ŚLIWA:
Rodzina: Rosaceae (różowate)
Rodzaj: Prunus (śliwa)
Gatunek: Prunus domestica (śliwa domowa)
Pochodzenie: Azja mniejsza
Jest samoistną krzyżówką śliwy ałyczy (Prunus cerasifera) z śliwą tarnina (Prunus spinosa)
Prunus |
||
Śliwy euroazjatyckie
*Prunus domestica (śliwa domowa) *Prunus cerasifera (śliwa ałycza) *Pinus spinosa (śliwa tarnina) |
Śliwy dalekiegowschodu
*Pinus salicina (śliwa japońska) |
Śliwy amerykańskie |
Budowa owocu:
skórka (egzokarp)
miąższ (mezokarp)
pestka (endokarp)
Podgatunki:
Insititia (mirabelki, damaszki)
Italica (renklody, śliwy okrągłe)
Intermedia (półwęgierki, śliwy jajowate, owalne i daktylowe)
Oeconomica (węgierki)
Ałycza |
Mirabelka |
* powszechna w Polsce |
* naturalnie w Polsce nie występuje |
* krzew lub drzewo |
* drzewo |
* pokrój wzniesiony |
* pokrój kulisty |
* owoce żółte lub czerwone |
* owoce żółte |
* dojrzewają w VII |
* dojrzewają w VIII |
* pestka zrośnięta z miąższem |
* pestka odchodzi od miąższu |
Podkładki pod śliwy:
generatywne (wolne od wirusa szarki)
ałycza (60%)
węgierka Wangenheima (35-40%)
wegetatywne
Pixy
Ishtara
Jaspi
Ałycza |
Węgierka Wahgenheima |
* zróżnicowany, silny wzrost |
* wyrównany, słabszy wzrost |
* późne owocowanie (4-5 rok) |
* wczesne owocowanie (2-3 rok) |
* system korzeniowy gruby, mocny |
* system korzeniowy drobny, rozbudowany |
* odrosty korzeniowe |
|
Zagospodorowanie śliwek:
deserowe
przetwórstwo (dżemy, soki, kompoty, mrożonki)
suszone
śliwowica (alkohol 80% ! )
śliwnik (ciasto)
Choroby:
szarka (przebarwienia na liściach, pomarszczone owoce, czerwony miąższ, owoce opadają przed zbiorem)
brunatna zgnilizna drzew pestkowych = monilioza (gnicie owoców, mumie, białe zarodniki na skórce)
srebrzystość liści
rak drzew owocowych
Owady:
owocówka śliwkóweczka (psuje miąższ)
mszyca śliwowo- trzcinowa
ODMIANY:
Pora dojrzewania odmian |
||
Wczesna (2 i 3 dekada VII oraz 1 dekada VIII) |
Średnia (2 i 3 dekada VIII) |
Późna (IX) |
Herman Opal |
Węgierka dąbrowicka Cacanska Najbolia Jojo (odporna na szarkę) |
Stanley Węgierka zwykła (bardzo podatna na szarkę poza typami Tolar, Promis, Nectavit które są tolerancyjne na szarkę) Bluefre Oneida President |
WIŚNIA:
Rodzina: Rosaceae (różowate)
Rodzaj: Prunus (śliwa)
Gatunek: Prunus cerasus (wiśnia pospolita)
Pochodzenie: Europa południowo- wschodnia i Azja mniejsza
W Polsce największa produkcja wiśni w Europie.
Najlepsze warunki w Polsce pod uprawę są na Lubelszczyźnie.
Rodzaje wiśni:
szklanki (sok bezbarwny, np. `Montmorency')
sokówki (sok barwiący, np. `Łutówka')
Pożądane cechy:
duże, wyrównane owoce→ drylowanie mechaniczne
równomierne dojrzewanie→ jednorazowy zbiór owoców (7-14 dni)
nie pękanie na deszczu
średni stopień zrośnięcia owocu z szypułką i szypułki z pędem, nie wypływanie soku
wytrzymałość na transport
smak
małe owoce do przetwórstwa = odroślówki →odmiany lokalne, dużo suchej masy, kwasów, cukrów, gęsty sok, np. `Wislanka'
samopylność (większość odmian)
Odmiany obcopylne: Ostheimska, wołyńska, podbielki, pandy, hiszpanka późna
Owocowanie:
na krótkopędzie (np. `Książęca')
na krótko i długopędach (np. `Nefris', `kelleris 16')
na długopędach → ogołacanie (np. `Łutówka)
Dojrzewanie: (1/2 VI - k. VII)
różnica do 20dni
wczesność dojrzewania |
tydzień dojrzewania |
odmiana |
wczesne |
3 |
hortensja |
|
4 |
książęca |
średnie |
5 |
northstar, kelleris 16 |
|
6 |
montmorency, nefris |
późne |
7 |
groniasta z ujfehertoi |
|
8 |
łutówka |
Podkładki:
Generatywne (siewki) |
Wegetatywne |
Piast - prunus mahaleb (=antypka) Popiel - prunus mahaleb (=antypka) Alkavo - prunus avium (=czereśnia ptasia) |
colt - prunus avium F 12/1- prunus avium PHL A, B, C - prunus avium G 1481 = gisela 6 - p. cerasus x p. canescens |
Zagospodarowanie:
przetwory (dżemy, marmolada, sok, napój, nektar)
dodatek do wyrobów mlecznych (jogurt, serek owocowy)
nadzienie do wyrobów cukierniczych
kisiel, budyń
deserowe
nalewki
Typy korony:
kotłowa (dobre naświetlenie, ale gałęźie moga się wyłamywać)
wrzecionowa (1 przewodnik, gałęzie łukowato wygięte, konieczna podpora)
wachlarzowa (raczej ozdobna)
Cięcie wiśni po zbiorach, jesienią (by nie było ran na zimę), wtedy kiedy jest sucho (żeby nie doszło do infekcji)
Choroby:
srebrzystość liści
rak bakteryjny drzew owocowych
brunatna zgnilizna drzew pestkowych
Szkodniki:
nasionnica trześniówka
szpak europejski
kwiczoł
Ptaki można odstraszać np. przez głośne dźwięki (z głośników dźwięki przerażonych ptaków) lub przez zakładanie siatki ochronnej.
CZEREŚNIA:
Rodzina: Rosaceae (różowate)
Rodzaj: Prunus (śliwa)
Gatunek: Prunus avium (czereśnia ptasia)
Prunus avium: (czereśnia ptasia)
dzrewo 10-30cm
owoce małe, czerwone, słodkie lub słodko- gorzkie
podkładka pod czereśnie
Prunus fruticosa: (wiśnia karłowa)
niski krzew
owoce małe, kwaśne
wstawka skarlająca czereśnie
Prunus cerasus: (wiśnia pospolita)
prunus fruticosa x prunus avium
duży krzew, można formować, do 10m
owoce małe, czerwone, kwaśne lub kwaśno- słodkie
Czerecha:
mieszaniec wiśni i czereśni → cechy pośrednie
drzewo
owoce słodkie, kwaśne, najsmaczniejsze
odmiany: Hortensja, Książęca
Prunus mahaleb: (wiśnia wonna = antypka)
niskie drzewo
owoce małe, czarne
podkładka pod wiśnie i czereśnie
Prunus avium x Prunus fruticosa→ Prunus cerasus x Prunus avium→ czerechy
↓ ↓
czereśnie wiśnie
Pochodzenie: Europa (prócz północnej) + Azja mniejsza
W Polsce: Podkarpacie, centrum, Zachód
Początek hodowli: Anglia, początek XIXw.
Podkładki:
Generatywne (siewki) |
Wegetatywne |
Alkavo - prunus avium (=czereśnia ptasia) |
colt - prunus avium F 12/1- prunus avium PHL A, B, C - prunus avium G 1481 = gisela 6 - p. cerasus x p. canescens Gisela 5 - p. cerasus x p. canescens |
Wstawka dla czereśni: Frutana (Prunus fruticosa)
Cechy:
obcopylne- wymagają zapylaczy
samopylne: stella, lapinus, sanburst
owadopylne
niska wytrzymałość na mróz obniżana przez choroby
barwa owoców od jasnoczerwonej (sok bezbarwny) po ciemnoczerwonych prawie czarnych (sok barwiący)
wielkość owoców:
małe <3g
średnie 3-5g
duże 5-7g
bardzo duże >7g
Zapylacze:
podobny okres kwitnienia, dojrzewania (jednoczesny oprysk na nasionnicę trześniówkę)
intersterylność (odmiany nie zapylają się wzajemnie)
wiśnie mogą zapylać czereśnie i odwrotnie, ale owocowanie jest wtedy słabsze
Podział czereśni:
sercówki (owoce miękkie, soczyste)
półchrząstki (cechy pośrednie)
chrząstki (owoce twarde, dobrze znoszą transport)
Pożądane cechy odmianowe:
duże, atrakcyjne owoce
wytrzymałość na mróz
odporność na pękanie
odporność na raka baktryjnego
samopylność
Dojrzewanie: (k. V - K. VII)
różnica do 20 dni
wczesność dojrzewania |
tydzień dojrzewania |
odmiana |
wczesne (nie trzeba pryskać na nasionnicę trześniówkę) |
1 |
rivan |
|
2 |
|
|
3 |
burlat |
|
4 |
vanda |
średnie |
5 |
techlovan |
|
6 |
summit, lapins |
późne |
7 |
büttnera czerwona, hedelfińska, kordia |
|
8 |
regina |
Korona: wrzecionowa, kotłowa
Choroby i szkodniki: tj. u wiśni
BRZOSKWINIA:
Rodzina: Rosaceae (różowate)
Rodzaj: Prunus (śliwa)
Gatunek: Prunus persica (brzoskwinia zwyczajna)
Pochodzenie: Chiny
Do Polski trafiła w Xw.
Cechy:
drzewo do 8m (w Polsce do 4m)
rośnie do 50lat
brak odrostów korzeniowych
wegetacja >200dni
mała wytrzymałość na mróz (do -250C)
duża zdolność regeneracji
Korona: wrzecionowa, kotłowa(rzadko)
Kwitnienie:
przed rozwojem liści
1/2 IV - k. IV
trwa 5-10dni
nektarodajne
samopylne (obcopylne→ Halego)
kwiaty różowate lub dzwonkowate
Owocowanie:
na pędach 2 letnich
nierównomiernie (1 tydzień)→ zbiór 2-3x
urodzaj co 2-3lata
plon 8-20t/ha
miąższ 85% wody i 15% suchej masy
miąższ żółty→ reliance
miąższ biały→ kijowska wczesna
Pożądane cechy:
wyrównane owoce (częste przerzedzanie)
wytrzymałość na transport
Podział:
Właściwe (omszone) |
Nektaryny (nie omszone) Prunus persica var. nucipersica Mutacja brzoskwini (homozygota gg) |
|
|
Przechowywanie:
wstępnie schłodzić
chłodnia zwykła 1-2 tygodnie
kontrolowana atmosfera 2-3 miesiące
Zagospodarowanie:
deserowe
przetwórstwo (kompoty, dżemy, marmolada, soki, konserwy, kandyzowane)
mrożone
susz
wina, nalewki
Dojrzewanie:
wczesne 2 połowa VII |
harnaś royalvee |
średnie VIII |
harco (nekataryna) iskra redhaeven reliance velvet |
Późne IX |
harrow beauty |
Podkładki: (tylko generatywne- wolne od wirusa szarki)
Mandżurska (osłabia wzrost o 20-40%)
Rakowienicka
Syberian C
Choroby:
kędzierzawość liści brzoskwini
szarka
parch brzoskwini
leukostomoza drzew pestkowych
rak bakteryjny
monilioza = brunatna zgnilizna drzew pestkowych
Szkodniki:
mszyca brzoskwiniowa
MORELA:
Rodzina: Rosaceae (różowate)
Rodzaj: Prunus (śliwa)
Gatunek: Prunus america (morela zwyczajna)
Pochodzenie: Chiny
Do Polski dotarła w VIIw.
Cechy:
drzewo do 5m (w Polsce do 10m)
długowieczne drzewo
wegetacja do 210dni
wytrzymałość na mróz (do -300)
regeneracja mniejsza niż u brzoskwini, korzenie regenerują się bardzo dobrze
Korona: kotłowa
Kwitnienie:
1/2 IV - k. IV
trwa 8dni (kilka dni przed brzoskwinią)
samopłodna (obcopylna→ Hokuba cukrowa)
Owocowanie:
na długo i krótkopędach
pierwsze owocowanie: 3-4rok po szczepieniu
5-8rok z siewek
urodzaj co 2-4 lata
plon 7-20t/ha
dojrzewanie owoców 7-14dni (zbiór 2 dni przed dojrzewaniem)
owoc lekko omszony lub nagi
miąższ biały, żółty, pomarańczowy
czasem jedna część owocu dojrzała a druga nie
mało wytrzymała na transport (małe pojemniki)
Dojrzewanie:
wczesne 2 połowa VII |
early orange wczesna z morden harcot |
średnie 1 połowa VIII |
moorpark |
Późne 2 połowa VIII |
somo |
Pożądane cechy:
duże, atrakcyjne, smaczne owoce
rozciągnięcie okresu dojrzewania
wytrzymałość na mróz
późne kwitnienie
owoce nie omszone
odporność na choroby grzybowe
Przechowywanie:
chłodnia zwykła- 1 tydzień
Zagospodarowanie:
deserowe
przetwórstwo (kompoty, dżemy, marmolady)
mrożone
susz
likiery, nalewki
Podkładki : (tylko generatywne- wolne od wirusa szarki)
Alina (Prunus cerasifera)
Choroby:
szarka
leukostomoza
rak bakteryjny
monilioza
LESZCZYNA:
Rodzina: Corylaceae (leszczynowate)
Rodzaj: Corylus (leszczyna)
Gatunek: Coryllus avellana (leszczyna pospolita)
Pochodzenie: Europa +Afryka północna
Cechy:
krzew do 6m lub drzewo do 8m
długowieczna
wegetacja zaczyna w II
wytrzymała na mróz
bardzo duża zdolność do regeneracji
odrosty korzeniowe
cięcie odmładzające co 5-6lat
może by stosowana na osłonę przeciwwietrzną
Kwitnienie:
1/2 II - 1/2 III
kwitnie przed rozwojem liści
jednopienna
rozdzielnopłciowa
przedprątność (większość odmian)
obcopylna (samopylna→ cosford, apolda, pasiasty, daviana)
wiatropylna
miododajna
można zapylać sztucznie
Owocowanie:
w 3-4 roku (czasem w 2 roku)
zbiór 1/2 VIII - 4 X (po opadnięciu)
plon 0,5 - 3t/ha
Zagospodarowanie:
cukiernictwo
olej
kosmetyki
Dojrzewanie: (wg. kolejności)
Lamberta biały, barceloński, webba cenny, lamberta czerwonoowocowy, cosford, halle
Podział odmian:
typ |
cechy |
odmiana |
zellerówki |
z coryllus avelana orzechy kuliste lub stożkowate okrywa nie dłuzsza od orzecha wypadają z okrywy |
halle barcelonski |
lambertówki |
z coryllus maxima orzechy długie okrywa dłuższa od orzecha spadają z okrywą |
lamberta biały lamberta czerwonoowocowa |
mieszańce zellerówki |
zellerówka x lambertówka przewaga cech zellerówki |
cosford |
mieszańce lambertówki |
lambertówka x zellerówka przewaga cech lambertówki |
webba cenny |
Pożądane cechy:
większe owoce
plenność
większa wytrzymałość na przymrozki
Szkodniki:
stonkowiec orzechowiec
wielkopąkowiec leszczynowy
mysz polna
nornik polny
karczownik ziemnowodny
wiewiórka ruda
ORZECH WŁOSKI:
Rodzina: Juglandaceae (orzechowate)
Rodzaj: Juglans (orzech)
Gatunek: Juglans regia (orzech włoski)
Pochodzenie: Europa + Chiny + półwysep indyjski
W Azji lasy orzechowe nawet do 100tys. ha
Cechy:
duża zmienność morfologiczna
drzewo do 25m
długowieczny
krótki okres wegetacji (zaczyna się na początku V)
mrozoodporny (-300C)
bardzo duża zdolność regeneracji
cięcie po ruszeniu wegetacji II połowa V
Kwitnienie:
II połowa V
trwa 2-3 tygodnie
jednopienny
rozdzielnopłciowy
samopylny (większość)
wiatropylność (do 100m)
przedprątność (większość)
Owocowanie:
zaczyna się w 4-5roku u szczepionych
w 10-12 roku z siewek
urodzaj 30-50 rok
owoc: pestkowiec
masa owocu: małe 3-5g
średnie 5-10g
duże >10g
Dojrzewanie:
II połowa IX - I połowa X
nierównomierne
zbiór gdy opadną z okryw
plon 0,5- 1,2t/ha
Zagospodarowanie:
meble (drewno)
cukiernictwo
farmaceutyka
oleje
wódka
kosmetyka
Pożądane cechy:
plenność
wczesne owocowanie
coroczne owocowanie
jasna skorupa
łatwe odchodzenie od okrywy
późna wegetacja i kwitnienie
jednoczesne kwitnienie kwiatów męskich i żeńskich
mrozoodporność
odporność na choroby i szkodniki
ozdobne z postrzępionymi liśćmi (leopold)
Choroby:
bakteryjna zgorzel orzecha włoskiego
antraktoza orzecha włoskiego
Szkodniki:
pilśniowiec orzechowiec
wiewiórka ruda
TRUSKAWKA:
Rodzina: Rosaceae (różowate)
Rodzaj: Fragaria (poziomka)
Gatunek: Fragaria x ananassa (poziomka truskawka)
Fragaria grandiflora (truskawka wielkoowocowa)
Pochodzenie:naturalnie nie występuje,mieszaniec poziomek amerykańskich,wyhodowana w Holandii XVIIIw.
poziomka chilijska x poziomka wirginijska
Cechy:
bylina
rośnie w klimacie umiarkowanym
pH 5,5- 6,2
uprawa 2-3 letnia jednej sadzonki
rozmnażana przez sadzonki rozłogowe
bardzo ważne odpowiednie sadzenie (nie za głęboko i nie za płytko bo będzie źle plonować)
Kwitnienie:
samopylna (większość)
kwiatostan→ wierzchotka
owadopylna
Owocowanie:
owoc→ niełupka (orzeszek)
część jadalna→ owoc rzekomy (wieloorzeszek) = rozrośnięte dno kwiatowe
zawiązywanie owoców VIII- IX
Podział odmian:
→ murzynki (ciemnowiśniowe)
→ czerwone
→ różowe
→ ananasowe (białe)
Typy sadzonek:
B (<1cm)
A (1-1,5cm)
A+ ( >1,5cm)
zagonowe (wielokoronkowe)
świeże (zielone)- z mateczników, pobierane IX lub IV, sadzone bezpośrednio
frigo- kopane w XI, przechodzą spoczynek zimowy, przechowywane nawet 9 miesięcy w chłodni (-1,5
do 20C), kwitnie wtedy po 30 dniach a owocuje po następnych 30-40dniach
doniczkowane- z bryłą korzeniową (gdy wstawimy je do chłodni to możemy tak sterować hodowlą
Sadzenie:
korzenienie VII- VII
sadzenie jesienią lub wiosną wrażliwsze odmiany (elsanta, camarosa, onebor, selva)
latem (k. VI- p. VIII) można sadzić sadzonki frigo i doniczkowane a plon uzyskujemy już w I roku
Uprawa sterowana: (przyśpieszanie lub opóźnianie plonowania)
sadzonki frigo lub doniczkowane
pod osłonami
ściółkowanie (czarna, biała lub niebieska folia)
okrywanie roślin
odmiany późne
odmiany powtarzające
Podział odmian:
wczesne I dekada VI |
średnie II dekada VI |
późne III dekada VI |
honeoye kama kent |
dukat senya sengana elsanta salva (powtarzająca) |
bogota |
8