieka.

Społeczeństwa przemysłowe

Gospodarka rynkowa z masowym wytwarzaniem dóbr materialnych poza gospodarstwem domowym z użyciem maszyn. Zysk orientuje zachowania. Rozwój miast, zwiększona społeczna i przestrzenna ruchliwość, coraz więcej instytucji i organizacji ogarniających jedynie część życia jednostek. Wzrost znaczenia kontroli formalnej - instytucji państwa. Wzrost umiejętności czytania i pisania i roli wykształcenia, pojawiają się środki i kultura masowa, jednostka coraz bardziej autonomiczna, dążenie do osobistych osiągnięć, racjonalność, sekularyzacja i indywidualizm,

Społeczeństwa poprzemysłowe

Od schyłku lat sześćdziesiątych XX wieku. Zmiany w technologii powodujące zmiany w strukturze zatrudnienia i organizacji pracy, następuje przesunięcie aktywności gospodarczej ze sfery produkcji dóbr materialnych do sfery usług, praca to przede wszystkim relacja z innymi ludźmi a nie przetwarzania surowców.

Informacyjne - produkcja towarów i usług zależy od przekazywania informacji, rozwój technik informacyjnych pozwala na przetwarzanie znacznej liczby informacji. Zmiany na rynku pracy-płynność, brak stabilizacji zatrudnienia,. zmiana relacji między miejscem pracy i domem - telepraca, Następuje proces globalizacji

Globalizacja - stopniowe rozszerzanie na skalę całego globu społecznego podziału pracy i wymiany rynkowej, powiązań i oddziaływań wzajemnych między społecznościami we wszystkich sferach życia. Wzrost tempa ogólnoświatowego przepływu technik, dóbr, usług, kapitału, siły roboczej, środków komunikacji idei. Rozwój ponadnarodowych instytucji i organizacji technicznych, ekonomicznych, socjalnych, politycznych, kulturalnych, naukowych i artystycznych. Wielkie korporacje gospodarcze uwalniają się od ograniczeń ze strony państw narodowych. Komunikacja w sieci skraca dystans i uświadamia skalę zależności.

Świat staje się jednym - bo

• nowoczesne technologie oplatają świat połączeń komunikacyjnych i telekomunikacyjnych a teraz komputerowa sieć Internet.

• rozbudowana sieć zależności - ekonomicznych, finansowych, politycznych, strategicznych, kulturalnych

• nowe formy organizacji ekonomicznych, politycznych, kulturalnych o charakterze ponadnarodowym (ONZ, Komisja Europejska, Międzynarodowe Trybunały, kluby piłkarskie, ruchy społeczne Amnesty Internacional)

• praca wielu ludzi poza miejscem zamieszkania, zmieniają miejsce pobytu, mieszkają w hotelach, etc. menedżerowie, sportowcy, artyści, etc.,

• ponadnarodowe ruchy społeczne

• globalizacja sportu i przestępczości

• postępująca uniformizacja świata

• homogenizacja kultury - dominacja mass mediów i amerykańskiej kultury (macdonaldyzacja)

W efekcie mamy proces uniformizacji świata. Dotyczy to rynku i ekonomii, kultury, języka, mody obyczajów.

Pojawiają się zmiany w mentalności, pojawia się świadomość regionalna czy ogólnoświatowa. Z drugiej strony mamy przeciwny niejako proces odwoływania się do tożsamości etnicznej i religijnej, jak niektórzy mówią, następuje powrót do świadomości plemiennej.

Społeczeństwo post^po

Społeczeństwa poprzemysłowe

Od schyłku lat sześćdziesiątych XX wieku. Zmiany w technologii powodujące zmiany w strukturze zatrudnienia i organizacji pracy, następuje przesunięcie aktywności gospodarczej ze sfery produkcji dóbr materialnych do sfery usług, praca to przede wszystkim relacja z innymi ludźmi a nie przetwarzania surowców.

Informacyjne - produkcja towarów i usług zależy od przekazywania informacji, rozwój technik informacyjnych pozwala na przetwarzanie znacznej liczby informacji. Zmiany na rynku pracy-płynność, brak stabilizacji zatrudnienia,. zmiana relacji między miejscem pracy i domem - telepraca. Następuje proces globalizacji

I tak:

• wzrost znaczenia i dominacja usług (administracja, bankowość, handel, transport, ochrona zdrowia, oświata, nauka, sądownictwo, środki masowego przekazu, literatura , sztuki

• zmiana dominującej technologii z energetycznej na informatyczną (automatyzacja, robotyzacja, telekomunikacja)

• wzrost znaczenia planowania, prognozowania rozwoju, kontrolowania technologii, dominacja kryteriów pragmatycznych i technologicznych przy zaniku racji ideologicznych lub etycznych

• celowe wykorzystanie nauki dla potrzeb praktyki ( nowe urządzenia, systemy techniczne, wykorzystanie nowych surowców, materiałów)

• wytwarzanie i przetwarzanie wiedzy podstawowym towarem

• wiedza teoretyczna podstawą innowacyjności

• zmiany w strukturze społecznej - dominacja wysoko kwalifikowanych specjalistów ekonomiści, menedżerowie, inżynierowie

• władza w rękach fachowców i ekspertów

• wartości postmaterialistyczne - jakość życia

• dominacja przedmiotów i dóbr konsumpcyjnych

• zerwanie ciągłości historycznej i dekonstrukcja struktur społecznych

• chaotyczności i niepewność życia społecznego

• postępująca globalizacja

Społeczeństwo obywatelskie

Dotyczy uczestnictwa w sferze publicznej a nie prywatnej, ale nie jest działaniem w ramach instytucji państwowych, może się kształtować w państwie prawa.

Wiąże się z uczestnictwem w dobrowolnych stowarzyszeniach, środkach masowego przekazu, stowarzyszeniach i związkach zawodowych i ruchy społeczne.

Formułowanie koncepcji społeczeństwa obywatelskiego związane jest z przekonaniami normatywnymi o wartości życia we wspólnocie wolnych obywateli.

I tak:

• - upodmiotowienie obywateli

• - sieć autonomicznych instytucji zapewniających samorozwój

• - kształtowanie się postawy obywatelskiej

Przypadek socjalizmu i Polski ???

Państwo demokratyczne a społeczeństwo obywatelskie

Opinia publiczna a społeczeństwo obywatelskie

Kapitał społeczny a społeczeństwo obywatelskie

---