1. Wyjaśnij, czym zajmują się teorie wychowania i jakie są kryteria ich klasyfikacji.

TEORIA WYCHOWANIA zajmuje się jako subdyscyplina pedagogiczna różnymi kontekstami wychowania mającego na celu kształtowanie osobowości człowieka.

Kryteria klasyfikacji teorii wychowania:

1. SYSTEM WARTOŚCI (chrześcijańska t.w. - cała filozofia chrześcijańska dotycząca wartości jest fundamentem wychowania, liberalna t.w. - istotne jest, aby człowiek czuł się wolny, był niezależny).

2. FILOZOFICZNA KONCEPCJA CZŁOWIEKA (personalistyczna t.w. - akcentuje personalistyczną koncepcję człowieka, marksistowska t.w. - wszystko ma podłoże materialne, duchowość nie istnieje).

3. PSYCHOLOGICZNA KONCEPCJA CZŁOWIEKA (poznawcza t.w., humanistyczna t.w. - podstawową potrzebą człowieka, która decyduje o jego rozwoju jest potrzeba samorealizacji).

4. CELE WYCHOWANIA:

- adaptacja do zastanych warunków społecznych (t.w. socjalistycznego - człowiek ma być z zewnątrz zmieniany po to, aby dorastać do warunków społecznych);

- rozwój rozumiany jako samorealizacja (humanistyczna t.w.);

- emancypacja (t.w. emancypacyjnego - najważniejsze jest wyzwolenie się człowieka).

5. ISTOTA ODDZIAŁYWAŃ WYCHOWAWCZYCH:

- bezpośredni wpływ, gotowe wzorce, podporządkowanie wychowawcy i zasadom (t.w. adaptacyjnego - wpisywanie wychowanka w pewien odgórnie przyjęty model);

- tworzenie sytuacji służących rozwojowi, akceptacja wychowanka, oferowanie (t.w. emancypacyjnego).

6. DZIEDZINY WYCHOWANIA:

- moralne (t.w. emancypacyjnego);

- obywatelskie (t.w. obywatelskiego);

- zdrowotne (t.w. zdrowotnego), itp.

2. Na czym polegają: tresura, trening, administrowanie, moralizowanie, kształtowanie osobowości? Dlaczego nie można ich nazwać wychowaniem?

1. TRESURA - skłanianie do pewnych sposobów zachowania, stosując przymus, który polega na groźbie kary albo obietnicy nagrody (skutki takiego zachowania są krótkotrwałe i powierzchowne, nie sięgają bowiem głębszych warstw psychiki ludzkiej). Nie jest to wychowanie, gdyż tresura pomniejsza człowieka, sprowadzając go do poziomu zwierzęcia.

2. TRENING - zmierza do uzyskania maksymalnej sprawności w określonej dziedzinie za pomocą planowo powtarzanych ćwiczeń o wzrastającym stopniu trudności. Trening ma zawsze jednak charakter techniczny, sprawnościowy, obejmuje jakąś określoną dziedzinę, a nie całego człowieka, i dlatego nie da się utożsamić z wychowaniem.

3. ADMINISTROWANIE - tutaj uwaga skupia się na pewnym zadaniu, które komuś zostało powierzone, a „wychowawca” - administrator kontroluje poprawność i skuteczność wykonania. Ostatecznie jego głównym celem jest nie tylko dobro człowieka, ile raczej osiągnięcie pewnego zewnętrznego celu. Dlatego skrajne administrowanie prowadzi do manipulacji ludźmi i jest przeciwieństwem wychowania.

4. MORALIZOWANIE - oddziaływanie słowne bądź przez sugestię, czyli wpływ osobisty bez argumentacji. Zabiegi takie niekiedy przynoszą skutki przeciwne do zamierzonych. Wychowanie bowiem nie ogranicza się do moralizowania, lecz obejmuje wiele oddziaływań i sytuacji.

5. KSZTAŁTOWANIE OSOBOWOŚCI - wychowanek jest sprowadzany do roli biernego przedmiotu, potrzebującego przekształcającego oddziaływania. Wszak jest to młody, ale żywy i wolny człowiek. Od jego współpracy zależy w znacznym stopniu powodzenie procesu wychowania. Nie można go uważać za materiał, tworzywo do jakiejś obróbki. Niezbędna jest żywa, autentyczna łączność między nim a wychowawcą (dialog).

3. Scharakteryzuj cztery dynamizmy rozwoju człowieka - bios, etos, agos, los.

1. BIOS - siła biologiczna, zawarta w genetycznym programie człowieka. Czynniki genetyczne uwalniają człowieka od odpowiedzialności, jednak kiedy nie przywiązujemy wagi do czynników genetycznych, wtedy nasza odpowiedzialność jest większa. Nie mamy dużego wpływu na nasze cechy zewnętrzne, jednak bardzo duży wpływ mamy na nasze cechy osobowościowe (jako ludzie jesteśmy w stanie przekroczyć naszą biologiczność, gdyż człowiek jest czymś więcej niż jego biologia, popędy).

2. ETOS - siła tkwiąca w społecznym środowisku życia człowieka. Przekazuje nam pewne normy, zasady, reguły oraz każe nam ich przestrzegać (środowisko społeczne dysponuje pewnymi rodzajami sankcji).

3. AGOS - siła, która ma prowadzić człowieka ku górze, ma wyzwalać wszystkie jego możliwości, jego potencjał (siła tkwiąca w świadomych i celowych działaniach nauczycieli i wychowawców, którzy pomagają nam nasz potencjał wykorzystać).

4. LOS - siła nieobliczalna, której nie da się przewidzieć, ale ona w bardzo istotny sposób kształtuje wszystkie ludzkie biografie. Nie jesteśmy zupełnie bezradni wobec losu, gdyż nasze wpływanie na los polega np. na gromadzeniu naszego kapitały, który w różnych okolicznościach może nam się do czegoś przydać, można go w jakiś sposób wykorzystać.

4. Jak charakteryzowany jest człowiek na gruncie personalizmu filozoficznego?

Personaliści zakładają, że człowiek jest osobą, która ma pewne atrybuty, którymi się wyróżnia:

1. DUCHOWOŚĆ (2 wymiary):

(1) ROZUMNOŚĆ - człowiek jest w stanie poznawać świat wokół siebie i samego siebie. Człowieka od innych istot biologicznych wyróżnia przede wszystkim to, że potrafi myśleć swoim myśleniu (wiemy kiedy myślimy).

(2) WOLNOŚĆ WEWNĘTRZNA - zdolność do panowania nad samym sobą. Wolność wewnętrzna kieruje się ku pewnym wartościom (można być wolnym od czegoś, lub ku czemuś). Człowiek ma możliwość odróżniania dobra od zła, a w swej wolność także dokonywać między nimi wyboru. Wolności wewnętrznej nikt nam nie może odebrać, tylko sam człowiek jest w stanie pozbyć się własnej wolności wewnętrznej.

2. INTEGRALNOSĆ - człowiek stanowi połączeni ciała i ducha, jednak nie da się go rozłożyć na część cielesną i duchową (w innym przypadku nie byłby już człowiekiem).

3. INDYWIDUALNOSĆ (jedyność, niepowtarzalność) - tak naprawdę każdy człowiek jest inny. Możemy mówić o wspólnocie przeżywania, odczuwania, jednak tutaj można mówić tylko o podobieństwie, a nigdy o identyczności. Nawet w słowach: „Ja Cię rozumiem” nigdy nie ma pełnego zrozumienia, gdyż nigdy ja nie będę tobą, a ty mną. Każdy człowiek jest indywidualnością, dlatego każdego trzeba traktować odrębnie.

4. ZDOLNOŚĆ TRANSCENDOWANIA - zdolność przekraczania siebie, swojej biologicznej natury, ograniczeń znajdujących się w środowisku życia.

5. WRAŻLIWOŚĆ NA WARTOŚCI (3 aspekty):

(1) osoba jest wartością samą w sobie - tej wartości nie trzeba uzasadniać, a więc osoba jest wartością przez sam fakt bycia osobą. Nie liczy się tutaj to jakich wyborów człowiek dokonuje (czy wybiera dobro, czy zło), tylko sam fakt, że potrafi odróżnić dobra od zła i dokonywać między nimi wyborów.

(2) człowiek jest nosicielem wartości - ludzie różnią się pod tym względem, gdyż każdy jest nosicielem innych wartości innej ich ilości.

(3) człowiek żyje pośród wartości - przeważnie nasze decyzje są wyborami pomiędzy wartościami (wybory aksjologiczne).

6. DYNAMIKA - osoba nieustannie podlega zmianom, w każdym momencie swojego życia staje się osobą, dokonując nowych wyborów, podejmując nowe działania i decyzje. Człowiek jest twórcą czynów, ale te czyny również zwrotnie czynią samego człowieka (jeżeli robimy coś solidnie i sumiennie, sami stajemy się solidni sumienni). To, jacy jesteśmy dziś, nie oznacza, że tacy będziemy jutro (transcendencja). Osoba jest zadaniem dla samego siebie, które należy wypełnić. Daje to podstawę do działalności wychowawczej, która ma wspomóc stawanie się drugiej osoby.

7. ZDOLNOŚĆ DO SAMOROZWOJU - nikt z zewnątrz nikogo zmienić nie może, człowiek zmienia się sam przez własny, osobisty wysiłek, gdyż ma zdolność do samorozwoju. Człowiek jest sam dla siebie tworzywem i budowniczym, dlatego należy czasem popatrzeć na siebie jak na kogoś, kogo trzeba budować. Zdolność do samorozwoju daje podstawy do tego, aby wprowadzać wychowanka na dobrą drogę, ale nie próbować go zmienić. Naszym zadaniem jest jedynie ustrzec wychowanka przed samozniszczeniem.

8. TWÓRCZOŚĆ - człowiek jest twórczy dlatego, że jest wolny, a jest wolny dlatego, że jest twórczy. Ludzie czasami się załamują, nie widzą wyjścia z sytuacji, gdyż zapominają, że są twórczy (tworzenie także może przebiegać do wewnątrz - zmienianie własnego myślenia, postrzegania, podejścia do danej sytuacji).

9. SKIEROWANIE KU DRUGIEJ OSOBIE I ŚWIATU - osoba jest kompletna, czyli posiada wszystko, co jest potrzebne, jednak człowiek nie byłby człowiekiem gdyby nie przebywał wśród ludzi (nie potrafiłby chodzić gdyby nie inny ludzie, mimo że jesteśmy przystosowani jako osoba do tej czynności). Bez innych osób nie byłoby także dobra i zła, ani wspólnotowości (chęć bycia z innymi ludźmi nie dla jakiś interesów, ale dlatego że bycie razem jest wartością).

5. Scharakteryzuj cechy podmiotu:

1. POCZUCIE TOŻSAMOŚCI - zbiór samookreśleń za pomocą których człowiek opisuje samego siebie („kim jestem?”). Tożsamość oddaje to, co w każdym człowieku jest jedyne, niepowtarzalne, ale też to, co jest wspólne dla wielu ludzi. Tożsamość jest czymś, co jest względnie stałe w człowieku, a także czymś, co integruje, scala, więc jeżeli nie kształtujemy swojego poczucia tożsamości, jesteśmy rozchwiani emocjonalnie, rozproszeni wśród różnych pełnionych ról, nie wiemy tak naprawdę kim jesteśmy.

Ukształtowanie tożsamości człowieka jest na różne sposoby zagrożone, gdy, np. nasze poczucie tożsamości próbują ukształtować za nas inni ludzie, jednak taka tożsamość nie jest naszą tożsamością, przez co czujemy się w niej źle. Niektórzy ludzie przywdziewają różne tożsamości w zależności od sytuacji i od tego co się od nich oczekuje. Z czasem jednak okazuje się to niekorzystny wybór , który uwiera nam do końca życia. Niektórzy też odkładają kształtowanie swojego poczucia tożsamości na później (czas moratoryjny), co jest spowodowane faktem, że człowiek boi się dokonywać wyborów, które w rozumieniu większości ludzi oznaczają rezygnację wielu rzeczy, jednak nie należy myśleć o tym co się traci, lecz o tym co się zyskuje.

2. ŚWIADOMOŚĆ - stan czuwania połączony z orientacją we własnych przeżyciach, myślach, motywach, dążeniach, relacjach z otoczeniem zewnętrznym. Ludzie czasami nie wiedzą, czym tak naprawdę się interesują, nie potrafią odpowiedzieć sobie na fundamentalne, życiowe pytania, dokonać wyboru między wartościami.

3. WOLNOŚĆ - człowiek powinien sobie uświadomić, że żaden jego wybór nie jest przymusem. Wolność jest związana z tym, jak człowiek coś robi, dlaczego i w jakim celu, a nie z tym, co robi. Łatwo jest jednak pomylić wolność z pozorami wolności (samowola - skoro jestem wolny, to mogę robić to, co mi się podoba). Wolność wiąże się też w dużym stopniu z odpowiedzialnością, gdyż jesteśmy odpowiedzialni za wszystkie nasze wolne wybory, których dokonujemy.

4. ODPOWIEDZIALNOŚĆ - zaakceptowanie i przyjęcie na siebie konsekwencji własnego czynu. Odpowiedzialnym może być tylko człowiek wolny. Jeżeli rezygnujemy z wolności, rezygnujemy jednocześnie z odpowiedzialności (ludzie dlatego często nie chcą być wolni, gdyż ciąży na nich zbyt dużą odpowiedzialność).

5. MOC SPRAWCZA - zdolność do dokonywania zmian w sobie i otaczającym nas świecie.

Na moc sprawczą ma wpływ kilka czynników:

1. GENERATYWNOŚĆ - tendencja do wypróbowywania różnych sposobów działania, a jeżeli jest to niemożliwe to różnych sposobów myślenia, czy postrzegania danej sytuacji.

2. OPTYMIZM - oczekiwanie sukcesu, powodzenia. Jeżeli przewidujemy niepowodzenie, przeważnie też wycofujemy się z działania, gdyż nie ma sensu się starać i trudzić na darmo.

3. ZAUFANIE DO SIEBIE - jeżeli wątpimy w swoje możliwości, umiejętności, pomysły, to przeważnie też nie podejmujemy żadnych działań. Zaufanie jest bardzo związane z poczuciem własnej wartości.

4. SELEKTYWNOŚĆ - zdolność do wartościowania, ustalania priorytetów, selektywnego odbioru i przetwarzania inf. Należy ustalać sobie priorytety, gdyż często chcielibyśmy zrobić wszystko, jednak jest to niemożliwe i w związku z tym w gruncie rzeczy nie robimy nic.

5. POSZUKIWANIE PRZYCZYNOWOŚCI - wykrywanie związków między własnymi zachowaniami, a ich następstwami. Powinniśmy zauważać jak nasze działania wpływają na to, co się dzieje w nas i wokół nas.

6. Co rozumiesz przez wychowanie podmiotowe?

Wychowanie podmiotowe to:

- danie dziecku możliwości ukształtowania własnego poczucia tożsamości (bez narzucania mu swoich wizji);

- danie dziecku wolności, aby samodzielnie mogło dokonywać wartościowych dla siebie wyborów, a tym samym realizować własne preferencje;

- umożliwienie dziecku dokonywania zmian w sobie i otaczającym go świecie (moc sprawcza). Jest to także związane z kształtowaniem w dziecku poczucia własnej wartości (zaufania do siebie);

- umożliwienie dziecku ponoszenia konsekwencji własnego czynu - uczenie się odpowiedzialności.

7. Objaśnij podmiotowość wychowanka jako wartość, jako cel i jako warunek wychowania.

Podmiotowość jest WARTOŚCIĄ wychowania, dlatego trzeba ją pielęgnować, a nie niszczyć, aby człowiek mógł sam włączyć się we własne wychowanie (zmiany w człowieku dokonują się dzięki jego podmiotowości).

Podmiotowość jest CELEM wychowania, gdyż każda cecha składająca się na podmiotowość człowieka kształtuje się przez całe życie.

Podmiotowość jest WARUNKIEM wychowania, gdyż, aby wychowanie przebiegało w sposób odpowiedni, wychowanka należy traktować w sposób podmiotowy (jako podmiot).

8. Scharakteryzuj każdy etap rozwoju człowieka w ujęciu fazowo-kryzysowej koncepcji rozwoju człowieka E. Eriksona (przyjmij perspektywę wychowawcy).

1. NIEMOWLĘCTWO (podstawowa ufność - podstawowa nieufność) - gdyby niemowlę nie ufało innym, nie przeżyłoby, gdyż jego życie jest uzależnione od innych. Jednak jego ufność jest cały czas zagrożona przez myśl, że może pozostać bez opieki, że może np. nie dostać jedzenia na czas. Przez to oczekiwanie np. na jedzenie uświadamia sobie, że nie wszystko musi dostać od razu.

→ NADZIEJA - trwałe przekonanie o możliwości spełnienia gorących pragnień pomimo gwałtownych impulsów i emocji.

2. WCZESNE DZIECIŃSTWO (autonomia - wstyd i zwątpienie) - bardzo ważna w życiu dziecka jest autonomia. Jego potrzeba często przytłaczana przez rodziców wywołuje w dziecku wstyd i zwątpienie. Dlatego należy dać dziecku możliwość bycia samodzielnym (oczywiście z zachowaniem pewnego umiaru, równowagi). → WOLA - niezłomna determinacja do dokonywania wolnych wyborów pomimo pojawiającego się wstydu i wątpliwości.

3. WIEK ZABAWY (inicjatywa - poczucie winy) - dziecko wykazuje często potrzebę inicjatywy, chęci działania, stworzenia czegoś. Nie powinniśmy mimo to na wszystko dziecku pozwalać, ale na wiele rzeczy trzeba dać mu szansę oraz chwalić, a nie krytykować i za jego inicjatywę, pomysły i fantazję. W przeciwnym razie dziecko będzie stawało się coraz bardziej bierne, co jest wynikiem jego poczucia winy

→ STANOWCZOŚĆ - odwaga przewidywania i osiągania cenionych celów pomimo klęski dziecinnych fantazji, poczucia winy i strachu przed karą.

4. WIEK SZKOLNY (pracowitość - poczucie niższości) - dziecko z natury jest pracowite i chętne do robienia różnych rzeczy, jednak często jego pracowitość jest tłumiona przez poczucie niższości (np. nieustanne ocenianie w szkole przez nauczycieli może powodować osłabienie motywacji dziecko do pracy). Człowiek rozwija się w działaniu, dlatego należy dać dziecku taką możliwość, a także wzmacniać jego motywację do dalszej pracy.

→ KOMPETENCJA - swobodne korzystanie ze swojej zręczności, inteligencji w wykonywaniu złożonych zadań niezakłócone infantylnym poczuciem niższości.

5. WIEK DOJRZEWANIA (tożsamość - rozproszenie tożsamości) - najważniejszy moment budowania własnej tożsamości, kiedy to człowiek wchodzi w różne role, co jest związane także z podejmowaniem decyzji rezygnowania z pewnych innych możliwości. Należy więc dać człowiekowi możliwość i pole do manewrów, gdyż jest to okres próbowania, co jednak nie oznacza, że należy pozostawić go samemu sobie, lecz czuwać.

→ WIERNOŚĆ - zdolność dotrzymywania swobodnie przyjętych przez siebie zobowiązań pomimo nieuniknionych sprzeczności systemów wartości.

6. WCZESNA DOROSŁOŚĆ (intymność - izolacja) - efektem nie zbudowania własnej tożsamości jest niemożność wchodzenia w relacje intymne (psychiczne) z innymi ludźmi., gdyż boimy się, że inni ludzie zauważą w nas coś, czego nie chcemy, aby odkryli. Konsekwencją tego jest izolacja.

→ MIŁOŚĆ - wzajemne oddanie się łagodzące antagonizmy nieodłącznie towarzyszące wspólnemu działaniu.

7. DOROSŁOŚĆ (generatywność - stagnacja) - z jednej strony mamy potrzebę generatywności, która ujawnia się często np. w roli rodzicielskiej, z drugiej jednak poczucie stagnacji spowodowane tym, że w naszym życiu dzieje się coraz mnie.

→ TROSKA - rozszerzająca się troska o to, co stworzyła miłość, konieczność lub przypadek; przezwycięża ona ambiwalencje związane z nieodwracalnym obowiązkiem.

8. STAROŚĆ (integralność - rozpacz) - trudność polega na tym, aby uznać wszystko co się w naszym życiu wydarzyło za nasze własne (integralność), mimo, że być może z wielu rzeczy nie jesteśmy zadowoleni. Do tego dochodzi perspektywa zbyt krótkiego czasu na podjęcie nowych działań. Wszystko to powoduje rozpacz.

→ MĄDROŚĆ - bezstronne zainteresowanie samym życiem w obliczu samej śmierci.

9. Scharakteryzuj cechy człowieka samorealizującego się (wg A. Maslowa). Do czego wychowawca może wykorzystać wiedzę w tym zakresie?

1. JASNA I TRAFNA PERCEPCJA RZECZYWISTOŚCI - umiejętność patrzenia na siebie, ludzi i świat bez zniekształceń spowodowanych swoimi potrzebami, obawami i przekonaniami. Zdolność wykrywania fałszu i nieuczciwości oraz trafnego i wnikliwego oceniania ludzi.

2. AKCEPTACJA SIEBIE I INNYCH - akceptacja siebie i swojej natury, swoich wad i błędów, dzięki czemu nie jesteśmy podatni na manipulowanie naszym poczuciem winy i możemy dalej pracować nad swoim człowieczeństwem. Dzięki akceptacje siebie możemy także zaakceptować innych ludzi, budować z nimi pozytywne, otwarte relacje.

3. SPONTANICZNOŚĆ I EKSPRESJA W DZIAŁANIU - niewykalkulowane i nie do końca przemyślane działania. Człowiek taki ma swój styl, nie naśladuje innych. Człowiek, który ciągle zastanawia się, co wypada, a co nie, jest tak zablokowany rytuałami, że często nie wie kim jest i jakie ma cele. Ważne jest, aby umieć płakać, kiedy jest się smutnym, a śmiać - gdy wesołym.

4. KONCENTRACJA NA PROBLEMACH BEZ NADMIERNEJ KONCENTRACJI NA „JA” - reagowanie na problemy oraz rozwiązywanie ich bez względu na to, czy przyniosą one jakieś korzyści dla mnie oraz, czy poradzę sobie z nimi.

5. ODPORNOŚĆ NA SAMOTNOŚĆ, BRAK UZALEŻNIENIA OD LUDZI - ludzie samorealizujący się dobrze znoszą, a nawet lubią samotność i pewne odizolowanie. Poza tym każdemu człowiekowi potrzebna jest samotność do refleksji nad sobą i nad otaczającym go światem. Kiedy brakuje ludziom tej odporności, stają się oni uzależnieni od innych ludzi.

6. AUTONOMIA: NIEZALEŻNOŚĆ OD KULTURY I ŚRODOWISKA - wysoki poziom autonomii wyrażający się wiernością wobec własnych przekonań nawet wtedy, gdy grozi to odrzuceniem przez innych ludzi. Ludzie samorealizujący się czują się odpowiedzialni za własny rozwój niezależnie od presji otoczenia.

7. ŚWIEŻOŚĆ ODCZUĆ, DOZNAŃ, PRZEŻYĆ, OCEN - umiejętność dostrzegania piękna życia i zachwycania się tymi rzeczami i zjawiskami z nieustającą świeżością i prostodusznością. Ludziom brakuje zachwytu, zafascynowania rzeczami, co rodzi beznamiętność i znudzenie.

8. MIESTYCZNE DOZNANIA UNIESIENIA I FASCYNACJI - zdolność do „mistycznych” uniesień. Mogą one towarzyszyć odkryciu, zrozumieniu czegoś nowego, tworzeniu, lub uczestniczeniu w czymś wyjątkowym. Jest to wszystko to, co niesie za sobą ładunek energetyczny.

9. WRAŻLIWOSC SPOŁECZNA - troska nie tylko o siebie i własną rodzinę, ale także o globalną ludzką wspólnotę. Angażowanie się w działania, które sprawią, że innym ludziom będzie żyło się lepiej.

10. GŁEBOKIE, NACECHOWANE INTYMNOŚCIĄ KONTAKTY Z LUDŹMI - przyjaźnie osób samorealizujących się są głębsze i trwalsze, chociaż z nielicznymi tylko jednostkami.

11. TRAKTOWANIE INNYCH LUDZI Z SZACUNKIEM - ludzie samorealizujący się nie mają wątpliwości, co jest dobre, a co złe, gdyż mają wyraźne standardy moralne. Brak szacunku dla innych ludzi jest skutkiem braku szacunku względem własnej osoby.

12. ODRÓZNIANIE ŚRODKÓW OD CELÓW - niektórzy ludzie mylą cel ze środkiem do osiągnięcia tego celu. Ludzie wyznaczają sobie cele, jednak, aby je osiągnąć wyznaczają sobie nowe, które stają się nadrzędnymi w stosunku do pierwotnie zamierzonego (cel nadrzędny zostaje zapomniany i zastąpiony nowymi - pośrednimi).

13. POGODNE POCZUCIE HUMORU - ludzie samorealizujący się nie są złośliwi i nie bawią ich sytuacje, kiedy śmiech odbywa się czyimś kosztem, kiedy ktoś czuje się zraniony. Nie lubią humoru połączonego z poczuciem wyższości, a także z obrażaniem autorytetów. Ich humor jest filozoficzny i nieagresywny.

14. ORYGINALNOŚC I TWÓRCZOŚĆ W MYŚLENIU I DZIAŁANIU - oryginalność, pomysłowość, świeżość spojrzenia, spontaniczność w różnych dziedzinach życia przynosi więcej satysfakcji, zadowolenia oraz spełnienie. Ludzie samorealizujący się są mnie zahamowani, dzięki czemu są bardziej twórczy.

Dzięki znajomości tych cech, możemy wyznaczyć kierunek pracy nad sobą (wzór do realizacji nas samych). Jako nauczyciele musimy się samorealizować, aby móc sprzyjać samorealizacji innych ludzi (organizowanie sytuacji wychowawczych, w których wychowankowie będą mogli wkraczać na drogę samorealizacji).

10. Jaka jest rola i znaczenie wartości w procesie wychowania?

Wartości są bardzo ważne w wychowaniu (najwyższą wartością jest tutaj dobro człowieka). Powinniśmy poznawać, co jest dobre dla innych, aby móc w procesie wychowania, kierować się ich dobrem. Poza tym, podczas ustalania wobec innych pewnych norm, kierujemy się także wartościami, które za nimi stoją, gdyż normy służą właśnie ochronie wartości.

11. Przedstaw znane Ci klasyfikacje wartości. Jakie znaczenie ma takie „porządkujące” podejście do wartości?

Klasyfikacja wartości wg H. Schelera:

1. HEDONISTYCZNE (przyjemność, wygoda) - chcemy tego, co wygodne, przyjemne, jednak człowiek nie powinien zatrzymywać się na tym poziomie aksjologicznym, mimo, że nie ma nic złego w przyjemnościach;

2. WITALNE (zdrowie, życie, siła) - biologiczne instynkty (człowiek w naturalny sposób chce żyć);

3. DUCHOWE (poznawcze, moralne, estetyczne);

4. RELIGIJNE (świętość) - są to też wartości po ludzku święte (np. godność, itp.).

Dzięki takiemu „porządkującemu” podejściu do wartości, wiemy, ku jakim wartościom należy zmierzać, jakie wartości należy przedkładać nad inne, aby np. nie zatrzymywać się na zbyt niskim poziomie aksjologicznym oraz gdy mamy pewną alternatywę, móc postępować zgodnie z wartościami wyższych rzędów.

12. Przedstaw sposoby wychowania do wartości.

1. STRATEGIA ŚWIADECTWA - nie mówimy o tym, co jest wartością, lecz przez nasze działania dajemy innym znać, co do tego, za jakimi wartościami się opowiadamy, pokazując jednocześnie innym, że należy według takich wartości żyć. Czasami ludzie mówią piękne rzeczy na temat wartości, a później postępują zupełnie inaczej (niespójność słów i czynów). Daje to przykład innym, że to, co mówimy jest nieprawdą i że to, o czym mówimy to tak naprawdę nie są wartości, których należy przestrzegać (zabijanie wartości). Nie jesteśmy tylko drogowskazami, które pokazują drogę, ale sami powinniśmy tą drogą kroczyć, dając innym przykład nie poprzez to, co mówimy, ale poprzez to kim jesteśmy.

2. STRATEGIA DYSONANSU - wywoływanie przykrej niespójności między tym, co człowiek sądził lub przeżywał, a aktualną sytuacją. Pokazanie, że z jednej strony człowiek opowiada się za pewnymi wartościami, ale jego zachowanie jest niespójne z tym, co mówi o swoich wartościach. Następuje wtedy dysonans poznawczy w konsekwencji czego, albo zmieniamy swoje zachowania, albo poglądy (redukcja dysonansu) - należy zachęcać do tego, aby zmianie ulegały jednak nasze czyny, a nie poglądy.

3. STRATEGIA STYMULACJI - pokazywanie sposobów realizowania wartości w otoczeniu (szukanie sposobów realizowania wartości, ich chronienia, dbania o nie).

14. Co rozumiesz o pojęciem: norma? Jakie znasz rodzaje norm? Jakie jest znaczenie norm w wychowaniu?

NORMA - wypowiedzi dotyczące tego, co powinno być, wyrażają wskazanie co do określonego sposobu postępowania w określonej sytuacji (mówią, co komu wolno, co jest zakazane, kto co ma robić).

Rodzaje norm:

1. RELIGIJNE - dotyczą tylko osób danego wyznania. Często normy te, określające stosunki między ludźmi, traktowane są jako normy moralne;

2. MORALNE - mają charakter absolutny (bezwzględny nakaz lub zakaz określonego zachowania);

3. OBYCZAJOWE - reguły postępowania ludzi, które ukształtowały się w ich świadomości pod wpływem nawyku. Określają co wypada, a czego nie wypada robić;

4. PRAWNE - zasady zachowania się oparte na przepisach. Ich nieprzestrzeganie jest sankcjonowane przez instytucje państwowe.

Normy m.in. w wychowaniu moją służyć spowodowaniu stanu rzeczy, który jest uznawany za pożądany ze względu na przyjęte wartości. Dlatego wychowując dzieci, ustala się wobec nich pewne normy, aby mogły one służyć ochronie pewnych wartości (małe dzieci uczy się np. słów: proszę, dziękuję, przepraszam w celu ochrony szacunku dla drugiego człowieka). W związku z tym, ustalając pewne normy, należy się najpierw zastanowić, jakim wartościom one służą. Ustalanie norm, za którymi nie stoją żądne wartości, ograniczają tylko drugiego człowieka.

17. Wyjaśnij, czym jest sytuacja wychowawcza i jakie jest jej miejsce w procesie wychowania.

SYTUACJA WYCHOWAWCZA - układ ludzi, rzeczy, zadań związanych jednością miejsca i czasu. Sytuacja wychowawcza jest organizowana w celu nabycia przez wychowanków określonych doświadczeń.

Miejsce sytuacji wychowawczej w procesie wychowania znajduje się zaraz po dokonaniu odpowiedniej analizy celów wychowania. Sytuacja wychowawcza ma na celu zachęcić, sprowokować do zmian osobę, z którą pracujemy (my nie zmieniamy człowieka, my tylko organizujemy sytuacje, które dostarczają mu doświadczeń - kolejny etap procesu wychowania).

18. Wyjaśnij, czym jest doświadczenie i jakie jest jego miejsce w procesie wychowania.

DOŚWIADCZENIE - informacja jaką człowiek wynosi z własnego działania i przeżyć - ma potencjalną moc wpływania na dalsze zachowania człowieka.

Doświadczenie jest konsekwencją zainicjowanej przez wychowawcę sytuacji wychowawczej. Doświadczenie ma wpłynąć na przyszłe działania osoby, z którą pracujemy.

Dla kształtowania doświadczenia potrzebne jest:

(1) działanie - aktywność i przeżycie sprawstwa;

(2) emocje - coś co przeżyjemy, ważna jest siła emocji (zarówno pozytywnych jak i negatywnych);

(3) refleksja - kierowanie refleksją to rola wychowawcy.

19. Omów znaczenie celów w wychowaniu. Przedstaw źródła wyprowadzania celów wychowania.

Cele w wychowaniu dają idealne wyobrażenie skutku oddziaływań pedagogicznych, do których dąży wychowawca, a w związku z tym umożliwiają wychowawcy dobór odpowiednich metod, środków, narzędzi i treści w procesie wychowania. Także dzięki wizji celu, do którego dąży wychowawca, jest on w stanie oszacować, czy zastosowane przez niego działania pedagogiczne dały odpowiedni skutek, czy to, co zrobił było odpowiednio przemyślane i przeprowadzone.

Źródła wyprowadzania celów wychowania:

1. CZYNNIKI SOCJOKULTUROWE - np. normy społeczne czy grupowe, ustrój państwa, aktualne trendy;

2. CZYNNIKI EKONOMICZNE - w zależności od typu ustroju gospodarczego w społeczeństwie cele mogą dotyczyć orientacji na gospodarkę sukcesu, przymus konsumpcji, znaczenie własności i osiągnięć, myślenie konkurencyjne czy walki o pozycję społeczną;

3. CZYNNIKI INDYWIDUALNE - związane z sytuacją rodzinną, jej strukturą i wielkością;

4. CECHY OSOBOWE WYCHOWAWCY (czynnik najsilniej determinujący dobór celów wychowania) -oczekiwania wychowawcy, jego pragnienia, ideały, potrzeby, uczucia, nastawie, doświadczenie z własnego procesu wychowawczego, wzory osobowe, religia, osobiste przeżycia, itp.

20. Przedstaw procedurę uszczegóławiania celów wychowania.

IDEAŁ WYCHOWANIA - najwyższy i nadrzędny cel wychowania, który nadaje innym celom kierunek i charakter (zmienny - historyczność i nieosiągalny)

↓

NACZELNE CELE WYCHOWANIA (odpowiedzialność, patriotyzm, samodzielność) - idealne wyobrażenie skutku oddziaływań pedagogicznych, do którego dąży wychowawca poprzez świadome i zaplanowane wychowanie (ukierunkowują i porządkują działania; wyznaczają priorytety; wpływają na dobór metod, środków, narzędzi i treści)

↓

CELE KIERUNKOWE - uwzględnienie kryterium rozwojowego

↓

CELE ETAPOWE - uwzględnienie kryterium praktyczno-wychowawczego

↓

CELE OPERACYJNE - określają doświadczenia, jakie powinien nabyć wychowanek (pożądane formy aktywności)

21. Co rozumiesz przez stwierdzenie, że wychowanie jest działalnością komunikacyjną, a nie - technologiczną?

Nauczyciel, mimo iż poddany jest presji celów w sensie technicznym i mimo, iż wyposaża się go w wiedzę o środkach rozumianych w sposób techniczny, to jednak jego praca nie jest działalnością techniczną, lecz komunikacyjną. Działanie komunikacyjne bowiem różni się od technicznego m.in. tym, że we wzajemnym porozumiewaniu się oddziałujemy na siebie jako osoby, i tym, że to, co sprawiamy, uczestnicząc w działaniu komunikacyjnym, nie da się ani w pełni przewidzieć, ani zaplanować. Poza tym nauczyciel wywiera wpływ na ucznia każdym swoim gestem, słowem, każdym zachowaniem, przez to, kim jest jako osoba, przez to, jak rozumie świat innych ludzi i siebie samego, jak odnosi się do uczniów, do własnej osoby i do przekazywanej wiedzy. Gdyby działanie edukacyjne było działaniem technicznym, nauczyciel mógłby wywierać tylko taki wpływ jaki celowo planuje. Ponieważ jednak jest działaniem komunikacyjnym, dopuszcza do głosu i te wpływy, których nauczyciel w ogóle nie widzi, a tym samym nie podejrzewa o wychowawcze działanie.

22. Co to jest dialog wychowawczy? Jakie kompetencje niezbędne są wychowawcy, aby mógł podejmować z wychowankami dialog?

DIALOG WYCHOWAWCZY nie jest tylko samym porozumiewaniem się wychowawcy z wychowankiem. Jest to dzielenie się światem, wiedzą dotyczącą sensu życia, bytowania w świecie, wszystkim, co jest istotne w życiu człowieka, tym, co w człowieku głębokie i osobiste, dotyczy poglądów oraz własnych doświadczeń i przeżyć.

Kompetencje potrzebne wychowawcy podczas podejmowania z wychowankiem dialogu:

1. AKCEPTACJA WYCHOWANKA - należy oddzielać człowieka od zachowania, gdyż człowiek bez względu na to, czym postępuje dobrze, czy źle, jest wartością.

2. EMPATYCZNE ROZUMIENIE - rozumienie, współodczuwanie stanu uczuciowego innych ludzi, a także umiejętność jego uzewnętrzniania, w celu dania znać drugiej osobie, że ją rozumiemy i że się z nią utożsamiamy

3. POSTAWA NIEDYREKTYWNA - zdawanie sobie sprawy z faktu, że: „moje zdanie jest jednym z wielu”.

4. ZDOLNOŚC DO KRYTYKI - poszukiwanie we własnych poglądach ukrytych przesłanek tych poglądów (mamy poglądy, ale nie wiemy, z czego one wynikają?, jakimi przesłankami się kierujemy?).

24. Omów przyczyny, z których mogą wypływać zakłócające zachowania uczniów/wychowanków?

Przyczyny zakłócających zachowań uczniów/wychowanków:

- nieznajomość zasad, lub brak ich akceptacji;

- nie ponoszenie konsekwencji z nieprzestrzegania i łamania zasad;

- nieciekawe zajęcia → znudzenie;

- brak zrozumienia ze strony wychowawcy, nie uwzględnianie potrzeb uczniów, przecenianie ich możliwości, niedocenianie → negatywne nastawienie do zajęć, brak motywacji i chęci w nich uczestniczenia.

25. Jakimi drogami nauczyciele/wychowawcy mogą utrwalać niepożądane zachowania uczniów/wychowanków?

Drogi utrwalania przez nauczyciela/wychowawcę niepożądanych zachowań uczniów/wychowanków:

- reagowanie na prowokacje ze strony uczniów;

- agresywne zachowanie (np. rzucanie kredą);

- wychodzenie do uczniów z pozycji władzy;

- ośmieszanie uczniów na forum klasy, wystawianie no pośmiewisko przed całą klasą (często takie zachowania są nagrodą dla ucznia i „nakręcają” go do dalszych negatywnych zachowań.

26. Przedstaw zasady kreowania łądu w grupie wychowawczej.

Przede wszystkim, aby nasze działania dążące do kreowania ładu w grupie wychowawczej były skuteczne, powinny odnosić się do przyczyn, a nie do objawów:

- wspólne ustalenie podstawowych zasad;

- wyciąganie konsekwencji z nie przestrzegania, czy łamania zasad;

- atrakcyjne zajęcia - sensowne, angażujące wychowanków;

- okazywanie uczniom życzliwości;

- uwzględnianie potrzeb i możliwości uczniów;

- docenianie pozytywnego zachowania uczniów.

27. Co to jest błąd w wychowaniu? Jakie są kryteria klasyfikacji błędów wychowawczych?

BŁĄD WYCHOWAWCZY - takie działanie wychowawcze, które prowadzi do tego, że wychowankowie nabywają negatywnych doświadczeń (doświadczenie sprzeczne z założonym celem), albo do zerwania relacji wychowawczej.

Klasyfikacja błędów wychowawczych wg A. Guryckiej:

1. EKSTREMALNA EMOCJONALNA AKCEPTACJA DZIECKA - żar (idealizacja, zastępowanie, uleganie) ↔ EKSTREMALNE, EMOCJONALNE ODRZUCENIE DZIECKA - lód (rygoryzm, agresja, obojętność);

2. NADMIERNA KONCENTRACJA NA KONCENTRACJA NA DZIECKU (rygoryzm, zastępowanie) ↔ NADMIERNA KONCENTRACJA NA SOBIE (hamowanie aktywności, eksponowanie siebie);

3. NADMIERNA KONCENTRACJA NA ZADANIU DZIECKA (rygoryzm, zastępowanie) ↔ NIE DOCENIANIE DZIECKA (hamowanie aktywności, eksponowanie siebie, uleganie).

28. Wymień rodzaje błędów wychowawczych. Do każdego rodzaju podaj przykład.

1. IDEALIZACJA - niedostrzeganie negatywnych zachowań dziecka, w związku z tym nawet działalność wychowawcza nie jest tutaj potrzebna;

2. ZASTĘPOWANIE - wyręczanie dziecka ze wszystkiego, robienie wszystkiego za dziecko, co w konsekwencji prowadzi do braku aktywności dziecka, a tym samym do nie nabywania przez nie doświadczenia (dziecko staje się bezradne);

3. ULEGANIE - uleganie wszystkim żądaniom dziecka, co kształtuje w nim postawę roszczeniową, gdyż dziecko wie, że i tak dostanie to, co chce i wszystko mu się należy, niezależnie od jego wysiłku i pracy;

4. RYGORYZM - ciągłe zakazywanie, nakazywanie, wymaganie, stawianie wysoko poprzeczki, nieumiejętnośc odstąpienia od zasad;

5. AGRESJA - zarówno fizyczna, jak i psychologiczna (krytykowanie, upokarzanie, obrażanie, a także krzyk);

6. OBOJĘTNOŚĆ - niezapełnienie dziecku wystarczającej ilości uwagi, co burzy w nim jego poczucie wartości (jeśli nie jestem godny uwagi, to widocznie nie jestem wystarczająco wartościowy);

7. HAMOWANIE AKTYWNOŚCI - uniemożliwianie dziecku podejmowania aktywności, co prowadzi do tego że dziecko nie nabywa doświadczenia (hamowanie rozwoju dziecka). Często takie działanie wychowawcy jest spowodowane jego lękiem o dziecko, lub dla własnej wygody, aby mieć problem z głowy;

8. EKSPONOWANIE SIEBIE - wyręczanie dziecka z wszelkich działań, co jest spowodowane przekonaniem, że dziecko i tak zrobi wszystko źle, a ja to zrobię dużo lepiej;

9. NIEKONSEKWENCJA - mówimy o niej wówczas, gdy naprzemiennie w działaniach wychowawcy pojawiają się różne błędy.

29. W jaki sposób wychowawcy mogą „tworzyć” „trudnych” wychowanków?

Trudne dzieci biorą się stąd, że tak właśnie widzą ich dorośli. Sami „produkujemy” trudne dzieci. W relacjach dorosły-dziecko, to na dorosłym ciąży zawsze większa odpowiedzialność. Dorosły musi być przygotowany do roli wychowawcy, nie powinien zrzucać na dziecko wszystkich trudności wychowawczych (bo dziecko jest trudne, bo takie jest z natury i nic nie można z tym zrobić), gdyż to właśnie my mamy trudności z wchodzeniem w relacje z wychowankiem.

Często w naszym rozumieniu trudne dziecko to dziecko nieuległe, niepodporządkowanie, dlatego dorośli często podchodzą do dziecka z pozycji siły. Jednak nieustanne mocowanie się, siłowanie do niczego nie prowadzi, tylko utwierdza nas w przekonaniu, że mamy do czynienia z trudnym dzieckiem. Także jeśli przypisujemy dziecku taką rolę trudnego dziecka, to dziecko to zaczyna tę rolę odgrywać (jeśli chcesz mnie takim widzieć, to takim będziesz mnie mieć).

10

---