AL.- HIDŻAZ W PRZEDEDNIU NARODZENIA ISLAMU, STRUKTURA SPOŁĘCZNA, WIERZENIA, KONTAKTY HANDLOWE I KULTURALNE)
Al.- Hidżaz- góry na wybrzeżu plw. arab, przy morzu czerwonym, przechodzą w płaskowyż Nadżel
Arub-al. Hali- pusta ćwiartka, wnętrze płw Arabskiego- same pustynie
Tihama- tereny nadbrzeżne
Islam narodził się w Mekce i Medynie(wcześniej Jasrib)
Wadi- wyschnięte koryta rzek- trakty handlowe przez pustynie
Beduini, badw, badawi- mieszkańcy pustyni, koczownicy80%, reszta w oazach- hadar
Dżahilijja- okres przed pojawieniem się islamu, okres ciemnoty niewiernych, barbarzyństwa nie wykształcili cywilizacji
Ghazawat- tradycja napadów rabunkowych, zdobywanie pożywienia i rozrywka, wyładowanie agresji
Szajch, sajjid- pan władca, starszy człowiek z autorytetem na czele plemienia
Hakam- arbiter, rozstrzygał spory między klanami
Cnoty rycerskie- honor nakazywał rozwujać: 1 gościnność 2 szczodrość 3 dzielność 4 elokwencje!!!
Haram- przestrzeń wokół sanktuarium, nie wolno w niej walczyć polować, wnosić broni, ścinać drzew
Allach - bóg stwórca, miał 3 corki- al.- Lat , Al.- Uza, Manat
Huba- bóstwo w Mekce antropomorficzne, czczone z Allachem w czasach przed Islamem.
Al.- Kaaba- sześcian, sanktuarium
Kahinowie- w sanktuariach, chronili je, wieszcz, wróżbita, duchowy przywódca plenienia, w satnach ekstatycznych przepowiadali rozwiązanie problemu, przemawiali poetycką prozą w której został spisany Koran
Tajma, Fadah, Chajbar- # oazy czysto żydowskie
Islam wykorzystał- Wierzenia arabskie, judaizm. Chrześcijaństwo, zaroastryzm
Harifowie- ani chrześcijanie ani żydzi, ale monoteiści
MAHOMET- PIERWSZA UJMA I KONSTYTUCJA MEDYNEŃSKA
Źródła apologetyczne- wysławiające Mahometa, dlatego stronnicze i nie wiemy jak naprawdę było
Ok. 570 Rok słonia- , Mekka- urodziny Mahometa., szybko umarli mu rodzice (Amina, i Abd- Allach), opiekował się nim wuj
Nazwa plenienia od eponima= przodka, lub od totemu- kurajszyci (plemię Mahometa)kurajsz= mały rekin
Muhammmad- arab, wysławiany wychwalany.
Chadidża - pierwsza żona Mahometa.
Uprawiał medytacje w Grocie Hira, przemówił do niego archanioł Gabriel (czyli Dżibril)
Islam - to dosłownie poddanie się woli Boga
muslim - to ten, który się tej woli poddaje
prawo talionu (zemsty)
Hidżra -emigracja, zmiana miejsca zwolennicy Mahometa udali się z Mekki do Medyny, na końcu on sam i abu- Bakr- był 24.09.622 rok ne -ale ze względu na kalendarz księżycowy cofnięto te datę na 16.07.622 622 AD=1 AH
Al.-kitab- ludzie księgi, chrześcijanie i żydzi
muchadżir - to ten, który wywędrował z Mahometem
ansar - to ten, który ich przyjął, pomocnicy
umma - to pierwsza gmina muzułmańska wokół Mahometa, oparta na wierze a nie na więzach krwi
Bilal - 1 muzułmanin, w domu proroka wzywa do modlitwy (razem!)-1 mueszim
konstytucja medynejska powstała w I roku Hidżry - bo Mahomet musiał ustalić stosunki mekkańsko-medynejskie, konstytucja to ich regulacja
624 (II AH, miesiąc ramadan)- bitwa pod Badr -Mahomet wygrał
Zydzi nie walczyli więc ich wygnał, I doszło do zmiany kierunku modlitwy, nie w stronę Jerozolimy, a Mekki - a liczba modlitw urosła od 3 do 5 dziennie. Zmienił się czas postu, czyli ramadan
625, 3 r hidżry - II bitwa, Mekka (3 tys osób) na Medynę, doszli do wzgórza Ułud, muzułmanie przegrali, bo ktoś krzyknął że Mahomet nie żyje
627 III bitwa decydująca, Mahomet wygrał „bitwa rowu”
628- al. Hadajbijja- pakt o nieagresji, mekkańczycy opuszczą na 3 dni miasto w 629, żeby muzułmanie mogli iść na pielgrzymkę do Kaaby, potyczki plemienne,
630- Mahomet wkracza do Mekki
632- ostatnia pielgrzymka Mahometa- „pożegnanie” ustalono rytuały pielgrzymki
8 czerwca 632 Mahomet umiera w Medynie przy boku aiszy(corka Abu- bakra) 632 (11 AH) Mahomet umarł, rozłam na szyitów(zwolennicy Alego), sunnici Abu- Bakra- początek ery kalifów, 4 prawowiernych, wybieranych
KORAN I SUNNA PROROKA
KORAN - św księga, Słowo Boga objawione przez Archanioła Dżibrila Źródło prawa, ideologii życia, doktryn religijnych, wpływ na rozwój sztuki, nauk teologicznych, prawniczych, filologicznych
Al.-Quran - po arabsku - to recytowania, czytanie, potem odnosiło się już tylko do św księgi, a na tamte czynności znaleziono nowe słowo, al.- karim- szlachetny
Al. Kitab -księga, jedna konkretna księga
Mushaf - to zgromadzony i spisany, znany przez ludzi tekst koraniczny, niedoskonały, bo pamięć ludzka zawodzi, tekst nie da się odtworzyć. Umm al. Kitab - „istota, matka księgi” - archetyp znajduje się w niebiosach
Purquana -to wybawienie, ratunek /aramejski/ , potem al.- furqan, „rozdzielenie” odzielenie prawdy od fałszu- ludowa etymologia arabskiego
Hafiz - ten, który nauczył się tekstu Koranu na pamięć
Koran jest przeznaczony do recytacji- jest 14 szkól recytacji- 3 tempa- Są 3 rodzaje recytacji: wolna (tartil), średnia (tadvil), szybka (chadr)
sahaba - najbliższe otoczenie proroka, towarzysze
abu- Bakr zainicjował spisywanie Koranu- na początku b yły 3 wersje w Damaszku , kufie, i Basrze,
ok. 650- jedna wersja Usmańska(Usman- 3 kalif prawowierny)- obowiazujaca
Treść: przepisy dotyczące
wiary - praktyk religijnych, eschatologii,etyka opowiadań o prorokach
życia codziennego - dieta, ubiór
prawa - karne, społeczne- wszystko aluzyjnie
1924 pierwszy druk Koranu, ale w meczetach stosuje się raczej ręczne
XII - pierwsze tłumaczenie na łaciński, biskup Rajmund z Toledo
Na francuski XIX w- Wojciech Kazimirski
Mirza Tarak Buczacki - na potrzeby Tatarów ale chyba polskich, bo na polski przetłumaczył.
A tłumaczenie Józefa Bielawskiego jest uznawane w kręgach arabskichlata 80
TAFSIR - objaśnianie, komentarz, dostarczanie swiadectwa
pierwszy powstał pod koniec VII w, Ibn Al. Abbas - brat stryjeczny Mahometa się tym zajmował - głównie aspekt filologiczny
Al. -Makki - pierwszy zachowany tafsir
Bardzo znany - 30 tomowy tafsir At Tabari, IX-X w, komentarz kursoryczny, wers po wersie, bada wszystkie aspekty
Teraz każde ugrupowanie ma swoje komentarze
Ajat- werset koraniczny, znaczy cud, znak boga
Tytuł sury nawiązuje albo do pierwszego słowa lub kluczowy temat, można je zmieniać bo nie SA objawione.
Koran poukładany od najkrótszej sury do najdłuższej
Mamy sury
Mekkańskie- wcześniejsze, objawione religia i eschatologia
Medyńskie- państwowe, organizacja, prawo, co i jak robić, tematy związane z życiem proroka bo uprawomocniał objawieniami swoje decyzje.
Sirat Muhammad, czyli biografia Mahometa - powstała w VIII w w Ibn Ishak, nie zachowała się, ale zachowała się w redakcji Ibn Hiszama
SUNNA-(ścieżka, droga)
zbiór postwa, wzorowanych na postawach proroka
hadisy -opowiadania o proroku
w Asz -Szafii (zm 820) zaproponował, że może by tak zebrać materiały, że regulacje prawne powinny nawiązywać do proroka. Jeźdżił po świecie, gromadził hadisy, opracowywał je
hadis ma 2 części
ismad -wparcie, podpora, łańcuch tradentów - kto co komu powiedział - wazniejszy!
Matn (grzbiet) - czyli treść
Ustaliły się 3 typy hadisów
Zdrowe - sahih - bez zastrzeżeń
Dobre - hasan - małe wątpliwości
Słabe - daif - duże wątpliwości co do łańcucha przekazicieli
sunna Al.-Buchariego, Muslima i 4 innych, czyli w sumie 6 - kanon to sa te najbardziej cenione
ale ze były niezrozumiałe - powstały komentarze
MUZUŁMAŃSKA KONCEPCJA PŁW ARABSKIEGO I MAHOMETA czy Abrahama??? W DZIEJACH MONOTEIZMU(Z TEKSTOW)
Ad i Samud- dwa staroarabskie plemiona, bogate i wpływowe, zapomniały o bogu, ten wysłał do Adytów Huda do samudów saliha, posłańców którym nie uwierzyli więc ich zgładził.
Półwysep Arabski wybrany przez boga
Munzirowie- głosiciele przestróg, wysłannicy boga, głoszą jego posłannictwo, ich obecność mówi o monoteizmie w Arabii. Mahomet kontynuator tej linii, tyle że jego posłuchali a innych nie, Mahomet= pieczęć proroków
Hanif- muzułmański monoteista, Abraham jest uważany za Hania, czysty monoteizm
Zamian- Ismail wygrzebał źródełko, gdy wygnany z Hagar na pustynię
Ismailici- arabowie potomkowie Ismaila.
Makaam Ibrahim- miejsce Abrahama.
Abraham hanifem, ismail ważniejszy bo wybrany na ofiarę prze boga, Abraham wprowadza monoteizm, Mahomet przywraca. Adam to pierwszy prorok. A+ Ismael budują Kazbę, i ustanawiają rytuały pielgrzymki.
OBOWIĄZKI MUZUŁMANINA (ARKANA)
shahada- Wyznanie wiary- nie ma boga prócz Allacha a Mahomet jest jego prorokiem
salat MODLITWA KANONICZA 5 razy dziennie, w piątek wspólna przewodzi imam. Szyici 3 modlitwy,
kierunek na Mekkę- kibla, w meczecie taki rowek z kierunkiem- mihrab.
Muezin- wzywa, Alan-modlitwa,
raka -=cykl modlitewny, modlitwa otwierająca- al.-fatiha
Allach akbar!!bog jest wielki,
turba- u szyitów- taki krążek, oddzielający od ziemi, zrobiony z ziemi z Karbali, ikr- modlitwa rytualna, modlitwa +recytacja Koranu???????
Tahara- czystość rytualna, aby przystąpić do modlitwy
Zwykłe wudu
Gushl- całkowita ablucja- po seksie, menstruacji
Zakat- jałmużna przepisowa, oblicza się jakoś procentowo, druga forma zakat-al.-fitr- wiemy już sadaqa- jałmużna dowolna
Siyam-Ramadan- post obowiązkowy
Hajj- Pielgrzymka do Mekki- raz w życiu, jest warunkowa!!!więc nie bezwzględny obowiązek
Ihram- stan sakralizacji, uświęcenia, pełne mycie, obcięcie włosów i paznokci.
Makam ibrahim- mała kapliczka
Multazam- uświęcona przestrzeń między narożnikiem a drzwiami
Kiswa ten ładny czarny wyszywany złotem jedwab na makam ibrahim.
Tawaf- 7* boso spacerek wokół, i dotykają kamienia
Safa i Maura- rytualny bieg, upamiętnienie
Wukuf- ceremoniał postoju na górze Arafat, z rękami skierowanymi do gory- i mówią Talbijję- „oto jestem przed Toba, jestem twój” Oto stoję
dogmatyka
wiara w jednego boga- tauhid- absolutny monoteizm- shirk= przypisywanie bogu wspolników- największy grzech
wiara w proroków i wysłanników Boga (ci którzy dotarli na Płw arab. - ci z ST są uznawani
wiara w święte pisma
wiara w anioły (Nakir i Munkar- sprawdzian grobowy, Izrael(israil) -anioł śmierci, Mikail(Michał)równy Gabrielowi- siły natury, Ibis- szatan
wiara w dzień Sądu ostatecznego(kijama)
al.- Araf -czyściec
Sirat- most nad przestrzenią piekielną
i życie przyszłe
modlitwa nieobowiązkowa
podczas pielgrzymki-ramadan, prośba o deszcz , za zmarłych
w różnych intencjach, przebłagalne, o siłę - indywidualne!
Modlitwa na różańcu (subha, misbaha)- 99 imion takbir- bog jest wielki, tahmit- bogu niech będą dzięki - 99 lub 33 paciorki, po 11 - bo 99 pieknych imion ma Allach, do tej pory modlą się tak sufi
Modlitwy za proroków, ale tylko jako proroka
Wahabizm- purytański ruch który chce wrocić do korzeni, fundamentaliści się na nich wzorują
Zagharit- dźwięki, kobiety bardzo szybko machają jezykiem
POWSTANIE KALIFATU, ROZPRZESTRZENIANIE SIĘ Islamu (KALIFOWIE PRAWOWIERNI,UMAJJADZI NA WSCH I W HISZP., ABBASYDZI, DECENTRALIZACJA WŁADZY I ROZBICIE IMPRIUM)
Mahomet umarł bez potomka i następcy - więc powstały spory, kto ma rządzić, powstały 4 ugrupowania:
1 Muhadżirowie - z jego rodu, oni jako pierwsi przyjęli islam
2 Ansarowie -dzięki nim prorok został przyjęty do Medyny, 1+2= Sahara- TOWARZYSZE PROROKA
3 arystokracja - Kurajszyci w Mekce, religijnie obojętni, przyjęli islam bez przekonania
4 legitymiści - twierdzili, że musi być następca, ze Bóg przewidział następcę - Alego, jako męża jedynej żyjącej córki Mahometa, Fatimy
KALIFOWIE PARWOWIERNI- (632-661) Medyna Kufa
ABU- BAKR
Umar Ibn al.- Chattab
Usman ibn Afgan
Ali Ibn Abu Talib-ten Ali, miał dwóch synow- Husajna i Hasana
Ridda- wojny secesyjne
Kalifowie Umajjadzcy (661-750) Damaszek, ostatni kalif Mawan II
Kalifowie Abbasydzcy (750- 1258- Hulagu , Mongoł, zdobywa Bagdad )
Fu stad- Kair
Charydżyci- Ci którzy odeszli, odwrócili się z Muawijja
Abd- al.- Malik- dokonał reformy kalifatu
interpretacja snów
ibn- Sarin- ojciec interpretatorów
poezja arabska
kasyda-poemat celowy, najdoskonalsza forma poezji arabskiej
mudżum- w literatura łamiąca obyczajowe tabu, zwłaszcza sex
makamy- spotkanie, miejsce spotkań, lub same opowiadania, proza rymowana, typ literatury rozrywkowej- Al.- Hamadan(Hamadani)
banu-sasan- synowie sasana- wlóczędzy-łotrzyki, ale inteligentni.
Opowieści pikaryjskie- łotrzykowskie
Suk- targ i z jedzeniem
Isa-ibn- Hiszan- gł postać, i narrator powieści, opowiada autorowi.
IKONOKLAZM, ORNAMENTYKA, ARCHITEKTURA SAKRALNA I SWIECKA
Meczet to „miejsce, gdzie bije się pokłony” - duuuży dziedziniec, na początku spełniał funkcje obronne (więc miał grube ściany)
Minaret- wieżyczka z której muezin woła na modlitwę, wcześniej stali na podwyższeniach
Architektura
mamelucka - używano macicy perłowej, monumentalne, kamienne okna
seldżucka - sklepienie komórkowe - mukarnas
Hagia Sofia - VI wiek, Bizancjum, potem Turcy Osmańscy dobudowali 4 minarety (cienkie - „ołówkowe”) - i zrobili z tego meczet
Madrasa - to szkoła religijna, za Seldżuków - tylko miejsce na naukę, czasem był tez w niej meczet, od Nizama al.-muka- nazywano nizamije, szkoły Nizama .
Horreo vacui -strach przed pustką
arabeska -pismo, roślinki i geometryczne wzory, wzór rozlewa się po całej powierzchni
motywy roślinne już istniały, arabowie przejeli je i przekształcili
ejwany/iwany - czasem jako portyk, ozdobne wejście, takie ażurowe powierzchnie - dają cień, ale też powietrze - to w nich odbywaja się nauki pisma, są w madrasach, meczetach, szpitalach
meczet - to nie budowla, ale miejsce, gdzie bije się pokłony - składa się z dziedzińca, sali modlitw, minaretu
do XI w nauczanie miało miejsce w meczetach, ale Turcy seldżuccy zainicjowali powstanie szkół, bo chcieli chronić sunnizm (Nizam alMulbe, to chyba nazwisko ich szefa, stąd zwane nizamijami)
mauzolea - z inspiracji szyizmu i sunnizmu, sanktuaria, najbogatsze w pn Indiach (biały piaskowiec + marmur), a w środku pustko, jest tylko cenotaf, też pusty, bo szczątki delikwenta sa pod ziemią. Budowane dla imamów, potem tez dla władców
karawanseraje - na szlakach karawanowych, składały się z pokoju dla kupców i meczetu, zadaszony lub tez nie, rozwijały się pod wpływem handlu
Islamizacja i arabizacja
arabizacja- arabizowanie przez arabów narodów podbitych, proces odśrodkowy
islamizacja- zarabizowane narody swoje elementy kultury implantowały, proces dośrodkowy
cywilizacja arabsko(islam+ jezyk)- muzułmańska(reszta, wkład cywilizacyjny)
SUFIZM
BARAKA- ŁASKA BOŻA
Salih wali(awlija)- święty, przyjaciel boga
Marabut- pustelnicy i wszystko co z nimi związane, mieszkaniec rabatu
Zawlija- kąt-określenie na pomieszczenie gdzie siedzi bractwo sufickie
Sufi- suf, wełna na włosiennice kt nosili asceci, lub mądrość
Shaih na czele
Fakir (arab), derwisz(perskie)kalandar- nędzarz, żebrak, wędrowiec utrzymujący się z jałmużny
Summa- koncerty duchowe
zIkr- wypowiadanie imion boga
makamy- stacje na mistycznej ścieżce
wacht- ekstaza, nirwana, odnajdywanie boga, na koncu ścieżki
qutb- os , axis, na szcycie stoi, miał pod sobą innych świętych
Pismo arabskie, rozwój kaligrafii, sztuka książki, biblioteki- nie ma słówek
Nauka w islamie
IX-XIIw - rozkwit, rozwijała się gdy Abbasydzi byli na tronie (Harrum Arrashid, Al.- Makmum
IX w to poczatek okresu klasycznego w islamie
Podział nauk:
Nauki szarijjackie (szarijja=prawo) - teologia, prawo, język arabski
Nauki adżamijskie - (adża=obcokrajowiec) - przejęte z zewnątrz-fizyka, chemia, matma i takie tam, nauki świeckie, przyrodnicze
Etapy rozwoju nauki:
VII-VIIIw - zetknięcie się z tradycja nauki antycznej(nestorianie w Gondesza pur- ośrodek nauki założony przez perskich sasanidów)
VIII-IX- okres tłumaczeń- Al.- Mamum powołał Bajt- al. Hikma- dom mądrości, Hunajn Ibn Ishak- Joannitus Syryjczyk- nestorianin- kierownik domu mądrości w Bagdadzie, tłumacz z greki na syr.
Sabejczycy w horanie druga grupa tłumaczy, poganie, czciciele gwiazd
X do początku XII (na wschodzie) , do XII na zachodzie (arabska Hiszpania) - okres oryginalnej twórczości, największego rozkwitu, złoty wiek
Al.-Chuwarizmi z CHorezu (Uzbekistan) - upowszechnił w islamie metodę liczenia z Indii(cyfry 0-9) - bo one nie sa tak na prawdę arabskie, tylko indyjskie. Powstały 2 rodzaje”
optyka - Ibnal Hajam (łac Alhazen
Geber (Dżabr ibn Hajjan) - prowadził duzo badań nad chemia praktyczna, odkrył utlenianie i spalanie
Ar - Razi (łac Razes)- stworzył 20 tomów, spisał cała wiedze medyczną i stworzył pierwszy opis choroby, oraz Ibn -Sina (łac Awicenna) - napisał „kanon medycyny” i bardzo stawiał na higienę
Muchtasib - to był urzędnik, który utrzymywał porządek społeczny, sprawdzał praktyki medyczne (np. wyposażenie)
XII - dekadencja
Dar-al.-ir dom wiedzy
Do europy przenoszenie
Biskup Raymond w Toledo- zainicjował stworzenie biura tłumaczeń
Gerard z kremony tłumaczył z arabsk na łacine
Adelajd z Bath- tłumaczył przedmioty ścisłe
edukacja -model edukacji
Kuttab- szkólka KORANICZNA nauka czyt i pisania na Koranie i sunnie
Kultura adobowa- elitarny 3 stopień edukacji, związany z dworem, nadawali temat i ton rozmowy przy jedzeniu, wiedza z wielu dziedzin ale nie dogłębna
szyizm- nie chce mis ie tego pisac……….:(
miasto
muhtasib- był już
kadi- sędzia, tylko dla muzułmanów
takty, czy łakty(nie wiem)- pobożne fundacje
mufdi- teoretyk prawa, uczony w prawie i teologii islamskiej, nie tworzą prawa, wydają ---
fatły- opinie