Praca z dzieckiem głuchym na pierwszym etapie edukacyjnym, najczęściej opiera się na metodzie ośrodków pracy.

Przebieg zajęć:

I. Zajęcia wstępne

II. Zajęcia przygotowujące do nauki mowy

III. Zajęcia właściwe - poznawcze

IV. Zajęcia ekspresyjne

5. Zajęcia końcowe

I. Zajęcia wstępne

1. Sprawdzenie obecności.

Posiadanie imienia i nazwiska jest bardzo ważne w rozwoju społecznym. Niektóre dzieci głuche uczą się reagować na swoje imię czy nazwisko dopiero, gdy są objęte opieką specjalistów.

Przebieg:

- początkowo nie używamy formy zdrobniałej imienia dziecka,

- zwracamy się do dziecka w jednej, określonej formie,

- używana forma imienia dziecka powinna, akustycznie różnić się od innych nazw osób z jego najbliższego otoczenia.

- forma imienia powinna być łatwa do artykułowania i do rozpoznania na drodze wzrokowej i słuchowej

Sprawdzenie obecności powinno być atrakcyjne dla ucznia(odejście od tradycyjnej formy). Dzieci głuche wykazują wysoki poziom pamięci wzrokowej, a niższy poziom w zakresie pamięci słowno-logicznej.

2. Praca z kalendarzem. (kształtowanie pojęć czasowych: dziś, wczoraj, jutro, dzień, miesiąc, rok)

Do ćwiczeń używa się kalendarza, etykietki z pytaniami i odpowiedziami oraz planszy z aktualnymi wydarzeniami klasowymi itp.

Systematyczne prowadzenie obserwacji w zeszycie ucznia i na planszy przyczynia się do wytworzenia u głuchych pojęcia czasu oraz stosunków przestrzennych.

Wykonuje się wspólne notowanie lub oznaczanie za pomocą ilustracji, rysunku aktualnych wydarzeń klasowych na planszy. (urodziny uczniów, odwiedziny rodziców, chorobę ucznia lub nauczyciela, apel.)

3. Obserwacja i opis pogody.

Ćwiczenia służą zapoznaniu uczniów z otaczającym środowiskiem społeczno-przyrodniczymi, kształtowaniu określonego słownictwa, wyzwalaniu odpowiednich przeżyć emocjonalnych. Uczniowie głusi powinni umieć opisać pogodę oraz wymienić cechy charakterystyczne dla danej pory roku.

Nauka na podstawie kalendarza pogody i systematycznej obserwacji.

Materiał językowy powinien być wprowadzany przede wszystkim w naturalnych sytuacjach- zjawiska przyrodnicze wciąż się zmieniają.

Każde dziecko prowadzi swój kalendarz i dodatkowo zaznacza na planszy swoje obserwacje, wykorzystując rysunek, ilustracje albo etykietki ze zdaniami- pozwala uczniom głuchym na pierwsze próby formułowania prostych wypowiedzi i jednocześnie rozwija ich myślenie przyczynowo-skutkowe.

4. Przypomnienie o obowiązkach dyżurnego.

Celem jest wypracowanie praktycznych nawyków, kształtowania samodzielności, odpowiedzialności oraz współżycia w grupie klasowej. Uczeń głuchy musi być wdrażany do samodzielnej nauki i do pełnienia określonych obowiązków. 

Jako dyżurny, uczeń wie i rozumie na czym polega jego praca. Dzięki wyznaczonym i realizowanym obowiązkom przez samodzielne działanie zdobywa nowe zwroty językowe, przyzwyczaja się do mówienia pełnymi zdaniami np. Ja podlewam kwiaty wodą. Ja ścieram tablicę gąbką. Ja zamiatam podłogę szczotką.

2. Zajęcia przygotowujące do nauki mowy

Głuchota determinuje trudności w opanowaniu języka mówionego. Dziecko głuche uczy się języka przez resztki słuchu i wzrokowy odbiór informacji słownych. W skład języka wchodzą trzy struktury:

- fonologiczna

- syntaktyczna

semantyczna

Pierwsza struktura stanowi najtrudniejszą barierę dla dziecka głuchego. Mowa czynna powinna być poprawna pod względem artykulacyjnym i zrozumiała dla otoczenia. Rehabilitacja z dzieckiem głuchym, przygotowuje do nauki mowy i uwzględnia na tym etapie następujące ćwiczenia: oddechowe, usprawniające narządy artykulacyjne, fonacyjne i słuchowe.

1. Ćwiczenia oddechowe

Na artykulację, budowanie określonych dźwięków oraz wypowiedzi wpływa współpraca 3 układów: oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego.

Praca układu oddechowego polega na skróceniu podczas mówienia czasu wdechu i przedłużeniu fazy wydechowej.

Ćwiczenia oddechowe przygotowują do umiejętności poprawnego wytwarzania fonicznej substancji mowy i artykulacji mowy dźwiękowej.

Cele:

- kształcenie umiejętności właściwego oddychania podczas mówienia

- nauka głębokiego wdechu i długiego wydechu,

kształcenie umiejętność gospodarowania swoim wydechem

- wypracowanie oddechu pełnego

Zalecenia metodyczne

Ćwiczenia należy wykonywać:

- w przewietrzonym pokoju, przy otwartym oknie lub na świeżym powietrzu.

- w różnych pozycjach ciała; siedzącej, stojącej, leżącej.

- niedłużej niż 5 minut w formie zabawy

• po wcześniejszej demonstracji pedagoga, razem z dzieckiem i dziecko wykonuje samodzielnie.

2. Ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne

Aparat artykulacyjny tworzą narządy ruchome (język, wargi, szczęka dolna i podniebienie miękkie) i nieruchome (zęby, dziąsła, podniebienie twarde i tylna ściana jamy gardła)

Sprawność tych narządów umożliwia poprawne wymawianie poszczególnych głosek. Ćwiczenia obejmujące usprawnianie ruchomych narządów mowy.

Język

Najruchliwszy narząd mowy, wykonujący skomplikowane, ale precyzyjne ruchy. Dzieli się na część przednią, środkową i tylną. Ponad to wyróżnia się: czubek, trzon i obsadę.

Ze względu na pozycję języka wyróżnia się:

ruchy w kierunku poziomym samogłoski przedniojęzykowe i tylnojęzykowe.

Pionowy- powstają samogłoski niskie, średnie, lub wysokie

ruch środkowej części języka spółgłoski dzieli się na twarde, miękkie i zmiękczone

miejsce artykulacji: spółgłoski przedniojęzykowo-zębowe, przedniojęzykowo-dziąsłowe, środkowojęzykowe i tylnojęzykowe

Przykłady ćwiczeń:

„Jemy lody", „Nadmuchujemy balony", „Jest mróz" itp.

Wargi

Ruchliwy narząd, nadający kształt fali głosowej. W postaci biernej, mowa jest „bezbarwna", „płaska". W innym przypadku, gdy wargi są płaskie przy przednim położeniu języka, powstają samogłoski: e, f, i, y. Natomiast, gdy wargi są zaokrąglone przy tylnym ułożeniu języka są realizowane samogłoski: o, u. Wargi są ważne przy artykulacji niektórych spółgłosek (wyróżniamy ze względu na miejsce artykulacji, np. dwu-wargowe, wargowo-zębowe; ze względu na stopień zbliżenia narządów artykulacyjnych, np. zwarto-szczelinowe, szczelinowe, zwarto-wybuchowe.

Przykłady ćwiczeń:

„Bawimy się piłką" „Robimy karpia", „Bawimy się w konia” itp.

Podniebienie miękkie

Podczas oddychania nie bierze udziału, dopiero przy artykulacji większości głosek napina się i zamyka dostęp do jamy nosowej (głoski ustne i nosowe). Nieprawidłowości w budowie (rozszczep podniebienia, gotyckie podniebienie) mogą powodować u dzieci głuchych dodatkowe utrudnienie.

Przykłady ćwiczeń: picie przez słomkę, zlizywanie miodu, gaworzenie.

Szczęka dolna

Ostatni ruchomy narząd mowy, któremu zawdzięczamy barwę dźwięku. Zaburzenia w artykulacji głosek dentalizowanych u dzieci głuchych mogą mieć charakter deformacji, substytucji, elizji.

Przykłady ćwiczeń: ssanie lizaka, rzucamy piłką, zabawa szufladą.

3. Ćwiczenia fonacyjne

Układ fonacyjny powstaje w wyniku kontrolowanego przechodzenia powietrza przez krtań. Konsekwencją głuchoty są również zaburzenia fonacji, które mogą się ujawniać w kilku postaciach:

Za Tułozieckimi:

- głos falsetowy

- głos twardy, bezbarwny

- głos nosowy

- głos obniżony podczas mutacji, ochrypły, nierówny

Za Zborucką:

- Zbyt duża lub zbyt mała siła głosu

- głos zbyt niski lub piskliwy

- głos wrzaskliwy, ochrypły, gardłowy

- zmiany natężenia głosu

Za Krzton i Kornaś:

- monotonna wymowa

- tendencje do skandowania

• przyspieszone tempo mowy

Cel ćwiczeń fonacyjnych:

wywołanie głosu

ustawienia i utrwalenie głosu

rozwinięcie jak najlepszego głosu

wprowadzenie w drgania wiązadeł głosowych

uczenie poprawnego natężenia głosu w czasie mówienia

Przebieg ćwiczeń fonacyjnych:

Artykulacja samogłosek, spółgłosek w nagłosie, śródgłosie i wygłosie. Dziecko najpierw odczytuje z ust nauczyciela głoskę, powtarza ją i zapoznaje z jej obrazem graficznym na etykietce.

Metody wywoływania głosek (M.Miękus)

Metoda wzrokowa - porównywanie przez dziecko niesłyszące układu narządów artykulacyjnych z tym, który prezentuje surdopedagog przed lustrem, dziecko go odtwarza

Metoda słuchowa - rozróżnianie dźwięków a potem ich artykułowanie

Metoda mechaniczna - prawidłowe ułożenia narządów artykulacyjnych

Metoda uwrażliwiania miejsc artykulacyjnych

Metoda czuciowa - wrażenia dotykowe i czuciowe podczas wywoływania mówienia

Metoda fonacyjna

Zasady obowiązujące podczas ćwiczeń:

zasada zgodności z rozwojem dziecka

z. indywidualizacji

z. systematyczności

z. stopniowania trudności

z. utrwalania

z. aktywnego i świadomego udziału rodziców, opiekunów

z. wizualizaci

Ćwiczenia słuchowe

Zaburzenia rozwoju mowy spontanicznej:

brak spółgłosek w wygłosie

brak wygłosowych sylab

niepełne opanowanie fleksji

niezdolność wyrażania stosunków między wyrazami w zdaniu

agramatyzmy

niewyraźna i bełkotliwa mowa

Przykłady ćwiczeń:

lala płacze cicho lub głośno

auto trąbi krótko lub długo

samolot leci wysoko lub nisko

miś śpi krótko lub długo

3. Zajęcia właściwe

Na etapie zajęć właściwych nauczyciel wprowadza nowy materiał pojęciowy oraz językowy, kształtuje podstawowe umiejętności, tj. czytanie, pisanie, rozumowanie, korzystanie ze źródeł informacji oraz wykorzystywanie wiedzy w praktyce.

Dzieci głuche ponadto muszą opanować dodatkowe umiejętności będące podstawą mówienia - m.in. odczytywanie mowy z ust.

Dziecko z wadą słuchu może napotkać wiele utrudnień w trakcie opanowywania odczytywania mowy z ust (U. Eckert).

Do utrudnień tych należą:

niemożność widzenia wszystkich szczegółów, pojawiających się podczas artykulacji; występują tu dodatkowe ruchy i mimika,

trudności rozróżnienia optycznego ze względu na zbliżoną lokalizację poszczególnych części aparatu fonacyjnego,

ok. 65% spółgłosek jest o charakterze dwuznacznym,

zmienność układu ust i różne tempo mówienia wpływają na to, że mówienie jest zmienne, niestabilne.

Im wcześniej i częściej dzieci niesłyszące będą motywowane do odbioru wzrokowego obrazu mowy artykułowanej, tym lepsze uzyskają wyniki.

Zasady obowiązujące przy nauczaniu odczytywania mowy z ust dzieci głuchych

Mówimy w sposób naturalny, bez przesadnej artykulacji.

Nie szepczemy, ani nie krzyczymy.

Obowiązuje zasada stopniowania trudności - zaczynamy od słów złożonych z głosek optycznych i przechodzimy stopniowo do słów złożonych z trudniejszych głosek.

Uczeń powinien dobrze widzieć usta osoby mówiącej - odległość między dzieckiem, a osobą mówiącą powinna wynosić od 0,5 do 1,5m.

Usta osoby mówiącej dobrze oświetlone.

Nauczanie odczytywania mowy z ust należy łączyć z wykorzystaniem resztek słuchowych.

Najpierw powoli wymawiamy zdanie, kolejno powtarzamy je w naturalnym tempie - w razie konieczności wspieramy się napisem na etykiecie.

Pokazujemy dziecku to, o czym mówimy.

Podczas mówienia usta osoby mówiącej powinny znajdować się na wysokości wzroku dziecka.

Przyzwyczajamy dziecko głuche do odczytywania mowy z ust nauczyciela, później kolegów oraz innych osób z najbliższego otoczenia.

Unikamy sztucznej, nic nieznaczącej gestykulacji.

Umiejętność odczytywania mowy z ust początkowo będzie naśladowaniem mowy nauczyciela, z czasem nastąpi rozumienie, które ułatwi opanowanie techniki mówienia.

Sposoby nauczania mowy (I. Stawowy-Wojnarowska)

ANALITYCZNO - SYNTETYCZNY - zakłada, że rozumienie zdań determinuje rozumienie wyrazów. W związku z czym surdopedagog winien pracować nad całymi wyrazami i zdaniami - ale nauczanie mowy polega na wyjaśnianiu znaczenia najpierw poszczególnych wyrazów, a po nich można wrócić do zdania.

SYNTETYCZNO - ANALITYCZNY - zakłada, że rozpoczynamy nauczanie mowy od rozumienia zdania przez skojarzenie z odpowiednią sytuacją. Strategia ta jest poprawną, gdyż dziecko głuche uczy się rozumieć znaczenie wyrazu w zależności od kontekstu i nieświadomie nabywa umiejętność formułowania poprawnej wypowiedzi pod względem gramatycznym.

stopień ubytku słuchu,

czas uszkodzenia słuchu,

dodatkowe dysfunkcje rozwojowe,

poziom rozwoju mowy,

zaburzenia artykulacyjne,

poziom inteligencji,

poziom funkcji percepcyjno - motorycznych, lateralizacji, orientacji w przestrzeni,

zainteresowania,

doświadczenia dziecka,

środowisko rodzinne.

1. Wprowadzenie do tematu

Przybliżając uczniom głuchym nieznane treści, należy pamiętać, by poznawali je w sytuacjach naturalnych oraz przez bezpośrednią obserwację. Jeśli jest to niemożliwe należy wykorzystać odpowiednie środki dydaktyczne: film, konkrety, okazy, ilustracje.

Istotne, by nie wprowadzać nadmiernej ilości szczegółów dotyczących danego pojęcia i związanych z nim wyrazów (u dzieci głuchych dominuje percepcja wzrokowa i analityczny charakter pamięci).

3 RODZAJE DOBORU MATERIAŁU JĘZYKOWEGO

GRAMATYCZNY - decyduje o nim sztywna kolejność pojawiania się w rozwoju mowy form językowych, która powoduje zahamowanie mowy spontanicznej,

NATURALNY - wynika z naturalnych potrzeb dziecka głuchego,

NATURALNO - GRAMATYCZNY - polega na ramowych ustaleniach kolejności pojawiania się struktur językowych oraz jednoczesnym stopniowym wprowadzaniu form językowych w sytuacjach naturalnych.

Początkowo bazujemy na pojęciach niezbędnych do omówienia nowego tematu, kształtują one dodatkowo emocje.

Istotne jest wywoływanie u dzieci głuchych aktywności twórczej, wdrażanie do samokształcenia, pogłębiania wiadomości przekazywanych przez nauczyciela.

Pamiętamy, by dziecko poznawało rzeczywistość polisensorycznie - wszelkimi dostępnymi zmysłami. Kształtując pojecie, np. gruszki dziecko powinno poznać wszystkie cechy owocu - kształt, ciężar, barwę, zapach.

Poznając nowe pojęcie powinno widzieć równocześnie desygnat i usta nauczyciela, by nastąpiło bezpośrednie skojarzenie widocznych ruchów narządów artykulacyjnych z tym desygnatem. Zdaniem I. Stawowy - Wojnarowskiej wprowadzanie nowego materiału językowego polega na „wytworzeniu związków między elementami rzeczywistości a widocznymi ruchami narządów artykulacyjnych”.

Wprowadzenie do tematu - może odbyć się poprzez:

zorganizowanie wycieczki dydaktycznej,

nawiązanie do wycieczki dydaktycznej,

omówienie materiałów z wycieczki, zebranych wspólnie przez uczniów i nauczyciela,

pokaz konkretów,

pokaz okazów, modeli, ilustracji, eksponatów,

oglądanie filmu, przedstawienia,

opracowanie tekstu - czytanki, wiersza.

Jedną z najbardziej efektywnych form realizacji treści programowych jest wycieczka dydaktyczna - lekcja w terenie, jej głównym celem jest obserwacja, która umożliwia zdobycie nowych wiadomości, umiejętności, kształtuje właściwą postawę ucznia wobec zdobywanej wiedzy.

Wycieczka dydaktyczna realizuje cele rehabilitacyjne i kształcące, jeśli obejmuje niżej wymienione działania:

przygotowanie organizacyjno-techniczne (bezpieczeństwo, środki lokomocji, wyżywienie, miejsce wycieczki);

przygotowanie merytoryczne (określenie i podanie celu uczniom);

przeprowadzenie wycieczki (przejście od obserwacji dowolnej poznawanego miejsca do obserwacji kierowanej, czyli zwrócenie uwagi dzieci na cechy kształtowanego pojęcia);

zebranie materiału opracowanego na wycieczce, usystematyzowanie go w odpowiednie struktury tematyczne;

wykorzystanie wiadomości i umiejętności zdobytych na wycieczce (omówienie wycieczki).

Nowy materiał językowy może być wprowadzany przez ćwiczenia identyfikacyjne - czyli równoczesne łączenie nazwy z konkretnym pojęciem. Ćwiczenia te mogą być przeprowadzone w różny sposób, np. poprzez:

dobieranie obrazka do konkretu,

dobieranie etykiety (właściwej nazwy) do konkretu,

dobieranie etykiety do obrazka danego przedmiotu,

dobieranie obrazka do jego nazwy wypowiadanej przez nauczyciela/ kolegę,

dobieranie etykiety do wypowiadanej nazwy,

loteryjki obrazkowo - wyrazowe.

Opracowanie nowego materiału językowego może być realizowane także na podstawie oglądanego filmu/ przedstawienia teatralnego . Formy te mają walor kształcący, a także rehabilitacyjny - uczniowie mają możliwość oderwania się od codzienności, rutyny działań w klasie, w domu, wyzwalają wiele pozytywnych emocji, a także uczą się spontanicznie współpracy w grupie, rozwijają zainteresowania, postawy prospołeczne, kształtują pojęcia związane z realizowanymi treściami programowymi.

Inny sposób wprowadzenie nowego materiału językowego to opracowanie tekstu - czytanki , wiersza . Wybrany tekst musi być przemyślany, krótki, napisany zrozumiałym językiem dla niesłyszących, zawierający łatwe struktury językowe oraz związany w realizowanymi treściami programu, a także ma stanowić materiał do dalszych ćwiczeń rozwijających sprawność językową. Utrwaleniu słownictwa tematycznego służą słowniczki , gdzie niesłyszący ilustrują/ zapisują wyjaśnienia dotyczące nowych wyrazów/ zwrotów. Jeśli treść tekstu w oryginalnej wersji jest za trudna należy dokonać zabiegów redakcyjnych i dostosować do możliwości uczniów.

2. Opracowanie nowej litery

Ważne znaczenie ma aspekt graficzny umiejętności pisania, ale również ortograficzny, gramatyczny i stylistyczny.

Naukę pisania powinny poprzedzać ćwiczenia przygotowujące dziecko głuche do opanowania tej umiejętności. Początkowo są to ćwiczenia ogólnej sprawności ruchowej i rozwijające sprawność manualną (jeśli dziecko nie jest rozwinięte w zakresie koordynacji ruchowej i ruchowo - wzrokowo - słuchowej to rozpoczynamy od ćwiczeń korekcyjnych), prowadzone w formie zabawy.

PRZYKŁADY: Zabawy ruchowe (toczenie/ chwytanie przedmiotów, marsz ze zmianą kierunku); zabawy zręcznościowe (kręgle, bierki, pchełki); ćwiczenia równowagi (chodzenie po ławeczce); zabawy orientacyjne (zabawa w chowanego, szukanie źródła dźwięku); itp.

Strona manualna umiejętności pisania zdeterminowana jest skoordynowanymi ruchami ręki - ramienia, przedramienia, nadgarstka, dłoni i palców.

3 grupy ćwiczeń: rozmachowe, manualne, graficzne .

Celem ćwiczeń jest usprawnianie motoryki małej, koordynacji wzrokowo - ruchowej, kształtowanie analizy i syntezy wzrokowej, orientacji kierunkowej i eliminowanie zaburzeń emocjonalnych.

Ćwiczenia rozmachowe (rozluźnienie napięcia mięśni ramienia i przedramienia)

malowanie farbami na dużej płaszczyźnie, dużym pędzlem, poziomymi/ pionowymi ruchami z zachowanie kierunku od lewej do prawej/ od góry na dół,

obrysowywanie konturów dużych form geometrycznych,

malowanie dużych form kolistych z zachowaniem kierunku pisania owali liter,

malowanie dużych form falistych i szlaczków

Ćwiczenia manualne (usprawniające małe ruchy ręki: nadgarstka, dłoni, palców):

zamykanie i otwieranie pudełek,

odkręcanie i zamykanie butelek,

lepienie z plasteliny, modelowanie,

wycinanki - naklejanki, wydzieranki - naklejanki,

tworzenie konstrukcji z gotowych elementów.

Ćwiczenia graficzne (usprawnianie drobnych ruchów ręki, ułożonej, jak przy pisaniu):

zbieranie patyczków,

kolorowanie rysunków,

kopiowanie rysunków,

rysowanie wzorów po śladzie kropkami i kreskami,

rysowanie szlaczków literopodobnych.

Po opanowaniu pisania litery jednym ruchem, utrwaleniu jej kształtu przechodzimy do etapu doskonalenia nabytych umiejętności - pisania liter płynnie, łącznie.

Pomocne przy kształceniu pisania łącznego mogą być umiejętności dziecka, takie jak:

pisanie liter, wyrazów z sposób wiązany,

prawidłowe łączenie sąsiadujących ze sobą liter,

płynne pisanie grup liter w wyrazach.

Opanowanie umiejętności pisania zależy w głównej mierze od przemyślanej pracy dydaktycznej, czynników psychofizycznych, ogólnej sprawności motorycznej i manualnej, sprawnych narządów mowy.

---