PODSTAWOWE POJĘCIA FARMAKOLOGII OGÓLNEJ

• FARMAKOKINETYKA - matematyczna ocena ilościowa procesów kinetycznych

jakim lek podlega w organizmie (LADME)

• FARMAKODYNAMIKA - określa wpływ leku na organizm i poszczególna

narządy oraz mechanizm jego działania

Lek

• Może być to substancja pochodzenia roślinnego (odwary, nalewki), zwierzęcego (insulina, heparyna, enzymy, hormon wzrostu), lek może być syntetyczny, półsyntetyczny

Leki - pochodzenie

• Leki pochodzenia roślinnego (glikozydy, saponiny, garbniki)

• Leki pochodzenia zwierzęcego (insulina, heparyna, trypsyna)

• Leki syntetyczne (insulina, hormon wzrostu)

Formy leku

• Postać stała (proszki, tabletki, drażetki)

• Postać płynna (napary, wyciągi, syropy)

• Forma aerozolu (p/histaminowe)

• Forma depot

Prekursory leków (pro-drug)

Działanie wykazuje metabolit leku:

• Lewodopa (w mózgu przekształca się w dopaminę)

• Aciklowir - lek p/wirusowy (w tkance zakażonej przekształca się w formę aktywną - trifosforan aciklowiru)

Nazwy leków

• Nazwa handlowa - nadana przez producenta - może być dowolna -chroniona jest patentem

• Nazwa międzynarodowa, powszechnie przyjęta na świecie, zawiera zwykle elementy nazwy chemicznej. Producenci zobowiązani są do umieszczenia jej na opakowaniu

RODZAJE REAKCJI ORGANIZMU NA DZIAŁANIE LEKÓW:

• SYNERGIZM - sumowanie lub potęgowanie działania równocześnie podanych leków

ADDYCYJNY- działanie leków jest sumą działania poszczególnych składników (leki o podobnym punkcie uchwytu i mechanizmie działania - epinefryna i norepinefryna)

HIPERADDYCYJNY - działanie leków jest większe niż suma działania poszczególnych składników (leki o różnym punkcie uchwytu a tym samym mechanizmie działania - alkohol i barbiturany)

ANTAGONIZM

zahamowanie lub zniesienie działania równocześnie podanych leków

• ANTAGONIZM KONKURENCYJNY (kompetycyjny) - dwa leki (agonista i antagonista) mające taki sam punkt uchwytu konkurują o ten sam receptor:

• norepinefryna i prazosyna

• morfina i nalokson

• ANTAGONIZM FUNKCJONALNY - dwa leki o różnym punkcie uchwytu wywołują przeciwne działanie: adrenalina (zwężenie naczyń) i acetylocholina (rozszerza naczynia)

• ANTAGONIZM CHEMICZNY - dwa leki reagując ze sobą tworzą związek słabszy lub nieczynny biologicznie (sole baru i siarczan sodu, związki chelatujące i jony metali ciężkich)

TACHYFILAKSJA

• szybkie wygaszanie działania leku (np. kolejne podania efedryny aż do zaniku

reakcji mięśni gładkich naczyń - wyczerpanie zapasów NA uwalnianej przez efedrynę)

TOLERANCJA

• do uzyskania tej samej reakcji konieczne jest stopniowe zwiększanie dawek leku (np. morfina, leki nasenne, leki p/bólowe, amfetamina)

NADWRAŻLIWOŚĆ

• zjawisko uwarunkowane genetycznie lub nabyte; występuje na tle uczuleniowym

(gwałtowna i nietypowa reakcja na minimalne nawet dawki leków; często występuje u chorych na astmę oskrzelową, katar sienny oraz inne choroby alergiczne.

IDIOSYNKRAZJA

• zwiększona odczynowość organizmu na określony związek chemiczny, związana z osobniczą wrażliwością wynikająca z nieprawidłowości przemian biochemicznych leku w organizmie (u podłoża jej leżą głównie genetycznie uwarunkowane różnice w biotransformacji leków)

KUMULACJA

• gromadzenie się leku w organizmie; jest to zjawisko swoiste dla niektórych związków; dotyczy to głównie leków o długim okresie półtrwania (lek jest łatwo wchłaniany a wolno metabolizowany i wydalany); zależy od wiązania się leku z białkami oraz od gromadzenia się w tkankach - glikozydy nasercowe, barbital.

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE i TOKSYCZNE

• DZIAŁANIE NIEPOŻĄDANE - działanie inne niż lecznicze występujące pod wpływem danego leku:

a) związane z głównym działaniem leku (atropina działa spazmolitycznie a równocześnie hamuje wydzielanie gruczołów ślinowych

b) ze strony przewodu pokarmowego: nudności, wymioty, bóle brzucha,

c) szkodliwy wpływ na płód:

• działanie teratogenne - podanie leku w pierwszym okresie ciąży - prowadzi do obumarcia zarodka, uszkodzenia zarodka, zniekształcenia zarodka, do wad wrodzonych

• działanie embriotoksyczne - podanie leku w drugim okresie ciąży (okresie rozwoju płodu) - obumarcie płodu, poronienia, uszkodzenia płodu

DZIAŁANIE TOKSYCZNE - powstaje w wyniku przedawkowania leku

CZYNNIKI WPŁYWAJACE NA DZIAŁANIE LEKU:

- wpływ środowiska zewnętrznego (zmiany klimatu, temperatury, bodźce stresowe)

- wiek organizmu ( dzieci i osoby starsze)

- płeć

- czynniki genetyczne

MECHANIZMY DZIAŁANIA LEKÓW

Mechanizmy fizykochemiczne - lek nie łączy się ze swoistymi receptorami: np. środki moczopędne, środki neutralizujące, solne leki przeczyszczające

Mechanizmy enzymatyczne - pobudzający wpływ barbituranów na enzymy mikrosomalne wątroby w celu przyspieszenia rozkładu bilirubiny

Mechanizmy receptorowe

DAWKOWANIE LEKÓW

a) dawki jednorazowe

b) dawki dobowe - ilość zastosowana w pojedynczych dawkach w ciągu doby

c) dawka progowa - minimalna - najmniejsza ilość środka, wywołująca już pewne reakcje ze strony organizmu

d) dawka lecznicza dawka wywołująca wyraźne zmiany w czynności narządów (pobudzenie lub zahamowanie ich czynności w granicach fizjologicznych)

e) dawka maksymalna - największa dawka lecznicza

f) dawka uderzeniowa

g) dawka podtrzymująca

h) dawka toksyczna - dawka wywołująca zaburzenia czynności organizmu w granicach patologicznych (działanie trujące)

i) dawka śmiertelna - najmniejsza ilość leku powodująca porażenie ważnych dla życia czynności organizmu (oddychanie, czynność serca)

INDEKS TERAPEUTYCZNY

• stosunek miedzy dawką leczniczą i toksyczną - im większa rozpiętość tym lek

bezpieczniejszy.

DAWKOWANIE U DZIECI

• 0 - 1 roku: 1/24 dawki dla dorosłego (w pierwszych miesiącach 1/40)

• 1 - 2 lat: 1/12

• 2 - 3 lat: 1/8

• 3 - 4 lat: 1/6

• 5 - 6 lat: ¼

DAWKOWANIE U LUDZI STARSZYCH

W wieku starszym wzmaga się reakcja na leki:

• podwyższające ciśnienie krwi,

• środki przeczyszczające

• leki wymiotne

• Pow. 60 lat - ½ -3/4 dawki maksymalnej

LOSY LEKU W ORGANIZMIE

• L - LIBERATION - uwalnianie leku (rozpad postaci, w której lek został wprowadzony do, uwolnienie jego cząstek i ich rozpuszczenie w płynach ustrojowych

• A - ABSORBTION - wchłanianie

• D- DYSTRYBUTION - dystrybucja (rozmieszczenie leku w różnych tkankach i płynach ustrojowych)

• M - metabolizm - rozpad na metabolity aktywne bądź nieaktywne. Związki nieaktywne - są wydalane z organizmu, lub mogą tez tworzyć się związki toksyczne np. z paracetamolu - nacetyloparabenzochinoimina

• E - ELIMINATION - eliminacja (usuwanie czynnego związku z płynów ustrojowych)

TRANSPORT LEKU

• Dyfuzja bierna - zgodnie z gradientem stężeń

• Dyfuzja ułatwiona - przenikanie przy udziale odpowiednich nośników

• Transport aktywny - transport wbrew gradientowi stężeń

• Filtracja - przesączanie

• Pinocytoza - rodzaj transportu charakterystyczny głównie dla dużych białek, polisacharydów lub nukleotydów

WCHŁANIANIE:

głównie na zasadzie dyfuzji biernej (proces pierwszego rzędu - szybkość jest proporcjonalna do stężenia)

Czynniki wpływająca na wchłanianie:

a) własności fizykochemiczne leku

b) własności fizykochemiczne barier przez które jest on transportowany

c) szybkość przepływu krwi w miejscu wprowadzeniu

d) czas kontaktu leku z barierą i powierzchnia kontaktu

e) obecność innych substancji (głównie w przewodzie pokarmowym)

f) droga podania leku (droga podania warunkuje szybkość i skuteczność

wchłaniania):

• - przez przewód pokarmowy (doustnie, doodbytniczo, podjęzykowo)

• - drogi parenteralne (dożylna, domięśniowa, podskórna, dootrzewnowa, dotętnicza, dokanałowa)

• podanie miejscowe

• droga wziewna

DYSTRYBUCJA

• Lek wchłonięty do łożyska naczyniowego stosunkowo szybko miesza się z krwią i jego stężenie w naczyniach zostaje wyrównane. Z krwi lek przedostaje się do innych płynów tkankowych. Transport przez śródbłonek jest procesem pomiędzy filtracją a dyfuzją bierną (zależy od wielkości cząsteczki leku). Poza tym transport leku z krwi zależy od ukrwienia narządu.

• Wiązania z białkami osocza (głównie albuminami)

ELIMINACJA

Wydalanie nerkowe: przesączanie kłębuszkowe, wydalanie kanalikowe, wchłanianie zwrotne. Eliminacja wątrobowa - przekształcenie związku w substancję bardziej hydrofilną, łatwiej wydalaną przez nerki Inne drogi eliminacji: wydalanie z kałem, przez płuca, porze skórę, błony śluzowe

DROGI PODANIA LEKU:

• - Przewód pokarmowy

• - Wstrzyknięcie

• - Droga wziewna

- Podanie naskórne

Przewód pokarmowy:

• podanie podjęzykowe - dobre unaczynienie, wchłanianie bezpośrednio do żyły głównej z pominięciem krążenia wrotnego (podawanie leków unieczynnianych w

wątrobie) - nitrogliceryna

podanie dożołądkowe - żołądek, jelito cienkie w żołądku lepiej się wchłaniają leki

kwaśne, ograniczony czas przebywania pokarmu w żołądku sprawia, że leki są

wchłaniane tylko częściowo - reszta jest zazwyczaj wchłaniana w jelicie cienkim

Czynniki wpływające na wchłanianie w przewodzie pokarmowym:

• obecność i skład treści pokarmowej - związki wielkocząsteczkowe jek białka i polisacharydy mogą adsorbować lek i utrudniać wchłanianie, jony (np. wapnia) mogą wiązać lek tworząc związki nierozpuszczalne, tłuszcz może nasilać wchłanianie zwłaszcza leków o dużej lipofilności (leki psychotropowe, hipotensyjne. Leki podane po posiłku wykazują mniejsze rozrzuty parametrów wchłaniania, wyjątkiem są związki których wchłanianie jest wyraźnie utrudnione i muszą być podawanie na czczo (ampicylina)

• szybkość pasażu treści pokarmowej - biegunki, zaparcia

• efekt pierwszego przejścia przez wątrobę - leki wchłaniane z żołądka i jelit przechodzą do krążenia wrotnego i tam leki szybko metabolizowane w wątrobie mogą w dużej części ulec rozkładowi zanim jeszcze dotrą do tkanek

• podanie doodbytnicze - lek wchłaniany z odbytnicy pomija układ krążenia wrotnego

Wstrzyknięcie:

• a) dożylnie - działa najszybciej

• b) domięśniowo (uwaga na osoby otyłe!!!)

• c) podskórnie (najwolniej)

Interakcja leków jest zjawiskiem polegającym na wzajemnym oddziaływaniu

podanych równocześnie kilku leków, w wyniku czego zmienia się końcowy wynik

działania niektórych z nich.

Czynnikami ryzyka najczęściej zwiększającymi możliwość wystąpienia interakcji są:

• Polifarmakoterapia (polipragmazja). Liczba niepożądanych interakcji wzrasta proporcjonalnie do liczby leków zapisywanych jednemu choremu.

• zjawisko samoleczenia

• leczenie chorego przez kilku lekarzy równocześnie ( brak wzajemnej informacji o prowadzonej farmakoterapii)

• stosowanie przez pacjenta równocześnie innych metod leczenia np. homeopatii, ziołolecznictwa

• Wiek (osoby starsze)

• Uzależnienia

• Upośledzenie czynności nerek

Rodzaje interakcji

• Farmaceutyczne

• Farmakodynamiczne

• Farmakokinetyczne

Farmakodynamiczne

Interakcje polegają na zmianie

• czasu,

• siły,

• zakresu działania

• jednego leku pod wpływem działania farmakologicznego

Synergizm addycyjny (adrenalina, noradrenalina)

Synergizm hiperaddycyjny (jony Ca + glikozydy nasercowe > siła skurczu, Thalamonal - droperidol+fentanyl

Antagonizm

• Czynnościowy - dwa leki działają na różne receptory znosząc tym samym swoje działanie (karbachol zwolnienie akcji serca, adrenalina - pobudzenia akcji serca)

• Konkurencyjny (leki konkurują o ten sam receptor)- morfina i nalokson

• Niekonkurencyjny - różne punkty uchwytu (Ach - papaweryna - działanie p/skurczowe)

• Chemiczny: EDTA - stosowany w zatruciach

Interakcje farmakokinetyczne

• INTERAKCJE W ZAKRESIE WCHŁANIANIAZ PRZEWODU POKARMOWEGO

• Interakcje zachodzące podczas wchłaniania mogą prowadzić do:zmniejszenia lub zwiększenia ilości wchłoniętego leku - zwolnienia lub przyspieszenia jego wchłaniania.

Ca - antybiotyki

• Zmiany pH

• leki zobojętniające sok żołądkowy

• ↓ wchłanianie leków o charakterze kwaśnym np. NLPZ

• ↑ wchłanianie leków o charakterze zasadowym np. morfiny, atropiny

• leki obniżające pH treści żołądkowej

• ↓ wchłanianie leków o charakterze zasadowym

• ↑ wchłaniania leków o charakterze Kwaśnym

Zmiana perystaltyki jelit wchłaniania leków np. środki przeczyszczające

INTERAKCJE W ZAKRESIE DYSTRYBUCJI ( W ZAKRESIE WIĄZANIA LEKÓW Z BIAŁKAMI OSOCZA LUB TKANEK )

• Istotny wpływ na proces wiązania leków z białkami wywiera pH środowiska.

-alkalizacja krwi zwiększa stopień wiązania leków będących słabymi zasadami

(morfina, atropina)

-zakwaszenie krwi zwiększa stopień wiązania leków będących słabymi kwasami (NLPZ )

INTERAKCJE W ZAKRESIE WIĄZANIA LEKÓW Z BIAŁKAMI OSOCZA LUB TKANEK

• Po równoczesnym podaniu choremu kilku leków, te z nich, które uzyskują wyższe stężenie we krwi lub mają większe powinowactwo do białek wypierają z połączeń z białkami te leki, które charakteryzują się mniejszym powinowactwem do białek oraz leki występujące we krwi w mniejszym stężeniu.

Do silnych „wypieraczy„ tzn. substancji wykazujących duże powinowactwo do

białek należą:

• -NLPZ

• -sulfonamidy

• -werapamil

Do leków podatnych na wypieranie z białek osocza należą:

• -doustne leki przeciwcukrzycowe

• -leki przeciwkrzepliwe

• -leki przeciwpadaczkowe

• -hydrokortyzon

• -doustne środki antykoncepcyjne

• -digoksyna

INTERAKCJE W ZAKRESIE METABOLIZMU

Interakcje w procesie metabolizmu polegają na:

- zwiększaniu (indukcja)

- hamowaniu (inhibicja)

metabolizmu poprzez działanie na aktywność

wątrobowego układu enzymatycznego.

Indukcja enzymatyczna

• wywoływana jest przez leki, które stosowane przez dłuższy czas zwiększają aktywność enzymów metabolizujących inne leki równocześnie stosowane

• Leki wykazujące takie właściwości określamy jako induktory enzymatyczne.W

wyniku indukcji enzymatycznej leku zmniejsza się jego stężenie i aktywność

farmakologiczna (barbiturany)

Inhibicja enzymatyczna

• wywoływana jest przez leki, które stosowane przez dłuższy czas zmniejszają aktywność enzymów metabolizujących inne leki równocześnie stosowane. W wyniku inhibicji enzymatycznej leku zwiększa się jego stężenie i aktywność farmakologiczna (erytromycyna)

FARMAKOKINETYCZNEJ INTERAKCJE W ZAKRESIE WYDALANIA

• Interakcje modyfikujące wydalanie dotyczą najczęściej leków eliminowanych z

moczem i kałem.

• Leki moczopędne, przez zwiększenie filtracji kłębuszkowej i objętości moczu,

mogą zwiększać wydalanie większości leków i ich metabolitów co w praktyce

wykorzystuje się w leczeniu zatruć.

• Zastosowanie leków lub środków zmieniających pH moczu

• -alkalizacja moczu

• ↑ wydalanie leków o charakterze kwaśnym

• ↓ wydalanie leków o charakterze zasadowym

• np. wodorowęglan sodu, acetazolamid, dieta jarska

Zakwaszenie moczu

• ↓ wydalanie leków o charakterze kwaśnym

• ↑ wydalanie leków o charakterze zasadowym

• dieta mięsna

Dwa, najczęściej spotykane rodzaje następstw interakcji leków to:

• osłabienia działania farmakologicznego i związana z tym utrata skuteczności

leczniczej

• zwiększenie siły działania farmakologicznego lub działań niepożądanych i związana z tym zwiększoną toksyczność leku

Osłabienie siły działania farmakologicznego leku może być spowodowane przez:

• -farmakodynamiczny antagonizm

• -utrudnienie wchłaniania ( zmniejszenie dostępności biologicznej )

• -nasilenie procesów biotransformacji

• -zwiększenie wydalania

Zwiększenie siły działania farmakologicznego leku, może być spowodowane przez:

• farmakodynamiczny synergizm

• wypieranie leków z połączeń z białkami

• zahamowanie procesów

• zmniejszenie wydalania

LEKI STWARZAJĄCE NAJWIĘKSZE NIEBEZPIECZEŃSTWO WYSTĄPIENIA NIEPOŻĄDANYCH INTERAKCJI

• leki stosowane w anestezjologii

• leki wpływające na układ krzepnięcia krwi

• leki przeciwcukrzycowe

• NLPZ

• leki stosowane w chorobach układu krążenia

• antybiotyki

LEKI STWARZAJĄCE NAJWIĘKSZE NIEBEZPIECZEŃSTWO WYSTĄPIENIA NIEPOŻĄDANYCH INTERAKCJI

• leki psychotropowe

• leki przeciwpadaczkowe

• leki przeciwnowotworowe

Receptory i neuroprzekaźniki

Neuroprzekaźniki (neuromediator)

• biologicznie aktywna substancja uczestniczącą w przekazywaniu bodźców w synapsie.

• Neuroprzekaźniki są syntetyzowane w zakończeniach nerwowych a magazynowane w pobliżu błony komórkowej. Impuls uwalnia neuroprzekaźnik, który łączy się z receptorem na błonie postsynaptycznej synapsy. Unieczynnianie neuroprzekaźnika może być poprzez rozkład enzymatyczny w szczelinie synaptycznej lub poprzez wychwyt zwrotny jest to wychwyt do struktur presynaptycznych (taki neuroprzekaźnik może być ponownie uwalniany).

Receptor

• Są to białka błony komórkowej odznaczającą się dużą swoistością wobec neuroprzekaźników.

Receptory jonotropowe (kanały jonowe)

• Ich pobudzenie (przyłączenie neuroprzekaźnika) prowadzi do otwarcia kanału jonowego wchodzącego w skład cząsteczki receptora i przepływ jonów między środowiskiem zewnętrznym a wnętrzem komórki.

Receptory metabotropowe

• Zbudowane z pojedynczej cząsteczki białka, receptory te wpływają na metabolizm komórki - ich aktywacja prowadzi do pobudzenia lub hamowania określonych układów przekaźników.

Neuroprzekaźniki

• Klasyczne neuroprzekażniki - acetylocholiona

• Aminy biogenne - noradrenalina, adrenalina, dopamina, serotonina, histamina

• Aminokwasy - GABA, kwas glutaminowy, kwas asparaginowy, glicyna

• Peptydy neuroaktywne (Substancja P)

Acetylocholina

• jest magazynowana w pęcherzykach synaptycznych w obrębie zakończeń synaptycznych. Wrażliwe na acetylocholinę są receptory cholinergiczne. Wyróżniamy receptory muskarynowe - M 1, M2 i M3 a także receptory nikotynowe. Receptory M1 znajdują się w komórkach okładzinowych żołądka np. lek GASTROZEPIN - blokuje M1 stosowany jest w chorobie wrzodowej. M2 i M3 znajdują się w komórkach mięśni gładkich, mięśniu sercowym, gruczołach wydzielniczych, przewodzie pokarmowym- blokuje go ATROPINA.

• Receptor NIKOTYNOWY znajduje się w płytce motorycznej- (styk nerwowo-mięśniowy).

• Acetylocholina znajduje się w OUN w korze, układzie limbicznym, prążkowiu, podwzgórzu, pniu mózgu, w rdzeniu kręgowym.

• Reguluje ona uczenie się, pamięć, sen, procesy ruchowe - jest neuroprzekaźnikiem pobudzającym.

• W układzie wegetatywnym - przywspółczulnym (parasympatycznym) -

receptor MUSKARYNOWY znajduje się we włóknach ZAZWOJOWYCH - które są

krótkie, a receptor NIKOTYNOWY we włóknach przedzwojowych które są długie.

Acetylocholina

• Jest rozkładana przez swoistą acetylocholinoesterazę do choliny i kwasu octowego, które dyfundują do krwi a tam są dalej rozkładane przez nieswoistą

acetylocholinoesterazę.

Aminy katecholowe:

Dopamina - 3 szalki

• Szlak mezolimbiczny (zwany też limbicznym) - regulacja procesów emocjonalnych, bierze udział w powstawaniu uzależnień - wzmaganie pozytywnych odczuć, nagroda polekowa.

• Szlak nigro-striatalny - od istoty czarnej do prążkowia. Rola - regulacja procesów ruchowych (napęd ruchowy, koordynacja, napięcie mięśniowe); szlak ten wchodzi w skład układu pozapiramidowego; zaburzenia - choroba Parkinsona (zmniejszenie stężenia dopaminy w prążkowiu)

• Guzkowo-lejkowaty - regulacja hormonalna - podwzgórze - przysadka

• Receptory dopaminergiczne D1 (D1 i D5) i D2 (D2 ,D3 ,D4)

• Działanie ośrodkowe: aktywacja przekaźnictw dopaminergicznego - pobudzenie motoryczne i emocjonalne - w tym wzrost agresywności, zachowania steoretypowe, mechanizmy wzmocnienia i nagrody;

• -blokada przekażnictwa dopaminergicznego - działanie leków neuroleptycznych (u zwierząt katalepsja)

• - interakcje neuronalne: w prążkowiu neurony dopaminowe są pod hamującym wpływem neuronów GABA i Acetylocholiny; neurony glutamatergiczne aktywują przekaźnictwo dopaminergiczne

• -blokada przekaźnictwa dopaminergicznego w podwzgórzu - wywołuje wzrost wydzielania prolaktyny

• -blokada przekaźnictwa dopaminergicznego w obrębie opuszki - silne właściwości przeciw wymiotne (receptory dopaminowe w obrębie opuszki są związane z odruchem wymiotnym)

Noradrenalina

• występuje w dwóch szlakach

• szlak grzbietowy - neurony od jądra miejsca sinawego, neurony wstępujące i

zstępujące do struktur korowych i podkorowych szlak brzuszny- włókna nerwowe jądra nakrywki mostu do struktur podkorowych (np. podwzgórza), mózgowie, podwzgórze

• reguluje procesy takie jak pamięć, uczenie się, snu paradoksalnego (faza REM). Bierze udział w powstawaniu uzależnień lekowych, w powstawaniu chorób

psychicznych np. schizofrenii, depresji endogennej. Noradrenalina jest też

przekaźnikiem w części pozazwojowej układu współczulnego.

• Receptory adrenergiczne: α i β

• Wyróżniamy: α1 są to receptory postsynaptyczne występują w mięśniach gładkich naczyń (trzewnych, skórnych, nerkowych, żylnych). Pobudzenie tych receptorów powoduje SKURCZ mięśni gładkich naczyń - podniesienie ciśnienia

krwi.

• α 2 są to receptory presynaptyczne występują w mięśniach gładkich.

AUTORECEPTOR

• Występuje on na błonie presynaptycznej i jest wrażliwy na przekaźnik wytwarzany przez synapsę. Powoduje tzw. Ujemne sprzężenie zwrotne - jest to działanie hamujące bo zmniejsza ilość noradrenaliny w szczelinie synaptycznej wyłapując ją zwrotnie.

HETERORECEPTOR

• Występuje on na błonie presynaptycznej i nie jest wrażliwy na przekaźnik wytwarzany przez synapsę np. uwalniana jest noradrenalina, a w błonie występuje

receptor muskarynowy. Regulacja uwalniania do szczeliny synaptycznej jest

wtedy kiedy w pobliżu jest neuron wytwarzający acetylocholinę - jest na nią

wrażliwy receptor muskarynowy.

Receptory BETA - β1 i β2

• β1 występują w mięśniu sercowym. Pobudzenie tych receptorów powoduje przyspieszenie akcji serca, zwiększenie siły skurczu..

• β występują w mięśniach gładkich β2 oskrzeli, jelit, naczyń krwionośnych, mięśniach poprzecznie prążkowanych. Pobudzenie powoduje rozkurcz

mięśni gładkich np. zastosowanie agonistów tego receptora w leczeniu dychawicy oskrzelowej - SALBUTAMOL.

GABA (kwas gammaaminomasłowy)

• jest neuromodulatorem hamującym, wpływa na aktywność innych układów -

zmniejsza uwalnianie innych neuroprzekaźników. Nie tworzy szlaków, jest w różnych strukturach mózgu w postaci neuronów wstawkowych.

Działanie GABA

• rozluźnienie mięśni szkieletowych (np.: Baclofen)

• działanie uspokajające, nasenne, przeciwdrgawkowe

• Zablokowanie działania GABA - wywołuje pobudzenie ruchowe oraz napady

drgawkowe.

• GABA-A - receptor jonotropowy; działa poprzez kanał chlorkowy, jest pentametrem złozonym z podjednostek: a b g d p

GABA-B receptor metabotropowy

• Podjednostka a jest niezbędna dla rozpoznania benzodiazepin

• Podjednostka b dla rozpoznania GABA

• Podjednostka g dla aktywacji receptora

NMDA

• Receptor NMDA należy do grupy receptorów pobudzających aminokwasów,

wśród których największą aktywność wykazuje kwas glutaminowy i asparaginowy.

• Dwie klasy: jonotropowe i metabotropowe.

• Dzielą się one na trzy grupy: a-amino-3- hydroksy-5-metylo-4- izoksazolopropionowe (AMPA), kainowe i N-metylo-D-asparginowe (NMDA).

• pełni funkcję autoreceptora, a więc wpływa na regulację uwalniania Glu z zakończeń neuronów glutaminergicznychneuronów glutaminergicznych

Stwierdzono, że te receptory występują w licznych obszarach OUN: w hipokampie

(komórki szlaku mszystego) w zakończeniach grzbietowych zwojów nerwowych rdzenia w zakończeniach korowych a także w zakończeniach szlaków korowo-prążkowiowych.

Antagoniści NMDA

• mają działanie przeciwparkinsonowskie (aktywacja przekażnictwa DA), anksjolityczne, przeciwdrgawkowe, ochronne na neurony (intoksykacja,

niedotlenienie).

Autakoidy

• prostaglandyny - kwasy tłuszczowe

• polipeptydy - angiotensyna, kininy osoczowe(bradykinina, kalidyna,substancja P

• aminy biogenne - histamina, serotonina

PROSTAGLANDYNY

• Prostaglandyny wytwarzane są prawie we wszystkich komórkach człowieka

• rozszerzają naczynia i obniżają ciśnienie krwi

• silnie kurczą macicę zarówno nieciężarną jak i w okresie ciąży

• pobudzają perystaltykę przewodu pokarmowego i powodują biegunkę

Zastosowanie lecznicze:

• wzbudzanie czynności porodowej DINOPROST (Prostin) - PGF2 i DINOPROSTON (Prostin E2)

POLIPEPTYDY

• ANGIOTENSYNA

• skurcz naczyń

• > czynność serca

• wzrost pragnienia, zmniejsza łaknienie

• nasila procesy uczenia

ANTAGONIŚCI ANGIOTENSYNY:

• Kaptopryl - zmniejszenie oporów naczyniowych, a w konsekwencji także pracy

serca. Stosowany w chorobie nadciśnieniowej o średnio ciężkim lub ciężkim przebiegu, zazwyczaj z lekami moczopędnymi działa z nimi synergistycznie co pozwala na stosowanie tych leków w dawkach o połowę mniejszych.

• Objawy niepożądane: wypryski skórne, zaburzenia smaku, częstoskurcz, uszkodzenie nerek, czasem hipotensja ortostatyczna.

• Enalapryl - zmniejsza ciśnienie krwi na skutek rozszerzenia naczyń krwionośnych powodującego znaczne zmniejszenie oporów naczyniowych. Spadek ciśnienia krwi wywołany podaniem enalaprylu nie powoduje przyspieszenia czynności serca.

KININY OSOCZOWE (bradykinina, kalidyna)

• Działanie bradykininy i kalidyny jest podobne farmakologicznie:

• - 10 razy silniej od histaminy rozszerzają naczynia krwionośne skóry, spojówek, mięśni prążkowanych nerek, trzewi, mózgu oraz naczynia wieńcowe - działają

porażając mięśnie gładkie naczyń wynikiem czego jest obniżenie ciśnienia krwi (część tego działania jest wywołana uwalnianiem przez kininy osoczowe histaminy

z komórek tucznych.

• - zwiększają przepuszczalność naczyń włosowatych i powodują tworzenie obrzęków

• - silnie kurczą mięśnie oskrzeli

• - podane podskórnie, dootrzewnowo lub do naczyń

zaopatrujących skórę wywołują bardzo silny piekący lub rwący ból

• Substancja P najprawdopodobniej jest neuromodulatorem bólu w rdzeniu kręgowym i mózgowiu

• Substancja VIP - obniża ciśnienie, kurczy m. gładkie np. w p. pokarmowym,

AMINY BIOGENNE SEROTONINA

• Występuje w tkankach bezkręgowców, kręgowców i roślinach (ananasy, banany, śliwki, orzechy). U człowieka najwięcej jej jest w komórkach

enterochromafinowych przewodu pokarmowego (ok.90%), krwinkach płytkowych (nie mogą jej syntetyzować, ale wychwytywać - w czasie przepływu trombocytów przez jelitowe naczynia krwionośne)

Działanie:

• Działania obwodowe:

• a) działa na m. gładkie - kurczy naczynia trzewi, nerek, mózgu, płuc, macicy, łożyska,

• naczynia pępowinowe

• b) rozszerza - naczynia m. prążkowanych oraz skórne

• c) działa trójfazowo na ciśnienie krwi

• d) pow. wzrost perystaltyki jelita cienkiego

• e) zahamowania motoryki żołądka i jelita grubego

• f) kurczy oskrzela u cierpiących na duchawicę

• g) zmniejsza wydz. soku żołądkowego

• h) pobudza zak. czuciowe - wywołuje ból

• j) uwalnia aminy kat. z rdzenia nadnerczy

• j) bierze udział w mech. snu i czuwania

• k) ma udział w patogenezie migreny, zesp. Hortona, dychawicy oskrzelowej, wstrząsu i psychoz

• Nie ma znaczenia jak lek

ANTAGINIŚCI 5-HT

• Leki stosowane w bólach poch. naczyniowego (migreny, Z. Hortona)

• a) metysergid (Deseril)

• b) cyproheptadyna (Periactin)

• c) pizotyfen (Polomigran)

HISTAMINA

• Jest aminą biogenną pochodną imidazolu. Znajduje się głównie w mastocytach i bazofilach.

Działanie:

• bierze udział w reakcjach uczuleniowych

• rozszerza drobne naczynia tętnicze i kurczy drobne naczynia żylne, wywołuje wzrost przepuszczalności naczyń rezultat - spadek ciśnienia, obrzęki, przesięki, tworzy tzw. bąbel histaminowy - blady obrzęk z czerwonym rąbkiem rozszerzonych naczyń.

• większe dawki - spadek ciśnienia krwi, silnie kurczy mięśnie gładkie oskrzeli i jelit. Zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, zwiększa odczuwanie bólu.

Receptory histaminowe:

• H1 - postsynaptyczne, mięsnie gładkie oskrzeli

• H2 - postsynaptyczne - komórki okładzinowe żołądka

• H3 - presynaptyczny - znajduje się w OUN, płucach, skórze, przewodzie pokarmowym, pobudzenie tego receptora powoduje zmniejszenie

uwalniania histaminy,

• Leki p/histaminowe - znalazły swoje zastosowanie przede wszystkim w leczeniu

chorób alergicznych są to leki blokujące receptor H1.

• Schorzenia: sezonowy lub całkowity nieżyt nosa, pokrzywki, katar sienny, zapalenie spojówek, astma oskrzelowa, odczyny uczuleniowe. I generacja

• mała selektywność, wpływ na oun - senność, otępienie, stany znużenia, działanie atropinopodobne (holinolityczne - blokują receptor muskarynowy) następstwo: suchość w jamie ustnej, zaburzenia w oddawaniu moczu, zaparcia.

Przeciwwskazania: jaskra, przerost gr. krokowego, ch. wrzodowa. Nie należy łączyć z etanolem, lekami uspokajającymi i nasennymi. Zatrucie ostre: halucynacje, drgawki, śpiączka.

• Antazolina (fenazolina) - obrzęki krtani, stosowana doustnie i domięśniowo, działanie niepożądane - uszkodzenie szpiku na tle uczuleniowym,

• Klemastyna - stosowana w nagłych odczynach alergicznych

• Difenhydramina - w chorobie lokomocyjnej.

• Dimetinden (fenistil) - p. świądowo, stosowany doustnie i miejscowo na skórę.

• Prometazyna - działanie, uspokajające i p/wymiotne stosowana w ostrych odczynach alergicznych z dużym świądem, stosowana również w premedykacji

• Ketotifen - leczenie astmy, ten lek powoduje senność i wzrost apetytu,

• II generacja - dłuższy okres działania, mniejszy wpływ na oun, selektywne

• Astemizol (hismanal)

• Cetirizyna (zyrtec)

• Loratydyna (Claritine)

KROMONY

• Kromoglikan disodowy (Intal, Cromogen, Cropoz)

• 1) podawane przed zetknięciem z czynnikiem wywołującym objawy duszności,

• 2) jest nieskuteczny w okresie napadu duszności, a nawet może go nasilać,

• 3) działanie ustępuje zaraz po odstawieniu,

• 4) podawany miejscowo do drzewa oskrzelowego,

• 5) działania niepożądane:

• a) krótkotrwały kaszel,

• b) czasem duszność

Nedokromil (Tilade)

• bardziej skuteczny od kromoglikanu

• bardziej skuteczny w hamowaniu kaszlu astmatycznego niż kromoglikan

• działanie niepożądane związane są jedynie z nośnikiem leku, podawany do drzewa oskrzelowego

Ketotifen

• blokuje receptory H1

• hamuje degranulację mastocytów

• podawany doustnie (często u małych dzieci)

• niewielka skuteczność

• działanie niepożądane (typowe dla leków przeciwhistaminowych I generacji)

LEKI BLOKUJACE RECEPTOR H2

• Stosowane w chorobie wrzodowej i 12-stnicy

• ranitydyna, famotydyna, cymetydyna (cimetydyna)

• bardzo popularna grupa leków, często stosowane. Bardzo szybko działają, i są skuteczne,

• Cymetydyna - ma najwięcej działań niepożądanych - efekty ośrodkowe: bełkotliwa mowa, omamy, śpiączkę, ginekomastia, mlekotok u kobiet

SEN

• zjawisko fizjologiczne związane z utratą świadomości, zmniejszeniem napięcia

mięśniowego. Sen składa się z dwóch faz - faza SEM - sen głęboki, wolne ruchy gałek ocznych i fazy REM - sen parodoksalny, szybkie ruchy gałek ocznych, marzenia senne. Na 8 godzin snu 5 i ½ SEM 2 i ½ REM

Pochodne kw. barbiturowego

• powodują senność, uspokojenie, wywołują tolerancję - indukcja enzymatyczna

(nasilenie metabolizmu i trzeba podawać większe dawki) nasilają tez metabolizm

różnych leków.

• Działają na receptor GABA na kanał chlorkowy. Łatwo można przedawkować - utrata świadomości, śpiączka, bezdech, zwężenie źrenic, arytmie

• LECZENIE: płukanie żołądka + węgiel, śr. moczopędne + duża ilość wody, środki

alkalizujące.

• Stosowanie przewlekłe - uzależnienia. Zespół abstynencyjny - drżenia mięśni, drgawki.

• Długotrwałe stosowanie powoduje uszkodzenie wątroby, nerek, szpiku kostnego.

PODZIAŁ ze względu na szybkość

działania:

• 1) krótki czas działania (wprowadzenie do znieczulenia) tiopental, heksobarbital

• 2) średni czas działania (uspokajająco i nasennie) allobarbital, cyklobarbital,

pentobarbital,

• 3) długi czas działania (głównie w leczeniu padaczki) fenobarbital Pochodne benzodiazepiny

• Charakteryzują się one silnym działaniem przeciwlękowym (znoszą niepokój, napięcie, agresję) i uspokajającym, co częściowo ma wpływ na ich działanie nasenne.

• Oprócz tego benzodiazepiny mają również działanie przeciwdrgawkowe, (padaczki i napadów drgawkowych) clonazepam, diazepam, nitrazepam.

Clonazepam

• Najczęściej używany - wykorzystywany jest do leczenia wszelkich postaci padaczki zarówno u dorosłych jak i u dzieci. Jest lekiem drugiego rzutu w leczeniu napadów nieświadomości.

Tetrazepam (myolastan)

• Działanie miorelaksacyjnym posiadający wyjątkowo silne działanie zwiotczające

mięsnie szkieletowe, co znosi napięcie i ból. Stosowany w ortopedii i traumatologii

ułatwia rehabilitację ruchową.

• W przypadku całej grupy leków poszczególne pochodne różnią się stopniem nasilenia poszczególnych efektów. Można jednak wyodrębnić preparaty których wpływ jest względnie zrównoważony (chlordiazepoksyd, diazepam), oraz takie w których przeważa jeden z kierunków działania (nitrazepam - działanie nasenne, klonazepam - działanie przeciwdrgawkowe).

Mechanizm działania:

• Benzodiazepiny zwiększają powinowactwo kwasu -aminomasłowego do receptorów GABA-ergicznych i powodują otwarcie kanału chlorkowego. Prowadzi to do wzrostu przewodnictwa w neuronach GABA-ergicznych, które w większości

działają hamująco (GABA działa jak bufor).

• Zależność lekowa wytwarza się po czterech miesiącach nieprzerwanego stosowania w przeciętnych dawkach leczniczych.

• Nagłe odstawienie powoduje objawy abstynencji objawiające się pobudzeniem psychoruchowym, napadami lęku, bezsennością, drżeniami mięśniowymi.

•Przykłady: nitrazepam, lorazepam, midazolam, Alprazolam (xanax) - silnie uzależnia.

• Objawy abstynencji: bezsenność, drżenia mięsni, zawroty głowy

•NOWE LEKI - ZOPIKLON, ZOLPIDEM (stilnox) na receptory omega benzodiazepinowe Przeciwwskazania do stosowania benzodiazepin

BEZWZGLĘDNE

Stany śpiączki spowodowane intoksykacją lekami psychotropowymi lub alkoholem

Stany wstrząsu i zapaści krążenia Zaburzenia oddychania pochodzenia ośrodkowego Miastenia

WZGLĘDNE

Ciąża (zwłaszcza I trymestr)

Karmienie piersią

Poważne uszkodzenia nerek i wątroby

Niewydolność krążenia

Działania niepożądane benzodiazepin

• Nadmierne zahamowanie ruchowe i senność (4%)

• Osłabienie siły mięśniowej i znużenie (0,3%)

• Zaburzenia koordynacji ruchów

• Spadek ciśnienia

• Przyspieszenie akcji serca

Reakcje paradoksalne (zaburzenia świadomości, depresji, zespoły omamowo-urojeniowe, zachowania impulsywne, agresja, podniecenie)

Inne leki

• leki roślinne, liść melisy, szyszki chmielu, owoce głogu, kwiaty lawendy, kozłek lekarski - nie wywołują uzależnień.

•BROMKI - KBr, NaBr, - wypierają z kom. Jony Cl- a tym samym zakłócają czynność oun. Mogą być przyczyną zatruć, tzw. bromica, nudności,

wymioty, w leczeniu zatruć podaje się NaCl

Metanol

• Spirytus drzewny, toksyczny, toksyczne metabolity metanolu - kwas mrówkowy

(ślepota) i aldehyd mrówkowy (uszkodzenie wątroby, nerek, serca)

• Etanol 5 - 15% jako odtrutka - bo zwalnia metabolizm etanolu.

ETANOL

• Zastosowanie: działanie odkażające, rozszerza naczynia krwionośne - nacieranie w odleżynach - wywołuje przekrwienie skóry (70%), stosowany jako rozpuszczalnik recepturowy,

• Metabolizm- EtOH dehydrogenaza alkoholowa aldehyd octowy dehydrogenaza aldehydowa kwas octowy

• Aldehyd octowy - silne działanie toksyczne, zaburzenia rytmu serca, nudności wymioty,

• Działanie ośrodkowe etanolu:

• Uspokajająco, p/lękowo, nasennie, hamuje procesy uczenia się i pamięci, poraża ośrodek oddechowy,

Obwodowe:

• powoduje awitaminozy, zapalenie żołądka, wrzody, uszkodzenie mięśnia sercowego.

• Psychozy alkoholowe: Encefalopatia Wernickiego - objawy: zaburzenia świadomości, oczopląs, porażenia mięśni oczu oraz niezborność.

Leczenie: duże dawki witaminy B1

• psychoza Korsakowa - charakteryzuje się ona brakiem krytycyzmu, niezdolnością do nawiązywania kontaktów z otoczeniem, niemożnością zapamiętywania faktów bieżących (aktualnych wydarzeń, nowych informacji) oraz

konfabulacjami), dodatkowo, iluzje, halucynacje, lęk dezorientacja. Paranoja alkoholowa - zespół Otella.

LECZENIE

• naloxon, naltrexon, flumazenil, esperal, bromokryptyna, terapia psychospoleczna.

• Interakcje: potęguje działanie depresyjne leków na oun, z fenytoiną obniża działanie p/drgawkowe, leki p/cukrzycowe - hipoglikemia, kwasica

Leki p/bólowe narkotyczne (opioidy)

Ból

• Złożone doznanie czuciowe i emocjonalne.

• Zawsze powinno się dążyć do zlikwidowania bólu.

• Opóźnienie działania przeciwbólowego to mniejsza skuteczność i konieczność podania leku w większych dawkach.

• Leczenie bólu to leczenie objawowe.

Ból nocyceptywny (kliniczny, normalny)

• Podrażnienie zakończeń nerwowych przez silne bodźce - uraz.

• Ból trzewny - narządy wewnętrzne

• Somatyczny - skóra, mięśnie, stawy

• Ból psychogenny - ból o nieustalonej przyczynie, związany z procesem myślenia, stanem emocjonalnym (depresja, zaburzenia nerwicowe)

• Ból neuropatyczny - wynik zaburzenia funkcji dróg przewodzenia bólu w wyniku uszkodzenia nerwów (rwa kulszowa-ucisk na nerwy)

Morfina

- główny alkaloid opium

- opium zawiera dwa rodzaje alkaloidów:

• I. Alkaloidy fenantrenowe - narkotyczne leki p. bólowe (ośrodkowe)

• morfina 10%

• kodeina 0,5%

• tebaina 0,2%

• II. Alkaloidy benzyloizochinolinowe: nie działają ośrodkowo

• papaweryna 1%

• narkotyna 6%

• narceina 0,3%

• MORFINA - jest typowym agonistą receptorów opioidowych

•Receptory opioidowe: m (mi) d (delta) k (kappa)

DZIAŁANIE MORFINY:

Przeciwbólowe

Uspokajające

Dysforia/euforia

Depresja czynności oddechowej

Działanie przeciwkaszlowe

Obniżenie progu drgawkowego

Zwężenie źrenic

Swoiste działanie p/bólowe

• Występuje ono po dawkach nie wpływających jeszcze na inne doznania

zmysłowe takie jak: dotyk, czucie ciepła, zimna, wzrok, słuch.

• Morfina skutecznie znosi bóle przewlekłe, tępe np. nowotworowe, a w większych

dawkach również bóle ostre np. po złamaniu kości długich.

Obwodowe:

. · Zwiększenie napięcia mięśni gładkich

. · Uwalnianie histaminy

. · Hamuje skurcz macicy, wydłuża poród

OBJAWY ZATRUCIA MORFINĄ

Upośledzenie czynności oddechowej, sinica Obniżenie ciśnienia tętniczego

Senność przechodząca w śpiączkę (obniżenie temperatury ciała) Zmniejszenie napięcia mięśni szkieletowych, osłabienie lub zniesienie odruchów Drgawki

Silne zwężenie źrenic (znaczenie diagnostyczne)

INTERAKCJE

Działanie uspokajające i depresyjny wpływ opioidów na ośrodek oddechowy nasilają:

. · Barbiturany

. · Anskjolityki

. · Leki przeciwdepresyjne

. · Neuroleptyki

Zastosowanie kliniczne

• Ból - zalecana przy silnych bólach, gdzie należy szybko działać

• Przygotowanie do zabiegów

• Bóle nowotworowe

PRZECIWWSKAZANIA DO STOSOWANIA MORFINY

• kobiety w ciąży - przechodzi do wszystkich tkanek: mózgu, płodu, mleka, może powodować uzależnienie płodu, łącznie z objawami abstynencji

• matki karmiące - j.w.

• niemowlęta i osoby młode - są bardziej wrażliwe

• depresja oddechowa

• niskie ciśnienie

• dychawica oskrzelowa

TOLERANCJA MORFINOWA

• Długotrwałe stosowanie morfiny powoduje zmniejszenie zawartości endogennych opioidów, co prowadzi do stosowania coraz większych dawek

Uzależnienie

Uzależnienie psychiczne: chęć powtarzalnego zażywania morfiny

Uzależnienie fizyczne: odstawienie morfiny wywołuje objawy abstynencji:

- biegunki

- bóle kostne

- bóle stawowe

- zaburzenia ze strony układu krążenia

LEKI SYNTETYCZNE

• POCHODNE MORFINANU: leworfanol, dekstrorfan

• POCHODNE PIPERYDYNY: petydyna, difenoksylat, loperamid, tylidyna

• FENTANYL I JEGO ANALOGI: fentanyl, alfentanyl, sulfentanyl, lofentanyl

• POCHODNE 4,4-DIFENYLOHEPTANONU: metadon, normetadon, lewometadyl

• POCHODNE DIFENYLOIZOPENTANOLU: propoksyfen, lewopropoksyfen

AGO - ANTAGONIŚCI

• POCHODNE BENZMORFANU: pentazocyna

• POCHODNE FENANTRENU: nalbufina, buprenorfina, butorfamol, tramadol

ANTAGO- AGONIŚCI

• Nalorfina

• Lewalorfan

CZYŚCI ANTAGONIŚCI

• Nalokson

• Naltrekson

POCHODNE MORFINANU - LEWORFANOL, DEKSTRORFAN

• Właściwości farmakologiczne - analogiczne jak morfina

• DEKSTRORFAN (prawoskrętny izomer) - nie ma właściwości przeciwbólowych, działa silnie przeciwkaszlowo

• DEKSTROMETORFAN - pochodna dekstrorfanu - stosowana jako lek

przeciwkaszlowy - nie wywołuje zależności

POCHODNE PIPERYDYNY

Petydyna

• Działanie ośrodkowe identyczne jak morfina

• Różnice w działaniu obwodowym: słabsze działanie kurczące mięśnie gładkie - może być stosowana w kolkach (żółciowej i nerkowej),

• nie ma tak silnego działania zapierającego - nie jest stosowana jako lek przeciwbiegunkowy,

• nie hamuje czynności skurczowej macicy w czasie porodu - często stosowana w łagodzeniu bólów porodowych,

• nie kurczy źrenic,

• tolerancja rozwija się wolniej.

• Zastosowanie - znoszenie bólu we wszystkich przypadkach w których istnieją wskazania do stosowania opioidów

Difenoksylat

• Silne działanie zapierające

• Może działać ośrodkowo

• Preparat - Reasec

FENTANYL I JEGO ANALOGI

• Działa silnie przeciwbólowo (80- razy silniej niż morfina) działa szybko i krótko

• Zarówno działanie przeciwbólowe jak i euforyzujące jest znoszone przez NALOKSON

• Stosowany głównie w anestezjologii - podany nawet w dużych dawkach nie wywołuje zaburzeń ze strony układu krążenia (w przeciwieństwie do morfiny nie uwalnia histaminy)

• W dużych dawkach może powodować sztywność mięśniową - w tym również istotnych dla oddychania mięśni międzyżebrowych - wymaga stosowania leków

zwiotczających

POCHODNE 4,4-DIFENYLOHAPTANONU

METADON

• Właściwości farmakologiczne takie jak w przypadku morfiny

• Działa przeciwbólowo zarówno po podaniu doustnym jak i pozajelitowym

• Stosowany w leczeniu zależności morfinowej i heroinowej - podany doustnie hamuje objawy abstynencji i działanie euforyzujące morfiny

• Stosowany jako lek przeciwbólowy

• Może ulegać kumulacji

POCHODNE DIFENYLOIZOPENTANOLU

PROPOKSYFEN

• Przeciwbólowo działa odmiana prawoskrętna - dekstropropoksyfen

• Przeciwkaszlowo działa odmiana lewoskrętna - lewopropoksyfen

• Działa słabo przeciwbólowo - wykazuje jednak synergizm superaddycyjny z kwasem acetylosalicylowym i patracetamolem

• Podawany wyłącznie doustnie - działa silnie drażniąco po podaniu pozajelitowym

AGO - ANTAGONIŚCI

• Stosowane jako leki przeciwbólowe

• Działanie antagonistyczne słabe - jednak u osób z zależnością fizyczną mogą rozwinąć się częściowo objawy odstawienne

• Prawdopodobieństwo wystąpienia zależności fizycznej jest wielokrotnie mniejsze niż w przypadku czystych agonistów

POCHODNE BENZMORFANU

PENTAZOCYNA

• Bardzo słabe właściwości antagonistyczne - nie odwraca depresji oddechowej wywołanej przez morfinę

• Może wywołać zespół abstynencyjny u osób z zależnością fizyczną

• Pobudza ona głównie receptory opioidowe k (kappa) dając efekt przeciwbólowy i uspokajający

• Działa depresyjnie na czynność oddechową

• Słabiej od morfiny wpływa na mięśnie gładkie

• Słabiej od morfiny wpływa na ciśnienie w drogach żółciowych i moczowych

• W przeciwieństwie do morfiny - nie hamuje czynności porodowej, rzadziej wywołuje depresję oddechową noworodków

• Dość silnie wpływa na układ krążenia (w większych dawkach) - podnosi ciśnienie tętnicze i przyspiesza czynność serca

• Wywołuje objawy psychomimetyczne: niepokój, myśli obsesyjne, omamy - głównie po dawkach większych od leczniczych

• Objawy przedawkowania pentazocyny nie są znoszone przez nalorfinę i lewalorfan - znosi je tylko nalokson

POCHODNE FENANTRENU

BUPRENORFINA

• Działa przeciwbólowo - po podaniu: doustnym, podjęzykowym, pozajelitowym

• Podana doustnie znosi euforyzujące działanie morfiny, nie wywołując objawów

abstynencji - próby leczenie zależności morfinowej

• Rzadko powoduje nudności i wymioty

Tramadol

• Silne działanie przeciwbólowe

• Słabe działanie uzależniające

• Większa dawka - poczucie błogości i relaksu.

• Dłuższe przyjmowanie uszkadza wątrobę, wpływa też na pracę serca

• Już po tygodniu intensywnego zażywania może dojść do śpiączki wątrobowej, (przeszczep narządu), a po miesiącu -uszkodzenie serca

ANTAGO - AGONIŚCI

NALORFINA i LEWALORFAN

• Działają przeciwbólowo

• Wywołują depresję czynności oddechowej

• Działają przeciwkaszlowo

• Uspokajająco

• Obniżają temperaturę ciała

• Nie stosowane jako leki przeciwbólowe - silne działanie dysforyczne

• Znoszą depresje oddechową wywołaną przedawkowaniem morfiny

• Znoszą zaburzenia czynności oddechowej u noworodków, których matki otrzymywały petydynę

• Znoszą nudności i wymioty wywołane przez opioidy

• Wywołują zespół abstynencji u osób uzależnionych

• Pogłębiają depresję czynności oddechowej wywołaną przez inne leki niż opioidy

(uwaga w zatruciach mieszanych)

CZYŚCI ANTAGONIŚCI

NALOKSON

• Znosi objawy przedawkowanie

• Nie powoduje dysfori

• Stosowany tylko pozajelitowo - nie wchłania się z przewodu pokarmowego

• Stosowany w celu znoszenia depresji oddechowej wywołanej przez opioidy przyjmowane przez chorych poddanych zabiegom chirurgicznym

• W położnictwie w celu zniesienia depresji oddechowej noworodków

• Nie pogłębia depresji oddechowej wywołanej przez inne związki niż opioidy (lek z wyboru w zatruciach mieszanych)

• Znosi toksyczne działanie alkoholu etylowego

• Hamuje przekaźnictwo GABA - powoduje obniżenie progu drgawkowego i może

przyczyniać się do wystąpienia drgawek

• Dodawany do metadonu w leczeniu uzależnienia

Naltrekson

• Doustnie stosowany (działa dłużej)

• Stosowany jest u osób wyleczonych z I fazy uzależnienia aby sięgnięcie po narkotyki nie dawało euforii

Farmakoterapia chorób neurodegeneracyjnych

Choroby neurodegeneracyjne, takie jak choroba Parkinsona (PD - Parkinson's Disease) czy Alzheimera (AD - Alzheimer's Disease) są konsekwencją postępującego obumierania komórek nerwowych. Obecnie uważa się, że przyczyną śmierci neuronu może być stres oksydacyjny, ekscytotoksyczność a także błąd genetyczny czy infekcje.

Mechanizmy powstawania chorób neurodegeneracyjnych

• Stres oksydacyjny

• Teoria ekscytotoksyczności

Stres oksydacyjny

• Może indukować procesy zarówno nekrozy (ostre uszkodzenie komórek) jak i apoptozy (programowana śmierć komórki). Następstwem tego stresu jest powstawanie wolnych rodników, między innymi nadtlenku wodoru (H2O2), rodnika 2hydroksylowego (OH●), a także produktów reakcji tych rodników z białkami i lipidami. Ich silna reaktywność prowadzi do uszkodzenia DNA

różnych enzymów i białek strukturalnych. Co więcej, apoptoza komórek nerwowych sprzyja powstawaniu wolnych rodników.

Teoria ekscytotoksyczności

• zakłada, że czynnikiem indukującym uszkodzenie neuronów jest nadmierna aktywacja receptorów glutamatergicznych, szczególnie NMDA, prowadząca do dramatycznego wzrostu wewnątrzkomórkowego stężenia jonów wapnia. Wzrost ten aktywuje szereg enzymów, które przy udziale wolnych rodników niszczą białka

strukturalne, DNA i błony komórkowe neuronów prowadząc do ich degeneracji. A zatem, jony wapnia wydają się być najważniejszym czynnikiem

uszkadzającym neurony.

Choroba Parkinsona (PD)

• Cztery miliony ludzi na świecie, z tego półtora miliona w samej Europie cierpi na chorobę Parkinsona. Należy ona do najczęstszych schorzeń układu nerwowego. Charakteryzuje ją niedobór endogennych substancji z grupy tzw. neuroprzekaźników. Pierwszoplanowe znaczenie ma niedobór dopaminy, ale występują też zmiany w innych układach: serotoninowym i noradrenalinowym. W Polsce zachorowalność szacuje się na 2-2,5 tys. Nowych przypadków rocznie. Choroba Parkinsona jest chorobą wieku podeszłego, średni wiek zapadania na nią wynosi 57 lat, a z każdym kolejnym rokiem życia wzrasta ryzyko zachorowania.

Objawy

• ubóstwo ruchowe (bradykinezja) lub bezruch (akinezja)

• sztywność mięśniowa i drżenia (rąk, żuchwy, języka, kończyn dolnych)

• zubożenie ruchów, brakiem mimiki, gestykulacji, rzadkie mrugania powiekami

• niestabilna postawa ciała i zaburzenia równowagi.

• pojawiają się uporczywe zaparcia, częste oddawanie moczu, zlewne poty, ślinotok

• spowolnienie procesów psychicznych

• występuje pogorszenie pamięci, zaburzenia wzrokowoprzestrzenne, spowolnienie umysłowe

• zaburzenia snu, jego fragmentacja z częstym budzeniem się w nocy, występuje także nadmierna senność podczas dnia.U niektórych chorych może rozwinąć się depresja psychiczna

Farmakoterapia choroby Parkinsona

• 1) L-DOPA - „złoty standard”

• 2) Inhibitory MAO-B (monoaminooksydaza) - Selegilina (Selerin, Selegin) i Lazabemid. Są to leki modyfikujące metabolizm lewodopy i dopaminy.

• Selegilina ma zastosowanie na początku terapii (monoterapia) i jako dodatek do lewodopy w późniejszych stadiach choroby, selegilina dodatkowo zmniejsza drżenie u chorych.

• 3) Inhibitory COMT (stosowane we wszystkich stadiach choroby)- TOLKAPON (wycofany ze względu na hepatotoksyczność), ENTAKAPON

• zastosowanie inhibitorów COMT pozwala na zmniejszenie dawek L-DOPA (wydłuża jej działanie) łagodzi też objawy ruchowe „końca dawki”.

• 4) Inhibitory dekarboksylazy aromatycznych aminokwasów - Benserazyd, Karbidowa (Lewodopa+Benserazyd - Madopar)

• 5) Agoniści receptora dopaminowego - BROMOKRYPTYNA działa na receptor D2, PRAMIPEKSOL (Mirapexin), KABERGOLINA (Dostinex), ROPINIROL (Requip), PERGOLID (Permax) najnowszy - PIRYBEDYL (Pronoran) - skuteczny u chorych z dominującym drżeniem, może być kojarzony z LEWODOPĄ.

• 6) Leki cholinolityczne - są rzadko rekomendowane, a u chorych w podeszłym wieku (po 70 r. życia) wręcz przeciwwskazane (poważne działania niepożądane - wystąpienie majaczenia), te leki czasami zmniejszają drżenie oporne na inne

leczenie. Leki: triheksyfenidyl (Parkopan), biperiden (Akineton)

• 7) Antagoniści receptora NMDA - Amantadyna, Memantyna. Amantadyna zmniejsza dyskinezy wywołane przez LEWODOPĘ.

• Memantyna potęguje działanie L-DOPA (możliwość zmniejszenia dawki), dodatkowo ma działanie p/bólowe - chorobie Parkinsona towarzysza bóle

mięśni stawów, bóle korzonkowe.

8) Leczenie operacyjne - przeszczepy domózgowe - substancji produkującej dopaminę - płodowa tkanka śródmózgowia - tkanka mózgowa pochodząca od świni przeszczepy kom. modyfikowanych genetycznie (w wyniku

genetycznej modyfikacji komórki zaczynają produkować dopaminę) (L-DOPA) „złoty standard”

• Początkowo po jej stosowaniu, u 80% pacjentów występuje poprawa (miodowy miesiąc)

• (po około dwóch latach stosowania) powikłania ruchowe, tzn. fluktuacje zależne od dawki. Stany „on” - forma dyskinezji w postaci ruchów mimowolnych ust, języka czy rąk (w szczytowym punkcie działania leku) i „off” przybierające

formy bolesnych dystonii (tzw. dystonia końca dawki).Objawom fluktuacji „on-off” towarzyszą często nudności, anoreksja, podciśnienie tętnicze, bezsenność, koszmary senne

• Preparaty MADOPAR (lewodopa i benserazyd

• Sinemet (karbidopa i lewodopa)

STRATEGIE LECZENIA

(w powikłaniach motorycznych umiarkowanie zaawansowanej fazy PD)

1. zaburzenie związane z końcem działania dawki lewodopy:

- podwyższenie dawki lewodopy

- włączenie preparatów o przedłużonym działaniu

- dodanie agonisty D

- dodanie inhibitora COMT

2. dystonie off (nocne)

- dodanie lewodopy o przedłużonym działaniu na noc

- dodanie agonisty D na noc

3. dyskinezy związane ze szczytem dawki lewodopy

- obniżenie dawki lewodopy lub częstsze dawkowanie

- obniżenie dawki lewodopy i dodanie agonisty D

- dodanie amantadyny

4. drżenie oporne na typowe leczenie

- dodanie leku antycholinergicznego (z wyjątkiem pacjentów po 70 r. życia)

Choroba Alzheimera (AD)

• utrata zdolności intelektualnej

• najczęściej pojawia się u osób powyżej 65 roku

• bezpośrednią przyczyna zaburzeń poznawczych, i najbardziej charakterystyczną dla AD, jest niewydolność przekazywania sygnałów w układzie cholinergicznym przodomózgowia (struktury odpowiedzialnej za procesy uczenia się i zapamiętywania), powstająca wyniku utraty neuronów cholinergicznych. Uszkodzeniu ulegają też neurony układu adrenergicznego i serotonergicznego, co prowadzi do zaburzeń psychicznych i zachowań agresywnych. Obumieranie neuronów glutamatergicznych, a więc neuronów układu pobudzającego, prowadzi do ogólnego spadku aktywności mózgu i narastającej apatii

Objawy i patogeneza choroby Alzheimera (AD)

We wczesnym stadium choroby objawy są mało specyficzne. Pojawiają się zaburzenia pamięci. Mogą im towarzyszyć, narastające w czasie, zachowania agresywne (wrzaski, agresja słowna i fizyczna), urojenia (obsesyjna zazdrość),

zachowania obsceniczne. Objawy te, utrzymujące się nawet do 7 lat, z czasem ulegają pogłębieniu. Pogarszają się procesy poznawcze aż do ciężkiego ich upośledzenia.

ß - amyloid

• Pojawia się w obrazie mikroskopowym, wewnątrzkomórkowych, nienormalnych splotów neurofibrylarnych i będących nadmiernie ufosforylowaną formą białka τ oraz pozakomórkowych blaszek starczych. Obecnie uważa się blaszki starcze za głównego sprawcę utraty neuronów w AD.

• Same nie są toksyczne, ale zwiększają wrażliwość komórek nerwowych na szkodliwe działanie, między innymi, wolnych rodników. Badania in vitro wykazały, że peptydy pochodzące z ß - amyloidu nasilają uwalnianie glutaminianu, co z kolei prowadzi do indukowania procesów apoptozy, które

obarcza się odpowiedzialnością za powstawanie choroby Alzheimera

TERAPIA - nasilenie aktywności układu cholinergicznego

1) Inhibitory cholinoesterazy - opóźniają rozkład Ach

- TAKRYNA (COGNEX) - hepatotoksyczna

- DONEPEZIL (Aricept) - odwracalny selektywny inhibitor - zalecany jest w leczeniu objawowym łagodnej i średnio ciężkiej postaci otępienia w chorobie AD.

- Riwastygmina (Exelon) (inhibitor acetylocholinesteraz- acetylocholinesterazy

i butyrylocholinesterazy gromadzącej się w blaszkach starczych - co prowadzi do zmniejszenia odkładania się złogów β-amyloidu)

- Galantamina (Reminyl)

- Metrifonat (Pro-Mem)

2) Agoniści receptorów cholinergicznych

- pilokarpina, betanechol,

MEMANTYNA

• Memantyna odtwarza przekaźnictwo glutamatergiczne do poziomów fizjologicznych i zapobiega skutkom podwyższonych poziomów glutaminianu w synapsach - które mogą prowadzić do dysfunkcji w neuronach.

• Cel leczenia - spowolnienie postępu objawów choroby i poprawienie jakości życia.

• Memantyna powoduje zmniejszenie napływu jonów wapnia przez receptory NMDA

• Memantyna jest lekiem bezpiecznym, nie wykazuje teratogenności, nie ma właściwości mutagennych

• Memantyna nie hamuje ani nie indukuje układu cytochromu P450 - a zatem nie wykazuje wielu interakcji z lekami

• Do czynności wpływających najbardziej na poprawę u chorych należy zdolność do prowadzenia rozmowy, sprzątanie stołu po posiłkach wyrzucanie śmieci, chorzy

także lepiej „używają telefonu”

• Objawy uboczne: zawroty i bóle głowy u 5% badanych, lęk, wzmożone napięcie mięśniowe, zapalenie pęcherza moczowego, zwiększone libido, wymioty (1%).

• Memantyna nasila działanie: cholinolityków, L-dopy, agonistów dopaminergicznych

• Nie wykazano interakcji pomiędzy memantyną a inhibitorami acetylocholinesterazy - łączy się je

• Nie należy łączyć memantyny i amantadyny i ketaminy.

• Trudno przedawkować 400mg leku - niepokój, psychozy, halucynacje, senność, utrata przytomności.

Inne zastosowania MEMANTYNY

• Niskie, mikromolowe stężenia, zapobiegają degeneracji neuronów spowodowanej przez glikoproteinę gp 120 obecną w otoczce wirusa HIV (human immunodeficiency virus)

• Memantyna w dawkach powyżej 20 mg/kg wywołuje efekty miorelaksacyjne i mogłaby być stosowana w leczeniu spastyczności.

• Memantyna może mieć także zastosowanie w leczeniu tolerancji lekowych (korzystne wydaje się łączne jej stosowanie z morfiną w leczeniu bólu przewlekłego, gdyż zapobiega powstawaniu tolerancji na działanie przeciwbólowe morfiny)

• Wykazano, że memantyna tłumi objawy odstawienne w uzależnieniu opioidowym i alkoholowym oraz zapobiega ich pojawianiu się u osób uzależnionych od morfiny

• Badania przedkliniczne wskazują możliwość jej zastosowania w jaskrze, encefalopatii wątrobowej, stwardnieniu rozsianym, epilepsji i śpiączce po urazach mózgu.

PRIONY

• Priony są to białkowe cząsteczki infekcyjne (1982 rok nazwa priony).

Powodują choroby zarówno u ludzi jak i u zwierząt.

• Powodują uszkodzenie mózgu (encefalopatie gąbczaste).

• Już ponad 200 lat temu opisano objawy tajemniczej choroby występującej u owiec. Chorobę nazwano SCRAPE (czyli drapać) wzięła się ona z charakterystycznego zachowania zwierząt - pocieranie pyskiem o ziemię.

• Następną opisaną chorobą była choroba kuru występująca na Nowej Gwinei. Występowała ona wśród plemienia, które zjadało mózgi swoich zmarłych krewnych.

• Inne bardziej znane ch. prionowe to choroba szalonych krów i choroba Creutzfelda-Jakoba

• We wszystkich chorobach prionowych mózg zostaje uszkodzony -upodobnia się do gąbki. W miarę postępu choroby występuje drżenie ciała, trudności w utrzymaniu równowagi, zanik koordynacji, lęk, depresja, utrata pamięci, otępienie, zaburzenia chodu, mowy i widzenia. Choroba trwa ok. roku.

• Priony chorobotwórcze są oporne na działanie enzymu proteolitycznego.

• Powodują wakuolizację kory mózgowej

• Zarażenie: samoistne, leczenie h. wzrostu pobranym z chorego człowieka. Produkty zwierzęce, krew, zakażenia szpitalne,

• Długi czas wylęgania choroby - od momentu zakażenia do momentu pierwszych objawów mija kilka lat

• Priony są oporne na procesy sterylizacji. Giną w autoklawach - temperatura (132 C przez 4,5 h)

Stwardnienie rozsiane

• Choroba OUN charakteryzująca się obecnością rozsianych ognisk demielinizacji w mózgu i rdzeniu kręgowym

• Częstość zachorowania: 30-100 na 100 tys.

• Początek choroby między 20-30 r.ż.

• Częściej występuje u kobiet

Przyczyny

• Podłoże immunologiczne

• Rola zakażeń wirusowych

• Czynniki środowiskowe (częściej występuje w klimacie umiarkowanym i chłodnym niż gorącym)

• Czynniki genetyczne

• Przyczyna choroby nie została jak dotąd w pełni ustalona.

OBJAWY:

• drętwienie kończyn, drętwienie jednej strony twarzy, niepewność ruchów jednej z

kończyn, zaburzenia wzroku, częściowa ślepota, podwójne widzenie, niedowłady

kończyn, zaburzenia oddawania moczu

• apatia, zaburzenia krytycyzmu, chwiejność emocjonalna, euforia/depresja,

Leczenie

• Glikokortykosteroidy

• Leki immunosupresyjne

• Interferon β

• Glatiramer (hamuje produkcję cytokin produkowanych przez limf.T)

• Immunoglobuliny (blokowanie struktur błony komórkowej neuronu, przeciw którym zwrócony jest układ immunologiczny)

Leczenie objawowe

• l. przeciwbólowe

• l. zmniejszające napięcie i spastyczność mięśni (np. baklofen)

• l. poprawiające sprawnośćć działania pęcherza moczowego (np. oksybutynina)

• leczenie zaparć (np. laktuloza)

• ćwiczenia fizyczne, rehabilitacja czynna i bierna

PLĄSAWICA HUNTINGTONA

• choroba genetyczna

• występują trójnukleotydowe sekwencje powtórzone w regionach kodujących niektórych genów - gen kodujący huntingtinę - w efekcie dochodzi do

zmian konformacyjnych tego białka i powstanie nierozpuszczalnych wewnątrzjądrowych wtrętów białkowych - które mogą być przyczyną degeneracji

neuronów.

OBJAWY

• Początek choroby między 35-40 r. ż.

• Pierwsze objawy obejmują niezgrabność ruchów, upuszczanie przedmiotów, niepokój ruchowy, rozdrażnienie

• Typowe ruchy pląsawicze pojawiają się później: kołyszący, taneczny chód, przerywany nagłym zatrzymywaniem i prostowaniem ciała

• Ruchy pląsawicze nasilają się pod wpływem emocji a znikają we śnie

• W końcowym stadium choroby ruchy pląsawice mogą zanikać, a pojawia się sztywność mięśni i otępienie

LECZENIE

- ruchy pląsawicze można zmniejszyć stosując neuroleptyki

- leki cholinergiczne

- leki antydepresyjne

Neuroprotekcyjna rola ADENOZYNY

•Adenozyna jest endogennym związkiem neuroprotekcyjnym.

•Pobudzenie receptorów A1 - hamuje uwalnianie glutamininu presynaptyczne, postsynaptyczne - hamowanie napływu jonów wapnia do wnętrza komórki,

natomiast zablokowanie receptorów A2A - ma działanie neuroprotekcyjne.

Mechanizm:

Adenozyna poprzez presynaptyczne receptory A1 hamuje napływ jonów Ca 2+ co prowadzi do zahamowania uwalniania Glu. Zmniejszenie uwalniania Glu prowadzi do zmniejszenia aktywności układu NMDA, a to z kolei prowadzi do zahamowania napływu jonów Ca+2 do wnętrza komórki (działanie neuroprotekcyjne).

Istnieje też hipoteza, że działanie neuroprotekcyjne związane jest z interakcją pomiędzy receptorami A1 i A2A. Są dowody że te dwa podtypy receptorów

znajdują się na tych samych zakończeniach neuronów np.: w hipokampie.

Pobudzenie receptora A2A powoduje hamowanie efektów wywieranych przez aktywacje receptora A1.

KOFEINA (nieselektywny antagonista A2A) Podawana przewlekle przez ok. 4 tygodnie ma działanie neuroprotekcyjne (w modelu z MPTP). Mechanizm do końca nie poznany - uważa się, że przewlekłe podawanie kofeiny powoduje wzrost ilości receptorów adenozynowych A1 znalezionych w w korze

czołowej mózgu i w prążkowiu.

BADANIA KLINICZNE

•PROPENTOFILINA - inhibitor transportu adenozyny - w niektórych przypadkach hamowało chorobę Alzheimera. Badania De Mendonca 2000r - nie potwierdziły tego.

•DIPIRYDAMOL - inhibitor wychwytu adenozyny - skuteczne działanie po udarze lub niedokrwieniu, ale efekt podobny do działania aspiryny.

•Związek KW 6002 - antagonista rec. A2A lek stosowany w ch. Parkinsona (II faza badań) Blokada receptorów A2A, może mieć znaczenie terapeutyczne w leczeniu Ch. Huntingtona (w modelach zwierzęcych podanie antagonisty A2A

zmniejszało zaburzenia motoryczne u szczurów) związek SCH 58261 (podawano kwas chinolinowy, aby wywołać objawy HD). SCH 58261 dodatkowo zmniejszał uwalnianie glutaminianu. Zainteresowanie rolą adenozyny, zwłaszcza receptorów A2A wynika z faktu, że znajdują się one w prążkowiu głównie na neuronach GABAergicznych szlaku prążkowiowo-bladego. Populacja tych neuronów kolczystych średniego rozmiaru jest pierwszą która degeneruje w Pląsawicy Huntingtona .

Farmakologia przewodu pokarmowego

Leki wpływające na odruch wymiotny

• Ośrodek wymiotny - twór siatkowaty w rdzeniu przedłużonym

• Apomorfina - agonista receptora dopaminergicznego. Wymioty w kilka minut po wstrzyknięciu. Nie podawać doustnie (jest rozkładana). W dawce powyżej 10 mg depresja oddechowa, nadmierne działanie wymiotne. Wymioty i depresja oddechowa znoszona przez nalokson i innych antagonistów receptora opioidowego.

• Emetyna - alkaloid korzenia wymiotnicy, stosowana w zakażeniach pierwotniakami oraz jako lek wykrztuśny, nie wykazuje działania ośrodkowego. Nie wchłania się z przewodu pokarmowego. W dawce powyżej 6 mg ma działanie wymiotne. Nie należy stosować w zatruciach nalewki z wymiotnicy - zawarty alkohol przyspiesza wchłanianie trucizny.

• Siarczan miedzi - 1% roztwór działa wymiotnie poprzez drażnienie błony śluzowej żołądka. Stężenie ponad 10% działanie żrące.

Leki przeciwwymiotne

• Optymalne wyniki uzyskuje się podając:

• Leki dopaminolityczne (wymioty pochodzenia ośrodkowego)

• Antagonistów receptora muskarynowego i histaminowego (wymioty pochodzenia błędnikowego)

Metoklopramid

• Pobudza skurcze górnych odcinków p. pok. Bez pobudzenia wydzielania, działa dopaminolitycznie (hamuje wymioty po apomorfinie), nasila perystaltykę 12-stnicy. Stosowany w wymiotach wywołanych przez opioidy, lewodopę, w ch. popromiennej.

• Działania niepożądane: niepokój, bezsenność, bóle głowy, nudności, wymioty, nie stosować w padaczce. Lek nie działa w wymiotach typu błędnikowego.

Cisaprid

• Pobudza skurcze górnych odcinków p. pokarmowego, może powodować biegunki, nie działa dopaminolitycznie

• Stosowany w refluksie żołądkowo-jelitowym oraz w zaburzeniach motoryki żołądka i jelit.

Domperidon

• Dopaminolityk

• Działanie przeciwwymiotne jest słabe

• Nieskuteczny w refluksie żołądkowo-jelitowym

Neuroleptyki

• Działanie dopaminolityczne

• Stosowane w chorobie popromiennej, w wymiotach polekowych (estrogeny, cytostatyki), w nieżycie przewodu pokarmowego.

Tietylperazyna (Torecan)

• Lek przeciwwymiotny, stosowany również w wymiotach błędnikowych,

• Działania niepożądane: senność, pogorszenie sprawności intelektualnej.

Prochlorperazyna

• Silne działanie przeciwwymiotne

• Dużo działań niepożądanych

Chlorpromazyna

• Hamuje wymioty u ciężarnych, ale jest

przeciwwskazana w ciąży (działanie teratogenne)

Antagoniści receptora H1

• Dimenhydrinat (Aviomarin)

• Chloropiramina (Synopen)

• Prometazyna (Phenegran)

Leki cholinolityczne

• Skopolamina - lek skuteczny, nie wykazuje typowych działań niepożądanych (zaburzenia widzenia, suchość w jamie ustnej) - dawka 0,1 mg

• W dawce wyższej - 0,2 mg występuje uspokojenie i zahamowanie psychoruchowe

• Jest to środek zapobiegawczy

Antagoniści receptora 5-HT3

Ondansetron

• Stosowany w wymiotach po radio- i chemioterapii przeciwnowotworowej (po cisplatynie), w wymiotach pooperacyjnych.

• Stosowany doustnie i dożylnie

• Działania niepożądane: bóle, zawroty głowy, zaparcia, uderzenia gorąca.

• Inne leki: tropisteron, granisteron

Wrzód

• Wrzód trawienny to kraterowate zagłębienie, zwykle mniejsze niż 2 cm, umiejscowione w błonie śluzowej wyściełającej od wewnątrz żołądek, dwunastnicę i dolny odcinek przełyku

• O chorobie wrzodowej mówimy wtedy, kiedy wrzody powodują dolegliwości lub powikłania. Choroba wrzodowa może występować w każdym wieku, nawet u

małych dzieci.

Czynniki wrzodotwórcze

• stres

• leki, zwłaszcza aspiryna, sterydy, salicylany

• palenie papierosów

• ostre przyprawy

• złe żywienie, mocna herbata, alkohol

Przyczyny

• Bakteria Helicobacter pylori, która może powodować stan zapalny błony śluzowej.

• leki, głównie sterydy oraz leki przeciwbólowe

• ciężkie operacje

• wypadki

• oparzenia

Helicobacter pylori (Hp).

• wywołują ostre zmiany, zapalenie żołądka połączone z przejściową "grypą żołądkową". Po kilku miesiącach ostre zapalenie przekształca się w stan przewlekły, a następnie może powstać wrzód żołądka lub dwunastnicy, a nawet zmiany nowotworowe

• Uwalnia substancje przyciągające leukocyty, które wywołują nacieki zapalne w błonie śluzowej żołądka.

• Uwalnia też inne czynniki aktywujące komórki układu odpornościowego, co po latach infekcji prowadzi do zaniku błony śluzowej.

• Ponadto różne enzymy, np. ureazę a także fosfolipazę czy proteazy uszkadzające strukturę śluzu, co osłabia jego własności ochronne wobec komórek nabłonka błony śluzowej.

• Wszystkie te substancje przyczyniają się do rozwoju zmian zapalnych w zakażonej przez Hp błonie śluzowej żołądka.

• Hp wydziela endotoksyny i cytotoksyny. Ich działanie jest długotrwałe, bowiem przeciwciała wytworzone do walki z Hp nie mogą unicestwić wszystkich bakterii W efekcie błona śluzowa na skutek zwiększonego uwalniania czynników wzrostowych, adaptuje się do bakterii, pozostając z nimi w

stanie pewnego rodzaju symbiozy.

JAK WYKRYĆ HELICOBACTER PYLORI?

• Zdolność Hp do wytwarzania ureazy jest wykorzystywana do skutecznych testów

Wykrywających bakterię. Kolor czerwony oznacza obecność Hp w badanym skrawku błony śluzowej.

Objawy choroby wrzodowej

• ból w nadbrzuszu który może spowodować obudzenie w nocy, może być uśmierzony przez leki zobojętniające lub mleko, pojawia się 2 do 3 godzin po posiłku, a może się pogorszyć bez posiłków

• nudności i wymioty, szczególnie wymioty krwią

• utrata masy ciała

• niestrawność

• ostry, silny ból brzucha

• krwawe lub czarne (smoliste) stolce

• krwawe wymioty lub wymioty przypominające fusy od kawy

• odbijanie

• niestrawność

• w przypadku owrzodzenia dwunastnicy jest ustępowanie lub zmniejszenie się dolegliwości po spożyciu niewielkiego posiłku.

Powikłania

• krwawienie z żołądka lub dwunastnicy wskutek uszkodzenia naczyń krwionośnych przez sok żołądkowy

• perforacja (przedziurawienie) żołądka lub dwunastnicy

• zwężenie odźwiernika wskutek przewlekłych zmian zapalnych, utrudniające przechodzenie pokarmu z żołądka do dalszego odcinka przewodu pokarmowego

LECZENIE

• Środki zobojętniające

• Leki osłaniające

• Antagoniści receptora H2

• Cholinolityki

• Inhibitory pompy protonowej

• Inne leki

Środki zobojętniające

• leki pierwszego rzutu

• neutralizują kwas żołądkowy

• wpływają na procesy obronne błony śluzowej stymulując do wytwarzania większej ilości śluzu

• stosuje się sole magnezowe, wapniowe i glinu.

Działania niepożądane

• Zakażenia przewodu pokarmowego, alkalizacja moczu (kamienie), interakcje z innymi lekami,

• działanie układowe - wchłaniają się do krwi i mogą powodować zatrucia

• sole magnezu (biegunka), wodorowęglan wapnia (zaparcia, hiperkalcemia, niewydolności nerek), sole glinu (zaparcia, osteoporoza)

• Preparaty: Malox, Alugastrin,

• Lek podajemy tyle razy ile jest posiłków 20 min przed spodziewanym bólem + 1 dawka na noc.

• Leki te powodują u 80% gojenie nadżerek i są tanie

Leki osłaniające

• Nieselektywne - (macerat!!! siemienia lnianego, agar, żelatyna)

• Selektywne - bardzo skuteczna grupa leków, szybko powodują poprawę, zapobiegają skutecznie nawrotom, praktycznie nie mają działań niepożądanych, mają brzydki zapach

Cytrynian potasowo-bizmutawy

• w kontakcie z nadżerką tworzy kompleksy bizmutawobiałkowe,

• (działa w pH<4),

• stosuję się kurację 4-tygodniową

• nie wolno stosować u chorych z niewydolnością nerek (kumulacja bizmutu-zatrucia),

• lek barwi kał na czarno, może barwić język i protezy dentystyczne,

• podczas kuracji nie wolno stosować leków neutralizujących, nie wolno pić mleka - nie wytworzy się warstwa ochronna

Sukralfat

• W śr. H+ przybiera konsystencję lepkiej, gęstej pasty, która przylega do nadżerki

• 90% skuteczność w chorobie wrzodowej 12-stnicy 70% w chorobie wrzodowej żołądka.

• Działania niepożądane: zaparcia, suchość w jamie ustnej, nudności.

• Leczenie do 8 tygodni.

Antagoniści receptora H2

• bardzo popularna grupa leków,

• często stosowane,

• bardzo szybko działają,

• skuteczne i wygodne.

• Ranitydyna - lek bezpieczny, nie wykazuje działań ośrodkowych, stosowany 2 x dziennie,

• Famotydyna - działa bardzo szybko, działania niepożądane: bóle, zawroty głowy, biegunka, suchość w ustach, zmiany skórne, świąt bóle stawów,

• Cymetydyna - ma najwięcej działań niepożądanych: bóle, zawroty głowy, zmęczenie, biegunki, wysypki, może powodować zakażenia bakteryjne, może powodować perforację wrzodu, działanie ośrodkowe: zaburzenia świadomości, bełkotliwa mowa, omamy, śpiączkę,ginekomastia, mlekotok u kobiet, bezpłodność. Nagłe odstawienie leku może powodować gwałtowne zaostrzenie choroby wrzodowej. Wskazania głównie choroba wrzodowa 12-stnicy. Należy ją krótko stosować.

Cholinolityki (działanie rozkurczowe)

Hamowanie wydzielania kwasu solnego, Zwiotczanie mięśni gładkich,

• Nieselektywne - atropina, izopropamid, głównie stosowane w chorobie 12-stnicy - działają rozkurczowo, opóźniają opróżnianie żołądka. Działania niepożądane typu atropinowego.

• Selektywne

• Pirenzepina (gastrozepin) antagonista receptora M1 hamuje wydzielanie HCl, zmniejsza objętość soku żołądkowego, szczególnie skuteczna w ch. 12-stnicy

(90%skuteczność), we wrzodach żołądka (60%) skuteczność.

• Działania niepożądane: suchość w jamie ustnej, zaburzenia widzenia, zaparcia, biegunki, bóle głowy.

Inhibitory pompy protonowej

Leki te hamują transport czynny jonów H+ , który jest potrzebny do wytworzenia HCl

• Omeprazol, Lansoprazol - Hamowanie wydzielanie kwasu solnego, Wskazania: leczenie zaostrzeń choroby wrzodowej 12-stnicy, ciężkie postacie refluksu żołądkowoprzełykowego. Skuteczny w ok. przełykowego.100% w chorobie

wrzodowej 12-stnicy i w ok. 80% w chorobie wrzodowej żołądka (4-tygodnie kuracji)Działania niepożądane: nudności, wymioty, bóle głowy, Stosowany doustnie raz dziennie przed sniadaniem. Drogi lek.

Inne leki

• Mizoprostol - hamowanie wydzielania kwasu solnego, nasilanie tworzenia śluzu ochronnego. Działania niepożądane: biegunka, nudności, ból głowy, ból brzucha,

wymioty. Nie stosować u kobiet w ciąży - poronienie.

• Środki przeciwbakteryjne - stosuje się tzw. Terapię potrójną: (metronidazol, bizmut, tetracyklina lub amoksycylina), (omeprazol, metronidazol, amoksycylina)

• Działania niepożądane: rzekomobłoniaste zapalenie jelit, reakcje alergiczne, narastająca oporność bakterii,

Środki przeczyszczające

• Środki przeczyszczające są dość często nadużywane, co z kolei może prowadzić do zmniejszenia fizjologicznej perystaltyki jelit. W takim przypadku chory nie może

oddać stolca jeśli nie zażyje leku. W większości przypadków przyczyną zaparć jest złe odżywianie, otyłość, brak wysiłku fizycznego. Aby nie dochodziło do notorycznych zaparć, musimy urozmaicać oraz wzbogacić nasz jadłospis w większe ilości warzyw, owoców i ryb.

Środki wpływające na objętość mas kałowych

• Błonnik, pektyny, gumy. Chłoną wodę zwiększając tym samym objętość mas

kałowych przyspieszając pasaż (otręby pszenne, żytnie). Są one najbezpieczniejsze z całej grupy środków przeczyszczających i mogą być stosowane przez kobiety w ciąży

Błonnik

• przeciwdziała zaparciom

• reguluje pracę przewodu pokarmowego

• uaktywnia perystaltykę jelit

• ogranicza powstawanie zmian nowotworowych w obrębie jelita grubego

• obniża poziom cholesterolu

• wzmacniania układ odpornościowy

• Inulina (korzeń cykorii)

Osmotyczne środki przeczyszczające

• powodują zatrzymanie wody, która upłynnia masy kałowe zwiększając ich objętość. Tych środków nie należy stosować jeżeli trudność w wydalaniu mas kałowych ma mechaniczną lub o nie ustalonej etiologii przyczynę (może dojść do rozerwania ścian jelita)

• Siarczan magnezu (sól gorzka), działa szybko i skutecznie, może powodować bóle i uczucie parcia na stolec. Działanie po ok. 3-8 h po zażyciu. Nie stosować w niewydolności nerek (hipermagnezemia). Preparat jest niesmaczny.

• Siarczan sodu (sól glauberska) działanie podobne do siarczanu magnezu, można stosować u osób z niewydolnością nerek. Preparat jeszcze bardziej niesmaczny.

• Fosforan sodu, jest najmniej niesmaczny, rzadko stosowany

• Laktuloza - syntetyczny disacharyd, działąnie przeczyszczające w 24-48 h po podaniu. Działanie niepożądane: odbijanie, wzdęcia, skurcze i ból brzucha, nudności, wymioty

Środki zmiękczające kał

• Olej parafinowy - zmiękcza kał ułatwiając defekację. Jest on często nadużywany przez osoby starsze powodując, że gromadząc się w bańce odbytnicy zmniejsza jej wrażliwość na bodźce co z kolei nasila zaparcia. Stosowany dość często, jest wchłaniany w węzłach chłonnych powodując zapalenia.

• Olej rycynowy - produkty rozkładu tego środka działają drażniąco w jelicie cienkim, powodując zmniejszenie wchłaniania wody przez jelito co z kolei prowadzi do upłynnienia stolca. Nie wolno go stosować w okresie ciąży, ponieważ olej rycynowy powoduje przekrwienie narządów jamy brzusznej i miednicy mniejszej co może prowadzić do poronienia.

Środki kontaktowe

• powodują one wzrost przepuszczalności nabłonka jelitowego dla wody i zmniejszenie jej wchłaniania. Środki kontaktowe pobudzają skurcze podłużne okrężnicy, a zmniejszają skurcze segmentowe (zwalniające pasaż)

• Glikozydy antrachinonowe - w p. pok. są uwalniane aglikony, mające działanie przeczyszczające. Działanie występuje po 8-12 h.

• Aloes, kora kruszyny, kłącze rzewienia dłoniastego.

Pochodne difenylometanu

• Laxigen - obecnie nie stosowany, (działanie toksyczne na wątrobę)

• Bisakodyl - dobry środek działający dość szybko, nawet już po 6 godzinach (doustnie), doodbytniczo (po 15 min).

Środki zapierające

• Zwalniają pasaż jelitowy

• Stosuje się środki o działaniu ściągającym, środki adsorpcyjne, sole wapnia, związki działające na mięśnie gładkie jelit

Środki ściągające

• Mechanizm działania: denaturacja śluzu i białek na powierzchni błony śluzowej, zmniejszenie wysięku i przesięku, działanie przeciwzapalne.

• Garbniki roślinne (kora dębu, galasówki, dębianki, borówka brusznica), białczan taniny - tabletki, 3-4 razy dziennie.

• Związki bizmutawe - zasadowy węglan bizmutawy, zasadowy azotan bizmutawy, zasadowy galusan bizmutawy. Działanie ściągające, przeciwbakteryjne, barwi kał na czarno.

Środki adsorpcyjne

• Wiążą w przewodzie różne substancje (związki nasilające perystaltykę i przechodzenie płynów do światła jelita, toksyny, bakterie, działają leczniczo - usuwają czynnik powodujący biegunkę)

• Węgiel leczniczy - sproszkowany w węgiel aktywowany o dużej zdolności adsorpcyjnej. Nie należy stosować z innymi lekami. Stosowany zazwyczaj w postaci zawiesiny wodnej (płukanie żołądka)

• Pektyny (marchew, jabłka, banany) - działanie adsorpcyjne oraz zakwaszające treść żołądka.

• Związki wapnia (węglan, fosforan, mleczan wapnia) - uszczelniają ściany naczyń, mają działanie zapierające.

Środki wpływające na mięśnie gładkie

• Morfina

• Difenoksylat + atropina - Reasec

• Loperamid

• Nie stosować w biegunkach ze stanem zapalnym !!!

Wątroba

• Wątroba spełnia cztery funkcje:

- detoksykacyjną

- metaboliczną

- zapasową

- magazynującą

• głównym zadaniem wątroby jest filtracja krwi

• neutralizuje toksyny

• toksyczny amoniak przekształca w mocznik (cykl ornitynowy)

• przemiany węglowodanowe

• aminokwasy zamienia w tłuszcze

• magazynuje żelazo i witaminy: A, D,E, oraz niewielkie ilości B12, oraz C, które uwalnia w razie potrzeby

• wytwarza żółć (do 1,5 litra na dobę) która emulguje tłuszcze i powtórnie wykorzystuje zużytą sól żółciową

• produkuje i magazynuje niektóre białka surowicy krwi (np. albuminę)

• wytwarza i magazynuje enzymy (np. heparynę)

• buforuje poziom glukozy we krwi

• produkuje ciepło, bierze udział w termoregulacji (krew wypływa cieplejsza o 1 °C)

• Wątroba ma duże zdolności regeneracyjne.

Obecnie przeprowadza się zabiegi polegające na usunięciu jednego z płatów wątroby (jako materiału do przeszczepu bądź z przyczyn leczniczych), który jest następnie regenerowany. Zbyt duże uszkodzenia oraz powtarzające się

uszkodzenia (zazwyczaj przyczyną są substancje hepatotoksyczne) prowadzą do zaburzonej regeneracji, podczas której zostaje zniszczona architektura narządu, a co za tym idzie - dochodzi do utraty funkcji.

• Bilirubina występuje w dwóch formach: wolnej oraz w postaci sprzężonej z

kwasem glukuronowym. Sprzęganie bilirubiny zachodzi w hepatocytach.

• Bilirubina wolna (zwana inaczej pośrednią) we krwi łączy się z albuminami. W tej postaci nie może ona przeniknąć przez błonę podstawną kłębuszków nerkowych i przedostać się do moczu, jest nierozpuszczalna w wodzie.

• Bilirubina połączona z kwasem glukuronowym jako glukuronian bilirubiny (tzw. bilirubina bezpośrednia, sprzężona) nie łączy się z białkami krwi, dzięki czemu z łatwością przedostaje się przez błonę filtracyjną nefronu, do moczu, jest rozpuszczalna w wodzie.

• Wydzielana przez wątrobę do żółci bilirubina przedostaje się do światła jelita, gdzie na skutek działania bakterii ulega utlenieniu do sterkobilinogenu. Sterkobilinogen wchłaniany jest częściowo w dalszej części przewodu pokarmowego z powrotem do krwi, skąd wychwytują go na nowo hepatocyty (tzw. krążenie jelitowo-wątrobowe bilirubiny).

• Kiedy wątroba nie jest w stanie przetworzyć całego dostarczanego sterkobilinogenu, na skutek uszkodzenia hepatocytów lub zbyt dużego napływu substratu, jego część przedostaje się do moczu jako urobilinogen.

Żółtaczka (stężenie bilirubiny > 20 μg/ml)

• Do głównych objawów należą: żółte zabarwienie białkówki oka, skóry

(widoczne u ludzi rasy białej), błon śluzowych, ciemne zabarwienie moczu, w

niektórych przypadkach świąd skóry oraz odbarwienie stolca.

Rodzaje

• Żółtaczka mechaniczna zwana inaczej zaporową, zastoinową - spowodowana przyczynami pozawątrobowymi jako wynik zwężenia lub zamknięcia dróg żółciowych (kamica żółciowa, ucisk na drogi żółciowe - guz, nowotworowy), co uniemożliwia prawidłowy spływ żółci do dwunastnicy.

• Żółtaczka hemolityczna - spowodowana przyczynami przedwątrobowymi,

jako skutek zwiększonej produkcji bilirubiny przez wątrobę wynikającej z masywnego rozpadu krwinek czerwonych lub wchłaniania się rozległego krwiaka śródtkankowego.

• Cholestatyczna - zastoinowa (zastój żółci w obrębie wątroby)

• Żółtaczka miąższowa - spowodowana przyczynami wewnątrzwątrobowymi jako wynik upośledzenia wnikania bilirubiny do wątroby i sprzęgania jej z glukuronianem lub jej wydzielania do żółci (uszkodzenie toksyczne wątroby, wirusowe zapalenie wątroby, marskość wątroby)

Leki wpływające na metabolizm bilirubiny

• Fenobarbital - zmniejszenie stężenia bilirubiny (leczenie żółtaczki u noworodków)

• Nowobiocyna, NLPZ - zwiększenie stężenia bilirubiny (zwiększają ryzyko żółtaczki)

Leki wywołujące żółtaczkę cholestatyczną (zastoinowa)

• Leki przeciwbakteryjne (penicyliny, sulfonamidy),

• Leki anaboliczne (metylotestosteron),

• Leki przeciwcukrzycowe (tolbutamid, chlorpropamid),

• Leki przeciwtarczycowe (tiouracyl),

• Leki psychotropowe (chlorpromazyna)

Kwasy żółciowe (utlenianie cholesterolu)

• Związki czynne powierzchniowo,

• Utrzymują cholesterol i inne lipidy w formie rozpuszczalnej

• Rola w trawieniu tłuszczów (tworzenie emulsji)

• Rola we wchłanianiu witamin rozpuszczalnych w tłuszczach

• Pobudzają tworzenie i wydzielanie żółci przez wątrobę

• Najważniejszy - kwas cholowy

Leki żółciotwórcze

Stosowane w przypadku niedoboru endogennych kwasów żółciowych z osłabionym wydzielaniem żółci.

• Kwas dehydrocholowy

• Glikocholan sodowy (Fellogen)

• Działania niepożądane: zaburzenia krążenia, spadek ciśnienia, uszkodzenie mięśnia sercowego, nerek, wątroby.

Leki żółciopędne

• Nasilają wydzielanie żółci z pęcherzyka żółciowego

• Oliwa, żółtka jaja, olejki eteryczne zawarte w zielu skrzypu, owocu anyżu, liściu mięty, tymianku.

• Preparaty: Raphacholin, Solaren, Terpichol, Boldaloina, Cholegran,

Leki wpływające na miąższ wątroby słabe działanie, skuteczność dyskusyjna

• Ornityna (Hepatil)

• Kwas tiazolidynokarboksylow• tiazolidynokarboksylowy (Heparegen)

• Silimaryna (sylimarol)

Trzustka

• Wydzielanie hormonów (insulina, glukagon),

• Wydzielanie soku trzustkowego (zapewnianie optymalnego pH dla działania

enzymów trzustkowych i jelitowych),

• Enzymy - trypsyna, chymotrypsyna, karboksypeptydazy.

Niewydolność trzustki

• Zaburzenie trawienia białek i tłuszczów (obecność w kale niestrawionych włókien

mięśniowych i tłuszczów).

Leki

• Pankreatyna - suchy wyciąg z trzustki zawierający trypsynę, amylazę, lipazę, enzymy rozkładające tłuszcze i skrobię, optymalne pH dla działania leku wynosi 8,0-8,3

• Mexase - preparat złożony (trypsyna, chymotrypsyna, amylaza, lipaza, proteazy roślinne

• Enzymix - zawiera pankreatynę, kwas dehydrofoliowy.

• Creon, Pankreon,

• Wskazania: mukowiscydoza, przewlekłe zapalenie trzustki, niewydolność trzustki.

Choroby gruczołu krokowego

• łagodny rozrost (tzw. gruczolak stercza)

• bakteryjne zapalenie gruczołu krokowego (w moczu występują bakterie ropotwórcze)

• niebakteryjne zapalenie stercza (prostatodynia)

• rak stercza

Łagodny rozrost (tzw. gruczolak stercza)

występuje u mężczyzn po 50 roku życia

• osłabienie, zmienność i przerywanie strumienia moczu,

• wydłużenie czasu mikcji (oddawania moczu),

• wykapywanie moczu z cewki, uczucie zalegania,

• nietrzymanie moczu w pęcherzu wskutek przepełnienia pęcherza,

• częstomocz oddawanie moczu w nocy (1-4 i więcej razy),

• mała objętość mikcji,

• gwałtowne parcie na mocz i niemożność jego powstrzymania ("nietrzymanie moczu z parcia").

Przyczyny (dokładny mechanizm powstawania tych schorzeń nie jest znany)

• zaburzenia hormonalne

• uwarunkowania środowiskowe (dieta)

LECZENIE

FITOTERAPIA

• wyciągi z niektórych roślin łagodzą dolegliwości i trudności w oddawaniu moczu,

• wspomagają regenerację komórek nabłonka prostaty, działają przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo i przeciwbakteryjnie. zmniejszają obrzęk gruczołu krokowego, łagodnieją zmniejszają dolegliwości bólowe, trudności w oddawaniu moczu, częściowo zmniejsza się zaleganie moczu,

• leki ziołowe nie hamują popędu seksualnego (libido),

• nie powodują objawów ubocznych ani uczulenia. Są stosunkowo tanie, łatwo dostępne, proste w użyciu.

Stosowane leki

• Wierzbownica i krwawnica (obecność b-sitosteryny działającej przeciwzapalnie i hamującej syntezę prostaglandyn)

• Pokrzywę zawierającą urtica-dioica-aglutyninę (wiąże hormony płciowe)

• Wyciągi pyłków kwiatowych

• Dynię i śliwę afrykańską (sitosterol)

• Preparaty zawierające sitosterol - peposterol (zawiera olejek z pestek dyni), poldanen (wyciąg z kory śliwy afrykańskiej), tadenan (wyciąg ze śliwy afrykańskiej), prostapol

Prostapol

• Zawiera flawonoidy, fitosterol, garbniki, saponiny, olejki eteryczne.

• Zmniejsza napięcie mięsni gładkich dróg moczowych, ułatwia wydalanie moczu, działa przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, przeciwobrzękowo, udrażnia pęcherz moczowy, zwiększa elastyczność błon tkanki gruczołu krokowego.

Leczenie farmakologiczne

Leki hormonalne

• osłabiają lub wyłączają wpływ androgenów na gruczoł krokowy. Zmniejszają wielkość stercza, ułatwiają wydalanie moczu, łagodzą dolegliwości bólowe.

• Finasteryd (inhibitor 5-α-reduktazy) blokuje przemianę testosteronu do dihydrotestosteronu. Jest lekiem dobrze tolerowanym, działania niepożądane: zaburzenia seksualne, impotencja, bóle brzucha, głowy, osłabienie, zmiany skórne)

Leki blokujące receptory α

• Alfuzozyna (Dalphaz), Tamsulozyna (Omnic), Doksazozyna (Cardura) i

Terazozyna (Hytrin),

• działania niepożądane: spadki ciśnienia krwi, bóle, zawroty głowy. Leki te nie

wpływają ujemnie na libido i potencję

Makrolidy polienowe

• Blokują wchłanianie cholesterolu i estrogenów z jelit. Działają przeciwzapalnie, przeciwbólowo i ułatwiają oddawanie moczu. Nie wpływają ujemnie na libido ani na potencję. Rzadko wywołują objawy uboczne. Są stosunkowo tanie.

Ipertrofan.

Diagnostyka

• Określenie czynności nerek.

• Określenie stężenia swoistego antygenu sterczowego PSA (Prostate Specific Antigen).

• Określenie przepływu cewkowego moczu (uroflowmetria).

• Ocena zalegania moczu (np. za pomocą ultrasonografii).

• Zapis oddawania moczu (częstość-objętość).

Określenie czynności nerek - określenie poziomu kreatyniny we krwi.

• określenie poziomu kreatyniny we krwi,

• prawidłowy poziom kreatyniny w surowicy krwi wynosi 0,6 do 1,3 mg% (53-114 mikro mol/l),

• zwiększenie jej poziomu we może wskazywać na ich niewydolność (np.: zaleganie moczu w pęcherzu moczowym spowodowane rozrostem stercza).

Określenie stężenia swoistego antygenu sterczowego PSA (Prostate Specific Antigen)

• antygen sterczowy PSA jest białkiem specyficznym dla nasienia (ejakulatu). Jest wytwarzany przez komórki nabłonka kanalików gruczołu krokowego,

• przy występowaniu raka stercza poziom PSA w surowicy krwi znacznie się podnosi,

• prawidłowy poziom PSA wynosi 0-4 ng/ml. Wynik powyżej 10 ng/ml powinien spowodować wdrożenie szczegółowej diagnostyki w celu wykrycia lub wykluczenia

raka stercza.

Określenie przepływu cewkowego moczu (uroflowmetria)

• pomocą specjalnego aparatu (uroflowmetru) rejestruje się przepływ moczu w jednostce czasu podczas mikcji,

• u zdrowego mężczyzny czasy mikcji, opóźnienia, przepływu oraz do uzyskania maksymalnego przepływu są krótkie. Maksymalny strumień moczu jest bardzo

intensywny, a objętość mikcji duża,

• u chorego mężczyzny występują duże opóźnienia w mikcji, jej dłuższy czas (nawet 2-3-krotnie) i długi okres uzyskania maksymalnego przepływu.

Ocena zalegania moczu (np.: za pomocą ultrasonografii)

• Stosuje się fale dźwiękowych wysokiej częstotliwości. Podczas badania możliwa jest również ocena stanu pęcherza moczowego, wykrycie, czy nie ma tam zmian

nowotworowych, ubytków i kamicy pęcherza oraz orientacyjne określenie wielkości gruczołu krokowego. Podczas zabiegu wykonuje się również zdjęcia ultrasonograficzne będące obrazem badania (przed oddaniem moczu i po). Bada się wypełniony moczem pęcherz moczowy i po oddaniu moczu. Bardzo ważne jest

przy tym, aby pacjent miał możliwość swobodnego oddania moczu bez pośpiechu i ponaglania.

Zapis oddawania moczu (częstość-objętość)

• są to zapisane przez pacjenta przez kilka dni informacje o częstości oddawania moczu i objętości wydalonego moczu. Dane te pozwalają się zorientować, czy pacjent nie cierpi na wielomocz nocny lub czy nie spożywa za dużych ilości

płynów. Badanie to jest ważne przede wszystkim u pacjentów, którzy skarżą się na częste oddawanie moczu w nocy.

Miażdżyca

• Miażdżyca to choroba dużych oraz średnich tętnic. Polega ona na odkładaniu się w ścianach tętnic złogów lipidowych zwanych kaszakami. Złogi te powodują, że zaatakowane tętnice stają się sztywnymi, mało elastycznymi rurami, a uwypuklające się do światła tętnic kaszaki zmniejszają przekrój naczyń powodując ograniczenie ilości przepływającej przez nie krwi i powstawanie ognisk zapalnych. W miejscach tych osadzają się następnie niektóre składniki krwi (trombocyty, lipidy, sole wapnia i inne) tworząc zakrzepy, które jeszcze bardziej utrudniają

przepływ krwi i mogą spowodować nawet całkowite zamknięcie tętnicy.

• Następstwem tych zmian jest niedotlenienie tkanek i narządów, które są zaopatrywane w krew przez objęte procesem chorobowym tętnice - np.: serca,

mózgu lub mięśni. Dopóki zmiany te są małe chory nie odczuwa prawie żadnych dolegliwości. Choroba jednak nadal się rozwija. W końcu, gdy zmiany miażdżycowe zajmą prawie 3/4 światła tętnicy, dolegliwości są tak duże, że szukamy pomocy lekarza. Jedną z najważniejszych przyczyn

powstawania zmian miażdżycowych jest zbyt wysoki poziom cholesterolu we krwi.

• Miażdżyca jest procesem dynamicznym wykazującym skłonność do cofania się.

Normy:

• cholesterol całkowity - 138 - 200 mg/dl (decylitr-100ml)

• LDL 150 mg/dl

• HDL 55 mg/dl

• Triglicerydy 74 - 202 mg/dl

Czynniki ryzyka zachorowania na miażdżycę

• Czynniki wewnątrzpochodne - zaburzenia przemiany tłuszczowej (hiperlipemia, hipercholesterolemia), a także nadciśnienie tętnicze, przewlekłe zakażenia, różnorodne czynniki alergiczne i choroby przemiany materii (cukrzyca).

• czynniki zewnątrzpochodne: przewlekłe toksyny (np.: nikotyna, tlenek węgla), nadmierne obciążenie emocjami psychicznymi, ciągły pośpiech, siedzący

tryb życia oraz, nieodpowiednie nawyki żywieniowe (spożywanie zbyt dużej ilości tłuszczów i węglowodanów - zwłaszcza cukrów prostych), a także spożywanie w codziennej diecie zbyt małej ilości owoców i warzyw, co powoduje niedobory witamin, zwłaszcza witaminy B1, E i C

Inne czynniki:

• Dziedziczność: z przeprowadzonych badań statystycznych wynika, że ryzyko rozwoju miażdżycy wśród osób, których rodzice lub rodzeństwo zachorowali na miażdżycę przed 50 rokiem życia jest co najmniej trzykrotnie większe niż u innych osób.

Czynniki wrodzone

• Przypuszcza się, że czynniki te są wynikiem upośledzonego wzrostu w okresie płodowym. Pod ich wpływem u dorosłego człowieka mogą ujawnić się takie zaburzenia jak wysoki poziom trójglicerydów w krwi, niski poziom frakcji HDL cholesterolu, tendencje do nadciśnienia. Dlatego tak ważną rzeczą w profilaktyce miażdżycy jest prawidłowe odżywianie się w ciąży, ograniczenie palenia papierosów i nadużywania alkoholu, a także w razie potrzeby podawanie preparatów żelaza.

Cukrzyca

• Cukrzyca w dużym stopniu przyspiesza rozwój miażdżycy. Według niektórych

badań ryzyko wystąpienia miażdżycy u osób chorych na cukrzycę wzrasta prawie

trzykrotnie.

Nadwaga

• Nadmiar substancji energetycznych powoduje wzrost w organizmie ilości wolnych rodników, bardzo toksycznych związków przyspieszających powstawanie zmian miażdżycowych. Należy ograniczyć spożycie tłuszczu, a głównie nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu. Należy spożywać większe ilości błonnika pokarmowego i pektyn. Pod wpływem dodawania pektyn do diety

stwierdzono obniżenie stężenia cholesterolu w surowicy krwi u pacjentów z hiperlipidemią - pektyna jabłkowa.

Nadciśnienie tętnicze

• Nadciśnienie tętnicze jest także jednym z czynników zwiększonego ryzyka zachorowania na miażdżycę. Podwyższone ciśnienie tętnicze krwi przyspiesza

przenikanie "złego cholesterolu" - LDL przez ścianę komórek błony wewnętrznej tętnic i gromadzenie się w nich cholesterolowych kaszaków. Powstające w takich miejscach zawirowania krwi uszkadzają śródbłonek naczyń i mogą powodować powstawanie zakrzepów. Dlatego systematyczne leczenie nadciśnienia zmniejsza

szybkość rozwoju zmian miażdżycowych.

Palenie papierosów

• Palenie papierosów powoduje przyspieszenie powstawania zmian miażdżycowych, zwłaszcza wśród mężczyzn w wieku 35 - 50 lat. Składniki

zawarte w dymie papierosowym powodują uszkodzenia delikatnych komórek błony

wewnętrznej tętnic, wzrost stężenia cholesterolu, a zwłaszcza jego frakcji LDL i trójglicerydów.

Miażdżyca może być przyczyną także innych chorób np.:

• choroba wieńcowa,

• zawał serca,

• udar mózgu,

• chromanie przestankowe czyli inaczej miażdżyca tętnic kończyn dolnych

Leki

• ŻYWICE JONOWYMIENNE

• STATYNY

• FIBRATY

• KWAS NIKOTYNOWY

• INNE LEKI

Żywice jonowymienne

• Wiążą kw. żółciowe nasilają ich wydalanie z kałem.

• Obniżenie poziomu kw. żółciowych nasila ich syntezę z cholesterolem, w wyniku tego stężenie cholesterolu obniża się.

Leki: CHOLESTYRAMINA, KOLESTIPOL, KOLEKSTRAN, DIWISTYRAMINA

• Działanie: - wiązanie kwasów żółciowych i hamowanie ich wchłaniania zwrotnego, zmniejszają stężenie kw. żółciowych - poprzez zwiększenie ich syntezy w wątrobie, zwiększają liczbę receptorów LDL w hepatocytach (zwiększanie wychwytywania LDL z krążenia - ↓ ich stężenie w osoczu)

• Efekt: ↓ stężenia cholesterolu, ↓ stężenia LDL-CH, ↑ stężenia HDLCH,

↑ stężenia VLDL (prekursor LDL wychwytywany przez wątrobę)

• Preparaty żywic są lekami z wyboru w izolowanej hipercholesterolemii, a ponieważ nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego mogą być bezpiecznie

stosowane także u dzieci, kobiet ciężarnych i karmiących (należy dodatkowo podawać kw. foliowy)

• WADY: zaparcia, nudności, bóle brzucha, biegunki, krwawienia, upośledzenie wchłaniania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, kw. foliowego i

niektórych leków.

STATYNY

• Są to leki które blokują reduktazę hydroksymetyloglutarylo - koenzymu A - jest to enzym przy udziale którego jest syntetyzowany 2/3 cholesterolu w wątrobie

• Leki: LOWASTATYNA, SIMWASTATYNA, PRAWASTATYNA, FLUWASTATYNA, ATROWASTATYNA

• Podawać w nocy (najsilniejsza synteza cholesterolu)

• Efekt działania: ↓ CH, ↓ LDL-CH 20-40%, ↑HDL-CH 5-15%, ↓ TG(3glicerydy), stabilizują blaszkę miażdżycową (im mniejsze wysycenie blaszki miażdżycowej złogami cholesterolu tym bardziej jest ona stabilna) - działanie p/zawałowe

• Efekty uboczne: nudności, bóle brzucha, bezsenność, wysypki skórne, uszkodzenie kom. wątroby, uszkodzenie mięśni szkieletowych - miopatie. Nie stosować u dzieci.

FIBRATY

• Złożony mechanizm działania: ↑ aktywności receptorów LDL, ↓ aktywności reduktazy hydroksymetyloglutarylo - koenzymu A, ↑ aktywności lipazy lipoproteinowej (LPL) osocza, ↑ katabolizmu VLDL (prekursor LDL wychwytywany przez wątrobę), ↓ stęż. WKT (wolnych kw. tłuszczowych) w osoczu, ↓ syntezy VLDL (prekursor LDL wychwytywany przez wątrobę),

• EFEKTY działania: ↓ TG (3glicerydów) o 50 - 80%, ↓ LDL-CH o 5 - 25%, ↑ HDL-CH o 10-20%

• LEKI: FENOFIBRAT, ETOFIBRAT, BEZAFIBRAT, GEMFIBROZIL, CYPROFIBRAT

• Wskazania: hipertriglicerydemia, w podwyższonym poziomie cholesterolu

• Objawy niepożądane: nudności, bóle brzucha, biegunki, wysypki skórne, wypadanie włosów, zaburzenie potencji, bóle mięśniowe, zwiększenie wystąpienia ryzyka kamicy żółciowej.

KWAS NIKOTYNOWY

• Mechanizm działania: hamowanie lipolizy - ↓ WKT (wolnych kw. tł.), hamowanie aktywności reduktazy hydroksymetyloglutarylo - koenzymu A

• Efekty: ↓ TG o 20-50%, ↓ CH o 15-30%, ↓ LDL-CH o 15-30%, ↑ HDL-CH o 15-40%

• Kwas nikotynowy, ACIPIMOX - syntetyczny analog kw. nikotynowego

• Działania niepożądane - zaczerwienienie skóry twarzy, wysypki, uczucia gorąca, zaostrzenie choroby wrzodowej, arytmie, zwiększanie poziomu glukozy (p/wskazanie w cukrzycy)

INNE LEKI

• PROBUKOL - hamuje syntezę CH, zwiększa katabolizm LDL, zwiększa usuwanie CH z tkanek obwodowych, Efekty - zmniejsza stężenie stęż. CH, LDL-CH o 5-20%, objawy niepożądane: nudności, bóle brzucha, biegunki, bezsenność

• Nienasycone kwasy tłuszczowe - obniżają zbyt wysoki poziom cholesterolu i trójglicerydów oraz powstrzymują agregację płytek krwi, zmniejszając w ten sposób ryzyko miażdżycy i zawału serca, np.: kapsułki żelatynowe zawierające olej rybny, bogaty w nienasycone kwasy tłuszczowe - Omega-3

• Nienasycone kwasy tłuszczowe są wrażliwe na niszczące działanie wolnych rodników, a pod ich wpływem same mogą się stać szkodliwe. Dlatego osoby, które spożywają większą ilość kwasów tłuszczowych Omega-3, powinny uzupełniać w organizmie poziom antyoksydantów.

UDAR

• Udar mózgu jest to zespół objawów neurologicznych występujących nagle w

przebiegu:

• niedokrwienia,

• krwotoku mózgowego lub krwotoku podpajęczynówkowego

Rodzaje

• UDAR NIEDOKRWIENNY - (80% udarów) - przyczyną są zmiany miażdżycowe (zakrzepy i zatory) w tętnicach doprowadzających krew do mózgu (szyjnych i kręgowych) oraz dużych i średnich tętnicach mózgu.

• UDAR KRWOTOCZNY - (15% wszystkich udarów mózgu) - głównym czynnikiem ryzyka jest nadciśnienie tętnicze, anomalie naczyniowe, zwyrodnienie naczyń.

• KRWOTOK PODPAJĘCZYNÓWKOWY - przyczyna 5% udarów - występuje jako następstwo pęknięcia tętniaka workowatego lub innych anomalii naczyniowych

STOSOWANE LEKI

• Wpływające na przepływ mózgowy:

• leki przeciwzakrzepowe

• leki poprawiające mikrokrążenie

• leki trombolityczne

• Leki antyagregacyjne: (heparyna)

• Leki trombolityczne (aktywator tkankowego plazminogenu, streptokinaza, urokinaza)

Leki neuroprotekcyjne

• hamujące wydzielanie kwasu glutaminowego

• antagoniści NMDA

• antagoniści kanału wapniowego

Inne leki stosowane w udarze niedokrwiennym

• leki wpływające na ciśnienie krwi,

• leki przeciwobrzękowe

• „zmiatacze” wolnych rodników

PROFILAKTYKA WTÓRNA UDARU

• Leczenie antykoagulantami

• Leki antyagregacyjne

• Kwas acetylosalicylowy

• Tiklopidyna

• Dipirydamol

---