PYTANIE 1

MECHANIZM RYNKOWY - ELEMENTY I ROLA W GOSPODARCE

Mechanizm rynkowy, ogół wzajemnych zależności pomiędzy popytem, podażą i cenami wszystkich rynkowych dóbr i usług oraz procesów dostosowawczych między nimi.

Mechanizm rynkowy, to oddziaływanie elementów rynku popytu, podaży i ceny, w celu osiągnięcia równowagi rynkowej. Równowaga na rynku występuje wtedy, kiedy wielkość popytu równa jest wielkości podaży.

Na rynku, przy równowadze rynkowej nie występuje nadwyżka ani niedobór.

O nadwyżce rynkowej mówimy wtedy, kiedy wielkość podaży jest większa przy danym poziomie cen.

Niedobór Gdy podaż jest mniejsza od popytu, przy danym poziomie cen.

Rynek pełni funkcję reduktora procesów gospodarczych, poprzez grę popytu i podaż, dokonuje obiektywnej wyceny poszczególnych towarów, ustalając ich wartość wymienną, czyli cenę. Cena jest dla poszczególnych podmiotów informacją, o przebiegu procesów gospodarczych, jest dla nich parametrem, który umożliwia przeprowadzenie rachunku ekonomicznego.

Punkt przecięcia krzywej popytu z ceną podaży stanowi cenę równowagi rynkowej.

popyt < podaż => cena maleje => podaż wzrasta => popyt wzrasta => równowaga rynkowa

popyt > podaż =>cena wzrasta => podaż wzrasta => popyt maleje => równowaga rynkowa

Inflacja podażowa => inflacja spowodowana kosztami produkcji

Mechanizm rynkowy jest narzędziem alokacji czynników produkcji pomiędzy różne dziedziny wytwarzania:

1) zmiany rozmiarów produkcji zwiększają lub zmniejszają zapotrzebowanie na wszystkie czynniki wytwórcze;

2) zmiany cen czynników produkcji, powodujące zmiany kosztów produkcji, decydują o tym, w jakich proporcjach użyte będą te czynniki, czyli jaki będzie poziom techniki i technologii.

Mechanizm rynkowy jest też regulatorem procesów podziału produktu społecznego: rynek, określając poziom cen produktów i poziom dochodów nabywców (płace, zyski, procenty, czynsze itp.), decyduje o tym, kto i w jakich ilościach nabywa dobra i usługi składające się na produkt społeczny. Mechanizm rynkowy pełni rolę koordynatora indywidualnych decyzji podmiotów gospodarczych, zapewniając ład ekonomiczny. Nie jest idealnym narzędziem regulacji różnych sfer gospodarki, toteż cechą gospodarek rynkowych jest cykliczność rozwoju (cykl gospodarczy).

Działanie mechanizmu rynkowego może być wspomagane określonymi działaniami państwa (interwencjonizm państwowy).

PYTANIE 2

PODSTAWOWE MODELE RYNKU

Rynek w ekonomii to zespół mechanizmów umożliwiający kontakt producentów z konsumentami.

Rynek to miejsce gdzie spotykają się kupujący i sprzedający w celu dokonania transakcji.

Rynek to całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają. Na rynku konkurencyjnym dokonuje się ustalenia ceny oraz ilości dóbr.

Rynek to określona zbiorowość podmiotów gospodarujących zainteresowanych dokonywaniem operacji kupna sprzedaży określonych dóbr, wartości lub usług. Część zbiorowości reprezentuje podaż zaś część popyt.

Przeciwstawienie się popytu podaży w określonym miejscu oraz czasie prowadzi do ustalenia ceny wartości będącej przedmiotem obrotu - sprawia to iż dochodzą do skutku transakcje kupna sprzedaży.

Rodzaje rynków

I. Wg rodzaju dóbr będących przedmiotem obrotu

• rynek towarów

o rynek dóbr konsumpcyjnych

o rynek dóbr przemysłowych

• rynek usług - obejmuje dobra które są konsumowane w trakcie ich produkcji np.: usługi spedycyjne, bankowe

• rynek finansowy - obejmuje obrót pieniądzem, środkami dewizowymi, akcjami, obligacjami, instrumentami pochodnymi, ubezpieczeniami.

• rynek czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału)

II. Wg zasięgu geograficznego

• lokalny - w bezpośrednim otoczeniu klienta

• regionalny - do kontaktów między klientem a dostawcami dochodzi na większym terenie, np. powiatu, województwa

• narodowy (krajowy) - funkcjonuje w obrębie państwa

• międzynarodowy - prowadzone są transakcje pomiędzy przynajmniej dwoma państwami

• światowy - wymian dóbr i usług na obszarze całego świata

III. Wg głównych miejsc produkcji i konsumpcji

• rynek pierwotny - główne miejsca produkcji

• rynek centralny - główne miejsce obrotu i konsumpcji

IV. Wg relacji popytu do podaży

• rynek nabywcy

• rynek sprzedawcy

V. Wg swobody dokonywania transakcji na rynku

• rynek wolny - swoboda obrotu, podjęcia działalności, minimalizacja ograniczeń dostępu do poszczególnych rynków międzynarodowych.

• rynek reglamentowany

• szary rynek - posiadanie reglamentowanych dóbr jest legalne, ale obrót nimi poza wyznaczonym systemem reglamentacji jest zakazany.

• czarny rynek - obrót wartościami, których posiadanie jest nielegalne lub ograniczone do pewnych organizacji, zakazany jest także obrót tymi wartościami.

VI. Wg zorganizowania rynków

• rynki formalne

• rynki formalne ułomne

• rynki nieformalne

VII. Wg kryterium skali lub wielkości transkcji

• hurtowy

• detaliczny (półhurt)

VIII. Wg charakteru transakcji handlowej

• dóbr i usług

o produkcyjny - rynek elementów służących do dalszej produkcji (np. maszyn, urządzeń) lub

elementów służących do dalszego przetworzenia, półproduktów (np. surowców, minerałów)

o konsumpcyjny - zaspakaja bezpośrednio zapotrzebowanie konsumentów

• kapitałowy - np. środków pieniężnych, papierów wartościowych

• pracy

IX. Wg stopnia zaspokojenia potrzeb

• producenta - oczekiwania nabywców znacznie przewyższają oferowaną do sprzedaży ilość produktów (popyt jest większy niż podaż), toteż sprzedawcy nie zabiegają o konsumenta, a nabywcy muszą rywalizować w ich zdobywaniu; konsekwencją takiego stanu rzeczy może być korupcja, wprowadzanie reglamentacji sprzedaży, przydziałów, talonów i wreszcie dystrybucja za pomocą systemu kartkowego

• konsumenta - ilość produktów przeznaczonych do sprzedaży przewyższa zapotrzebowanie klientów, przedsiębiorstwa produkują to, co znajduje aprobatę nabywców i właściwie zaspokaja ich potrzeby, a pozyskanie klienta jest wynikiem marketingu

Konkurencja doskonała

Prawo popytu i podaży funkcjonuje idealnie tylko w warunkach konkurencji doskonałej, zwanej też wolną konkurencją. Aby rynek był doskonale konkurencyjny, muszą zostać spełnione następujące warunki:

• Wielu kupujących i sprzedających. Żadna osoba ani też grupa ludzi nie może mieć wpływu na kształtowanie warunków rynkowych.

• Homogeniczność (jednorodność) towaru. Do sprzedaży oferowane są identyczne dobra i usługi bez znaku towarowego, tak że nabywcy nie są w stanie rozróżnić zaoferowanych do sprzedaży dóbr i usług.

• Doskonała informacja. Wszyscy potencjalni uczestnicy rynku dysponują dokładną informacją o cenach i transakcjach. Jeśli wyczerpująca wiedza na te tematy nie jest możliwa, to musi być spełniony warunek, aby żaden z uczestników rynku nie dysponował wiedzą większą niż pozostali. Warunek ten bywa czasami spełniany na giełdach finansowych.

• Konkurencja ma charakter cenowy. Oparta jest na dążeniu do obniżki kosztów produkcji, które z kolei pociąga za sobą obniżenie cen a następnie eliminuje z rynku konkurentów produkujących zbyt drogo.

• Brak barier wejścia i wyjścia. Kupujący i sprzedający mogą w każdej chwili wejść na rynek lub wycofać się z niego bez ograniczeń.

Niewiele rynków jest w stanie sprostać tym wszystkim warunkom jednocześnie. Najbliżej sytuują się tu wszelkiego rodzaju giełdy, począwszy od giełdy samochodów do giełdy papierów wartościowych.

Konkurencja monopolistyczna

Konkurencja monopolistyczna charakteryzuje się względnie dużą liczbą producentów wytwarzających produkty tego samego typu (np. meble, obuwie), ale posiadające swoiste, indywidualne cechy, co pozwala producentom odrębnie ustalać ceny swych wyrobów. Każde z przedsiębiorstw ma jednak ograniczoną możliwość wpływania na ceny własnych produktów, gdyż na rynku istnieją bliskie substytuty (to wyroby, które mają podobne właściwości i mogą

alternatywnie służyć zaspokojeniu tej samej potrzeby np.: masło-margaryna). Ceny jednych produktów nie mogą więc zbytnio odbiegać od cen podobnych produktów. Firmy, mają do czynienia z malejącą krzywą popytu. tzn. producent działający w warunkach konkurencji monopolistycznej musi pogodzić się z tym. że popyt na jego wyroby maleje wraz ze wzrostem ceny, a cena zależy od ilości wytwarzanych i sprzedawanych produktów.

Konkurencja monopolistyczna zakłada nie tylko zróżnicowanie produktów, lecz także ograniczone możliwości osiągania korzyści skali. To sprawia, że istnieje wielu producentów, mogących lekceważyć swe związki z rywalami.

Stąd wiele najlepszych przykładów konkurencji monopolistycznej dotyczy firm świadczących usługi, gdzie korzyści skali są małe.

Konkurencja ma głównie charakter niecenowy. Firmy konkurują takimi instrumentami jak: jakość, opakowanie, reklama, promocja, znak firmowy czy zmiana wizerunku wyrobu. Każda firma, do pewnego stopnia, może wpływać na wielkość swego udziału w rynku, zmieniając stosunek własnych cen do cen konkurentów. Wejście na rynek jest tutaj trudniejsze niż w modelu konkurencji doskonałej, ponieważ wymaga większego kapitału i nakładów na skuteczną reklamę i promocję dla pozyskania klientów.

Oligopol

Oligopol oznacza opanowanie rynku przez kilka wielkich, (w przypadku dwóch to duopol), niezależnych od siebie przedsiębiorstw, które "zagarniają" rynek i kontrolują cenę. Mniejsze firmy, chcąc utrzymać się na rynku, muszą dostosować swoje działania do warunków narzuconych przez te przedsiębiorstwa. Osobliwością oligopolu jest to, że decyzje jednych przedsiębiorstw wpływają na decyzje innych. Zasadniczą zmienną decyzyjną jest wybór wielkości podaży, wybór ten jest dokonywany przy uwzględnieniu decyzji podjętych przez konkurentów lub -przewidywań co do ich zachowania. Na rynku oligopolisty mają zatem miejsce silne powiązania i oddziaływanie przedsiębiorstw na siebie.

Występują powiązania między firmami, uczestnikami rynku a konkurencją.

W warunkach polskich, za przykład oligopolu może posłużyć rynek rafinacji ropy naftowej. Do firm dominujących należą. PKN Orlen S.A. i Rafineria Gdańska, zaś firmy, które muszą się podporządkować do nich to następujące rafinerie: Czechowice-Dziedzice, Jasło, Trzebinia, Jedlicze, Gorlice.

Przedsiębiorstwa oligopolistyczne produkują albo identyczny produkt (np. stal, produkty rafinacji ropy naftowej, metale kolorowe), albo produkty bardzo zróżnicowane (np. samochody, sprzęt radiowo-telewizyjny). Generalnie, wejście na rynek nowych firm do oligopolu jest istotnie utrudnione z uwagi na bariery ekonomiczne (konieczność dysponowania dużym kapitałem), bądź z uwagi na bariery technologiczne lub prawne, ale możliwe.

W oligopolu dominują pozacenowe formy konkurencji poprzez reklamę, poprawę jakości - atrakcyjności produktów oraz wprowadzanie nowych, stosowanie dogodnych dla odbiorców form i warunków sprzedaży.

Na rynku oligopolistycznym, ceny są "ustalane" w dwojaki sposób. Decyzje co do ceny może podejmować największe, dominujące przedsiębiorstwo oligopolu (lider cenowy) , pozostałe - uznają taką cenę jako wielkość zadaną i do niej przystosowują swoje postępowanie. Sytuacja taka zwana jest przyw6dztwem cenowym. Przywództwo, może osiągnąć producent który posiada np. najniższe koszty lub zdominował dany typ produkcji.

Ceny mogą być też ustalane w wyniku mniej lub bardziej formalnych umów między producentami. Umowy takie to m.in.: umowa dżentelmeńska, kartel, syndykat. Umowy te to rodzaje praktyki monopolistycznej, której celem jest eliminowanie lub ograniczanie konkurencji. Porozumienia monopolistyczne dochodzą do skutku wówczas, gdy konkurenci bądź partnerzy nie mają możliwości swoimi jednostronnymi zachowaniami narzucić cen lub zasad współpracy.

Monopol

Rynek, na którym jest tylko jeden sprzedający, określany jest mianem rynku monopolistycznego. Jeśli natomiast występuje jeden kupujący to nazywany jest on monopolistą.

W przypadku monopolu podaż jest ustalana przez jedną firmę. Umożliwia to jej określenie ceny w dowolnym punkcie krzywej podaży. Jaką cenę wybierze? Oczywiście taką, która przyniesie największe zyski.

Monopole charakteryzują się następującymi cechami:

• Jest jeden sprzedający.

• Nie ma substytutów (wyrobów zastępczych). Produkt sprzedawany przez monopolistę różni się od wyrobów oferowanych przez inne firmy. Kupujący muszą albo zapłacić cenę monopolisty, albo obyć się bez danego produktu.

• Firmy konkurencyjne nie mogą wejść na rynek, na którym istnieje monopol, z powodu barier. Chodzi tutaj zarówno o bariery prawne, np. konieczność zdobycia koncesji, jak i bariery finansowe, np. olbrzymie koszty potrzebne na uruchomienie produkcji.

W rzeczywistości gospodarczej monopol pełny występuje często w postaci przedsiębiorstw publicznych (np. gazownie, elektrownie, transport publiczny, oczyszczalnia miast), instytucje rządowe (ministerstwa, urzędy wojewódzkie, miejskie i gminne) ingerują w funkcjonowanie tego typu przedsiębiorstw monopolistycznych, mając na względzie dobrobyt ekonomiczny całej społeczności. Integracja rządowa dotyczy najczęściej ustalania taryf i opłat za usługi przedsiębiorstw publicznych.

Monopol naturalny (monopol sieciowy)występuje w danym segmencie rynku, wówczas, gdy pojedyncza firma może obsłużyć ten rynek po niższych kosztach niż jakakolwiek kombinacja dwóch lub więcej firm. To, czy dana działalność stanowi naturalny monopol zależy od kombinacji warunków technologicznych, kosztowych oraz popytowych.

Monopole naturalne charakteryzuje gwałtowny spadek krzywych długoterminowego kosztu przeciętnego i krańcowego, który pozostawia miejsce tylko dla jednej firmy, w pełni wykorzystującej osiągalną oszczędność skali i zaopatrującej rynek. W istocie monopole naturalne istnieje z powodu oszczędności skali i oszczędności zakresu, które zależy od popytu na rynku. Najczęściej monopole naturalne występuje w niektórych (sieciowych) częściach takich dziedzin gospodarki, jak: energetyka, transport kolejowy, gaz ziemny, telekomunikacja. Ze względu na to, że wydajna działalność produkcyjno-usługowa wymaga istnienia tylko jednej firmy, monopole naturalne są zazwyczaj przedmiotem rządowych regulacji. Regulacje zawierają z reguły wymogi dotyczące cen, jakości oraz warunków wejścia na rynek.

Sytuacja na określonym rynku może zmieniać się w czasie wraz ze zmianami w zakresie technologii i popytu w taki sposób, że działalność, która stanowiła naturalny monopol przestanie nim być i na odwrót.

PYTANIE 3

ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE

Rola państwa w gospodarce jest różnorodna i zmienna historycznie, zależy od fazy rozwoju danej formacji, a także od systemu funkcjonowania gospodarki. Państwo odgrywa istotną rolę w zakresie rozwoju politycznego i ekonomicznego poszczególnych krajów. Może być czynnikiem stymulującym lub hamującym rozwój gospodarczy. Można wyróżnić dwie główne formy przejawiania się tej roli:

1. państwo jako podmiot gospodarczy

2. państwo ingerujące w sprawy gospodarcze

W XIX wieku i na początku XX wieku model gospodarki w wielu państwach Europy zbliżony był do modelu wolnorynkowego. Wielki kryzys ekonomiczny w latach 1929-1933 zmusił wiele państw do aktywnej interwencji w celu przełamania kryzysu, co zapoczątkowało rozwój interwencjonizmu państwowego. Pierwsze posunięcia rządów miały charakter empiryczny, a teoretyczne podstawy stworzył angielski ekonomista J.M. Keynes w swej pracy w 1936 roku.

Do zadań państwa należy stabilizacja i korygowanie rynku w tym eliminowanie wad gospodarki czysto wolnorynkowej. Poniżej przedstawiono główne obszary działalności państwa we współczesnych gospodarkach świata.

Ochrona własności, ustalanie prawa

Państwo stoi na straży przestrzegania praw własności. Prawa własności, to określone prawem i dopuszczalne społecznie prywatne i kolektywne możliwości korzystania z zasobów, dóbr i usług. Prawa własności są zjawiskiem społecznym - odpowiedzią na problem spokojnego, pokojowego życia w świecie gdzie tylko niewielu ma wszystko czego chce. Ta określona ustawowo i społecznie dopuszczalna możliwość korzystania z dóbr ekonomicznych, decyduje o tym, jak realizuje się w społeczeństwie produkcja, podział, wymiana i konsumpcja, a więc cały proces reprodukcji społecznej.

Skutki wolnej konkurencji nie dla wszystkich są pozytywne. Dlatego część uczestników zainteresowana jest w nieuczciwej konkurencji. Stąd rolą państwa jest kontrola wolnej konkurencji.

Produkcja dóbr publicznych

Dobra publiczne obejmują dobra i usługi, które przynoszą korzyści wszystkim członkom społeczności. Ich wytwarzaniem zajmuje się przeważnie rząd. Jako przykład dóbr publicznych można podać usługi świadczone przez instytucje potrzebne do ochrony praw własności jak na przykład policja i sądownictwo. Innym dobrem publicznym jest obrona narodowa. Ze swej natury dobra publiczne nie nadają się do prywatnej produkcji, więc państwo musi podjąć się wytwarzania i płacenia za dobra publiczne.

Efekty zewnętrzne

Pewne działania gospodarcze powodują występowanie efektów zewnętrznych, czyli dodatnich lub ujemnych skutków transakcji rynkowych na ludzi, którzy nie uczestniczą w nich bezpośrednio.

Skutki dodatnie uzyskiwane przez jakąś osobę trzecią nazywane są korzyściami zewnętrznymi. Przykładem korzyści zewnętrznych jest działalność oświatowa. Korzyść z kształcenia przeważnie odnoszą nie tylko osoby nabywające tą usługę ale i pozostali członkowie społeczności. Oświata wyposaża ludzi w bardziej produktywne umiejętności zawodowe i przygotowuje ich do pełnienia przez nich powinności obywatelskich. W przypadku gdyby za naukę płacili

tylko uczący się, oświata byłaby niedoinwestowana (zasada równoważenia popytu i podaży). Państwo może przezwyciężać niedobór wykorzystując część swych wpływów podatkowych do zapewnienia subwencji dla rodziców mających dzieci w szkołach.

Zewnętrzne efekty ujemne określane są mianem kosztów zewnętrznych. Są to koszty produkcji i konsumpcji ponoszone przez ludzi nie uczestniczących bezpośrednio w produkcji, konsumpcji lub wymianie danego dobra. Na przykład zanieczyszczenie powietrza, hałas są skutkiem procesu z którego odnoszą korzyści producenci i konsumenci, ale koszty ponoszone są przez pozostałych mieszkańców danej okolicy. Państwo może pobierać opłaty od działalności powodującej zatrucie środowiska i hałas np. w postaci kar dla przedsiębiorstw, podatku od paliwa samochodowego.

Zapobieganie praktykom monopolistycznym

Monopol (czysty) jest wyłącznym sprzedawcą jakiegoś dobra lub usługi. Ponieważ monopol nie ma konkurentów, może ograniczyć produkcję (zmniejszając wielkość podaży), nakładać wyższe ceny i pobierać wyższe zyski niż inne firmy.

Państwo może nie dopuszczać do powstawania monopoli oraz zmowy między największymi producentami danego dobra, jak i przeciwdziałać wyżej wspomnianym praktykom monopolistycznym w przypadku gdyby z jakichś powodów monopole powstały.

Ochrona środowiska

Państwo może być odpowiedzialne za ochronę środowiska naturalnego i zasobów naturalnych, poprzez ustalenie i egzekwowanie określonych zasad działalności związanej z tą dziedziną.

Zabezpieczenie dochodów i opieki zdrowotnej

Bez udziału państwa w gospodarce nie można rozwiązać tak trudnych i brzemiennych w społeczne skutki problemów jak: masowe ubóstwo, nierówności w podziale bogactwa, nierównomierny wzrost demograficzny, regionalne dysproporcje gospodarcze. Dlatego państwo często zwiększa swoją ingerencję w sprawy gospodarcze aby zapewnić powszechny dobrobyt swoim obywatelom. Państwo realizujące takie zadanie nazywa się państwem dobrobytu lub państwem opiekuńczym (np. Niemcy, Szwecja). W państwach takich stosuje się szeroki zakres ubezpieczeń społecznych, zasiłki dla ubogich i bezrobotnych, unormowane warunki pracy i płacy a także rozszerza się społecznopolityczną i budżetową działalność państwa.

Stabilizacja gospodarki i poprawa koniunktury

Państwo poprzez odpowiednią politykę fiskalną i monetarną może stabilizować gospodarkę zapewniając stały i równomierny wzrost gospodarczy. W zakres polityki stabilizacji dochodów wchodzi regulacja tempa wzrostu dochodów pieniężnych ludności, stabilizacja poziomu cen, doskonalenie systemu płac oraz regulowanie dynamiki dochodów pozapłacowych (zyski, procent, renta gruntowa itp.). Polityka dochodów podporządkowana jest polityce

antycyklicznej państwa. Za jej pomocą można oddziaływać na konsumpcję ludności, która decyduje w dużej mierze o równowadze gospodarczej lub jej braku. Głównym celem interwencjonizmu gospodarczego jest stabilizowanie gospodarki, tj. oddziaływanie w celu zmniejszenia wahań poziomu dochodu narodowego, inwestycji i zatrudnienia.

Stosuje się planowanie makroekonomiczne. Pojęcie to oznacza uporządkowany zbiór hipotez i zamierzeń rządu w celu zapewnienia zrównoważonego wzrostu gospodarczego w długim okresie czasu. Interwencja państwa w gospodarce mieszanej nie ma charakteru obligatoryjnego dla przedsiębiorstw prywatnych lecz, jest dla nich drogowskazem, stymulując metodami ekonomicznymi ich działania w pożądanym kierunku.

Oprócz wyżej wymienionych zadań państwa wiele krajów podejmuje też takie działania jak stabilizacja cen niektórych produktów, polityka rolna, kontrola produkcji niektórych dóbr.

Państwo ingeruje też w handel zagraniczny za pomocą systemu ceł i dotacji. Celem tej ingerencji jest ochrona produkcji krajowej przed konkurencją z zagranicy (protekcjonizm). W stosunku do rynku krajowego głównym narzędziem tej polityki są cła przywozowe i cła eksportowe oraz subsydia. Ochrona krajowej produkcji dotyczyć może również rynków eksportowych: narzędziem ochrony są w tym przypadku premie eksportowe.

Typy polityki gospodarczej rządu

Jednym z kluczowych zadań państwa jest prowadzenie polityki monetarnej (regulacja pieniądza) i fiskalnej (pobieranie podatków i określanie wydatków z budżetu). Ekonomiści różnią się co do tego co należy zrobić aby rozwiązać problemy makroekonomiczne państwa. W chwili obecnej można wyróżnić dwie główne konkurencyjne szkoły"

myślenia gospodarczego.

Szkoła keynesowska

Zwolennicy poglądów Johna Maynarda Keynesa - uważają że główną przyczyną niskiego poziomu produkcji i bezrobocia jest niedostateczna wielkość ogólnych wydatków. Wielkość dochodu globalnego można określić w przybliżeniu:

Dochód_globalny = Inwestycje + Konsumpcja + Saldo_bilansu_zagranicznego

Keynesiści uważają, że gospodarka ze swej natury ma charakter niestabilny i wymaga stosowania aktywnych, doraźnych posunięć polityki gospodarczej rządu w celu wyeliminowania bezrobocia i inflacji. Do działań tych zaliczają ingerencje w wielkość inwestycji, konsumpcji i bilansu handlu zagranicznego. W przypadku wzrostu bezrobocia i spadku cen należy ożywić inwestycje i zwiększyć popyt na dobra konsumpcyjne poprzez odpowiednią politykę podatkową i budżetową. Można to zrobić poprzez obniżenie podatków lub poprzez zwiększenie nakładów na roboty publiczne np. budowa dróg, urządzeń komunalnych itp. Pieniądze przeznaczane na dodatkowe inwestycję nie powinny pochodzić z podatków, lecz z pożyczek wewnętrznych lub zagranicznych, bądź też ze zwiększenia deficytu budżetowego. Ważne jest aby inwestycje państwowe nie kolidowały z prywatnymi, bo wtedy koniunktura się nie poprawi, a nastąpi jedynie efekt wypychania inwestycji prywatnych przez inwestycje państwowe. Zamówienia inwestycyjne państwa ożywią koniunkturę i spowodują wzrost zatrudnienia i to o ilość większą niż sama interwencja.

Działa tu tzw. mnożnik wzrostu dochodu związany z ogólnym ożywieniem koniunktury, które spowoduje wzrost cen zarówno na dobra inwestycyjne jak i konsumpcyjne, poprawienie rentowności w niektórych działach gospodarki i związane z tym dalsze inwestycje i wzrost zatrudnienia. Ujemnym efektem takiego działania może być pogorszenie bilansu handlu zagranicznego oraz wzrost inflacji.

W przypadku wysokiej koniunktury, powodującej szybki wzrost cen (inflacja), można przeciwdziałać temu zjawisku poprzez zwiększenie podatków bądź zmniejszenie wydatków budżetowych.

Dochodami budżetu są różnego rodzaju podatki: podatek dochodowy, podatek obrotowy (akcyza), VAT, podatek od dochodów osobistych, podatek od własności. W niektórych państwach, w tym w Polsce dodatkowymi dochodami budżetu są dochody z prywatyzacji.

Szkoła monetarna

Monetaryści (Milton Friedman) uważają, że najlepszym sposobem regulacji gospodarki jest regulacja zasobów pieniądza będącego w obiegu. Postulują nieaktywistyczną politykę gospodarczą i uważają, że gospodarka ma ze swej natury charakter stabilny i zwykle powróci do swego naturalnego stanu po każdym okresie przejściowej nierównowagi.

Monetaryści sceptycznie oceniają zdolność rządu do kierowania gospodarką, twierdząc że interwencja osłabia wolny rynek i spowalnia wzrost gospodarczy oraz wierzą w zdolność prywatnego sektora do samonaprawy. Postulują minimalny wkład państwa w procesy wolnorynkowe jedynie poprzez kontrolowanie ilości (na przykład poprzez regulacje stóp procentowych) i przyrostu pieniędza.

Współcześnie wiele rządów łączy te dwie polityki: fiskalną (keynesowską) i monetarną dla uzyskania lepszych wyników gospodarczych.

Podsumowanie

Praktyka wykazuje, że gospodarka wolnorynkowa oprócz licznych zalet ma także swoje niedostatki. Niezdolność do dostarczenia dóbr publicznych, występowanie kosztów i korzyści zewnętrznych, zniekształcanie rozmieszczania zasobów przez monopole, pojawianie się społecznie szkodliwych dysproporcji w dochodach. Aby poprawić działanie rynku niezbędna staje się interwencja państwa.

Jednak działanie państwa może być również wadliwe. Działalność państwowa może zniekształcać i zakłócać wolny rynek, poprzez błędne wybory budżetowe wpływać niekorzystnie na konkurencję i wzrost gospodarczy. Rząd jest swego rodzaju monopolem. Ponieważ nie ma on do czynienia z jakąkolwiek konkurencją w wielu dziedzinach swej działalności, może stać się bardzo nieefektywny, zniekształcając alokację zasobów, obniżając jakość wytwarzanych dóbr i świadczonych usług lub też podnosząc ich cenę.

Wybór dotyczący roli rynku i ingerencji państwa w gospodarkę powinien być podjęty po dokonaniu uprzednio oceny efektywności różnych możliwych rozwiązań.

3. ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE argumenty za ekonomiczną rolą państwa wiążą się z następującymi czynnikami:

1) konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjonalno - prawnej - tworzenie norm prawnych i instytucji chroniących prawo

2) niedoskonałość rynku i konkurencji w praktyce, związane z monopolizacją gospodarki, prowadzące do nieprawidłowej alokacji zasobów gospodarczych - państwo może usuwać bariery wejścia na rynek, przeciwdziałać monopolizacji

3) występowanie negatywnych efektów zewnętrznych w zakresie produkcji i konsumpcji - państwo może nakłonić podmioty gospodarcze do pokrywania całości lub części kosztów związanych z ograniczeniem negatywnych skutków ich działalności

4) istnienie dóbr publicznych - chodniki, oświetlenie ulic, policja, straż pożarna - dobra te są mało opłacalne w sektorze prywatnym i bez państwa mogłyby zaniknąć

5) państwo może podejmować różne zadania stabilizacyjne przeciwdziałając bezrobociu, ograniczaniu zjawisk negatywnych

6) podejmowanie przez państwo zadań zmierzających do pewnej redystrybucji dochodów, wyrównywania warunków startu życiowego

7) zapewnienie opieki ludziom starym, upośledzonym, chorym

FUNKCJE PAŃSTWA:

- tworzenie ładu instytucjonalno - prawnego

- tworzenie norm prawnych oraz instytucji chroniących własność prywatną i prawa poszczególnych jednostek

- alokacyjna - polega na podejmowaniu działań sprzyjających odpowiedniej alokacji zasobów gospodarczych, rozszerzanie prywatnej przedsiębiorczości i rynku, wspieranie konkurencji, usprawnienie systemu obiegu informacji ekonomicznej, eliminowanie barier wejścia na rynek, działania mające na celu rozwój biedniejszych obszarów, zagrożonych bezrobociem (tworzenie stref ekonomicznych)

- stabilizacyjna - podejmowanie działań stabilizujących gospodarkę: osiągnięcie i utrzymanie wzrostu gospodarczego, wyeliminowanie lub ograniczenie inflacji, bezrobocia, zmniejszenie amplitudy wahań koniunktury, najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji.

Najważniejsze cele polityki makroekonomicznej państwa:

polityka fiskalna - manipulowanie poziomem podatków i wydatków państwa; monetarna - manipulowanie przez BC stopą wzrostu podaży pieniądza

- redystrybucyjna - działania zmierzające do niwelowania zbyt dużych różnic majątkowych i dochodowych oraz pomoc ludziom starym, upośledzonym, którzy nie są w stanie radzić sobie sami: świadczenia pieniężne, w naturze

PAŃSTWO pełni 2 aspekty:

- realny ekonomicznej roli państwa

- regulacyjny ekonomicznej roli państwa

POGLĄDY SZKOŁY KLASYCZNEJ - LIBERALIZM GOSPODARCZY

Koncepcja „państwa - minimum” - ekonomiści klasyczni

- prywatna inicjatywa, przedsiębiorczość, osobiste interesy jednostek

- zgodność interesów zapewnia „niewidzialna ręka” tynku

- rynek działa dobrze wtedy, gdy panuje prawo i porządek w gospodarce, a konkurencja nie jest ograniczana przez monopole

- państwo jako instytucja zapewniająca obronę narodową, stojąca na straży porządku, gwarantująca wolności

- państwo powinno chronić konkurencję, tworzyć instytucje prawne

- funkcje ekonomiczne państwa powinny być sprowadzone do minimum

TEORIA KEYNESA

- aktywne uczestnictwo państwa w rozwiązywaniu problemów wywołanych słabościami rynku

- rozszerzenie funkcji państwa

- najważniejszy problem w systemie kapitalistycznym to zatrudnienie - przyczyna to niedostateczny globalny popyt

- aby zlikwidować bezrobocie należy:

prowadzić politykę wzmożonej emisji taniego pieniądza, roboty publiczne finansowane tak, aby nie hamować inwestycji prywatnych, główne źródło finansowania to dług publiczny

polityka redystrybucji dochodów -

• opodatkowanie progresywne wysokich dochodów ulgi dla inwestorów, zasiłki

• działania zmierzające do ograniczenia importu

- najważniejsze cele polityki ekonomicznej to walka z bezrobociem i stabilizacja państwa

MIERNIKI EFEKTYWNOŚCI

Zasoby - określają nagromadzony stan danej wielkości w określonym momencie

Strumienie - określają tempo, w jakim zmieniają się określone zasoby

Agregacja wymaga przyjęcia odpowiednich jednostek pomiaru:

a) jednostki naturalne - do np.: zatrudnienia i bezrobocia - miara w osobach

b) jednostki pieniężne:

- nominalna wartość agregatów

- realna wartość agregatów

PKB - rynkowa wartość wszystkich produktów finalnych wytworzonych w danym kraju w ciągu jednego roku

Metody obliczania

1) pomiar wielkości produkcji - licząc PKB należy uwzględnić wyłącznie dobra i produkty finalne (końcowe) a nie wolno wliczać dóbr pośrednich. Aby uniknąć błędy podwójnego liczenia, liczy się tylko wartość dodaną (przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji)

2) pomiar wielkości dochodów - sumuje się dochody właścicieli czynników produkcji

- wynagrodzenie za pracę

- dochody właścicieli kapitału

- zyski właścicieli firm

Nie wlicza się transferów - renty, emerytury, zapomogi, zasiłki, ponieważ nie są ine dochodami czynników produkcji

3) pomiar wielkości wydatków - wlicza się wydatki, które ponoszą: gospodarstwa domowe - C; przedsiębiorstwa - J;

wydatki rządowe - G

w gospodarce zamkniętej

PKB= C+J+G

W gospodarce otwartej

PKB = C+J+G+ Nex (nadwyżka eksportu nad importem)

Produkt Narodowy Brutto to PKB skorygowany o ogólne dochody otrzymane zza zagranicy z tytułu wykorzystania tam krajowych zasobów wytwórczych pomniejszone o spłatę długu zewnętrznego

PNB w cenach czynników produkcji= PKB w cenach czynników produkcji + dochody netto z tytułu własności za granicą

PKB i PNB są miarami produkcji uwzględniającymi inwestycje brutto. Miarą uwzględniającą inwestycje netto jest

Produkt Narodowy NETTO

PNN = PNB - amortyzacja

DETERMINANTY DOCHODU NARODOWEGO

Pojęcia pomocnicze:

Czynniki determinujące poziom dochodu narodowego:

Jest wytwarzany przez 3 elementy: nakłady pracy, nakłady kapitału, technikę produkcji

PNB= technika produkcji (nakłady kapitału, nakłady pracy)

a) technika produkcji - możemy scharakteryzować za pomocą dwóch wielkości: -

- wydajności pracy - wielkość produkcji na jednego zatrudnionego,

wydajność pracy= PNB/nakłady pracy

- kapitałochłonności - relacja kapitału do produkcji - charakteryzuje technikę produkcji od strony dokonywanych nakładów. Wyższemu poziomowi kapitałochłonności towarzyszy wyższy poziom wydajności pracy kapitałochłonność= nakłady kapitału/PNB

POZIOM DOCHODU NARODOWEGO jest iloczynem zatrudnienia i wydajności pracy:

PNB= wydajność pracy * nakłady pracy

CYKLICZNOŚĆ ROZWOJU GOSPODARKI

Cykl koniunkturalny - to okresowe zmiany poziomu aktywności gospodarczej

Pytanie 4 : Funkcje budżetu państwa, dług publiczny.

Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów:

1. organów: władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa,

2. sądów i trybunałów,

3. administracji rządowej

Uchwalany jest w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego, zwanego „rokiem budżetowym”.

Następnie budżet jest ogłaszany w Dzienniku Ustaw jako ustawa budżetowa i staje się wówczas aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym jego realizację (Ustawa o Finansach Publicznych z 26.11.1998r.)

Budżet państwa jest najwyższej rangi planem finansowym polityki państwa oraz narzędziem polityki społecznej, uwzględniającym planowane dochody i wydatki państwa na następny rok budżetowy.

Jako dochody uwzględnia się m.in.: wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (np. cła), dochody z prywatyzacji oraz dochody zagraniczne. Mianem wydatków określa się m.in. koszty dotacji, obsługi długu publicznego, obsługi strefy budżetowej, rozliczeń z bankami, subwencji dla gmin oraz rezerw ogólnych.

Budżet państwa, plan finansowy państwa, zestawienie prognozowanych na następny rok budżetowy dochodów i wydatków rządowych, sporządzone przez rząd (projekt budżetu) i zatwierdzone (po wprowadzeniu ewentualnych poprawek) przez parlament, najczęściej w formie ustawy budżetowej.

Budżet państwa może być zrównoważony (gdy kwoty dochodów i wydatków są sobie równe) lub niezrównoważony.

W tym drugim przypadku może mieć miejsce deficyt budżetowy lub nadwyżka budżetowa. Budżet państwa musi zawierać także określenie sposobów pokrycia deficytu lub rozdysponowania nadwyżki.

Pojęcie budżetu państwa może być rozumiane w trzech aspektach:

• ekonomicznym - pewien fundusz pieniężny,

• prawnym - pewien akt normatywny,

• technicznym (konstrukcja techniczna) - wszelkie czynności związane z gromadzeniem i

wydatkowaniem środków budżetowych.

Celem sporządzania budżetu jest racjonalizacja wydatków. Budżet stanowi podstawę finansowego planowania przedsięwzięć oraz dostarcza najważniejszych informacji potrzebnych do kontroli prowadzonej działalności.

Funkcje budżetu to występujące związki między formami redystrybucji budżetowej oraz celami, jakie realizują naczelne organy władzy państwowej oraz centralne organy rządowe organizując gromadzenie i wydatkowanie środków budżetowych.

• Fiskalna - polega na gromadzeniu dochodów budżetowych, zapewniających utrzymanie aparatu państwa i realizacje zadań,

• Redystrybucyjna - umożliwia zmniejszenie różnic w dochodach pomiędzy poszczególnymi grupami ludności i poszczególnymi regionami.

Redystrybucyjna funkcja polityki budżetowej polega na świadomym oddziaływaniu przez państwo na ostateczny podział dochodów indywidualnych. Niezależnie od tego, jak kształtuje się podział dochodów pierwotnych, przez państwo poprzez politykę redukowania (podatki) i uzupełniania (pieniężne transfery socjalne) dochodów indywidualnych może wpływać na kształtowanie podziału dochodów w społeczeństwie

• Stymulacyjna - polega na oddziaływaniu państwa na życie gospodarcze i społeczne, np. wpływa na poziom dochodu narodowego i jego strukturę, łagodzi skutki bezrobocia, zwiększa poziom aktywności zawodowej.

• Stabilizacyjna - wiąże się z poprzednią funkcją, państwo poprzez budżet ogranicza wpływ wahań koniunkturalnych, stara się zapewnić zrównoważony wzrost . Polega na stworzeniu warunków skłaniających poszczególne podmioty gospodarcze do podejmowania lub zaniechania określonych działań, czyli na bieżącym sterowaniu procesami gospodarczymi za pomocą instrumentów budżetowych.

Stabilizacyjna funkcja polityki budżetowej polega na wykorzystywaniu dochodów i

wydatków budżetowych dla osiągnięcia makroekonomicznych celów gospodarczych: wysokiego stopnia wykorzystania potencjału wytwórczego (wysokiego zatrudnienia), stabilności ogólnego poziomu cen, wysokiego, zrównoważonego tempa wzrostu gospodarczego oraz stabilności bilansu

płatniczego.

• Alokacyjna - poprzez określone kształtowanie wydatków budżetowych można dokonać pożądanej, ze społecznego punktu widzenia, alokacji czynników wytwórczych.

• Kontrolna - polega na porównywaniu zaplanowanych dochodów i wydatków ze

stanem faktycznym i podejmowaniu ewentualnych środków zaradczych.

Zasady polityki budżetowej:

• Zasada rocznego budżetowania - plan dochodów i wydatków obejmuje okres jednego roku, niekoniecznie kalendarzowego.

• Zasada zupełności - obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa

• Zasada jedności - poszczególne elementy budżetu mogą znajdować się w osobnych zestawieniach, ale muszą się łączyć w jedną całość, jeden dokument

• Zasada jawności - tworzenie, uchwalanie, wykonanie i kontrola budżetu powinny znajdować się pod nadzorem opinii publicznej,

• Zasada równowagi budżetowej - należy dążyć do tego, aby bieżące dochody wystarczały na bieżące wydatki

• Zasada powszechności - w klasycznym ujęciu jest to postulat, aby wszystkie jednostki powiązane z budżetem wchodziły do niego całością swoich dochodów i wydatków

• Zasada jasności i przejrzystości - budżet powinien być przedstawiony Parlamentowi i społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie, spopularyzowany w środkach masowego przekazu, ułatwiając przez to ocenę jego wykonania.

Deficyt budżetowy, niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami).

Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być kredyty bankowe udzielane przez

bank centralny, emisja papierów wartościowych, podwyższenie stopy podatkowej, a w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza.

Dług publiczny - jest to suma wszelkich finansowych zobowiązań z tytułu zaciągniętych pożyczek oraz innych działań podmiotów publicznych powodujących wzrost ich zobowiązań.

Dług publiczny (albo zgodnie z definicją ustawową „państwowy dług publiczny”) obejmuje nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych (administracja rządowa i samorządowa, sądy, trybunały, państwowe szkoły wyższe, ZUS, KRUS, NFZ) ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora (skonsolidowane zadłużenie brutto), zaciągnięte z następujących tytułów:

1. papiery wartościowe opiewające wyłącznie na świadczenia pieniężne (poza papierami udziałowymi),

2. pożyczki (w tym papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona),

3. kredyty,

4. przyjęte depozyty,

5. zobowiązania wymagalne (tzn. zobowiązania, których termin płatności minął, a które nie zostały przedawnione lub umorzone).

Dzieli się na:

• dług dobrowolny i przymusowy,

• dług krajowy i dług zagraniczny,

• dług krótkoterminowy, długoterminowy, średnioterminowy,

Mechanizm powstania długu publicznego jest ściśle związany z przyczynami występowania deficytu budżetowego.

Są to:

• Stabilizacja koniunktury gosp. przez manipulowanie strukturą dochodów oraz wydatków budżetowych.

• Ponoszenie ciężarów zobowiązań powstałych na skutek niecelnej polityki finansowej poprzednich pokoleń.

• Dążenie do ograniczenia negatywnych skutków ekonomicznych oraz społecznych, wynikających z gwałtownych zmian w poziomie wydatków np. klęska żywiołowa.

Obliczanie wielkości długu publicznego

Państwowy dług publiczny jest liczony według wartości nominalnej.

• Wartość wyemitowanych papierów wartościowych oblicza się według ich wartości nominalnej, rozumianej jako:

* kwota świadczenia głównego z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych, należna do zapłaty w dniu ich wykupu,

* kwota świadczenia głównego z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych, w których

zobowiązania finansowe są indeksowane lub kapitalizowane z uwzględnieniem przyrostu

kapitału, wynikającego ze sposobu indeksacji lub kapitalizacji danego papieru

wartościowego, naliczona na koniec okresu sprawozdawczego.

• Wartość zaciągniętych kredytów i pożyczek oblicza się według wartości nominalnej, rozumianej jako kwota świadczenia głównego z tytułu zaciągniętej pożyczki lub kredytu, należna do zapłaty w dniu wymagalności zobowiązania.

• Wartość przyjętych depozytów oblicza się jako kwotę depozytu, jaką dłużnicy zgodnie z zawartą umową zobowiązani są zapłacić wierzycielom w terminie, w którym następuje likwidacja depozytu; jest to wartość, od której nalicza się oprocentowanie.

• Wartość wymagalnych zobowiązań, z wyłączeniem zobowiązań z tytułu gwarancji i poręczeń,

obejmuje kwotę zobowiązań, z wyłączeniem odsetek, których termin płatności minął, a nie są przedawnione ani umorzone.

• Wartość nominalna zobowiązań indeksowanych lub kapitalizowanych (np. obligacje lub kredyty ze skapitalizowanymi odsetkami) odpowiada kwocie świadczenia głównego z uwzględnieniem przyrostu kapitału, wynikającego z mechanizmu indeksacji lub kapitalizacji, naliczonego na koniec okresu sprawozdawczego.

Dług wyrażony w walutach obcych przelicza się na walutę krajową według kursu średniego walut obcych ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski, obowiązującego w ostatnim dniu roboczym danego okresu sprawozdawczego.

PYTANIE 5

INFLACJA, PRZYCZYNY POWSTAWANIA, SPOSOBY ZWALCZANIA, SKUTKI INFLACJI

Inflacja jest to obniżanie się siły nabywczej pieniądza (jego wartości rynkowej). Na rynku obserwowana jest jako długotrwały wzrost średniego poziomu cen określonego koszyka dóbr. W praktyce inflacja na rynku konsumpcyjnym jest inna, niż inflacja na rynku zaopatrzeniowym i nieco inaczej wpływa na kondycję gospodarki.

Inflacja jest zjawiskiem powszechnie znanym: jest to ogólny wzrost cen w gospodarce, który prowadzi do spadku wartości pieniądza. Inflacja jest bardzo często przyczyną niepożądanych zjawisk w gospodarce.

Różne są przyczyny występowania zjawiska inflacji. Najczęściej mówi się o inflacji popytowej (spowodowanej przez większe zakupy) lub podażowej (najczęściej wywołanej wzrostem kosztów). Przyczyną inflacji jest także wzrost ilości pieniędzy na rynku.

Inflacja popytowa jest wywołana nadwyżką popytu nad podażą - w takiej sytuacji liczba chętnych do zakupu przekracza oferowaną ilość towarów, co - zgodnie z teorią ekonomii - prowadzi do powstania tzw. luki inflacyjnej. A ponieważ w krótkim czasie producenci nie mogą gwałtownie powiększyć podaży, dochodzi do wzrostu cen.

Oczywiście chodzi tu o wzrost popytu globalnego, to znaczy w skali całej gospodarki.

Inflacja podażowa jest natomiast rezultatem wzrostu kosztów, jest przede wszystkim efektem wzrostu nakładów, związanych z pozyskaniem przez firmy rzadkich zasobów do produkcji (pod pojęciem zasobów rozumiemy między innymi surowce i materiały, pracę czy kapitał, niezbędny do funkcjonowania). Jeśli rosną koszty, przedsiębiorstwa podnoszą ceny - zjawisko to w skali globalnej prowadzi do wzrostu inflacji (nazywanej wówczas inflacją kosztową) . Z innym typem inflacji podażowej mamy do czynienia w sytuacji, gdy przedsiębiorstwa podnoszą ceny, chcąc podnieść osiąganą stopę zysku (przy stabilnych kosztach) - zjawisko to występuje w sytuacji, gdy firmy działają na mało konkurencyjnym rynku, na przykład w warunkach monopolu.

Czynnikiem, mającym wpływ na inflację, jest także podaż pieniądza (zgodnie z teorią, głoszoną przez monetarystów). Inflację powoduje więc nadmiar pieniędzy w stosunku do ilości towarów na rynku. Niewątpliwy wpływ na wzrost cen mają również oczekiwania inflacyjne, czyli przewidywania odnośnie wzrostu cen.

Stają się one często samospełniającą się przepowiednią: przedsiębiorstwa oczekując na wzrost kosztów podnoszą ceny, a konsumenci dokonują pospiesznych zakupów, chcąc ocalić swoje pieniądze przed utratą wartości, co oczywiście uruchamia mechanizmy inflacyjne w gospodarce

Jakie są negatywne skutki zjawiska inflacji

Inflacja oznacza spadek wartości pieniądza oraz wzrost poczucia niepewności w społeczeństwie. Jej wzrost wywołuje spadek skłonności do oszczędzania i chęć gwałtownego pozbywania się posiadanej gotówki.

Generalnie rzecz biorąc, inflacja jest zjawiskiem niepożądanym, powoduje szereg bardzo niekorzystnych skutków - zarówno ekonomicznych, jak i społeczno - politycznych. W pracach naukowych wspomina się o stymulującym oddziaływaniu inflacji pełzającej, jednak doświadczenia gospodarcze wskazują, że w dłuższej perspektywie nawet ten typ inflacji może wymknąć się spod kontroli, powodując znaczne osłabienie koniunktury gospodarczej.

Inflacja zakłóca procesy gospodarcze. Wzrost cen powoduje zaburzenie procesów w gospodarce: zakłóca procesy produkcji i wymiany, powoduje też ucieczkę od pieniądza.

Inflacja powoduje spadek płac realnych. Wzrost cen powoduje spadek siły nabywczej pieniędzy, a w konsekwencji także spadek płac realnych - nawet w przypadku, gdy umowy zawierają klauzulę o rewaloryzacji płacy w związku z inflacją.

Inflacja obniża poziom życia w społeczeństwie. Nadmierny wzrost cen obniża poziom życia społeczeństwa: częściej rezygnuje się wówczas z zakupu dóbr luksusowych czy z zaspokajania potrzeb wyższego rzędu.

Inflacja uderza w najbiedniejszych. Bogatsza część społeczeństwa posiada zazwyczaj bezpieczne lokaty, chroniące przed inflacją. Ponadto zjawisko spadku siły nabywczej pieniądza dotyka wprawdzie bogatszych, ale raczej nie zagraża ich egzystencji (co najwyżej, powoduje ograniczenie ich inwestycji czy zakupów towarów luksusowych). Inflacja uderza najsilniej w najbiedniejszych, którzy nie mają żadnej możliwości ucieczki przed jej skutkami.

Inflacja prowadzi do ucieczki od pieniądza. Skoro inflacja powoduje spadek siły nabywczej pieniądza, ludzie mają coraz mniejszą chęć do oszczędzania. Zamiast gromadzić pieniądze, wolą je natychmiast wydawać - często nawet w sposób mało racjonalny. W skrajnych przypadkach hiperinflacji ludzie pozbywają się pieniędzy natychmiast po ich otrzymaniu, co powoduje bardzo często występowanie marnotrawstwa (jeśli kupowane są na zapas np. łatwo psujące się artykuły żywnościowe).

Inflacja jest zjawiskiem samonapędzającym się. Wzrastająca inflacja skłania zazwyczaj producentów i konsumentów do podejmowania prób zabezpieczenia się przed jej negatywnymi skutkami. Zwykle napędzają oni tym samym spiralę inflacyjną (Klasyczny przykład to pracownicy, żądający podwyżek w obliczu szybkiego wzrostu cen, otrzymawszy więcej pieniędzy natychmiast je wydają, powodując wzrost popytu i kolejny skok cen, po czym znów wysuwają żądania płacowe i tak dalej).

Inflacja pogarsza ocenę kraju w świecie. Zbyt wysoka inflacja przyczynia się zawsze do niższej oceny kraju na arenie międzynarodowej. Może to powodować na przykład trudności przy próbie sprzedaży papierów wartościowych na rynkach zagranicznych, zniechęca też zagraniczne firmy do inwestycji bezpośrednich.

Sposoby zwalczania inflacji:

1. poprzez ograniczanie zagregowanego popytu ( zrównoważenie finansów publicznych, wprowadzenie ustawowego zakazu finansowania deficytu kredytem w b.c., kontrola bazy monetarnej,)

2. poprzez kurs walut

3. przez kontrolę kredytu

4. przez bezpośrednią kontrolę cen

5. przez stabilizację oczekiwań

6. przez administracyjne kontrole płac

PYTANIE 6

ISTOTA GLOBALIZACJI

Globalizacja gospodarki, tworzenie gospodarki światowej, w której istnieje swoboda możliwości

przepływu dóbr, usług oraz czynników wytwórczych. Gospodarcza zależność między krajami

widoczna była już w czasie krachu giełdowego w 1929 roku na Wall Street, kiedy nastąpiło

powszechne załamanie. Obecnie struktura ekonomiczna świata jest jeszcze bardziej

skomplikowana, a wielkość i siła więzi stanowi o konieczności wspólnego rozwiązywania

problemów.

Globalizacja gospodarki może z jednej strony dawać szanse związane z większą otwartością

gospodarek, wyrównaniem różnic rozwojowych, poczuciem wspólnoty interesów, z drugiej zaś

czyni narodowe gospodarki wrażliwymi na każde załamanie na rynkach światowych, jak krach

finansowy, recesja, kryzysy strukturalne, wzrost bezrobocia itp.

W istocie rzeczy współczesna globalizacja to nic innego, jak coraz większy zakres swobodnego

działania mechanizmu wolnego rynku, ale w skali świata, a nie jak jeszcze do niedawna, głównie w granic państw narodowych. Było to możliwe dzięki:

· Postępowi technicznemu, a zwłaszcza technologiom informatycznym i komunikacyjnym,

pozwalającym na sprawny transfer dóbr, usług, kapitału i informacji oraz działaniu na odległość

będącym istotą globalizacji:

· Standaryzacji procesów wytwarzania i wzrostowi jednostkowej wydajności pracy;

· Liberalizacji handlu i inwestowania;

· Umiędzynarodowieniu rynków finansowych;

· Integracji regionalnej, która stanowi swoiste laboratorium ekonomicznego działania w skali

ponadnarodowej.

Skutki globalizacji

W związku z procesami globalizacji rozwijają się i zyskują na znaczeniu ośrodki, w których

skupione są centra dyspozycji globalnej gospodarki i stanowiące jej infrastrukturę instytucje

usługowe. Ośrodki te zyskują nazwę miast globalnych. Przykładem takich ośrodków są: Nowy

Jork, Londyn, Tokio, Frankfurt nad Menem, Hongkong, Amsterdam. Miasta globalne stanowią:

· Ośrodki dyspozycji globalnej gospodarki, ponieważ znajdują się w nich siedziby zarządów

transnarodowych korporacji.

· Miejsce lokalizacji najważniejszych banków, instytucji finansowych oraz firm usługowych

pracujących na rzecz globalnej gospodarki.

· Centra tworzenia innowacji dla wiodących dziedzin przemysłu i usług wykazujących znaczny

stopień globalizacji.

· Wiodące rynki dla wytwarzania innowacji.

Miasta globalne stały się miejscem koncentracji rynków finansowych i funkcji kontrolnych w

stosunku do gospodarki globalnej. Cechą globalizacji jest bowiem daleko posunięta dekoncentracja wytwarzania i sprzedaży i silna koncentracja zarządzania strategicznego.

Główne problemy globalne

1.Problemy ludnościowe - zbyt duży przyrost naturalny, którego przyczyny są następujące: ubóstwo, rozpowszechnienie elementarnych środków medycznych, które ograniczyły umieralność dzieci, tradycyjne wzorce kulturowe i religijne, w których rola kobiety spełnia się dzięki potomstwu. Kluczem do przełamania problemu jest upowszechnienie oświaty.

2. Problem wyżywienia - wynika z niezdolności rolnictwa do zwiększenia podaży żywności w krajach o zbyt dużym popycie na żywność.

3. Skończoność zasobów bogactw naturalnych - np. złóż minerałów. Procesem dostosowawczym w gospodarce jest tzw. efekt substytucji (rozpowszechnianie nowych technologii wykorzystujących względnie tańsze zasoby).

4. Zagrożenia dla środowiska naturalnego - niszczenie i zanieczyszczanie środowiska (ziemi, powietrza i wody).

Czynniki wpływające na wieloaspektowy proces globalizacji:

1. postęp naukowo-techniczny;

2. konkurencja międzynarodowa;

3. polityka ekonomiczna państwa.

Cechy charakteryzujące proces globalizacji

1. Wielowymiarowość: globalizacja obejmuje swym zasięgiem poszczególne dziedziny życia społecznego

2. Złożoność i wielowątkowość: globalizacja wywołuje w każdej z tych dziedzin odrębne procesy o swoistym przebiegu

3. Integracja: globalizacja powoduje wielowymiarową, złożoną i wielowątkową integrację gospodarek, gałęzi/rynków i przedsiębiorstw

4. Międzynarodowa współzależność globalizacji: powoduje ona, że działalność przedmiotów w niej uczestniczących jest uwarunkowana ich zagraniczną ekspansją

5. Związek z postępem nauki, techniki i organizacji: ma on charakter sprzężenia zwrotnego - nowe technologie, nowe produkty itp. warunkują modernizację przedsiębiorstw, gałęzi i gospodarek, a te z kolei wyrażają stały i silny popyt na innowacje zwiększające ich konkurencyjność w globalnym zakresie

6. Kompresja czasu i przestrzeni: wzrost szybkości obiegu informacji, uczestnictwo wszystkich podmiotów w wydarzeniach światowych, skrócenie cyklu życia produktów, mobilność ludzi

7. Wielopoziomowość: odbywa się na różnych poziomach: światowym, gałęzi, rynków

8. Dialektyczność: zjawiska i procesy na różnych poziomach ciągle i wzajemnie oddziałują na siebie w kierunku ich integracji lub dezintegracji

9. Poszerzający się międzynarodowy zakres: proces globalizacji obejmuje coraz większą liczbę gospodarek, rynków, gałęzi

10. Zróżnicowany udział krajów i regionów w procesie globalizacji

OBSZARY GLOBALIZACJI

SPOŁECZEŃSTWO

Koncepcje polityczne Rządzenie

Regulacja prawna

Kultura Style życia Modele konsumpcji

Postrzeganie Świadomość

- stopniowa integracja społeczeństw świata w globalny system polityczny i ekonomiczny

- formułowanie doktryn zorientowanych na wspólne globalne cele

- wzrost roli partii i ruchów ekologicznych

- zmniejszanie się roli rządów i parlamentów krajowych

- tworzenie nowej generacji przepisów prawnych

- transfer dominujących stylów życia i wzorów kulturowych

- upodobnianie się modeli konsumpcji - kaliforniacja życia

- transformacja kultury w "kulturowe pożywienie" i "produkty kulturowe"

- poczucie wspólnego losu i wspólnej historii na poziomie globalnym

- koncentracja procesów społecznokulturalnych na "Jednej Ziemi"

- powstanie i rozwój ruchów "globalistycznych"

- powstanie kategorii "obywatel świata"

GOSPODARKA

Finanse Własność kapitału Technologia Postęp naukowo - techniczny

Rynek Strategie rynkowe

- deregulacja rynków finansowych

- międzynarodowa mobilność kapitału

- wzrost fuzji akwizycji

- globalizacja akcjonariatu

- światowa integracja działalności gospodarczej

- zintegrowane działania w skali międzynarodowej

- globalne poszukiwanie komponentów

- alianse strategiczne

- rozwój technologii i technik produkcji

- rozwój technologii, informacji i telekomunikacji

- uniwersalizacja toyotyzmu w miejsce fordyzmu

Zagadnienie nr 7: Makroekonomiczne mierniki gospodarki (PKB, PNB, dochód narodowy, stopa inflacji, stopa bezrobocia).

Makrowielkości gospodarcze - wielkości będące miarami zjawisk i procesów w skali całej gospodarki, np.

�� produkcja (PNB);

�� zatrudnienie (stopa bezrobocia, siła robocza);

�� inflacja (WCD, roczna stopa inflacji);

�� inwestycje;

�� konsumpcja;

�� popyt;

�� ogólny poziom cen;

�� eksport i import;

PKB - Produkt Krajowy Brutto -jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego , kto jest ich właścicielem. Jest więc syntetyczną miarą wartości produkcji wytworzonej w gospodarce w ciągu całego roku.

Metody obliczania PKB

1. metoda sumowania produktów

2. metoda sumowania dochodów

3. metoda sumowania wydatków

Metoda sumowania produktów - polega na sumowaniu wartości produktów i usług wytworzonych w danej gospodarce w ciągu roku.

Przy obliczaniu PKB należy liczyć wyprodukowane produkty i usługi tylko jeden raz.

SUMOWANIE dóbr finalnych wartości dodanych

Dobra finalne - dobra (produkty i usługi) nabywane przez ostatecznego użytkownika.

Dobra inwestycyjne - nie zużywają się w całości w jednym cyklu wytwórczym.

Dobra pośrednie - zużywają się w jednym cyklu wytwórczym

Wartość dodana - przyrost wartości dóbr w wyniku określonego (danego) procesu produkcji.

Wartość dodana = (wartość dóbr wytworzonych) - (suma kosztów rzeczowych czynników produkcji) Czynniki produkcji - kapitał, praca, ziemia, surowce.

Metoda sumowania dochodów - polega na dodawaniu płac, rent, procentów i zysków powstających w procesie wytwarzania produktów i usług w danym roku. Nie uwzględnia się w tej metodzie płatności transferowych (emerytury, stypendia, zasiłki, płatności budżetu).

PKB= ∑ wartości_dodanych =∑ dochodów_czynników_produkcji

Metoda sumowania wydatków - polega na sumowaniu wydatków na dobra finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe.

Wydatki:

• wydatki na dobra konsumpcyjne (produkty i usługi) wytwarzane w kraju Ck

• wydatki na krajowe dobra inwestycyjne Ik

• wydatki rządowe na wytwarzanie w kraju finalne produkty i usługi z wyłączeniem płatności transferowych Gk

• wydatki z zagranicy na krajowe dobra eksportowe Exk

PKB w cenach rynkowych

PKB= Ck + I k +Gk +Ex k

k - tylko wydatki na dobra krajowe

PKB= C + 1 + G + E x - I m = C + / +G + X

Im - łączny import, X - eksport netto

PKB w cenach czynników produkcji

PKB w cenach rynkowych

- podatki pośrednie

+ subsydia _________________________

PKB w cenach czynników produkcji

PKB nie jest obiektywnym miernikiem dobrobytu materialnego społeczeństwa ponieważ:

�� nie uwzględnia nie rejestrowanej produkcji:

• nielegalnej (nie opodatkowanej); „szara strefa"

• legalnej (nie rejestrowanej)

�� nie uwzględnia wypoczynku

�� nie uwzględnia „efektów zewnętrznych" produkcji (zanieczyszczenie wód, powietrza, wody,

hałas)

Produkt narodowy brutto PNB

Produkt narodowy brutto (PNB) - miernik całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji.

PNB w cenach czynników produkcji = (PKB w cenach czynników produkcji) + (dochody netto z tytułu własności za granicą)

PNN w cenach czynników produkcji = (PNB w cenach czynników produkcji) - (amortyzacja)

Wskaźnik dobrobytu narodowego - NEW (W.D. Nordhaus i J. Tobin;)

- do obliczonego PNN

A. dodanie szacunkowych wielkości wyrażających równoważność:

�� wolnego czasu; produkcji nie rejestrowanej;

�� infrastruktury publicznej (np. drogi, parki);

�� prywatnych dóbr trwałego użytku;

B. odjęcie: �� wydatków na obronę narodową;

�� wydatków na dojazdy do pracy;

�� szacunkowych wartości związanych z zanieczyszczeniem

środowiska;

Dochód narodowy DN

Dochód Narodowy, to dochód danego kraju wynikający z prowadzonej w nim działalności produkcyjnej w pewnym okresie, zwykle w okresie roku; w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej stosuje się następujące mierniki dochodu narodowego: produkt narodowy brutto (PNB), produkt narodowy netto (PNN), produkt krajowy brutto (PKB), 2 dodatkowymi oficjalnymi miernikami dochodu narodowego są: dochód osobisty (DO) jest równy

Dochodowi Narodowemu pomniejszony o niepodzielne zyski przedsiębiorstw oraz dochód osobisty do dyspozycji (DOD) jest równy Dochodowi Osobistemu pomniejszonemu o podatki osobiste plus osobiste opłaty nieopodatkowane.

Zatem DN obejmuje całość dochodów wypłaconych za wykorzystanie czynników produkcji w określonym czasie ich właścicielom oraz niepodzielne zyski przedsiębiorstw, przeznaczone na ich rozwój. Dochód narodowy jest sumą procentów płac i rent oraz niepodzielnych zysków przedsiębiorstw. DN jest równy całkowitym kosztom produkcji dóbr i usług zawartych w PNN.

POJĘCIE INFLACJI - Inflacja to proces wzrostu ogólnego poziomu cen.

Z inflacją mamy do czynienia gdy wzrost cen w jakimś okresie ma charakter względnie trwały i gdy następuje wzrost ogólnego (tj. średniego) poziomu cen.

SPOSOBY POMIARU INFLACJI

W celu obliczenia inflacji konstruuje się wskaźnik cen, będący miarą procentowych zmian wydatków związanych z zakupem pewnego zestawu dóbr (tzw. koszyka) w jakimś okresie.

W szczególności najczęściej oblicza się:

�� wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych,

�� wskaźniki cen hurtowych i detalicznych,

�� wskaźnik cen wszystkich produktów i usług wchodzących w skład PKB (deflator PKB)

Przy konstruowaniu wskaźnika cen każde dobro jest „ważone” zgodnie z jego ekonomicznym znaczeniem. Przy obliczaniu wskaźnika cen korzystamy z formuły:

Wskc = ∑ ((ci1/ci0) ui0 100)

Wskc - wskaźnik cen

ci0 - cena dobra i w okresie t0

ci1 - cena dobra i w okresie t1

ui0 - „waga” przypisana dobru i, określona najczęściej przez udział dobra i w ogólnych wydatkach w okresie t0

n - liczba dóbr

Uzyskany wynik wskazuje jaki procent poziomu cen z okresu t0 stanowią ceny z okresu t1.

STOPA INFLACJI

Określa ona procentowy wzrost ogólnego poziomu cen w ciągu roku. W polskiej praktyce oblicza się ją w dwojaki sposób:

�� porównując ogólny poziom cen z roku t1 z analogicznym poziomem cen z roku t0 przy czym bierze się tutaj pod uwagę wskaźniki przeciętne dla 12 m-cy w roku,

�� porównując ogólny poziom cen z grudnia roku t1 z ogólnym poziomem cen z grudnia roku t0.

Wskaźniki stopy inflacji obliczone tymi metodami nie są zazwyczaj identyczne, co jest związane z niejednakową dynamiką wzrostu cen w poszczególnych miesiącach.

NASILENIE INFLACJI

Można wyróżnić kilka odmian inflacji w zależności od stopnia jej nasilenia:

�� pełzająca, gdy wskaźnik cen nie przekracza 5% rocznie

�� umiarkowana - 5-10% rocznie

�� galopująca 10-150% rocznie

�� hiperinflacja - >150% rocznie

SŁABOŚCI WSKAŹNIKÓW

1. Przy obliczaniu wskaźników dezaktualizują się wagi, z uwagi na różnice ilościowe w zakupie danego dobra.

2. Wskaźniki cen nie wychwytują zmian jakości dóbr wchodzących w skład koszyka.

POJĘCIE BEZROBOCIA

Do bezrobotnych zalicza się osoby w wieku produkcyjnym, które są zdolne i gotowe do podjęcia pracy na typowych warunkach występujących w gospodarce oraz pozostają bez pracy, pomimo podjęcia poszukiwań pracy.

Ludność w wieku produkcyjnym można podzielić na aktywnych zawodowo i biernych zawodowo. Do aktywnych zawodowo (zasobów siły roboczej) zaliczamy te osoby w wieku produkcyjnym, które są zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia na typowych warunkach dla danej gospodarki. Pozostałe osoby w wieku produkcyjnym tworzą grupę biernych zawodowo.

Stosunek liczby aktywnych zawodowo (Sr), do liczby ludności w wieku produkcyjnym (Lp) nazywamy

współczynnikiem aktywności zawodowej.

Im wyższy współczynnik, tym większa część ludności w wieku produkcyjnym chce pracować zawodowo.

Wysokość współczynnika aktywności zawodowej zależy m.in. od: poziomu i zmiany stawek płac, preferencji jednostek w zakresie kształcenia, modelu rodziny, liczby dzieci w rodzinie i sposobu ich wychowywania, możliwości znalezienia pracy.

ROZMIARY BEZROBOCIA

a) rozmiary bezrobocia w wielkościach absolutnych

B - liczba bezrobotnych

az - współczynnik aktywności zawodowej

Lp— liczba ludności w wieku produkcyjnym

Z - liczba zatrudnionych

Z pow. równania wynika, że rozmiary bezrobocia zależą od trzech czynników: współczynnika aktywności zawodowej, liczby ludności w wieku produkcyjnym i rozmiarów zatrudnienia.

b) rozmiary bezrobocia w wielkościach relatywnych:

Miarą taką jest wskaźnik stopy bezrobocia, który wyraża stosunek liczby bezrobotnych do zasobów

siły roboczej. Pokazuje on, jaką część zasobów siły roboczej stanowią bezrobotni:

b - wskaźnik stopy bezrobocia

B - liczba bezrobotnych

Sr - liczba aktywnych zawodowo

METODY POMIARU BEZROBOCIA

1. Metoda wykorzystywana statystyce urzędów pracy

Bezrobotni wg tej metody to osoby:

�� zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia w ramach stosunku pracy,

�� pozostające bez pracy i nie uczące się w szkołach, z wyjątkiem szkól wieczorowych i

zaocznych,

�� zarejestrowane w urzędzie pracy, jeżeli: ukończyły 18 lat, nie ukończyły 60/65 lat, nie nabyły

prawa do emerytury, nie są właścicielami lub posiadaczami gosp. rolnego, nie prowadzą

pozarolniczej działalności gospodarczej.

2. Metoda wykorzystywana w badaniach aktywności ekonomicznej ludności (BAEL)

Do bezrobotnych zalicza się osoby spełniające jednocześnie 3 warunki:

�� w okresie badanego tygodnia nie pracowały,

�� aktywnie poszukują pracy,

�� są gotowe podjąć pracę w badanym lub następnym tygodniu.

PYTANIE 8

CZYNNIKI WZROSTU I ROZWOJU GOSPODARCZEGO

Czynniki wzrostu gospodarczego.

Aby zacząć rozpatrywać znaczenie wzrostu gospodarczego i jego czynników, należy najpierw

zastanowić się nad samą definicją wzrostu gospodarczego.

Wzrost gospodarczy jest to stałe zwiększenie zdolności danego kraju do produkcji towarów i

usług pożądanych przez ludzi.

Zdolności produkcyjne każdej gospodarki zależą przede wszystkim od ilości i jakości

występujących w niej zasobów naturalnych, majątku trwałego, jak i również od poziomu techniki

produkcji oraz poziomu kwalifikacji pracy.

Wzrost gospodarczy polega więc na rozszerzeniu i ulepszeniu materialnych i osobowych

czynników produkcji. Wymaga to ciągłej akumulacji kapitału, dzięki gromadzonym

oszczędnościom i inwestycjom, ciągłego doskonalenia ludzkich umiejętności i dokonywania

postępu technicznego.

Teoria wzrostu gospodarczego jest ważną częścią teorii rozwoju gospodarczego, która ujmuje

całokształt wszystkich czynników i uwarunkowań społeczno-ekonomicznych determinujących

rozwój gospodarczy krajów określonego ustroju społecznego (sposobu produkcji), bądź grup

krajów i poszczególnych państw. Głównymi materialnymi źródłami wzrostu gospodarczego jest

akumulacja (nagromadzenie środków na inwestycje) i postęp techniczny.

Czynników wzrostu gospodarczego jest wiele. Podstawowe znich to inwestycje, postęp

techniczny, alokacja nakładów. Rozpatrzymy je teraz nieco bliżej.

Pomiędzy czynnikami wz.gosp istnieją zawsze mniej lub bardziej ściśle związki i wzajemne

relacje. Mogą one mieć charakter bezpośredni (ilościowe ujęcie), lub pośredni. Oddziaływanie

tych czynników występuje w różnych okresach, z różną siła, i nie jednokierunkowo.

Schemat wzajemnych relacji między czynnikami wzrostu gospodarczego

W kwalifikowanej formie czynniki wzrostu gospodarczego mierzone przyrostem dochodu

narodowego (D) można zapisać jako funkcję dochodu narodowego:

DD = F(S, MN, Z, WP, IE, N1, i, e, CSP...)

gdzie:

S - zasoby naturalne

MN - majątek narodowy

Z - zasoby pracy żywej (wielkość zatrudnienia)

WP - wydajność pracy

IE - wielkość i struktura nakładów inwestycyjnych

N1, i, e, - techniki i technologie łącznie z zasobami informacji (naukowej, technicznej,

ekonomicznej i scjotechnicznej)

Zmienne S, MN, WP, IE, mogą być wyrażone w wielkościach fizycznych, natomiast zmienna

CSP nie da się wyrazić ani w wielkościach fizycznych, ani też wartościowych, jej wpływ ujawnia

się głównie poprzez zmiany jakościowe czynnika Z i N1, i, e.

Inwestycje są to nakłady gospodarcze na odtworzenie zużytego majątku narodowego oraz na jego

powiększenie. W potocznym rozumieniu przez pojęcie inwestycji rozumie się procesy budowy

nowych obiektów produkcyjnych i nieprodukcyjnych oraz ich wyposażenia. Inwestycje dzielą się

na 4 główne grupy:

1) maszyny i urządzenia

2) konstrukcje i budowle (mosty, drogi, budynki fabryczne, magazyny)

3) wyposażenie nowych obiektów produkcyjnych w środki obrotowe

4) budynki mieszkalne (szpitale, żłobki, szkoły)

Inwestycje nieprodukcyjne są oczywiście tak samo niezbędne jak inwestycje produkcyjne,

ale podobnie jak praca nieprodukcyjna nie wpływają bezpośrednio na wzrost produkcji i

dochodu narodowego.

Przyrost dochodu narodowego zależy przede wszystkim od inwestycji produkcyjnych

oddanych do użytku w danym roku. Efektywność inwestycji jest ważnym czynnikiem

determinującym rozmiary akumulacji. Chcąc utrzymać poziom stopy życiowej ludności,

uwzględniając wzrost jej liczby, trzeba na akumulację przeznaczać tym więcej środków, im

niższa jest efektywność inwestycji.

Inwestycje te przynoszą większą wartość dochodu narodowego niż przynosiły

zamortyzowane środki trwałe.

Na przyrost dochodu narodowego wpływają także czynniki istniejącego już majątku

produkcyjnego. Jeden z nich to zużycie się, czyli amortyzacja, starego majątku

produkcyjnego. Każdą gospodarkę cechuje określona przeciętna stopa amortyzacji. Jest to

relacja wartości zużytego rocznie majątku produkcyjnego do jego początkowej wartości.

Odzwierciedla ona przeciętny okres zużywania się środków trwałych (np.: maszyn 10 lat,

budynków 25 lat). Jej wielkość przy danej wartości majątku trwałego określa sumę funduszu

amortyzacji. Zastępowanie starych, zużytych maszyn na bardziej nowoczesne nazywa się

czynnikiem efektywności inwestycji.. Inwestycje te przynoszą większą wartość dochodu

narodowego niż przynosiły zamortyzowane środki trwałe.

Postęp techniczny to także źródło wzrostu gospodarczego jest to doskonalenie środków

produkcji i metod wytwarzania, doskonalenie wytwarzanych dóbr oraz przedmiotowych

warunków pracy i urządzeń. Postępy techniki, technologii i organizacji pracy zwiększają z

reguły efekty produkcyjne uzyskiwane z danych zasobów lub pozwalają na osiąganie

dotychczasowych efektów przy zużyciu mniejszych zasobów. Rodzaje postępu technicznego

mogą być różnie ujmowane.

Zasoby naturalne to kolejny istotny czynnik wpływający na wzrost gospodarczy. Surowce,

ich jakość i ilość zależy od złóż geologicznych w danym kraju oraz nakładu inwestycji w ich

wydobywanie czyli tworzenie zakładów przemysłu wydobywczego np.: kopalni, rud żelaza

itp.

Majątek produkcyjny gospodarki narodowej stanowi materialną (rzeczową ) bazę produkcji, a

więc dochodu narodowego. Wymienione wyżej czynniki są więc materialnymi czynnikami

wzrostu gospodarczego. Istnieją także niematerialne czynniki, za które uznajemy pracę

producentów dóbr, czyli żywa praca produkcyjna, jej ilość, liczba zatrudnionych, przeciętny

roczny czas pracy oraz wydajność pracy. W skali całej gospodarki przeciętna wydajność

pracy jest mierzona relacją wytworzonego dochodu do liczby zatrudnionych produkcyjnie. W

mierniku wydajności pracy jest zawarty czas pracy. Miernik ten należy zdezagregować na

roczną liczbę godzin lub dni przepracowanych przeciętnie przez jednego zatrudnionego oraz

przeciętną wartość dóbr wytworzonych przez niego w ciągu dnia pracy (w cenach stałych).

Roczny przyrost dochodu narodowego, co wynika z powyższego określają rozmiary wzrostu

zatrudnienia i wzrostu przeciętnej wydajności pracy wszystkich zatrudnionych produkcyjnie.

Wzrost liczby zatrudnionych określają warunki demograficzne tzn. liczba osób rocznika

osiągającego wiek produkcyjny kończących szkolenie zawodowe o profilu pracy

produkcyjnej. Wzrost ten jest oczywiście pomniejszony o liczbę osób odchodzących z

działów produkcji materialnej na emeryturę lub rentę. To jednak, czy wszyscy zostaną

zatrudnieni, zależy od liczby nowych, wolnych stanowisk pracy, a więc od rozmiarów

inwestycji. Jeżeli inwestycje nie zostały właściwie zaplanowane (uwzględniony przyrost

chętnych do pracy minus odchodzący z pracy) wtedy powstaje zjawisko bezrobocia.

Wzrost wydajności pracy zależy przede wszystkim od postępu technicznego, w tym także od

ulepszeń organizacji pracy. na wzrost wydajności wpływają także inne czynniki, należy z nich

wymienić: wzrost zawodowych kwalifikacji, działanie systemu motywacji, warunki i

bezpieczeństwo pracy.

Wykazując, że wzrost dochodu narodowego jest określany przez wzrost wydajności pracy i

wzrost zatrudnienia, przytoczona analiza wskazuje jednocześnie, iż tempo jednego i drugiego

zależy głównie od czynników materialnych tj. inwestycji i postepu technicznego. Postęp

techniczny i inwestycje zależą jednak w dużym stopniu od typu stosunków ekonomicznych,

systemu gospodarowania i ustroju społeczno-ekonomicznego. Istotny wpływ na wzrost

gospodarczy mają także jego bariery np.: bariera siły roboczej, bariera surowcowa, bariera handlu

zagranicznego lub bariera konsumpcji.

Ale wróćmy do czynników społeczno-ustrojowych. Spośród wielu z nich należy wskazać na

układ stosunków międzyludzkich w zakładach pracy oraz układ stosunków społecznopolitycznych.

Konflikty w zakładach pracy, a w jeszcze większym stopniu konflikty w skali

działów produkcji czy całego społeczeństwa (na tle sprzeczności klasowych) wpływają na spadek

stopy wzrostu gospodarczego bądź nawet są czynnikiem jego załamania. Odwrotny wpływ

wywiera natomiast stan tzw. spokoju społecznego. W określonych sytuacjach historycznych np.:

w okresach odbudowy gospodarki ze zniszczeń wojennych, społeczeństwo może wykazać

niezwykłą ofiarność i zapał do pracy. Dzięki takim zrywom okresy te cechuje szybkie tempo

wzrostu gospodarczego.

Z innych czynników należałoby wskazać na tak zwane nieuchwytne środki, do których zaliczamy

specyficzne cechy narodowe, mentalność społeczną i psychiczną, tradycje historyczne,

pracowitość oszczędność. Czynniki te mają charakter egzogeniczny. Do czynników czysto

egzogenicznych zaliczamy: rolę środowiska geograficznego (klimat, ukształtowanie terenu,

zasoby wody, bogactwa naturalne) oraz uwarunkowania zewnętrzne (dogodne rynki zbytu,

współpraca i kooperacja gospodarcza).

Bariery rozwoju gospodarczego

Główne bariery rozwoju gospodarczego:

• Brak konkurencyjności wobec produktów międzynarodowych i nowych rynków. Może on

wynikać z niewystarczających nakładów na badania naukowe, wdrożenia nowych

technologii i kształcenie społeczeństwa. W takiej sytuacji produkty krajowe nie są

konkurencyjne - przegrywają z lepszymi produktami zagranicznymi.

• Zbyt niskie inwestycje w gospodarkę. Wiąże się to ściśle ze zbyt małym kapitałem

własnym oraz z brakiem pomysłu na zachęcenie obcego kapitału do inwestowania w

gospodarkę krajową.

• Spirala inflacyjna. Występuje najczęściej w sytuacji, gdy w gospodarce rosnącemu

popytowi towarzyszy zarówno wzrost produkcji, jak i wzrost cen. Wzrost popytu

globalnego prowadzi do inflacyjnego wzrostu cen bez wzrostu realnego dochodu

narodowego. Wówczas rozkręca się spirala inflacyjna, w której płace gonią ceny, a ceny

rosną wskutek wzrostu płac i wzrostu kosztów wytwarzania.

PYTANIE 9

CYKL KONIUNKTURALNY

Klasyczny cykl koniunkturalny

Cyklem koniunkturalnym nazywamy krótkookresowe odchylenia produkcji, aktywności gospodarczej od jej trendu. Polega na wahaniach produkcji, zatrudnienia, aktywności gospodarczej wokół długookresowych trendów.

Trend inaczej tendencja rozwojowa produkcji to wygładzona ścieżka obrazująca rozwój produkcji w długim okresie po wyeliminowaniu krótkookresowych wahań.

Wyodrębnia się cykle o różnej długości; najważniejsze z nich to cykle Kitchina (3-5 lat), Juglara (8-10 lat) i Kondratiewa (50-60 lat); nazywa się je — odpowiednio — cyklami krótkimi, średnimi i długimi. Podstawowymi fazami cyklu są: kryzys, dla którego charakterystyczny jest ostry spadek produkcji i zatrudnienia oraz spadek cen; po kryzysie gospodarka znajduje się w stanie depresji, w którym utrzymuje się niski poziom cen i ogólnej aktywności gosp.; następnie rozpoczyna się ożywienie, tj. wzrost ogólnej aktywności gosp. (realnego produktu nar. Brutto i zatrudnienia), doprowadzający do rozkwitu, gdy wszystkie wymienione wskaźniki osiągają najwyższy poziom; rozkwit kończy się jednak wybuchem nowego kryzysu.

Cykl wzrostu gospodarczego (a więc także recesja i kryzys) jest zjawiskiem naturalnym. Niezwykle ważne jest, aby w państwie istniały czynniki, które spowodują wzrost gospodarczy.

Przebieg klasycznego cyklu koniunkturalnego

W wahaniach cyklu koniunkturalnego można wyróżnić cztery podstawowe fazy:

1. kryzys (lub recesja w zależności od skali spadku produkcji)

2. depresja (lub dno kryzysu)

3. ożywienie gospodarcze

4. wysoka koniunktura (rozkwit gospodarczy)

Między poszczególnymi fazami zachodzi związek przyczynowo-skutkowy, co oznacza że mechanizmy i procesy zachodzące w jednej fazie cyklu warunkują mechanizmy i procesy w następnej fazie. Przebieg cykli jest nieregularny, różnią się one między sobą długością poszczególnych faz oraz amplituda wahań.

Opis faz cyklu koniunkturalnego:

I. Stan szczytowy koniunktury (rozkwit)

o Wysoki poziom wydatków inwestycyjnych doprowadza po pewnym czasie do wzrostu zdolności produkcyjnych gospodarki narodowej

o Inwestycje osiągają swój najwyższy poziom (przestają rosnąć)

o Koszty produkcji rosną (w wyniku wykorzystania gorszych urządzeń wytwórczych, zatrudnienia

pracowników o niższych kwalifikacjach, zwiększenia pracy w godzinach nadliczbowych)

o Wzrost dochodów powoduje wzrost skłonności do oszczędzania (maleje skłonność do konsumpcji)

o Stopniowy wzrost kosztów produkcji w stosunku do wzrostu cen

o Banki coraz bardziej ograniczają udzielanie kredytów inwestycyjnych

o Wygasanie optymistycznych nastrojów wśród przedsiębiorców

II. Załamanie gospodarcze (kryzys nadprodukcji)

o Spadek kursów papierów wartościowych

o Zahamowanie wzrostu cen (a nawet spadek)

o Ograniczenie kredytów inwestycyjnych

o Zmuszanie do spłaty istniejących zobowiązań

o Spadek ilości zamówień na urządzenia wytwórcze i rezygnowanie z kontraktów budowlanych

III. Faza depresji

o Marża z zysków gwałtownie spada (trudności sprzedaży)

o Małe i słabsze przedsiębiorstwa bankrutują

o Maksymalne ograniczenie przez banki komercyjne kredytów

o Inwestycje i konsumpcja osiągają swoje minimum (nigdy zero)

o Pojawia się dno kryzysu

IV. Faza ożywienia

o Przedsiębiorcy, którzy przetrwali, dokonują renowacji swojego kapitału

o Wycofanie starych maszyn i urządzeń zakupując nowocześniejsze, bardziej ekonomiczne

o Rośnie zatrudnienie

o Zwiększanie zysków

o Banki komercyjne nagromadziły środki pieniężne, a szukając klientów obniżają stopę procentową

o Tanie kredyty zachęcają przedsiębiorców do inwestowania

o Rosną kursy akcji i obligacji

o Ożywienie obejmuje coraz to nowe dziedziny życia gospodarczego

o W ciągu 2-3 lat osiąga nową fazę szczytowego rozwoju

PYTANIE 10

POJĘCIE PIENIĄDZA

Pieniądz jest to środek powszechnego zwalniania ze zobowiązań.

Pieniądz jest to wszystko co w danych warunkach z mocy ustawy lub zwyczaju stanowi środek zapłaty.

Ewolucja pieniądza

1. gospodarka naturalna : T -T, T - T1 - T ; pieniądz archaiczny

2. bimetalizm : pieniądz kruszcowy srebrny i złoty ( prawo Kopernika - Greshama - jeśli w obiegu znajdują się 2 pieniądze kruszcowe -złoty i srebrny- to pieniądz gorszy(srebrny) wypiera z rynku pieniądz lepszy(złoty))

3. monometalizm : system waluty złotej (standard złota) - 1880 - I wojna światowa - pełna wymienialność pieniądza papierowego na złoto

4. system waluty dewizowo-złotej ( ograniczona wymienialność pieniądza papierowego na złoto (głównie w stosunkach pomiędzy krajami)):

a) II wojna światowa - 1944

b) system Bretton Woods ( J.M.Keynes) - Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW), Bank

Światowy - ( ostatnim krajem, który utrzymywał wymienialność pieniądza papierowego na złoto

były Stany Zjednoczone do 1971 r.)

5. system pieniądza papierowego - brak wymienialności na złoto - od 1971 r ( M. Friedman )

6. płynne kursy walut, Europejski System Walutowy (ERM), euro, instrumenty pochodne.

Obecnie funkcjonuje na rynkach pieniądz gotówkowy ( wykonany z materialnej substancji, fizycznie istnieje w postaci banknotów (bilety bankowe) i bilonu (pieniądz zdawkowy).

Pieniądz bezgotówkowy - pozbawiony substancji materialnej, istnieje w formie ewidencji księgowej, zdecydowanie dominuje.

Funkcje pieniądza :

1. miernik wartości - wyrazem jest cena ( najważniejsza funkcja ), możemy dokonywać porównań w skali wewnętrznej jak i międzynarodowej , podejmujemy decyzje w sprawie podziału skali udziału pieniądza poszczególnych państw w gospodarce światowej,

2. pośrednik wymiany :

1) jest środkiem rozliczeniowym , gdy jest środkiem zapłaty za zakupione towary ( w momencie

przekazania towaru )

2) jako środek płatniczy - reguluje zobowiązania, gdy następuje oderwanie w czasie między

wydaniem towaru i zapłatą,

3. gromadzenia oszczędności ( skarbu ) czyli tezauryzacji

4. środek płynny - można go wymienić na zasoby rzeczowe

5. pieniądz międzynarodowy - niektóre pieniądze : dolar, euro,

jen japoński, funt angielski, frank szwajcarski.

Pieniądz to powszechnie akceptowany środek wymiany dóbr i usług oraz miernik ich wartości, także środek tezauryzacji oraz środek zwalniania z zobowiązań, może nim być cokolwiek, co będzie akceptowane przy płatnościach za dobra i usługi. Od najdawniejszych czasów cenne metale, takie jak złoto, srebro i miedź były najpopularniejszymi formami pieniędzy. Ze względów praktycznych, pieniądze powinny posiadać następujące właściwości: poręczność, stabilność, jednolitość, trwałość, podzielność i rozpoznawalność. Bardziej formalnie pieniądz to prawny środek płatniczy obowiązujący w danym kraju, ekwiwalent towarów i usług wyrażający ich wartość - bezpośrednio na nie wymienialny. W przeciwieństwie do wymiany naturalnej cechą charakterystyczną gospodarki towarowo-pieniężnej jest obsługa obrotu towarów i usług za pośrednictwem pieniądza, który nadaje się do podziału wartości na części ułamkowe a jednocześnie umożliwia dokonywanie większych rozliczeń. W ten sposób pieniądz usprawnia procesy wymiany rynkowej i sam podlega rozwojowi stosownie do potrzeb rozwijającej się gospodarki.

Pieniądz spełnia również funkcję przechowywania okresowych rezerw siły nabywczej. Umożliwia także pomiar efektywności gospodarowania. W pieniądzu bowiem wyrażana jest wartość majątku, wielkość przychodów ze sprzedaży i kosztów ich uzyskania a w rezultacie wysokość osiąganych zysków lub ponoszonych strat. Dzięki posługiwaniu się pieniądzem możliwa staje się kalkulacja ekonomicznej efektywności decyzji gospodarczych zarówno tych, które zostały podjęte w przeszłości jak i tych, które zamierza się realizować w przyszłości.1

Od dawna filozofowie i ekonomiści zadawali sobie pytanie, dlaczego pieniądz wypełnia swoje funkcje i co stanowi gwarancję jego wartości. Powstało wiele definicji określających istotę pieniądza. Przez jednych uważany był za towar, inni definiowali pieniądz jako efekt umowy społecznej, z kolei niektóre teorie przedstawiały pieniądz jako wytwór porządku prawnego, powstający na mocy aktu tworzenia prawa przez państwo. Kolejne określenie nazywało pieniądzem wszystko, co spełnia jego funkcje. Wreszcie pieniądz był też rozumiany jako rodzaj certyfikatu na dobra realne wytworzone w gospodarce kraju w okresie danego roku.

Zmienna wartość pieniądza w czasie umożliwia nam porównywanie różnych wartości pieniądza w różnych czasie. Wynika ona z występowania zjawisk ekonomicznych tj. inflacja czy też zmiana stóp procentowych. To co posiadamy w chwili obecnej może więc zmienić wartość w przyszłości. Ze zmianą wartości jest związane ryzyko, gdyż bez szczegółowej analizy nie wiemy do końca czy pieniądz straci na wartości czy też zyska.

Już dawno temu ludzie zauważyli, że wartość pieniądza może zmieniać się w czasie. Za tę samą kwotę można nabyć różne ilości takich samych towarów. Kupujący boleśnie odczuwają spadek siły nabywczej pieniądza, gdy okazuje się, że w wyniku wzrostu cen, czyli inflacji, ich portfele są uboższe.

Przyczynami inflacji są:

1. Nadmierne wydatki budżetu państwa finansowane z deficytu budżetowego.

2. Zbyt duże udzielane kredyty na cele konsumpcyjne spowodowane niską stopą procentową kreowaną (tworzoną) przez bank centralny.

3. Inwestycje zwiększające popyt bez odpowiedniego wzrostu podaży.

4. Rosnące dochody ludności bez odpowiedniego wzrostu produkcji (np. w sferze budżetowej).

5. Monopole podnoszące ceny, szczególnie tych dóbr, które mogą spowodować wzrost cen innych dóbr (np. paliwo).

6. Związki zawodowe wymuszające wzrost płac, co pociąga za sobą wzrost kosztów osobowych, a przez to wzrost cen (np. górnicy).

7. Nadmierny eksport w stosunku do importu może spowodować iż podaż będzie niedostateczna do popytu.

8. Wzrost cen dóbr importowanych, a przez to wzrost kosztów rzeczowych produkcji.

Dla całej gospodarki równie nieprzyjemny może okazać się stały wzrost jego wartości, nazywany

deflacją.Konsumenci wstrzymują się wtedy z zakupami, licząc, że w przyszłości będą mogli nabyć te same dobra taniej. W rezultacie spada popyt, zmuszając przedsiębiorstwa do ograniczenia produkcji, co prowadzi do spowolnienia wzrostu gospodarczego.

1 Bień A., Bień W. ,,Kalkulacja ceny pieniądza w lokatach, pożyczkach i kredytach'' Wydawnictwo Difin, Warszawa 2000r., s. 13

Podstawowym problemem zawsze było mierzenie wartości zmian pieniądza. W przypadku innych towarów sprawa była prosta: o tym czy ich wartość wzrosła czy spadła, można się przekonać obserwując ich ceny wyrażone właśnie w pieniądzu. Z tym ostatnim sprawa była trudniejsza. Nie można mierzyć zmian ich wartości w innym pieniądzu ,ponieważ on również może zyskiwać lub tracić na wartości. Paradoksalnie, najlepszym rozwiązaniem okazało się śledzenie cen innych towarów, gdyż tylko ich obecność sprawia, że pieniądz ma rację bytu. To jakich i ile, stanowiło kolejny problem do rozwiązania.

Obecnie stosowane są dwa rozwiązania: indeksy cenowe i deflatory. Indeksy mierzą względną zmianę średnich cen towarów, a także usług, w danym okresie. Aby je obliczyć tworzy się tak zwany koszyk dóbr, czyli zestaw artykułów, których ceny będą śledzone. Udział każdego z nich wyznaczany jest zwykle na podstawie znaczenia w obrotach handlowych. Kolejnym krokiem jest wyznaczenie bazy, czyli przyjęcie poziomu cen z jakiegoś roku, za podstawę obliczeń. W roku bazowym indeks wynosi 100.

Procentowa zmiana wielkości wydatków na zakup towarów z koszyka w danym czasie przyjmowana jest za stopę inflacji bądź jej odwrotności - deflacji.

Można przy tym przyjmować różne punkty widzenia, z którego analizuje się zmiany cen. Może to być perspektywa konsumentów, hurtowników, czy producentów, odpowiednio zmieniając skład produktów w koszyku.

Najczęściej stosowaną miarą inflacji jest indeks cen konsumpcyjnych (CPI - consumer price index), wskazujący zmiany poziomu cen koszyka dóbr i usług konsumowanego przez typową rodzinę w danym kraju. Znaczenie poszczególnych artykułów określane jest na podstawie badań wydatków z budżetów domowych. Zmiany ich cen rejestrowane są głównie na podstawie obserwacji prowadzonej przez ankieterów przez dłuższy czas w tych samych placówkach handlowych. Zwykle pod uwagę brane są ceny detaliczne, takie jakie klienci płacą przy kasie. Znaczy to, że odzwierciedlają wpływ wszystkich czynników, w tym podatków. Wynik podaje się jako procentową zmianę wartości koszyka w stosunku do okresu bazowego. W Polsce indeks co miesiąc publikuje Główny Urząd Statystyczny.

Drugą metodą mierzenia inflacji są deflatory. W tym przypadku mierzy się wzrost cen wszystkich dóbr wytworzonych w danej gospodarce. Wskaźnik ten to procentowa relacja produktu krajowego brutto z danego okresu, w cenach bieżących, do tego samego PKB w cenach stałych, pochodzących z okresu przyjętego za bazowy. Oprócz deflatora całego PKB obliczane są wskaźniki zmian cen dla poszczególnych jego składników np. konsumpcji, którym można posługiwać się zamiast indeksu cen konsumpcyjnych czy inwestycji. Deflator PKB jako miernik poziomu cen ma w gospodarce otwartej jedną poważną wadę: nie uwzględnia rachunków płaconych za towary sprowadzane zza granicy.

Bardzo duży wpływ na wartość pieniądza wywiera czas w jakim dysponujemy nim. Wartość pieniądza, którym dysponujemy niezwłocznie jest odpowiednio większa od tego samego pieniądza który wykorzystamy w okresie późniejszym. A więc, im później oczekiwana suma pieniędzy znajdzie się w naszej dyspozycji, tym jej rzeczywista wartość będzie mniejsza.

To zjawisko wynika przede wszystkim z :

�� psychologicznej skłonności do bieżącej konsumpcji, która polega na tym, że nawet przy założeniu zerowej inflacji ludzie uważają otrzymanie tej samej kwoty dziś za bardziej wartościowe niż uzyskanie jej później (mimo, że w obu przypadkach siła nabywcza pieniądza będzie taka sama),

�� wpływu ryzyka - pieniądze otrzymane dzisiaj to zdarzenie pewne i dlatego mają one większą wartość niż pieniądze, które otrzymamy w przyszłości,

�� płynności pieniądza posiadanego obecnie, a więc możliwości inwestowania i osiągania przez to określonych korzyści, jakich nie da się osiągnąć, gdy pieniądze otrzyma się później.

PYTANIE 11

SYSTEM PRAWA, ŹRÓDŁA PRAWA, GAŁĘZIE PRAWA

Prawo to zespół norm wydawanych lub usankcjonowanych przez państwo i zagwarantowanych przymusem państwowym. Składa się z tysięcy różnych aktów normatywnych (od ustawy do zarządzenia), które regulują najróżniejsze stosunki społeczne. Prawo nie stanowi bezładnego nagromadzenia norm prawnych, lecz jest zbiorem ułożonym według przyjętych kryteriów, ma więc charakter systemu.

System prawa to całokształt obowiązujących w państwie przepisów, z uwzględnieniem ich podziału na gałęzie, oraz zespół zasadniczych idei przewodnich, na których opiera się ustrój państwa, a także podstawowe idee prawne.

Prawo dzieli się na szereg działów zwanych gałęziami. Podstawowym kryterium , w oparciu o które następuje wyodrębnienie zespołu norm w gałąź prawa, stanowi jednorodność regulowanych przez te normy stosunków społecznych, inaczej mówiąc wspólny lub jednakowy przedmiot regulowania.

Najczęściej przyjmuje się podział na następujące gałęzie prawa:

1. Prawo konstytucyjne- zespół norm regulujących podstawowe urządzenia ustroju państwa. Określa np. organizację i funkcjonowanie organów ustawowych i administracji państwowej, organizację wymiaru sprawiedliwości, kontroli państwowej itd. Prawo konstytucyjne jest podstawową gałęzią prawa i obejmuje swoim działaniem całokształt stosunków w państwie w sposób bardzo ogólny.

2. Prawo administracyjne- zespół norm regulujących strukturę organów administracyjnych oraz stosunki prawne powstające w toku władczej działalności tych organów. Odnosi się ono do działalności organów administracji państwowej, od rządu do organów terenowych, oraz organów samorządu terytorialnego.

Zarządzają one, praktycznie rzecz biorąc, wszystkimi dziedzinami życia w państwie, zarówno w skali całego kraju jak i w skali gminy.

3. Prawo finansowe- zespół norm regulujących gromadzenie środków pieniężnych przez państwo oraz ich rozdział i wydatkowanie. Jest ściśle związane z prawem administracyjnym. Prawu finansowemu podlega tylko ta sfera działalności organów i instytucji finansowych, w której dysponują one uprawnieniami władczymi.

4. Prawo cywilne- zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi, w danej sprawie, podmiotami prawa ( między osobami fizycznymi, osobami prawnymi, między osobami prawnymi a osobami prawnymi).

5. Prawo rodzinne- zespół norm regulujących osobiste i majątkowe stosunki między małżonkami, krewnymi oraz stosunki wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli.

6. Prawo pracy- zespół norm regulujących stosunki między pracodawcą i pracownikiem na tle świadczonej pracy.

7. Prawo karne- zespól norm mówiących jakie czyny są przestępstwami, ustalających kary za te przestępstwa oraz określających ogólne zasady odpowiedzialności karnej.

8. Prawo procesowe- nie jest jednolitym zespołem norm, dzieli się na:

- prawo cywilne procesowe- zespól norm regulujących tryb rozstrzygania spraw cywilnych przez

sądy i niektóre inne organy oraz właściwości tych organów

- prawo karne procesowe- zespół norm regulujących tryb prowadzenia i rozstrzygania spraw karnych

przez organy wymiaru sprawiedliwości

Źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierający przepisy prawne. Źródłami powszechnie

obowiązującymi prawa polskiego są:

• konstytucja

• ustawy

• ratyfikowane umowy międzynarodowe

• rozporządzenia

• akty prawa miejscowego

Konstytucja (od łac. constituo,-ere - urządzać, ustanawiać, regulować) - akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, który zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie.

Ustawa to akt normatywny o charakterze powszechnie obowiązującym, najczęściej obecnie uchwalany przez parlament (w niektórych państwach zatwierdzany później przez organ władzy wykonawczej). W porządkach prawnych różnych państw występują ustawy: zasadnicze (konstytucje), organiczne i zwykłe.

Przedmiotem ustawy może być każda sprawa. Konstytucja wymaga niekiedy uchwalenia odpowiedniej ustawy, wskazując kierunek przyjętych w niej rozwiązań. Niektóre sprawy mogą być uregulowane wyłącznie przez ustawę (np. ustawa budżetowa, określenie sytuacji prawnej obywatela, regulacja ustroju i zakres działania samorządu

terytorialnego). Ustawa nie może być sprzeczna z Konstytucją. Zgodnie z Konstytucją ustawa nie może być też sprzeczna z ratyfikowaną przez Polskę umową międzynarodową i prawem ustanowionym przez organizację międzynarodową, której Polska przekazała "kompetencje organu władzy państwowej w niektórych sprawach" (art. 90 ust. 1 Konstytucji). Inne akty normatywne (np. rozporządzenia) muszą być zgodne z ustawami.

W Polsce ustawy uchwala Sejm (wyjątkiem jest ustawa o zmianie Konstytucji, którą uchwala Sejm, a następnie Senat). Z inicjatywą uchwalenia ustawy najczęściej występuje Rada Ministrów. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje także grupie co najmniej 100 tys. obywateli, grupie co najmniej 15 posłów, Senatowi i Prezydentowi RP.

Przebieg procesu legislacyjnego określa Konstytucja oraz Regulamin Sejmu i Senatu. Jego ostatnim etapem jest ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw, po jej podpisaniu przez Prezydenta RP.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe. Umowy międzynarodowe ratyfikuje prezydent. Ratyfikacja niektórych umów wymaga uprzedniej zgody sejmu. Należą do nich umowy dotyczące: pokoju, sojuszy, układów politycznych i wojskowych, wolności, praw i obowiązków obywatelskich, znacznego finansowego obciążenia państwa, , spraw wymagających regulacji ustawowej.

Rozporządzenia są wydawane przez naczelne organy administracji państwowej ( Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, ministrowie ). Prawo wydawania rozporządzeń ma również Prezydent. Dotyczy ono z reguły jednego z zagadnień uregulowanych w sposób ogólny w ustawie. Rozporządzenie ma stworzyć szczegółowe przepisy wykonawcze, które umożliwiły by wcielenie ustawy w życie. Rozporządzenie nie może naruszać przepisów żadnej z obowiązujących ustaw.

Niezbędnym warunkiem uzyskania przez rozporządzenie mocy prawnej jest jego ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.

Akty prawa miejscowego są powszechnie obowiązujące na obszarze działania organów , które je ustanowiły, np. województwa lub gminy. Stanowienie prawa miejscowego , w granicach upoważnień zawartych w ustawie , należy do organów samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej.

PYTANIE 12

FORMY ORGANIZACYJNO PRAWNE PRZEDSIĘBIORSTW

Formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw:

W zalezności od formy prawnej : na os. i kapitał.

Przedsiębiorstwo państwowe: samodzielne , samorządne i samofinansujące posiada osobowość prawną . organ założycielski :terenowe ,naczelne lub centralne organa admin. państwowej podział zysku: odprowadza 15% zysku do skarbu państwa pozostały zysk dzieli się na :fundusz przedsiębiorstwa, f.nagród dla pracowników , na ZFŚS, premie dla kierownictwa

Spółdzielnie: Może założyć 10 os.f. lub 3 prawne jest dobrowolnym, samorządnym o nieograniczonej liczbie członków i o zmiennym funduszu udziałowym zrzeszeniem powołanym do prowadzenia w sposób samodzielny działalności gospodarczej podstawa jest statut , gdzie określa się podział nadwyżki finansowej z tym , że min5 % odprowadza się na fundusz zasobowy w przypadku gdy nie osiąga on wysokości wniesionych udziałów. Kapitał pochodzi z wkładów pieniężnych lub rzeczowych członków spółdzielni.

Osoba fizyczna prow.dział.gospod.- wpis do ewidencji , kapitał własny -wkład właściciela (zysk w całości właścicieli) odpowiedz. do wysokości majątku osobistego

Spółka Cywilna -umowa zawarta przez wspólników -kapitał wniesienie wkładu wspólników - odpowiedzialność całym majątkiem wspólników

Spółka Jawna -majątek -wniesione wkłady przez wspólników oraz mienie nabyte w czasie prow.dział. Za zobowiązania każdy wspólnik odpowiada całym majatkiem - solidarnie. Podział zysku - równy udział w zyskachkażdy ze wspólników ma prawo do 5% odsetek rocznie od wkładu wniesionego . W przypadku, gdy nastąpi uszczuplenie wkładu z powodu straty to w pierwszej kolejności z zysku uzupełnia się ten udział.

Spółka komandytowa- Kapitał wkłady wspólników . Komplementariusz - odpowiada za zobowiązania bez ograniczeń. Komandytariusz do wysokości sumy komandyt. Podział zysku proporcjonalnie do wniesionego wkładu . Umowa akt not. nie posiada os. prawnej

Spółka komandytowo-akcyjna odpow. komplementariusza j.w, akcjonariusz nie ponosi odpow. Podział zysku uchwala walne zgrom.

Spółka partnerska wolne zawody (nie posiada os.pr.. umowa określa wysok.wkład. partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki, które powstały w wyniku wykonywania wolnego zawodu przez pozost. partnerów

Spółka z o. o posiada os.prawną Kapitał założyci. wniesiony przez wspólników.Odpowiedzialność do wys. Majątku spółki. O podziale zysku decyduje walne zgromadz. Proporcjon.do udziałów Kapitał zapas. i rezerw. tworzony jest obligatoryjnie .

Spółka Akcyjna Kapitał zakładowy z wpłat założycieli , określenie wartości nominalnej akcji .liczbie i rodzaj akcji .

Podział zysku :8% na kapitał zapasowy, dopóki kapitał zapasowy nie osiągnie 1/3 kapitału zakładowego. Organem decyzyjnym jest walne zgromadzenie akcjonariuszy i ono zapisem w statucie reguluje podział pozostałej części . W pierwszej kolejności zaspokajane są (dywidendy)akcje uprzywilejowane , później akcje zwykłe.

Zagadnienie nr 13: Podatki w działalności gospodarczej.

Każdy przedsiębiorca podejmujący działalność gospodarczą, jeszcze przed jej uruchomieniem, musi złożyć w Urzędzie Skarbowym zgłoszenie obowiązku podatkowego wraz ze wskazaniem formy opodatkowania

podatkiem dochodowym. Jest kilka możliwości rozliczenia się z podatku dochodowego. Nie zawsze jednak są one dla firmy dostępne, głównie ze względu na szereg ograniczeń i wyjątków przewidzianych przez ustawodawcę.

Sposób opodatkowania firmy często uwarunkowany jest jej formą organizacyjno-prawną; w zależności od tego, czy jest to firma jednoosobowa, czy też działalność prowadzona w spółce (cywilnej, osobowej spółce handlowej lub w spółce kapitałowej). W podejmowaniu decyzji o wyborze formy opodatkowania duże znaczenie ma również skala i rodzaj podejmowanej działalności.

Przedsiębiorca indywidualny może wybrać jedną z trzech form opodatkowania:

�� kartę podatkową,

�� ryczałt od przychodów ewidencjonowanych,

�� zasady ogólne.

Dwie pierwsze formy opodatkowania mogą być korzystne dla tych, którym zależy na tym, aby ich rozliczenie było jak najprostsze i spodziewają się jednocześnie, że koszty związane z działalnością będą stosunkowo niewielkie.

Jednak formy te mają również swoje mankamenty. W przypadku karty podatkowej podatek trzeba płacić również wtedy, gdy działalność nie przyniesie żadnych przychodów w danym miesiącu (chyba, że czasowo zaprzestano jej prowadzenia, wówczas istnieje możliwość niepłacenia podatku za okres przerwy).

Natomiast ryczałt ewidencjonowany płaci się tylko od wartości uzyskanych przychodów, ale bez względu na poziom kosztów; czyli nawet wtedy, gdy działalność przynosi straty. Ponadto, opodatkowanie ryczałtem lub kartą skutkuje brakiem prawa do wspólnego rozliczania się z małżonkiem. Ten sam mankament ma opodatkowanie na zasadach ogólnych, ale według liniowej 19-proc. stawki.

Rozliczając się z podatku na zasadzie karty podatkowej wpłaca się co miesiąc kwotę podatku ustaloną zgodnie z zasadami karty, bez względu na wielkość przychodu czy dochodowość przedsięwzięcia. Wysokość zobowiązania podatkowego nie zależy od wysokości uzyskanych dochodów z działalności, ale od:

�� jej rodzaju,

�� liczby mieszkańców gminy, na terenie której jest ona prowadzona,

�� liczby zatrudnionych pracowników,

�� liczby przepracowanych godzin (przy wolnych zawodach).

Oznacza, to, że im mniejsza miejscowość i mniej pracowników, tym niższa jest stawka podatku; raz w roku ustala ją urząd skarbowy w formie decyzji. Jednak nie każdy może rozliczać się w ten sposób. Karta jest dostępna dla prowadzących drobną działalność handlową, usługową (w tym rzemieślników), gastronomiczną, dla osób fizycznych i zatrudniających niewielu pracowników.

Jeśli przedsiębiorca chce rozliczać się w takiej formie, musi złożyć w urzędzie skarbowym wniosek o opodatkowanie w tej formie jeszcze przed rozpoczęciem działalności. Urząd po rozpatrzeniu wniosku wyda decyzję ustalającą wysokość karty na dany rok.

W zakresie ewidencji obowiązuje tylko wystawianie, na żądanie klienta faktury lub rachunku, dokumentujące sprzedaż towarów i usług oraz przechowywanie ich kopii. Nie ma natomiast obowiązku prowadzenia ewidencji podatkowej, składania deklaracji i zeznań podatkowych, gromadzenia dowodów zakupu towarów i usług.

Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, to podatek w wysokości: 20, 17, 8,5, 5,5 lub 3 proc. (w zależności od rodzaju prowadzonej działalności), który płaci się od przychodów, czyli wpływów z działalności gospodarczej, których nie pomniejsza się o żadne koszty. Wydatki ponoszone w związku z prowadzeniem działalności nie mają żadnego znaczenia przy ustalaniu wysokości podatku. Można płacić ryczałt według jednej z podanych stawek, albo według kilku - jeśli działalność jest różnorodna.

Przy tej formie opodatkowania trzeba prowadzić księgowość (uproszczoną) w postaci ewidencji przychodów.

Wykazuje się w niej wszystkie należności z prowadzonej działalności. Nie trzeba natomiast księgować wydatków, ale należy gromadzić i przechowywać dowody zakupu towarów i materiałów. Ryczałt należy obliczyć samodzielnie.

W trakcie roku nie ma obowiązku wypełniania żadnych deklaracji. Po zakończeniu roku należy jedynie złożyć zeznanie o wysokości uzyskanego przychodu i należnego ryczałtu. Nie każdy jednak ma do tego prawo.

Ryczałtowcami nie mogą zostać m.in. przedsiębiorcy prowadzący: apteki, lombardy, kantory i wykonujący niektóre wolne zawody.

Podatek na zasadach ogólnych. Przy działalności na szerszą skalę, która będzie się wiązała z dużymi kosztami uzyskania przychodu należy wybrać zasady ogólne i zaprowadzić podatkową księgę przychodów i rozchodów. Jest to podstawowa forma opodatkowania. Jeśli przed rozpoczęciem działalności przedsiębiorca nie złoży wniosku o opodatkowanie kartą podatkową, bądź oświadczenia o wyborze ryczałtu, musi rozliczać się właśnie w ten sposób.

Podatek płaci się w tym wypadku od faktycznie uzyskanego dochodu. Aby ustalić dochód, trzeba od przychodów z działalności odjąć koszty jej prowadzenia (czyli wszelkie wydatki z nią związane, pod warunkiem że ustawa podatkowa nie wyklucza ich z kategorii kosztów). Dlatego wszystkie przychody i koszty należy wykazywać w specjalnej ewidencji - podatkowej księdze przychodów i rozchodów. Przy działalności o większych rozmiarach, jeśli przychody osiągną co najmniej równowartość 800 tys. euro, konieczne jest prowadzenie ksiąg rachunkowych.

W zależności od wielkości osiągniętego dochodu stawka podatku wynosi: 19, 30 lub 40 proc. Rozliczający się na zasadach ogólnych musi samodzielnie obliczać miesięczną zaliczkę na podatek i wpłacać ją do urzędu skarbowego. Musi też składać deklarację na zaliczkę miesięczną na formularzu PIT-5. Obowiązek wpłacania zaliczki powstaje jednak dopiero od miesiąca, w którym dochód z działalności pomniejszony o niektóre odliczenia (m.in. składki ZUS, darowizny), przekroczył kwotę powodującą obowiązek zapłacenia podatku.

Ta forma opodatkowania zobowiązuje do dokumentowania wszystkich zdarzeń gospodarczych w firmie, poprzez wystawianie faktur lub rachunków dokumentujących sprzedaż towarów i usług (oraz przechowywania ich kopii) oraz do gromadzenia i przechowywania dowodów zakupu towarów oraz innych dowodów, na podstawie których dokonano zapisów w księdze przychodów i rozchodów.

Jeśli przedsiębiorca spodziewa się w miarę wysokich dochodów z działalności i gotów jest zrezygnować ze wspólnego rozliczania z małżonkiem i korzystania z ulg podatkowych, najlepiej jeśli zadeklaruje chęć płacenia podatku nie według skali podatkowej, ale podatku liniowego według stawki 19 proc. W tym celu wystarczy, przed rozpoczęciem działalności, złożyć stosowne oświadczenie w urzędzie skarbowym.

Przy tej formie rozliczania również trzeba prowadzić księgę przychodów i rozchodów (lub księgi rachunkowe), a przychody z działalności pomniejszane są o koszty jej prowadzenia. Trzeba też wpłacać zaliczki na podatek i składać miesięczne deklaracje. Przy tej formie opodatkowania płaci się podatek od pierwszej zarobionej złotówki (nie ma w tym wypadku kwoty wolnej od podatku).

W ten sposób mogą się rozliczać zarówno kontynuujący działalność, jak i osoby dopiero ją rozpoczynające. Jednak z wyjątkiem tych osób, które w ramach swej działalności gospodarczej chcą świadczyć usługi na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy, jakie w ostatnim czasie (w roku podatkowym lub w roku poprzednim) wykonywały w ramach stosunku pracy. Im pozostaje jedynie opodatkowanie według skali podatkowej.

W przypadku osobowych spółek handlowych przedsiębiorcą jest spółka, chociaż obowiązek zapłaty podatku dochodowego też ciąży na wspólnikach, a nie na spółce. Wspólnicy takich spółek - podobnie jak prowadzący działalność gospodarczą indywidualnie, mogą wybrać zasady ogólne (podatek według skali lub liniowy) lub formy zryczałtowane. Jednak z pewnymi wyjątkami:

�� ryczałt od przychodów ewidencjonowanych mogą opłacać jedynie wspólnicy spółki cywilnej oraz jawnej (ale tylko, gdy wspólnikami tych spółek są wyłącznie osoby fizyczne),

�� z karty podatkowej mogą korzystać tylko wspólnicy spółki cywilnej będący osobami fizycznymi.

Ci wspólnicy, którzy wybrali opodatkowanie według zasad ogólnych, ustalają swój dochód w specyficzny sposób.

Przychody z udziału w spółce nie będącej osobą prawną u każdego podatnika określa się proporcjonalnie do jego prawa w udziale w zysku. To samo dotyczy kosztów uzyskania przychodów oraz wydatków, które takimi kosztami nie są. W praktyce przyjmuje się, że choć podatnikami są wspólnicy, to najpierw należy ustalić dochód spółki tak, jakby to ona była podatnikiem. Dopiero w drugiej fazie ustala się dochód wspólnika - proporcjonalnie do jego prawa udziału w zysku spółki. Udział ten określa się na podstawie umowy spółki (a jeśli umowa nie reguluje tej kwestii - na podstawie przepisów kodeksu cywilnego lub kodeksu spółek handlowych).

W spółce kapitałowej płatnikiem podatku dochodowego jest spółka. Od uzyskanych dochodów płaci podatek od osób prawnych, według stawki 19 proc. Identycznie opodatkowane są jednoosobowe spółki z o.o., których jedynym właścicielem (udziałowcem) jest osoba fizyczna. Dywidendy z zysku spółki wypłacane wspólnikom są dodatkowo opodatkowane zryczałtowanym podatkiem dochodowym od osób fizycznych w wysokości 19 proc.

Oprócz podatku dochodowego przedsiębiorca ma obowiązek płacić także inne podatki:

1) VAT i akcyza. Dostawa towarów i świadczenie usług są opodatkowane podatkiem od towarów i usług (VAT). Każdy, kto we własnym imieniu i na własny rachunek rozpocznie działalność gospodarczą, powinien co do zasady naliczać ten podatek. Podatnikami są przedsiębiorcy - osoby fizyczne oraz spółki (także spółka cywilna). Jednak dopóki firma ma niewielkie obroty, (nie przekraczające 10 tys. euro), dopóty można skorzystać ze zwolnienia od VAT (wystarczy nie rejestrować się jako czynny podatnik VAT).

Innym podatkiem od obrotu jest akcyza - ta jednak obciąża przede wszystkim producentów i

sprzedawców wyrobów akcyzowych (m.in. alkoholu, papierosów, samochodów osobowych, niektórych kosmetyków).

2) Podatek od czynności cywilnoprawnych obciąża wspólników spółek handlowych i osobowych. Podstawą opodatkowania jest wartość wniesionych do nich wkładów (zarówno w gotówce, jak i w postaci rzeczowej). Stawka tego podatku wynosi 0,5 proc. Podatek od czynności cywilnoprawnych (w wysokości 2 proc.) płaci się także od umowy pożyczki. Jednak pożyczki zaciągnięte na działalność firmy są z niego zwolnione, pod warunkiem, że przedsiębiorca jest w stanie udokumentować, że pieniądze będące przedmiotem pożyczki przeznaczył na pokrycie wydatków poniesionych na rozpoczęcie lub prowadzenie działalności gospodarczej w ciągu 12 miesięcy od dnia zawarcia umowy.

3) Podatek od nieruchomości i opłata targowa. Przedsiębiorcy wykorzystujący do celów działalności gospodarczej własne nieruchomości (grunty, budynki, lokale), płacą podatek od nieruchomości według dużo wyższych stawek. Są one różne w różnych gminach, choć nie mogą przekroczyć ustalonych przez ministra limitów. Podatek jest naliczany według stawki za metr kwadratowy w stosunku rocznym (za metr kwadratowy budynku zajętego na prowadzenie działalności gospodarczej na pewno nie zapłacimy w 2006 r. więcej niż 18 zł 43 gr).

Innym podatkiem lokalnym jest opłata targowa, którą muszą zapłacić osoby handlujące na targowiskach

- jej stawki samodzielnie ustalają gminy (w 2006 r. stawka opłaty targowej nie może przekroczyć

612,81 zł dziennie).

4) Podatkowi od środków transportu podlegają:

�� samochody ciężarowe o dopuszczalnej masie całkowitej (DMC) od 3,5 tony;

�� ciągniki siodłowe i balastowe przystosowane do używania łącznie z naczepą lub przyczepą o DMC zespołu pojazdów od 3,5 tony;

�� przyczepy i naczepy, które łącznie z pojazdem silnikowym mają DMC od 7 ton;

�� autobusy.

Płatnikami tego podatku są przedsiębiorcy posiadający samochody ciężarowe. Podatek uiszcza się na rachunek gminy w wysokości przez nią ustalonej (w 2006 r. dla najmniejszych aut wynosi on maksymalnie około 656,38 zł rocznie, a dla największych - około 2 505,15 zł rocznie).

PYTANIE 14

POJĘCIE I FUNKCJE ZARZADZANIA

Pojęcie zarządzania było formułowane przez różnych autorów. Najbardziej racjonalna wydaje się definicja sformułowana przez Tadeusza Kotarbińskiego. Według niego zarządzanie jest to powzięcie decyzji rozpoczęcia lub zaprzestania prowadzenia działalności na podstawie znajomości celów i środków.

Zarządzanie jest zespołem działań (obejmującym planowanie i podejmowanie decyzji, organizowanie, przewodzenie, tj. kierowanie ludźmi i kontrolowanie) skierowanych na zasoby organizacji (ludzkie, finansowe, rzeczowe oraz informacyjne) i wykonanych z zamiarem osiągnięcia celów organizacji w sposób sprawny i skuteczny.

Przy czym sprawny to wykorzystujący zasoby mądrze i bez zbędnego marnowania, skuteczny, to działający z powodzeniem.

Zarządzanie dotyczy przede wszystkim ludzi. Jego celem jest takie współdziałanie wielu osób, które potrafi zneutralizować słabości i maksymalnie wykorzystać talenty i silne strony uczestników. P. Drucker wyróżnia następujące cechy zarządzania: -zarządzanie dotyczy przede wszystkim ludzi, -jest głęboko osadzone w kulturze, - wymaga prostych i zrozumiałych wartości, celów działania i zadań jednoczących wszystkich ludzi, -zarządzanie powinno doprowadzić do tego, by organizacja była zdolna do uczenia się.

Na zarządzanie składają się następujące szczegółowe funkcje:

• Utrzymywanie kompleksowego spojrzenia na organizację jako system i jej bieżącą sytuację:

o obserwowanie i analizowanie warunków i trendów w otoczeniu;

o analizowanie mocnych i słabych punktów poszczególnych podsystemów organizacji.

• Formułowanie celów i strategii organizacji jako całości:

o długo-, średnio- i krótkookresowe planowanie;

o formułowanie zasad i trybu ustalania celów (stopień partycypacji uczestników, odgórne czy

oddolne konstruowanie planów)

• Organizowanie podsystemu technicznego i podsystemu struktury:

o specjalizacja zadań i określanie ich treści;

o sposoby koordynacji wyspecjalizowanych zadań;

o zróżnicowanie komórek i podsystemów (dyferencjacja);

o integracja wszystkich elementów organizacji.

• Projektowanie systemu informacyjno-decyzyjnego:

o ustalanie operacyjnych mierników realizacji zadań i efektywności;

o system decyzji planistycznych i koordynacyjnych;

o zbiory danych dla decyzji strategicznych i bieżących;

• Kształtowanie systemu kierowania ludźmi:

o formułowanie oczekiwań w stosunku do poszczególnych osób i ról pełnionych przez nie w

organizacji;

o system motywacji do pracy, nagrody zewnętrzne i wewnętrzne;

o dynamika grup;

o styl kierowania.

• Usprawnianie funkcjonowania organizacji:

o analiza działalności;

o analiza opinii klientów i uczestników organizacji;

o rozwój i zmiany w organizacji;

o usprawnianie zarządzania

PYTANIE 15

STRUKTURA ORGANIZACYJNA PRZEDSIĘBIORSTWA:

Struktury organizacyjne

STRUKTURA LINIOWA

Podstawą wyróżnienia struktury liniowej jest fayolowska zasada jedności rozkazodawstwa w

myśl, której każdy podwładny może mieć tylko jednego Przełożonego, stanowiącego pierwszy

element tzw. drogi służbowej. W praktyce oznacza to, iż podwładny otrzymuje polecenia, które

obowiązany jest wykonać, tylko od swojego bezpośredniego kierownika i tylko przez niego

możliwe są kontakty z pracownikami innych komórek oraz kierownikami wyższych szczebli. W

związku z tym kierownik liniowy ponosi odpowiedzialność za całokształt działania kierowanej

przez siebie komórki i posiada stosowne uprawnienia decyzyjne. Wśród głównych zalet struktur

linowych najczęściej wymienia się następujące:

1.jednoosobowe kierownictwo;

2.przejrzysły zakres kompetencji i odpowiedzialności,

3.stworzenie warunków do szybkiego podejmowania decyzji i egzekwowania ich realizacji

4.łatwość utrzymania dyscypliny.

Natomiast do wad takie zjawiska jak:

1.brak możliwości pogłębiania specjalizacji w zakresie wszystkich aspektów zarządzania daną

komórką lub jednostką organizacyjną oraz wysoka centralizacja, uniemożliwiająca pełne

wykorzystanie zdolności indywidualnych wykonawców.

2.wysoka centralizacja-dyrektor przekazuje zadania dyrektorowi pionu, kierownik działu

kierownikowi sekcji, stanowisko wykonawcze.

STRUKTURA FUNKCJONALNA

Utworzenie struktury funkcjonalnej wymaga zerwania z zasadą jedności rozkazodawstwa oraz

oparcia się na zasadzie specjalizacji w zakresie funkcji kierowniczych. Pracownik liniowy

podlega jednocześnie kilku przełożonym, z których każdy jest odpowiedzialny za jedną z funkcji

zarządzania. Wymaga to ścisłej współpracy wyspecjalizowanych kierowników, wzajemnego

zaufania i zrozumienia, umiejętności rozwiązywania sytuacji konfliktowych. W praktyce nie jest

łatwe „zgranie" decyzji wszystkich kierowników, tak aby ich realizacja doprowadziła do

efektywnego działania danej części organizacji.

ZALETY:

1.możliwość bezpośrednich kontaktów ze specjalistami, którymi są przełożeni funkcjonalni;

2. zdolność szybkiego reagowania na zmiany w organizacji.

WADY:

1.trudnościach w rozliczaniu kompetencji i odpowiedzialności kierowników funkcjonalnych;

2.możliwości otrzymywania przez wykonawców sprzecznych poleceń;

3.manipulowaniu poleceniami przez podwładnych;

4.autonomizacji komórek funkcjonalnych. Ponieważ wady przeważają nad zaletami, niezwykle

rzadko można znaleźć przykład udanego zastosowania czystej struktury funkcjonalnej.

STRUKTURA LINIOWO_SZTABOWA

Celem tworzeniu struktur liniowo-szłabowych jest jednoczesne wykorzystanie obu omówionych

wyżej zasad, czyli jedności rozkazodawstwa oraz specjalistycznego wsparcia dla zarządzania.

Nadal, bowiem kierownik liniowy zachowuje uprawnienia i odpowiedzialność za funkcjonowanie podległej mu jednostki. Tylko on podejmuje decyzje i wydaje polecenia. Stanowiska i komórki sztabowe mają mu natomiast służyć pomocą, polegającą na zbieraniu informacji, naświetlaniu problemów, opiniowaniu, doradzaniu, prognozowaniu. W niektórych przypadkach mogą nawet samodzielnie podejmować decyzje na zasadzie delegowania uprawnień. Im więcej jest takich sytuacji, tym bardziej Struktura ta przypomina strukturę funkcjonalną. Określa się ją wtedy jako strukturę liniowo-sztabową z elementami więzi funkcjonalnych. Stanowiska i komórki sztabowe mogą być umieszczone zarówno przy najwyższym szczeblu hierarchii organizacji, tj. podlegają bezpośrednio dyrektorowi naczelnemu na równi z kierownikami części liniowych, jak również wewnątrz organizacji, podlegając wówczas kierownikowi wydziału, pionu.

ZALETY:

1.przestrzeganie zasady jednoosobowego kierownictwa, zachowując jasny układ władzy;

2.specjalizacja funkcjonalna w sferze zarządzania;

3.korzystanie przez kierowników liniowych z opinii wysoko kwalifikowanych pracowników

sztabowych.

WADY:

Struktura liniowo-sztabowa stwarza zagrożenie pojawienia się przede wszystkim:

1.tendencji do utożsamiania się komórek sztabowych z kierownictwem liniowym;

2.konfliktów między kierownikami liniowymi a kierownikami komórek sztabowych i

sztabowcami na stanowiskach samodzielnych.

STRUKTURA MACIERZOWA I ZADANIOWA ZALETY:

Coraz szybszy postęp techniczny i ekonomiczno-społeczny spowodował obiektywną konieczność

doskonalenia struktur organizacyjnych. Nowe warunki i zadania wymagają przede wszystkim

macierzowej i zadaniowej(sprężystej i elastycznej struktury organizacyjnej), której zaletami

byłyby:

1.możliwość koncentracji wysiłków na wybranych zadaniach;

2.utworzenie zaangażowanego emocjonalnie ośrodka koordynacji jakim jest kierownictwo

danego zadania;

3.zwiększenie odpowiedzialności za żądanie przez utworzenie stanowiska odpowiadającego za

cykl jego realizacji;

4.wyzwolenie zablokowanej w tradycyjnych układach strukturalnych inwencji twórczej;

5.możliwość wykorzystania tzw. efektu zbiorowego rozwiązywania problemów przez szeroki

zespól specjalistów;

6.usprawnienie przepływu informacji.

Struktury elastyczne mają jednak swoje mankamenty i wady. Najważniejsze z nich to:

1.brak zrozumienia kierowników stałych fragmentów struktury co do potrzeb zespołów

zadaniowych;

2.trudności w zintegrowaniu członków zespołu zadaniowego, którzy rekrutują się przecież z

bardzo zróżnicowanych komórek funkcjonalnych;

3.brak zaufania między kierownikami komórek funkcjonalnych i zadaniowych w przypadku

niedoskonałości systemów motywacyjnych;

4.stawianie kierownikom i podwładnym dość wysokich wymagań, co może powodować trudności w skompletowaniu grup zadaniowych;

5.niepewność i zagrożenie towarzyszące uczestnikom zespołu realizującego przedsięwzięcie,

spowodowane tymczasowym jego charakterem;

6.przeciążenie kierowników poszczególnych zadań problemami bieżącej koordynacji. organizacji.

STRUKTURA SIECIOWA ZALETY:

1.małe przedsiębiorstwa mogą kontrolować produkcję;

2. Koordynator ma dostęp do kilku producentów tych samych przedmiotów. Bardzo często

firmy informatyczne (producenci oprogramowania), głównie koncerny samochodowe; Wydaje

się być najbezpieczniejszą organizacją

Struktura organizacyjna - to budowa wewnętrzna całości zorganizowanej czyli rozmieszczenie elementów składowych tej całości oraz ogół relacji zachodzących między nimi.

Na kształt struktury ma wpływ 5 czynnik:

1. Cele i strategia organizacyjna

2. Otoczenie

3. Technika wykonywania zadań

4. Kadra kierownicza i personel

5. Wielkość i złożoność zadań

1) STRUKTURA LINIOWA - oparta o ilościowy podział w zarządzaniu, typowa dla małych firm.

STRUKTURA LINIOWA

ISTOTA - oparta o zasadę ilościowego podmiotu pracy w Zarządzaniu

ZALETY - prostota i przejrzystość struktury, wyraźny podział władzy, odpowiedzialności i

uprawnień

WADY - odległość hierarchiczna, niski stopień specjalizacji stanowisk kierowniczych

2) STRUKTURA FUNKCJONALNA - pierwszy pomysł na jakościowy podział pracy w zarządzaniu, konfliktogenność wywołana dwoistością rozkazodawstwa, zastosowana w latach 80 i 90-tych w dużych korporacjach w formie tzw. pionów scalonych.

STRUKTURA FUNKCJONALNA

ISTOTA - podział pracy w zarządzaniu, specjalizacja stanowisk

ZALETY - zwiększenie stopnia kompetencji fachowych Kierowników jako wynik

specjalizacji

WADY - dwoistość rozkazodawstwa

- trudność w jednoznacznym rozdzieleniu funkcji

- rozmycie odpowiedzialności

- tendencja do autonomizacji

- tendencja do rozrastania się aparatu zarządzania

3) STRUKTURA LINIOWO-SZTABOWA - oparta o jakościowy podział pracy w zarządzaniu i respektująca zasadę jedności rozkazodawstwa, typowa dla średniej wielkości firm o ustabilizowanych warunkach działalności (nie nadaje się do firm dużych).

Kierownik liniowy

Komórka sztabowa

Powiązanie hierarchiczne (liniowe)

STRUKTURA LINIOWO-SZTABOWA

ISTOTA - uznanie konieczności jakościowego podziału pracy w Zarządzaniu, jednak

przy równoczesnym przestrzeganiu zasady jakości rozkazodawstwa.

ZALETY - jednocześnie określamy podział zadań, uprawnień i odpowiedzialności

- prostota przejrzystość

- szybkość przekazu decyzyjnego

- zachowanie autorytetu kierownika

WADY - spory między kierownikiem a sztabem

- ryzyko ignorowań sztabu przez kierownika

- autonomizacja komórek sztabowych

- ryzyko zniekształcenia i opóźnienia informacji

Komórki sztabowe - nie posiadają

4) STRUKTURY DYWIZJONALNE - oparte o autonomię techniczną, organizacyjną i ekonomiczną oddziałów, typowe dla dużych korporacji, w tym międzynarodowych i globalnych.

Prezydent

Centrala korporacji

VP MARKET VP BSR VP FINANSE VP ZASOBY

Dywizja I Dywizja Dyrektor

VP MARKET VP PROD. VP FINANSE

PYTANIE 16

POZIOMY ZARZĄDZANIA

Według R. L. Ackoffa istnieją trzy podstawowe rodzaje aktywności systemu: reakcja, odpowiedź

i działanie. Podstawą ich wyróżnienia są specyficznie interpretowane rodzaje zdarzeń w systemie

lub w otoczeniu. Przez zdarzenie rozumie się zmianę jednej lub kilku istotnych cech systemu albo jego otoczenia.

Reakcją systemu jest zdarzenie zachodzące w systemie, dla którego inne zdarzenie w systemie

lub otoczeniu jest warunkiem wystarczającym. Oznacza to, że następstwo zdarzeń ma tu

charakter przyczynowo - skutkowy.

Te trzy reakcje aktywności mogą być podstawą wyróżnienia trzech poziomów zarządzania.

Rodzaj aktywności systemu Poziom zarządzania

ReakcjaOdpowiedźDziałanie Zarządzanie operacyjneZarządzanie taktyczneZarządzanie

strategiczne

Pojmując zarządzanie instytucjonalne można wyróżnić trzy poziomy zarządzania:

- najwyższy (top management), tj. zarząd przedsiębiorstwa, który obejmuje swym zasięgiem

decyzji strategicznych, taktycznych i operacyjnych, wszystkie główne funkcje sfery realnej,

- średni (middle management), tj. który tworzą kierownicy dużych i ważnych jednostek i

komórek organizacyjnych; zasięg taktyczno - operacyjny decyzji tego poziomu obejmuje

wszystkie lub niektóre funkcje sfery realnej,

- niższy, tworzony przez kierowników komórek wykonawczych sfery realnej; decyzje tych

kierowników mają charakter operacyjny i dotyczą zwykle jednej wyspecjalizowanej funkcji sfery

realnej.

Teorie są ważnym narzędziem porządkowania wiedzy oraz podstawą działania. Zrozumienie

historycznego kontekstu oraz poznanie prekursorów zarządzania i organizacji daje poczucie

historycznego dziedzictwa, pomaga również menadżerom uniknąć powtarzania błędów innych.

Są dowody wskazujące, iż zainteresowanie zarządzaniem sięga tysięcy lat wstecz, jednakże

naukowe podejście do zarządzania pojawiło się w ostatnim stuleciu. W ciągu kilku pierwszych

dziesięcioleci tego wieku wyłoniły się trzy główne podejścia do zarządzania. Nazywamy je

spojrzeniem klasycznym, behawioralnym i ilościowym.

Ujęcie klasyczne miało dwa główne odgałęzienia: naukowe zarządzanie i zarządzanie

administracyjne. Naukowe zarządzanie zajmowało się poprawą efektywności i metod pracy

pojedynczego robotnika. Zarządzanie administracyjne interesowało się przede wszystkim

najlepszą wewnętrzną strukturą organizacji, sprzyjającą sprawnemu jej funkcjonowaniu. Obie

gałęzie niewiele uwagi poświęcały roli robotnika.

Ruch na rzecz stosunków międzyludzkich uznał znaczenie i potencjał procesów behawioralnych

w organizacjach, jednakże przyjął wiele nadmiernie optymistycznych założeń co do charakteru

tych procesów. Koncepcja zachowania organizacyjnego, bardziej realistyczna wersja podejścia

behawioralnego, jest przedmiotem zainteresowania wielu współczesnych menadżerów.

Spojrzenie ilościowe i dwa składające się na nie kierunki: ilościowa teoria zarządzania i

zarządzanie operacyjne, próbują zastosować techniki ilościowe do podejmowania decyzji i

rozwiązywania problemów. Dziedziny te również mają wielkie znaczenie dla współczesnych

menadżerów. Do ich rozwoju przyczyniło się ogromne rozpowszechnienie komputerów

osobistych. Wszystkie te ujęcia trzeba uznać za wzajemnie się uzupełniające, a nie sprzeczne. Każde z nich ma coś do zaoferowania. Najważniejsze jest zrozumienie.

PYTANIE 17

METODY I TECHNIKI ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA

NIE ma technik są tylko metody

Metody

ZARZĄDZANIE PRZEZ PARTYCYPACJĘ

Celem zarządzania przez partycypację jest wzrost aktywności podwładnych oraz zaspokojenie ich potrzeb wyższego rzędu (samorealizacji, uznania, przynależności) w drodze dopuszczenia ich do procesu podejmowania decyzji.

ZALETY

-demokratyzacja stosunków międzyludzkich w przedsiębiorstwie,

-spadek fluktuacji i absencji chorobowej,

-zauważalny wzrost efektywności ekonomicznej,

-stworzenie sprzyjającej atmosfery dla zmian oraz absorpcji innowacji,

WADY

-ociężałość w podejmowaniu decyzji spowodowaną koniecznością długotrwałych dyskusji, uzgodnień, a nawet sporów między rzecznikami różnych opcji decyzyjnych,

-rozmycie odpowiedzialności za podejmowane decyzje, które okazały się błędne lub wątpliwe

-konieczność odpowiedniego przygotowania podwładnych do pracy zespołowej oraz wyzwolenia w nich aktywności, innowacyjności oraz poczucia współodpowiedzialności za zarządzanie i wyniki ekonomiczne.

ZARZĄDZANIE PRZEZ KOMUNIKOWANIE SIĘ (ZPK)

Bezpośrednim celem ZPK jest doinformowanie i dowartościowanie załogi, w nadziei, że przyczyni się ona do stworzenia klimatu wzajemnego zaufania pomiędzy kierownictwem a podwładnymi, a dzięki temu do lepszej motywacji i pozytywnych zachowań pracowników na rzecz organizacji.

Istotą i celem komunikacji jest wzajemne zrozumienie się nadawcy i odbiorcy w zakresie przekazywanych wiadomości (komunikatów). Oznacza to, że sens wiadomości odebranej przez odbiorcę powinien być taki sam jak przekazał nadawca wiadomości.

ZALETY

Prowadzi do;

-lepszego doinformowania członków organizacji o celach i strategii rozwojowej przedsiębiorstwa,

-otwartego mówienia o trudnych problemach, obawach i niepewnościach,

-uzasadnienia ważnych zamiarów i decyzji kierownictwa, a tym samym do likwidacji pustki informatycznej, często otwartej na domysły, plotki i niedomówienia,

-lepszej motywacji pracowników, oraz do zwiększenia stopnia identyfikacji członków organizacji z jej celami.

WADY

-niebezpieczeństwo ujawnienia przez pracowników niektórych istotnych informacji konkurentom np. dotyczącej nowej strategii firmy, przygotowanej produkcji nowych wyrobów,

-możliwość przekształcenia się niektórych spotkań informacyjno-dyskusyjnych z załogą w niekontrolowanych pretensji, krytyki, zarzutów i ataków personalnych,

-słabą percepcji i czytelnictwo większości komunikatów pisanych, takich jak biuletyny, tablice informacyjne.

ZARZĄDZANIE PRZEZ ZDARZENIA

Zarządzanie przez zadania polega najogólniej mówiąc na formułowaniu przez kierownika konkretnych i mobilizujących zadań rzeczowych oraz na zlecaniu ich do wykonania podwładnym wraz z określeniem terminów ich realizacji. Każdemu zadaniu ustala się na ogół normę (granicę) czasu w którym zadanie ma być wykonane.

Do zalet techniki ZPZ należy zaliczyć:

- dobre wykorzystanie czasu pracowników wykonawczych, a w związku z tym wzrost wydajności pracy,

- wzrost sprawności organizacyjnej kierowników,

- eliminację procesu „zapominania" celów i zadań,

- większą troskę kierowników o realizację celów firmy.

Spośród wad techniki ZPZ należy wskazać na:

- większą skłonność do autokratycznego stylu kierowania,

- trudności z oszacowaniem czasu trwania poszczególnych zadań,

- konfliktogenność wywołaną nadmiarem zadań zlecanych pracownikom.

ZARZĄDZANIE PRZEZ INNOWACJĘ

Zarządzanie przez innowacje zmierza do rozwoju przedsiębiorstwa przez wprowadzanie szeroko pojętych zmian (usprawnień, udoskonaleń, innowacji) przede wszystkim w przełomowych obszarach działalności firmy.

Do zalet techniki zarządzania przez innowacje należy zaliczyć:

- sprzyjanie bądź wręcz wymuszanie postępu, a przez to rozwoju przedsiębiorstwa,

- aktywizację absolutnie wszystkich członków organizacji oraz skupienie ich wokół wspólnego celu, jakim jest rozwój firmy,

- rozwój osobisty pracowników przez permanentne samokształcenie i doskonalenie zawodowe oraz podnoszenie kultury organizacyjnej przedsiębiorstwa,

- przed podnoszenie walorów i zdolności konkurencyjnej przedsiębiorstwa dzięki potrzebie stałego obserwowania poczynań konkurentów i reakcji klientów oraz konieczności permanentnego wdrażania nowości.

Spośród wad i mankamentów techniki ZPI należy wskazać na:

- obiektywne trudności związane z przełamywaniem oporów, przyzwyczajeń i tradycjonalizmu w sposobach działania pracowników,

- ryzyko niepowodzenia towarzyszące zwykle wdrażaniu wszelkich innowacji,

- niecierpliwość autorów innowacji i decydentów w procesie oczekiwania na spodziewane efekty,

- konieczność wspomagania techniki ZPI dodatkowo innymi technikami zarządzania, zwłaszcza technikami motywacyjnymi.

ZRZĄDZANIE PRZEZ DELEGOWANIE UPRAWNIEŃ

Naczelną zasadą leżącą u podstaw zarządzania przez delegowanie uprawnień jest przekazywanie innej osobie, na niższym szczeblu zarządzania części formalnej władzy i odpowiedzialności za wykonanie określonych zadań.

Delegować należy przede wszystkim zadania oraz kompetencje rutynowe i operatywne, ale nie zadania strategiczne.

Zalety ZPD:

-odciążenie przełożonych zwłaszcza od wykonywania działań rutynowych i powtarzalnych na rzecz rozwiązywania problemów strategicznych, a także ewentualnego przejmowania zwiększonych obowiązków od kierowników wyższego szczebla,

-poprawę jakości podejmowanych decyzji (decyzje podejmowane są przez osoby kompetentne, zajmujące stanowiska usytuowane bliżej procesów realizowanych),

-przyspieszenie procesu podejmowania decyzji

Wady techniki ZPD:

-zbiurokratyzowanie organizacji

-nadmierna stabilizacja rozwiązań strukturalnych

-potencjalną konfliktogenność wynikająca z niechęci delegowania uprawnień przez kierowników oraz niechęci do jej przejmowania przez podwładnych,

ZRZĄDZANIE PRZEZ WYJĄTKI (odchylenia)

Istota systemu ZPW jest identyfikacja „wyjątków” (odchyleń), czyli właśnie tego, co odbiega od obowiązujących standardów, planów, wzorców, norm i rutynowych zachowań organizacyjnych oraz oparty na wyjątkach systemu informacji i decyzji w organizacji. W ZPW duży nacisk kładzie się na właściwy przepływ informacji.

Zalety ZPW:

-Oszczędza czas pracy kierownictwa, zwłaszcza wyższych szczebli zarządzania, głównie dlatego, że jest ono informowane o problemach „dołów” organizacji w sytuacjach naprawdę wyjątkowych, wyraźnie zdefiniowanych i przekraczających kompetencje i możliwości działania wszystkich niższych ogniw zarządzania,

-umożliwia koncentrację pracy kierownictwa naczelnego na problemach typu strategicznego i rozwojowego oraz tylko na tych wyjątkach, które zostały zastrzeżone do rozwiązywania przez wyższe szczeble zarządzania

-pozwala na oddzielenie spraw istotnych od spraw drugorzędnych,

Wady ZPW:

-Trudności w jednoznacznym i stabilnym podziale zadań miedzy kierownikami a podwładnymi,

-niecierpliwość kierowników, którzy próbują interweniować i integrować w działalność swoich podwładnych,

-większa skłonność kierowników do identyfikowania „wyjątków” negatywnych prowadząca do zaprzepaszczenia pojawiających się także szans i okazji.

ZARZĄDZANIE PRZEZ KONFLIKT

Zarządzanie przez konflikt w przedsiębiorstwie polega na możliwie wczesnym wykrywaniu potencjalnych źródeł sporów i niepowodzeń, aby podjąć odpowiednie środki zapobiegawcze. Zadaniem kierowników jest zapanowanie nad konfliktami w sensie sterowania tymi procesami w kierunku ich wykorzystania dla dobra przedsiębiorstwa.

Korzenie konfliktu tkwią przede wszystkim w sferze emocjonalnej człowieka, a nie w obiektywnej istniejącej rzeczywistości.

Sytuacja konfliktowa w przedsiębiorstwie objawia się wzajemnym niedowierzaniem, niechęcią, brakiem dobrej woli obu lub jednej ze stron oraz ostrą tendencją do rywalizacji.

ZALETY:

- zapobiega stagnacji firmy

- umożliwia wykorzystanie twórczej inicjatywy stron konfliktu przez określone formy współzawodnictwa i rywalizacji

- integruje strony konfliktu, jeśli został on pozytywnie rozwiązany

WADY:

- brak harmonii i współpracy obniżający efektywność

- wyczerpanie sił (stres) stron biorących udział w konflikcie

- niesprzyjający klimat społeczny w grupie

ZARZĄDZANIE PRZEZ MOTYWACJĘ

Motywowanie polega na wpływaniu na postawy i zachowania człowieka za pośrednictwem określonych bodźców, które przekształcają się w motywy działania uruchamiające jego aktywność.

W zarządzani przez motywację trudno jest sformułować konkretną procedurę postępowania kierowniczego z podwładnymi, ponieważ musiałaby ona uwzględnić całe bogactwo różnorodnych, indywidualnych postaw i zachowań pracowniczych. Warunkiem sprawnego stosowania techniki ZPM jest jednak:

- rozpoznanie specyficznych potrzeb każdego podwładnego w ich ewolucji, ponieważ potrzeby te się zmieniają (w miarę zaspokojenia jednak, powstają inne) w kolejnych etapach życia i kariery zawodowej pracowników.

- zróżnicowanie zachowań i narzędzi oddziaływania kierowniczego stosownie do indywidualnych potrzeb, wrażliwości, temperamentu i innych cech rodzinnych, osobowości pracownika, trzeba tu także pamiętać, że potrzeby już zaspokojone nie wpływają motywująco na wzrost aktywności człowieka.

ZARZĄDZANIE PRZEZ CELE (ZPC)

Idea przewodnia i swoista filozofia ZPC skoncentrowana jest na wspólnym (przełożeni i podwładni) określeniu i negocjowaniu celów, wspólnym ustalaniu mierników pożądanych wyników końcowych oraz na wspólnych okresowych przeglądach i ocenie uzyskanych rezultatów.

ZALETY:

1.konkretyzuje cele poszczególnych komórek organizacyjnych i osób oraz wiąże je z celami przedsiębiorstwa w zwarty i logiczny system celów,

2.aktywizuje i angażuje szerokie grono kadry kierowniczej i podwładnych zwiększając ich samodzielność i przedsiębiorczość,

3.kładzie nacisk na pracę zespołową i poprawę relacji przełożony - podwładny, zapewniając lepsze komunikowanie się i wzajemne zrozumienie,

WADY:

1.znacznej pracochłonności związanej z ustaleniem i hierarchizacją celów,

2.rozbudowanej dokumentacji dotyczącej określenia celów, precyzowania planów przedsięwzięć oraz ustalania wyników przeglądów i ocen,

3.koncentracji uwagi głównie na konkretnych celach wymiernych i niedoceniania celów niematerialnych.

PYTANIE 18

STYLE KIEROWANIA

Problem skuteczności oddziaływania kierujących na podwładnych nurtuje badaczy organizacji od dziesięcioleci. Na początku lat trzydziestych XX w. amerykański psycholog K. Lewin w serii eksperymentów wykazał wpływ stylu kierowania na klimat społeczny grupy i na zachowania poszczególnych jej członków. Pozwoliło to na identyfikację podstawowych typów zachowań kierowniczych:

1. kierownik autokrata: wyznacza cele i kieruje aktywnością grupy i poszczególnych jej członków; przydziela każdemu członkowi grupy zarówno przedmiot, jak i zakres działania oraz współpracowników, a przy ocenie działalności nie podaje kryteriów, na podstawie których była ona oceniana.

2. kierownik demokrata: zachęca członków grupy do wspólnego dyskutowanie i decydowania o celach, przedmiocie i zakresie aktywności jej członków, a przy ocenie działalności zabiega o przedstawienie obiektywnych podstaw oceny.

3. kierownik uchylający się od interwencji odgrywa przyjacielską, ale pasywną rolę i daje członkom grupy pełną swobodę; na pytania odpowiada zgodnie z oczekiwaniami osoby pytającej i nie przedstawia własnych propozycji; unika oceniania niezależnie od tego, czy ocena byłaby pozytywna czy negatywna.

Szukanie odpowiedzi na pytanie, jaki styl kierowania jest najskuteczniejszy, a jaki przynosi większą efektywność grupy, pozwoliły na wyodrębnienie dwóch stylów kierowania: kierowanie zorientowane na zadania i na pracowników. Kierownik zorientowany na zadania ściśle nadzoruje podwładnych, aby wywiązywali się z zadań ku jego zadowoleniu. Ustala sztywne normy pracy; praca jest zorganizowana do najdrobniejszego szczegółu i jest realizowana na podstawie precyzyjnie ustalonych i bezwzględnie przestrzeganych metod, a całość jest ciągle i ściśle nadzorowana. Kierownicy zorientowani na pracowników zachęcają do udziału w ustalaniu celów i podejmowaniu innych decyzji roboczych; utrzymują z podwładnymi przyjazne, pełne zaufania i szacunku stosunki. Badania empiryczne wykazały, że w najefektowniejszych grupach roboczych na ogół przywódcy koncentrowali się raczej na pracownikach niż na produkcji.

Charakterystyka stylów kierowania według

J.W. Reddina

1. Styl podstawowy:

· Towarzyski - koncentruje się na problemach pracowniczych, w niewielkim stopniu na zadaniach. Lubi kontakty z podwładnymi i ma zdolność rozwiązywania konfliktów. Brak pobudzania podwładnych. Sankcją jest spadek zainteresowania pracownikiem i jego problemami.

· Zintegrowany - emocjonalnie związany z aktualnie wykonywanymi zadaniami. Narady grupowe formą ustalania zadań, a ludzie oceniani ze względu na ich przydatność. Jest dalekowzroczny i kieruje ludźmi przez wskazywanie im ideałów i stawianie ambitnych zadań. Docenia znaczenie indywidualizacji działań pracowników.

· Separujący się - w niewielkim stopniu nastawiony i na zadania, i na ludzi. Stosuje kary w postaci cofania uprawnień decyzyjnych. Unika innowacji, preferuje metody znane i wypróbowane. Ma trudności z nawiązaniem kontaktów i współdziałaniem z ludźmi. Ceni racjonalność, a za zgubne uważa uleganie emocjom.

· Poświęcający się - skoncentrowany na zadaniach, dąży do uzyskania dominacji nad innymi, udzielając podwładnym instrukcji i wskazówek. Działa w krótkiej perspektywie, a podwładnych ocenia z punktu widzenia ich przydatności do wykonywania zadań. Nagrody i kary uważa za najlepsze narzędzia kierowania.

2. Styl mniej efektywny

· Misjonarz - wkłada wiele wysiłku przede wszystkim w zapewnienie jak najlepszych stosunków międzyludzkich. Przez otoczenie jest odbierany jako człowiek miły, ale nieskuteczny, nie umiejący stawiać zadań a bardziej jeszcze egzekwować ich wykonanie.

· Kompromista - bardzo podatny na wpływ otoczenia. Lubi zgadzać się we wszystkimi i zawsze. Koncentruje się przede wszystkim na rozwiązywaniu zagadnień bieżących, pomijając te o dłuższym horyzoncie czasu.

· Dezerter - ucieka od kierowania. Wiele problemów, które powinien rozwiązywać, bądź nie rozwiązuje ich wcale, bądź przekazuje do rozwiązania innym. Przez otoczenie jest oceniany jako niezaangażowany w pracę.

· Autokrata - dążący za wszelką cena do wykonania zadań. Przez otoczenie oceniany jest jako nie mający zaufania do ludzi, apodaktyczny, nieżyczliwy, co sprawia, że trudno mu uzyskiwać dobre rezultaty, nie mówiąc już o klimacie wewnątrz kierowanego zespołu.

3. Styl bardziej efektywny:

· Rozwojowiec - uważany za człowieka ufnego, delegującego uprawnienia na podwładnych, dbającego zarazem o ich rozwój. Takie nastawienie zapewnia mu sukcesy, tym większe, im bardziej zintegrowany jest zespół.

· Administrator - umie stawić i stawia wysokie wymagania sobie i podwładnym. Kładzie nacisk na pracę zespołową, potrafi skutecznie dobierać ludzi, co zapewnia mu skuteczność działania.

· Biurokrata - przywiązuje wagę do formalnych procedur i kontroli podlegającego mu personelu. Przez otoczenie ceniony jest jako sumienny i skrupulatny. Może osiągnąć niezły wyniki działania.

· Życzliwy autokrata - stara się realizować zadania bez zrażanie sobie ludzi. Tych ostatnich traktuje co prawda instrumentalnie, ale w miarę im ufa i pozostawia samodzielność działania. Dzięki temu może mieć dobre wyniki nawet przy ambitnych zadaniach.

PYTANIE 19

TEORIE MOTYWACJI W ZARZADZANIU

Motywacja - ogół motywów, które wpływają na decyzje człowieka o jakimś zachowaniu (sile, kierunku itp.). siła motoryczna wszystkiego co robimy, jeden z najważniejszych czynników efektywności pracy.

Efektywność pracy = wiedzieć x móc x chcieć.

Efektywność nie rośnie wprost proporcjonalnie do siły motywacji.

Motywowanie - jedna z funkcji zarządzania; podstawowa funkcja kierowników; świadome, celowe oddziaływanie na motywy działania ludzi poprzez stwarzanie im środków i możliwości realizacji ich systemów wartości i oczekiwań dla osiągnięcia celów motywującego.

Funkcja motywowania polega na wywołaniu u podwładnych właściwego stosunku do powierzonych im zadań.

Motywacja ma różne znaczenia, najczęściej jest ona określana jako stan gotowości człowieka do podjęcia określonego działania. Motywowanie w organizacji jest etapem zmierzającym do realizacji ustalonych celów organizacji i polega na powodowaniu, aby członkowie organizacji postępowali w sposób, który przyczyni się do osiągnięcia tych celów

Motywowanie: manipulowanie

Motywowanie: kierujemy energię ludzi ku realizacji wizji ale określamy korzyści dla tych ludzi. Manipulowanie to samo ale całkowite podporządkowanie, nie pamięta się o korzyściach dla ludzi.

Odmiany motywacji:

-pozytywna (taka, która skłania do określonych zachowań ponieważ oferuje nagrodę za najlepszą realizację)

-negatywna (opiera się na lęku, zagrożeniu - to pobudza do pracy ale jest to pobudzanie mniej skuteczne)

-wewnętrzna (taka, która tkwi w pracowniku bez względu na traktowanie). Tworzą ją: warunki pracy, struktura zadań (ciekawa praca), współuczestnictwo w podejmowaniu decyzji, zamiłowanie do pracy, identyfikacja z firmą. Działa tak, że ludzie dobrze pracują bo praca przynosi im zadowolenie itp.

-zewnętrzna (tworzona świadomie przez kierownictwo, wiąże się z bodźcami finansowymi, karierą, kierowaniem do prac odpowiednich o wysokim prestiżu).

Istnieje wiele teorii motywacji2. Większość z nich różni się pod względem wskazówek dotyczących tego, co kierownik powinien robić, aby osiągnąć największą efektywność podwładnych.

Tradycyjny model motywacji wiąże się z Taylorem i szkołą naukowej organizacji.

Szkoła ta utrzymywała, że ważnym elementem pracy kierownika jest zapewnienie, by robotnicy

wykonywali swoje zadania możliwie sprawnie. Kierownicy ustalali sposób wykonywania zadań i stosowali system zachęt płaconych motywowania pracowników. Elton Mayo i inni badacze stosunków współdziałania stwierdzili, że ważne są też towarzyskie kontakty pracowników w trakcie pracy i że nuda oraz powtarzalność zadań same z siebie ograniczają motywację. Mayo i inni uważali, że kierownicy mogą też motywować pracowników uznając ich potrzeby społeczne oraz zapewniając im poczucie przydatności i znaczenia.Późniejsi teoretycy, jak McGregor i Maslow, oraz badacze, jak Argyris i Likert, krytykowali model stosunków współdziałania jako bardziej wyrafinowany sposób manipulowania pracownikami. Wskazywali oni, że motywacja pracowników składa się z wielu czynników, nie tylko finansowych czy chęci do zadowolenia. Lecz także z potrzeby osiągnięć i znaczenia pracy.

Przegląd głównych teorii motywacji- Podstawą rozróżnień są teorie treści, zajmujące się tym, „co" się motywuje, oraz teorie procesu, koncentrujące się na tym, Jak" się motywuje. Teorie wzmocnienia zaś kładą nacisk na sposoby uczenia się zachowań.

I.Teoria treści wyjaśnia jakie potrzeby ludzie chcą zaspokoić w pracy i poprzez pracę. Zgodnie z tym poglądem, ludzie mają wewnętrzne potrzeby, a ich motywacja zmierza do redukcji lub spełnienia tych potrzeb.

Oznacza to, że ludzie będą działać lub postępować tak, aby zaspokoić swoje potrzeby.3

W literaturze istnieją trzy teorie treści:

�� Teoria potrzeb Maslova,

�� Teoria X i Y McGregora

�� Teoria dwuczynnikowa Herzberga

Podstawą teorii potrzeb Maslova jest założenie, że system potrzeb jest zhierarchizowany a zaspokojenie niższych potrzeb warunkuje zaspokojenie potrzeb wyższych. Jest to tzw. zasada hierarchii względnej. Maslow zdefiniował pięć podstawowych poziomów piramidy potrzeb i tak najwyżej są:

• potrzeby fizjologiczne, potrzeby bezpieczeństwa, potrzeby społeczne, potrzeby statusu

(akceptacji), potrzeby samorealizacji.

Poza tym Maslov wyróżnił jeszcze dwa typy potrzeb, które nie występują u wszystkich ludzi:potrzeby wiedzy, potrzeby estetyczne (kulturowe).

McGregor obserwował sposób kierowania ludźmi przez kierowników i doszedł do wniosku, że ludzi można podzielić na dwie kategorie, które opisał za pomocą teorii X i teorii Y.

TEORIA X TEORIA Y

1. praca nie jest dla ludzi wartością, jest smutnym obowiązkiem

1. praca jest konieczna do rozwoju psychicznego człowieka, ludzie pragną interesować się swoją pracą

3. ludzi do pracy skłaniają jedynie bodźce ekonomiczne lub poczucie zagrożenia.

2. ludzie dążą do realizacji przyjętego celu organizacji często utożsamiają cele organizacyjne z celami osobistymi..

3. ludzie unikają odpowiedzialności i z ochotą poddają się innym- wolą aby nimi kierowano

3. w odpowiednich warunkach ludzie pragną odpowiedzialności i dążą do niej.

4. ludzi motywują głównie pieniądze i lęk przed utratą poczucia bezpieczeństwa

4. szansa, możliwość wykorzystania własnego potencjału motywuje ludzi.

5. większość ludzi nie wykazuje twórczych umiejętności z wyjątkiem przypadków, gdy chodzi o

wymyślanie sposobów ominięcia przepisów ustalonych przez kierownictwo.

5. umiejętności twórcze i pomysłowość występują powszechnie

Herzberg wyróżnił dwie grupy czynników, które oddziałują na sposób postępowania pracowników: czynniki

motywujące, czynniki higieniczne.

2 Stoner J. A. F. Wankel Ch.,Kierowanie, Warszawa 1992,

3 Ibidem,

Czynniki motywujące zapewniają poszczególnym osobom trwalsze zadowolenie, natomiast czynniki higieniczne jeśli były nieodpowiednie powodowały niezadowolenie

Jeśli jednak poziom czynnika higienicznego poprawia się to powoduje to jedynie ograniczenie niezadowolenia lub daje to zaledwie krótkotrwałe uczucie zadowolenia. odpowiedzialność

Teoria ERG (Alderfera) dzieli potrzeby na 3 kategorie;

p. społeczne p. rozwoju

p. egzystencjonalne

Założenie: kiedy wyższe potrzeby są zaspokojone powracają po raz kolejny potrzeby niższe, mimo, że wcześniej były zaspokojone. Ludzi motywuje jednocześnie wiele grup potrzeb.

II.Teorie procesu określają, w jaki sposób i przez jakie cele poszczególne osoby są

motywowane. Podstawą teorii procesu motywacji jest pojęcie oczekiwań, to znaczy, czego dana osoba oczekuje w wyniku jej zachowań.

Teoria sprawiedliwości (Adams)-w motywacji najważniejsza jest indywidualna ocena, dokonywana przez p[pracownika, zasadność nagrody czy kary.

Wynik-ja wynik-inni

Nakład- ja nakład-inni

Teoria oczekiwań (Vroom)-motywacja zależy od siły naszego pragnienia i oczekiwanego prawdopodobieństwa jego zaspokojenia. Ludzie wybierają dane zachowanie w zależności od oczekiwanych korzyści związanych z nim.

III. Teorie wzmocnienia zajmują się natomiast tym, w jaki sposób skutki poprzedniego działania wpłyną na zachowania w przyszłości w cyklicznym procesie uczenia się. Według tego poglądu, ludzie postępują tak jak postępują, ponieważ nauczyli się w przeszłości, że pewne zachowania wiążą się z przyjemnymi efektami, a inne z nieprzyjemnymi.

Skoro na ogół ludzie wolą efekty przyjemne, to raczej będą unikać zachowań o przykrych

konsekwencjach.4

Teoria Skinera- oparta na prawie skutku. Zwraca uwagę na istnienie skłonności do powtarzania

zachowań przynoszących pozytywne skutki i unikania zachowań o negatywnych skutkach.

PYTANIE 20

ZARZĄDZANIE STRATEGICZNE

Zarządzanie- ciągły proces podejmowania decyzji, ukierunkowany na optymalne wykorzystanie

wszystkich zasobów firmy ku zadowoleniu wszystkich klientów korzystających z naszych usług

lub produktów.

Myślenie strategiczne jest jednym z nielicznych nurtów w bogatej literaturze z zakresu

organizacji i zarządzania, które omijają przejściowe mody, trendy i spektakularne pomysły. Jest

po temu prosty powód. O ile wiele pomysłów z koncepcji w dziedzinie zarządzania to

„deserowe” dodatki, o tyle bez strategii nie ma „obiadu”. Strategia jest esencją podstawy sukcesu

firmy, którą trzeba żmudnie wypracować, wdrożyć w praktyce i udoskonalać w miarę, jak się

starzeje.

Strategii nikt nie widział, nikt nie dotknął, bo nie jest ona przedmiotem.

Wyjaśnienia istoty skutecznej strategii nie jest zupełnie proste. Sama teoria strategii organizacji

jest z zasady prosta ale jej praktyczne zastosowanie jest piekielnie trudne. Zbudowanie modelu

strategicznego firmy trzeba rozpocząć od zdefiniowania, na czym ma ta strategia polegać.

Istota skutecznej strategii polega na stworzeniu unikalności firmy, pozwalającej zarówno

pracownikom firmy, jak i otoczeniu, wyraźnie odróżnić dana firmę od konkurencji.

Można powiedzieć, że istotą skutecznej strategii jest wyraźne określenie tożsamości firmy, bez

względu na to czy jest to firma turystyczna, hotel, czy organizacja sportowa, szkoła, uczelnia.

Skuteczna strategia nadaje firmie odmienność i wyróżnia ją w dwojaki sposób:

* firma postrzegana jest przez otoczenie inaczej niż pozostałe w branży, czymś się pozytywnie

wyróżnia w sposób zrozumiały dla klienta, np. Mercedes od Daewoo; poczucie odmienności

4 Ibidem,

muszą mieć także pracownicy firmy- strategia o której wie tylko właściciel firmy nie jest nic

warta, nie da się jej wdrożyć ani wykorzystać na konkurencyjnym rynku,

* strategia musi być obecna w każdym działaniu firmy, w jej codzienności, musi być świadomie

wdrażana i stosowana przez każdego pracownika i każdy pracownik musi chcieć ją realizować.

Główne elementy strategii:

1) DOMENA DZIAŁANIA

Określa gdzie i komu firma zamierza sprzedawać swoje wyroby lub usługi. W czasie

powszechnego bałaganu na rynku można przyjąć, że każdy klient, który płaci jest dobry. Problem

w tym, że jest to rozsądna strategia przetrwania ale nie długofalowy rozwój. Firma bez własnego

rynku i bez własnych klientów nie ma tożsamości. Może funkcjonować sprawnie ale tylko do

czasu.

2) STRATEGICZNA PRZEWAGA (SILNA STRONA FIRMY)

Polega na tym aby w ramach wybranej domeny działania być bardziej atrakcyjnym partnerem niż

inne firmy, np. jest unikalny patent, technologia i produkt

Nie jest ważne co konkretnie daje firmie strategiczną przewagę ale dostęp do tańszych źródeł

zaopatrzenia, lepsza jakość produktu, unikalna technologia, sprawny serwis, optymalna

lokalizacja, optymalna baza danych o odbiorcach oraz tempo realizacji zamówień itd. Ważne jest

jednak aby ją mieć i umieć z niej konsekwentnie skorzystać.

3) CELE DO OSIĄGNIĘCIA

Są ważnym uzupełnieniem wyboru domeny działania i strategicznej przewagi nad konkurentami.

Określają co konkretnie firma chce osiągnąć w kolejnych okresach objętych strategią i pozwalają

kontrolować, czy firma osiąga sukces. Są niczym kamienia milowe na drodze, którą sobie

wytyczyliśmy domena działania (dokąd zdążamy) oraz decyzją dotyczącą naszej strategicznej

przewagi (jak będziemy walczyć z konkurencją).

4) FUNKCJONALNE PROGRAMY DZIAŁANIA

Są nieodłącznym elementem ogólnej strategii działania, a jednak

w kadrach kierowniczych często go pomija. Nietrudno stworzyć teoretyczna koncepcję

dominowania konkurentów, znacznie trudniej wprowadzić ją w życie. Programy te są

przełożeniem koncepcji strategii na konkretne działania na każdym stanowisku pracy oraz na

codzienne zachowanie każdego pracownika. Skuteczne programy działania maja trzy aspekty:

# określają co, kto, kiedy będzie robił i w jaki sposób wiąże się to w globalna strategie firmy;

łączą one bieżące zarządzanie ze strategiczną przyszłością,

# zakładają stałą konieczność poprawy, usprawnienia- nie ma stanów doskonałych, nie ma też

sytuacji zadowalającej ze strategicznego punktu widzenia, zawsze można jeszcze coś poprawić;

drobne ale systematyczne usprawnienia są bardzo ważne dla sukcesu strategii,

# programy w systemowy sposób obejmują całość funkcjonowania firmy od finansów, produkcji i technologii poprzez politykę zakupów i zapasów, marketingu aż do zarządzania potencjałem

intelektualnym czyli zatrudnionymi pracownikami (sposoby rekrutowania, oceny,

wynagrodzenia, awansowania itd.).

Dla każdego z tych trzech obszarów trzeba przygotować programy działania ze ściśle określonym

okresem ewaluacji, kryteriami oceny oraz planem i budżetem realizacji. Jest to żmudna i

niewdzięczna praca ale bez takiego podejścia nawet najlepsza strategia jest skazana na

niepowodzenie, brak zrozumienia i poparcia ze strony pracowników.

DOMENY DZIAŁANIA

FUNKCJONALNE STRATEGICZNA

PRZEWAGA PROGRAMY

DZIAŁANIA STRATEGICZNE CELE

WYMIARY ANALIZY STRATEGICZNEJ.

Sprzęganie głównych elementów strategii, domeny firmy, strategicznej przewagi, celów

strategicznych i programów działania wymaga zawsze doprowadzenia do zgodności w

konstrukcji firmy z architekturą jej otoczenia. Nic tu nie jest dane i nieznane, wszystko jest

kwestią wyborów, które w mniejszym lub większym stopniu są ograniczone. Na tym polega największa różnica między większością polskich i zachodnich menedżerów. To co polscy menedżerowie traktują jako stałe, dla menedżerów zachodnich jest zmienne; to co dla polskich jest problemem- dla zachodnich jest szansą. Stała zmienność wszystkiego (przepisów, cen, stawek itd.) traktowana przez menedżerów polskich jak nieznośna zmora, dla zachodnich jest normalnością, w której się działa. Ze strategicznego punktu widzenia w otoczeniu firmy najważniejsi są nabywcy i konkurenci.

Zainteresowanie firmy działającej strategicznie powinno skupić się na dwóch elementach

otoczenia:

- na bezpośrednich nabywcach,

- na konkurentach, gdyż od nich właśnie zależą długofalowe efekty ekonomiczne.

Celem strategii jest jednoczesne dopasowanie firmy do obu tych elementów.

Zaś w samej firmie strategia zależy przede wszystkim od dwóch wymiarów:

- od zasobów; decydują o tym jakie swoje silne strony firma może wykorzystać tworząc strategię,

- od instrumentarium zarządzania; wpływa ono na to, jak strategię wprowadza się w życie, czy

bazuje się na formalnych mechanizmach i procedurach, czy tez na normach, wartościach i

wyuczonych wzorach zachowania.

Zarówno pierwsza jak i druga droga są możliwe do realizacji, jednak ich logika jest zupełnie inna.

Najlepiej, jeśli w procesie tworzenia strategii uda się logicznie sprzęgnąć zewnętrzne i

wewnętrzne uwarunkowania. Rzeczywistość jest jednak mniej różowa i trzeba dokonać wyboru,

czy dopasować firmę do uwarunkowań zewnętrznych (czyli logiki, funkcjonowania nabywców

i konkurentów), czy też próbować dopasować otoczenie do własnej konstrukcji wewnętrznej

(czyli do procedur, struktury, kultury i organizacji). Odpowiedź jest na tyleż prosta, co trudna dla

wielu menedżerów, gdyż firmę należy dopasować do otoczenia a nie odwrotnie.

Sprzężenie z otoczeniem jest znacznie ważniejsze niż uporządkowana i logiczna ale nikomu nie potrzebna konstrukcja wewnętrzna firmy. Znacznie lepszy jest wewnętrzny chaos w firmie, która potrafi strategicznie sprzęgać się z otoczeniem, niż wewnętrzny porządek w firmie działającej w doskonałej izolacji.

Celem każdej dobrej strategii jest stworzenie monopolu. Nie może on jednak polegać na

izolowaniu się od nabywców i konkurentów ale na wypracowaniu unikalnej, względem ich,

pozycji na rynku.

ANALIZA RYNKU: WYMIAR NABYWCÓW.

Jest jedna marketingowa prawda, którą każdy menedżer zna- że ani odbiorca (kanał dystrybucji),

ani tym bardziej klient (użytkownik) nie kupuje produktów ani usług ale płaci za zaspokojenie

swoich potrzeb. Wyrób nigdy nie jest tak dobry ani tak ważny dla klienta, jak dla ludzi, którzy go

wytworzyli. Jest to naturalne. W firmie postała konstrukcja samochodowa, technologia maszyny

do produkcji, aż w końcu ruszyła produkcja. Punktem odniesienia dla kadry kierowniczej staje się wyrób sam w sobie, jego historia, koszty wytworzenia, jakość, trwałość, wygląd i funkcja.

Klienta to wszystko nie interesuje. Nie kupuje samochodu jako techniczną konstrukcję ale jako

środek transportu, który zaspokaja jego potrzeby.

Zaspokojenie potrzeb nabywcy.

Wyroby lub usługi firmy zaspokajają potrzeby nabywców, które zmieniają się w czasie i

przestrzeni. Główne potrzeby koncentrują się wokół funkcji wyrobu, usług towarzyszących oraz

ceny. Jest to podstawowa zasada marketingowego działania w strategicznym wymiarze

nabywców firmy. Inne działania podejmowane w tym wymiarze maja charakter wynikowy;

trzeba się dowiedzieć:

- kto jest prawdziwym klientem firmy,

- jakie ma on potrzeby,

- jak się one zmieniają,

- jaką rolę spełniają wyroby firmy w zaspokojeniu tych potrzeb.

I na tej podstawie należy zbudować strategie firmy.

Zaspokojenie potrzeb czyli funkcja wyrobu.

Kiedy mówimy, że wyroby lub usługi zaspokajają potrzeby, to mamy na myśli dwie sprawy:

I- Z punktu widzenia klienta istnieje powiązanie między funkcjami wyrobu lub usługi,

oferowanymi przez sprzedającego, między wyrobem (rzeczą) i usługą. To rozróżnienie jest

znacznie ważniejsze dla producenta lub usługodawcy ale przeciętny klient wie, że na rynku

wyrób i usługa występują zawsze w parze. Kupujemy produkt ale jednocześnie jest nam

świadczona usługa sprzedaży. Bez względu na to, czy zakup jest dokonywany w sklepie, czy

bezpośrednio u producenta, jego nabycie zawsze wiąże się z usługami w trakcie zakupu oraz z ewentualną usługą po- sprzedażową. Dlatego o zakupie często przesądza nie sam wyrób i jego parametry lecz sposób jego sprzedawania (usługa).

II- Praktycznie nie ma wyrobów, które zaspokajają tylko jedną wybraną potrzebę. Zazwyczaj jest

to wiązka potrzeb. Zawsze istnieje potrzeba wiodąca, którą zaspokaja wyrób, np. restauracja

powinna oferować smaczne danie zaspokajające potrzeby zjedzenia dobrego posiłku.

Zmienność potrzeb nabywców.

Kiedy mówimy, że potrzeby są zmienne w czasie i przestrzeni, to również dotykamy dwóch

istotnych problemów:

* Potrzeby zaspokajane przez ten sam wyrób zmieniają się z upływem czasu. Zależy to od wielu

czynników, zarówno „twardych” (demografia, poziom wykształcenia, dochodów) jak i

„miękkich” (styl życia, wartości, moda). Wyrób, który kiedyś uchodził za luksus i kupowany był

głównie ze względów prestiżowych (np. mikrofalówki), z czasem stał się przedmiotem

powszechnego użytku i kupowany jest przede wszystkim ze względu na funkcjonalność. Chodzi

w tym wszystkim o to aby uważnie obserwując rynek, w porę dostrzegać trendy takich zmian

albo samemu je na rynku kreować.

* Potrzeby konsumentów ukształtowane są w różnych subkulturach, są odmienne. Wzorce

zakupów są inne w Polsce, inne w dużych miastach, inne na wsi, gdyż jest to ukształtowane przez

gusty, przyzwyczajenia, hierarchię potrzeb. Pozornie podobne grupy konsumentów są

zróżnicowane. Ten sam wyrób może więc zaspokoić różne potrzeby, które również uzależnione

są od warunków finansowych nabywcy.

Wyroby i ich nabywcy.

Stwierdzenie, że wyroby zaspokajają potrzeby nabywcy w zakresie funkcjonalności usług

towarzyszących oraz ceny zakłada, że wiemy kto jest naszym klientem. Prawda jest, że większość polskich firm nie wie, kto jest jego strategicznym klientem i jakie są jego prawdziwe potrzeby, które decydują o zakupie. Zlokalizowanie nabywcy, który podejmuje decyzje o zakupie, w wielu przypadkach wcale nie jest łatwe. Czy potrzeby tych grup konsumentów są takie same? Czym się kierują podejmując decyzję o zakupie? Są to trudne pytania, na które trzeba znaleźć odpowiedź w otoczeniu firmy, a nie w wyobrażeniach, najczęściej mylnych.

Kadra kierownicza- jakich należy dobrać menedżerów aby firmę można było doprowadzić do

strategicznego sukcesu na rynku.

Dostosowanie się do rynku.

Punktem wyjścia jest przyjęcie założenia, że nie istnieje tzw. przeciętny klient. Ten fakt łatwo

zapamiętać na abstrakcyjnym przykładzie, który unaoczni nam absurdalność tego pojęcia.

ANALIZA RYNKU: WYMIAR KONKURENTÓW.

Drugim podstawowym partnerem każdej firmy na rynku są jej konkurenci. Kadra kierownicza

zakłada często, że nie ma nic prostszego, niż zdefiniowanie konkurentów. W wielu przypadkach

nie jest to takie oczywiste. Precyzyjne zdefiniowanie konkurencji jest równie trudne jak

zdefiniowanie nabywców i ich potrzeb. Najprościej oczywiście przyjąć założenie, że

konkurentem jest każdy, kto zmniejsza zasoby gotówkowe naszych klientów. Ale jest to

nieprecyzyjne i mało pomocne, dlatego proponuje się wyróżnić trzy poziomy konkurencji,

stosując jako kryterium stopień jej wyrachowania:

# Konkurencja bezpośrednia.

Konkurentów bezpośrednich najłatwiej rozpoznać- są to firmy, które oferują te same wyroby.

Obsługują podobny typ nabywców i zaspokajają podobne potrzeby ale już na innym

geograficznie rynku, np. coraz większa liczba prywatnych biur podróży, które oferują podobne

wycieczki, propozycje wycieczkowe.

# Konkurencja substytucyjna.

Stosunkowo łatwo jest rozpoznać konkurencyjne firmy, które oferują co prawda różne od naszych wyroby lub usługi ale zaspokajają te same lub podobne potrzeby, np. producenci komputerów i elektronicznych maszyn do pisania; masła i margaryny.

# Konkurencja potencjalna.

Najtrudniej oczywiście dostrzec potencjalnych konkurentów a wiec tych, którzy mogą z nami

ewentualnie konkurować bezpośrednio lub poprzez wyroby lub usługi substytucyjne. Są dwa

podstawowe źródła potencjalnej konkurencji:

- rozwój technologii,

- proces redefiniowania relacji nabywca- rynki- wyroby przez inne organizacje.

Wynalezienie faksu stworzyło konkurencję dla usług pocztowych. Podobnie dzisiaj rozwój

telekomunikacji komputerowej tworzy konkurencję dla normalnych i kurierskich usług

pocztowych.

Trzy powyższe poziomy konkurencji wymagają odpowiednio różnych działań ale w każdym

przypadku istota rozwiązania strategicznego jest stworzenie unikalności firmy, a więc trudnej do

podzielenia, trwałej przewagi konkurencyjnej nad innymi firmami. Tylko w przykładzie

klasycznej wolnej konkurencji głównym sposobem funkcjonowania na rynku jest konkurencja

cenowa. Zazwyczaj jest ona tak niszcząca, że szybko prowadzi do powstania bardziej

wyrafinowanych strategii działania w sprawnie zarządzanych firmach.

Strategia wobec konkurentów na rynku.

Istnieją dwa podstawowe wzorce zachowania konkurencyjnego:

* konfrontacja- walka konkurencyjna, w której firma bezpośrednio lub pośrednio walczy ze

swoimi konkurentami,

* unikanie konkurencji- poprzez podział rynku, tworzenie barier wejścia na rynek a nawet

kooperacji z konkurentami.

Podział ten odpowiada japońskiej filozofii walki, w której walkę się wygrywa albo angażując się

w nią i wykorzystując swoją przewagę siły lub techniki; względnie unikać tej walki, jeśli wiemy

że przegramy.

We wszystkich tych przypadkach sens wygrania polega na zbudowaniu i podtrzymaniu wyróżniającej przewagi nad konkurentami. Każda firma, która zarabia na siebie,

ma taką przewagę, jeśli jest ona nieznaczna czy chwilowa. Przewagą może być lokalizacja,

szeroki krąg znajomych właściciela lub trafny, intuicyjny wybór asortymentu sprzedaży. Strategia powinna polegać na tym, aby w konkurencyjnym starciu zwiększyć te przewagę, najczęściej kosztem innych.

Globalne dwa podejścia do problemu konkurencji można dla celów praktycznych rozwinąć w trzy strategie radzenia sobie z konkurentami:

* konfrontacja,

* budowa niszy rynkowej,

* unikanie konkurencji.

Konfrontacja- firma decyduje się na bezpośrednią konkurencję z dostawcami identycznych lub

podobnych wyrobów lub usług, dążąc do stworzenia widocznej dla nabywcy przewagi swojej

oferty nad innymi ofertami.

Punktem wyjścia strategii konfrontacji na rynku konkurencji bezpośredniej jest ocena sytuacji po

obu stronach rynkowej „barykady” dostawców i odbiorców oraz wybór instrumentów i metod walki konkurencyjnej. Nie ma najlepszych strategicznych sposobów konfrontacji. Wszystko zależy od skomplikowanego systemu zależności między warunkami rynku (a więc gdzie sprzedajemy), typem konsumenta, z którym mamy do czynienia (jakie są jego potrzeby i wymagania) i charakterystykami naszych konsumentów.

Wiemy, że istnieją trzy podstawowe instrumenty budowy przewagi konkurencyjnej (cena, jakość, sposób obsługi). Każda z nich ma zalety i wady. Najłatwiej oczywiście posługiwać

się ceną, ponieważ jest ona łatwo dostępna i prosta do zastosowania.

Konkurencyjna strategia oparta na zdobywaniu konsumentów za pomocą relatywnie niższych cen

jest jednak kosztowna z dwóch powodów:

· niższe ceny oznaczają zmniejszenie strumienia dochodów,

· konieczność poinformowania konsumentów o obniżce cen wymaga poniesienia kosztów na

odpowiednią reklamę i marketing.

Jest to także strategia ryzykowna bowiem odpowiednio silni konkurenci mogą przebić naszą

ofertę cenową jeszcze większą obniżką cen. Oznacza to często eskalację wojny cenowej, na której w gruncie rzeczy zyskuje tylko nabywca. Strategia konfrontacji oparta przede wszystkim na wykorzystaniu polityki cen jako instrumentu walki rynkowej ma sens, zwłaszcza w odniesieniu do konkurencji bezpośredniej. Konkurencja cenowa może być wykorzystana także jako wyprzedzająca reakcja na zagrożenie konkurencją substytucyjną oraz potencjalną. Obniżenie cen prowadzi do erozji zysków i może zniechęcić potencjalnych konkurentów do próby ataku konkurencyjnego.

Budowa niszy rynkowej- strategia ta polega na budowie niszy rynkowej lokalnych nabywców,

połączonej z tworzeniem różnorodnych barier wejścia na swój rynek chroniących, przynajmniej

częściowo, firmę przed atakiem konkurencji i substytutami.

Strategia niszy rynkowej oznacza koncentracje na wybranym rynku i świadomy wybór istotnego dla odbiorców aspektu jakości lub sposobu obsługi (niezawodności wyrobu, wzornictwa, długowieczności produktu, czasu dostarczania produktu klientowi). W tych parametrach firma chce być najlepsza na rynku. Najczęściej wiąże się to ze specjalizacją

rynkową.

W budowie niszy rynkowej, a więc specjalnej kombinacji produkt

(co sprzedajemy)- nabywca (komu sprzedajemy)- rynek (gdzie i jak sprzedajemy), podstawowe

znaczenie ma jakość podstawowych.............. oraz sposobu dystrybucji i obsługi nabywcy. Te

elementy definiują nisze (segment), w której chcemy dominować lub stworzyć i ochronić przed

konkurencją bezpośrednią i substytutami.

Strategie na poziomie firmy.

Centralne punkty strategii firmy sprowadzają się do następujących pytań: Jak powinna się firma

uplasować aby móc konkurować na jednocześnie identyfikowalnym i strategicznie ważnym

rynku? Jaki typ produktu zaoferować określonym grupom konsumentów aby zaspokoić ich

potrzeby? Jak zarządzać wewnętrznymi aspektami działalności firmy?

Strategię gospodarcza wyznacza zespół problemów z planem strategicznym, jaki posiadać musi

każde dobrze zarządzane przedsiębiorstwo.

W ramach tego planu zdefiniować należy sposób, w jaki zamierza się zarządzać portfelem firmy,

ustalić który z istniejących aspektów działalności gospodarczej firmy powinien zostać zaniechany i w jakim czasie jaki nowy aspekt powinien być wprowadzony, jakie priorytety należy przypisać poszczególnym składowym w ramach istniejącego portfela.

Innymi słowy strategia firmy to definicja obszaru jej działania. Strategia gospodarcza (biznesu) to

definicja sposobów realizacji tych działań.

Strategia na poziomie firmy w procesie poszukiwania właściwego profilu planu strategicznego

firmy, ma możliwości wyboru jednej z sześciu podstawowych opcji strategicznych:

1) koncentracja na prostym produkcie,

2) integracja pozioma,

3) dywersyfikacja,

4) Joint- Venture,

5) zawężenie pola działania,

6) likwidacja.

Koncentracja na prostym produkcie.

Istnieje wiele przykładów firm, które na stałe wpisały się w historię gospodarczą świata,

specjalizując się w wytwarzaniu pojedynczego tylko produktu, np. Coca-Cola, Holiday Inn, itp.

W świecie organizacji nie nastawionych na osiągnięcie zysku (organizacji „non profit”)

wyspecjalizowana strategia przyniosła również pozytywne efekty, np. w przypadku Czerwonego

Krzyża, Caritasu, organizacji charytatywnych.

Im bardziej wyspecjalizowany jest obszar działalności, tym łatwiejsza jest kontrola procesów w

nim zachodzących. Prostota generuje przejrzystość

i jednorodność funkcji celu.

Przyjęcie tej strategii oferuje organizacji następujące szanse:

- koncentrację na wykonaniu jednego tylko produktu ale

w sposób doprowadzony niemal do perfekcji, co buduje opinie niedoścignionego wzorca,

chroniąc tym samym przed naśladownictwem i konkurencją,

- koncentracje na specyficznej grupie potrzeb określonych grup konsumentów, a tym samym

budowie reputacji firmy

i jej rynkowej bazy odniesienia,

- przewidywania kierunku zmian w potrzebach konsumentów i utrzymania zdolności do

zaspokojenia tych potrzeb w miarę ich pojawiania się.

Koncentracja na jednym produkcie lub usłudze wcale nie musi oznaczać prostego powielania

działań, wręcz odwrotnie- wiele alternatywnych zabiegów powinno być podejmowanych aby

podtrzymać sukces firmy. Należą do nich takie działania, jak:

* poszukiwanie lub kreowanie nowego zastosowania dla tradycyjnego produktu,

* wykorzystanie reklamy w celu wygenerowania nowego zapotrzebowania, podejmowania ciągle

nowych prób, skłanianie oponentów do próby własnego produktu,

* manipulowanie cenami zmierzające do zbudowania ilościowo znaczącej przewagi w proporcji

rynku kontrolowanego przez oferowany produkt,

* poszukiwanie lepszych sposobów jego dystrybucji.

Zalety tej strategii są tak duże, że każde próby zrezygnowania z niej musza być przedmiotem

wnikliwej analizy. Nie oznacza to jednak, że strategia ta pozbawiona jest wad. Pokładanie

wszystkich nadziei w specjalizacji naraża firmę na katastrofę w przypadku załamania się rynku

dla danego produktu.

Integracja pozioma.

Poważne zastanowienie się nad zastosowaniem tej strategii może być wymuszone przez

następujące dwa elementy:

# zmniejszający się margines zysku, który można zrealizować poprzez ekspansję na

geograficznie nowym rynku,

# niewłaściwe rozmiary organizacji, ograniczające pełne wykorzystanie korzyści wynikających z

ekonomii skali.

Integracja pozioma przyjmuje formy integracji zasilającej lub realizującej. Stanowić może

lekarstwo na opisane dysfunkcje. Jest to rodzaj integracji, w której firma wchłania własnego dostawcę.

Zaletą tego procesu jest zamiana centrum kosztu (dostawca) w centrum zysku (produkt). Im

większy jest margines zysku realizowany przez dostawcę, tym bardziej atrakcyjne jest

zaangażowanie w ten typ integracji. Dodatkową zaletą tej integracji jest uniezależnienie się od

dostawców i wykorzystanie uzyskanej w ten sposób elastyczności na bardziej dynamiczne

reagowanie na potrzeby rosnącego rynku.

Wadą integracji poziomej jest wysoki koszt kapitałowy i daleko posunięta komplikacja sfery

zarządzania.

W efekcie integracji poziomej organizacja podejmuje się realizacji zupełnie nowych funkcji, z

którymi nie miała do tej pory do czynienia, np. przejście ze sfery produkcji do sfery dystrybucji.

Decyzja o wprowadzeniu, bądź zaniechaniu integracji poziomej powinna być poprzedzona

wnikliwą analizą następujących trzech czynników:

· jak dalece integracja jest powiązana z długoterminowa wizją jej rozwoju,

· do jakiego stopnia wzmocni ona podstawową działalność firmy,

· na ile pozwoli ona na lepsze wykorzystanie posiadanej przez organizację wiedzy technicznoekonomicznej.

Jeśli nie potrafimy z pełnym przekonaniem pozytywnie odpowiedzieć na powyższe pytania

integracja pozioma nie powinna mieć miejsca.

Dywersyfikacja.

Wiele różnorodnych czynników wpływa na atrakcyjność dywersyfikacji jako strategii firmy.

Firma może poważnie rozważać jej zastosowanie

w następujących sytuacjach:

§ pojawia się stagnacja rynku, wzrastają presje ze strony konkurencji na tradycyjny obszar

działania, starzeje się zawartość portfela produkcyjnego,

§ firma osiągnęła prawie monopolistyczną pozycję na rynku,

§ posiadany zapas kapitału przewyższa potrzebę ekspansji w tradycyjnym obszarze działania,

§ niezależnie od podejmowanych prób firma nie jest w stanie wygospodarować dodatkowego

zysku na drodze ekspansji w tym tradycyjnym obszarze działania,

§ przyszłość firmy wydaje się bardziej obiecująca w nowym obszarze działania,

§ postrzegana jest konieczność rozproszenia ryzyka,

§ firma nie jest w stanie dokonać samodzielnie reorientacji dla zbilansowania portfela opcji

strategicznych,

§ pojawia się konieczność złagodzenia fluktuacji.

W praktyce mamy do czynienia z dwoma typami dywersyfikacji:

Ř DYWERSYFIKACJĄ KONCENTRYCZNĄ

Odnosi się ona do sytuacji, gdy firma rozwija się w kierunku nowych ale podobnych do

tradycyjnego obszaru produktów, rynków lub usług. Podobieństwo to stanowić może podstawę

do stosowania tożsamych technologii znanych już kanałów dystrybucji, reklamy itd., np.:

- wzbogacanie ofert handlowej poprzez dodanie produktu związanego bezpośrednio z

dotychczasową działalnością,

- rozszerzenie zastosowania posiadanej wiedzy technologicznej,

- podjęcie działań zmierzających do lepszego wykorzystania dotychczasowego potencjału

produkcyjnego.

Ř DYWERSYFIKACJĄ KONGLOMERACYJNĄ (CZYSTĄ)

Jest ona przeciwieństwem dywersyfikacji koncentrycznej. Charakteryzuje się ona

zaangażowaniem w działalność gospodarczą w zupełnie nowych obszarach. Istotnymi kryteriami,

które musza być tu rozważone są:

· koncentracja cykliczności,

· zadłużenie kapitałowe,

· zaniżona wartość giełdowa,

· przyszłość technologiczna przewidywana do rozwiązywania dotychczasowych procesów

produkcyjnych.

Świat biznesu dywersyfikuje się w oszałamiającym tempie. Technologie generują coraz to nowe

produkty, nowe rynki pojawiają się coraz szybciej. Postrzegana jest wszechobecność szans

związana również z wejściem do Unii Europejskiej. Te ostatnie wydają się być tak oczywiste, że

łatwo można wpaść

w pułapkę dywersyfikacji, którą jest zbytnie rozproszenie i ignorancja. Czynniki te doprowadziły

już do upadku setek firm, co powinno być ostrzeżeniem przed zbyt pochopnym porywaniem się

na dostrzegane szanse. Firma, która chce zakończyć sukcesem podjęty przez siebie proces

dywersyfikacji musi spełniać trzy warunki, sprowadzające się do nadmiaru następujących

elementów:

- mocy produkcyjnej,

- środków inwestycyjnych,

- wiedzy menedżerskiej.

Niespełnienie chociażby jednego z tych warunków grozi fiaskiem procesu dywersyfikacji.

Joint- Venture.

Jest to strategia poprawna w określonych tylko sytuacjach.

Jest niewątpliwie przydatnym narzędziem, gdy usytuowanie organizacji nie pozwala na

samodzielna realizację celów. Jest to również strategia godna polecenia, gdy dla wykonania

zadania potrzebne jest zjednoczenie wiedzy rozproszonej w wielu źródłach.

Joint- Venture może być zastosowana również dla ominięcia kulturowych i politycznych barier.

Jej podstawowa wadą jest trudność rozwiązania Joint- Venture bez uszczerbku dla jednego z

partnerów (musi ich być 2 lub 3).

Zawężenie pola działania.

Jest to strategia dotycząca zawężenia pola działania, która oparta jest

o militarną doktrynę wycofywania się w celu przegrupowania. Jest to popularna, krótkookresowa

strategia, stosowana przez firmę w czasie niepewności co do ekonomicznej przyszłości, recesji

lub obniżania wyników działania organizacji.

Prawidłowe zawężenie pola działania odbywać się musi w stosunku do produktów, rynków i

konsumentów, a dopiero gdy nie daje to prawidłowych rezultatów- porzucenie tej strategii na

rzecz likwidacji. Szczególnie czułymi na zawężenie pola działania są wydzielone obszary

strategiczne. Strategia zawężenia musi być prowadzona bardzo rozważnie jeśli organizacja ma

mieć jakąkolwiek szansę rozpoczęcia gry ekonomicznej na nowo.

Likwidacja.

Ze wszystkich strategii alternatywnych likwidacja jest zabiegiem najbardziej nieprzyjemnym,

chociaż niewątpliwie skutecznym. W sytuacji bez wyjścia dla firmy wczesna jej likwidacja może

zaoszczędzić nie tylko kłopotów związanych z bankructwem, lecz również znacząco pomniejszyć

straty.

Nic bowiem nie kosztuje więcej niż obrona firmy, której obronić się nie da.

Nie oznacza to jednak, że pierwsze trudności powinny skłaniać do myślenia o likwidacji jako sposobie na ich rozwiązanie. Konieczne jest natomiast jednoznaczne określenie

dolnej granicy akceptacji wyników działalności firmy. Granica ta nie jest jednoznaczna, gdy jest

różna dla różnych przedsiębiorstw. Natomiast istotne jest aby była ona dokładnie znana

wszystkim członkom firmy.

Podsumowując w/w strategie należy stwierdzić, że ich rzeczywista wartość uzależniona jest w

praktyce od prawidłowości doboru typu strategii do sytuacji, w jakiej znalazły się przedsiębiorstwa.

Rysunek 1. Proces zarządzania strategicznego

Analiza otoczenia

Analiza firmy

Ocena pozycji strategicznej firmy w otoczeniu

Rozważanie opcji strategicznych

Wybór celów i sposobów realizacji strategii

Opracowanie planu strategicznego

Dostosowanie struktury organizacyjnej i procedur do strategii

Procesy informacyjno - decyzyjne

Kontrola strategiczna

Analiza strategiczna

Analiza strategiczna stanowi podstawę do sformułowania strategii. Jej miejsce w procesie zarządzania przedstawiłem w poprzednim rozdziale. Analiza powinna się koncentrować na wykrywaniu problemów i wykorzystaniu ich wzajemnego oddziaływania w ramach systemu strategicznego. Należy wyróżnić trzy grupy czynności związanych z analizą strategiczną: badanie globalnego i konkurencyjnego otoczenia firmy, analiza sytuacji wewnętrznej przedsiębiorstwa, analiza słabych i mocnych stron oraz ocena pozycji strategicznej. W uproszczeniu

można to sprowadzić do trzech etapów:

1. analiza makrootoczenia,

2. analiza otoczenia konkurencyjnego,

3. analiza przedsiębiorstwa.

METODY ANALIZY STRATEGICZNEJ

Analiza makrootoczenia

- Otoczenie ekonomiczne

- Otoczenie demograficzne

- Otoczenie technologiczne

- Otoczenie społeczno-kulturowe

- Otoczenie polityczne i prawne

- Otoczenie międzynarodowe

- Środowisko naturalne

Metody analizy makrootoczenia

Z. Pierścionek dzieli metody analizy otoczenia na dwa rodzaje5:

1) metody analityczne - cząstkowe polegające na odrębnym badaniu wpływów poszczególnych czynników,

2) metody syntetyczne - kompleksowe ujęcie i badanie otoczenia jako pełnego zestawu ważnych dla przedsiębiorstwa czynników.

M. Romanowska przytacza inne dwie zasadnicze koncepcje analiz makrootoczenia6. Są to: „koncepcja wielorakich możliwości” - bezscenariuszowa oraz metoda scenariusza. W ramach tego podziału wyróżnia się szczegółowe metody badawcze, do których należy zaliczyć: metody statystyczno - matematyczne (modele tendencji rozwojowej, ekstrapolacji trendu, przyczynowo-skutkowe), metody analogii historyczno-geograficznej,

5 tamże, s. 172.

6 M. Romanowska, Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, jw., s. 39 n.

Analiza strategiczna

Planowanie strategiczne

Realizacja strategii eksperymentalne, oceny ekspertów, ankietowe, obserwacyjne. Należy zaznaczyć, iż np. otoczenie technologiczne badane jest głównie metodą ocen ekspertów (delficką), polityka gospodarcza i przemysłowa, otoczenie społeczne i polityczne - metodami scenariuszowymi.

Koncepcja wielorakich możliwości opiera się na jednej wersji strategii rozwoju. Analiza szans i zagrożeń opiera się w tym przypadku na właściwym wyciąganiu wniosków na podstawie zmian zachodzących w przeszłości i dotyczących trendów w przyszłości.

Scenariusze, które dokładniej zostaną omówione w kolejnym punkcie, są przygotowywane w kilku wersjach (optymistycznej, pesymistycznej, najbardziej i najmniej prawdopodobnej) i dotyczą zaistnienia różnych możliwych zmian stanu otoczenia makro i konkurencyjnego. W oparciu o tak przygotowane przewidywania buduje się różne warianty strategii działania.

Ekstrapolacja trendów to jedna z metod szczegółowych należących do grupy statystycznomatematycznych.

Analiza trendu umożliwia przewidywanie przyszłości w oparciu o ciąg zdarzeń z przeszłości. Uogólnia więc zjawiska o charakterze historycznym do pewnej zasady, w czym może tkwić błąd. Koniecznym jest więc w tym przypadku oparcie na szczególnie rzetelnych danych. Metoda ta jest stosowana przy analizowaniu zjawisk w branżach o małej dynamice rozwoju egzystujących w stabilnym otoczeniu. Trend jest kierunkiem lub sekwencją zdarzeń, które wykazują pewną siłę i ciągłość w czasie. Jest on trwalszy od tzw. „chwilowych mód”.

Metoda delficka wykorzystuje oceny ekspertów do prognozowania przyszłości. Pozwala także na szacunkowe określenie rozmiarów pewnych zjawisk i prawdopodobieństwo ich wystąpienia. Podstawowym założeniem jest ustalenie grupy stałych ekspertów wyrażających swoje opinie w kolejnych etapach badania. Drugą ważną zasadą jest izolacja wybranych ekspertów, tak aby nie mogli się kontaktować między sobą podczas badań.

Technika delficka składa się z pięciu faz7:

1. Rozesłanie kwestionariusza.

2. Po sfinalizowaniu etapu pierwszego do każdego uczestnika wysyłany jest nowy kwestionariusz z dokładnymi wynikami badań. Odpowiedzi przedstawione są w formie rozkładu statystycznego. Wyznaczone zostają: mediana i kwartyle. W przypadku, gdy pierwotna odpowiedź danego specjalisty mieściła się poniżej pierwszego lub powyżej trzeciego kwartylu, jest on proszony o uzasadnienie swojej odpowiedzi.

3. Ankietowanym przedstawione zostają wyniki poprzedniego etapu, utajniając autorstwo poszczególnych opinii. Następnie ekspertom zadawane jest pytanie, czy w obliczu przedstawionych wniosków pozostają oni przy swoim stanowisku. Zmiana opinii musi być rzetelnie uargumentowana.

4. Tutaj powtarza się procedura z etapu 3. Efektem ma być otrzymanie ostatecznych odpowiedzi. Badanie prowadzi się do momentu uzyskania w miarę zgodnych odpowiedzi.

5. W tej fazie następuje ostateczne opracowanie wyników, wyliczenie średniej oceny specjalistów i porównanie wyników całej grupy z ocenami poszczególnych specjalistów.

Zaletą tej metody jest stały zestaw ekspertów, wadą - długi, żmudny, nużący proces ustalania wniosków.

Strategiczna analiza luki

Metoda ta jest formą ekstrapolacji trendu, a więc należy do grupy metod statystycznych. Dlatego może być stosowana jedynie w odniesieniu do zjawisk mierzalnych, o charakterze powtarzalnym, dla których jesteśmy w stanie określić trend. Dzięki tej metodzie badać można trendy dotyczące zmian zachodzących zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz organizacji obejmujących zasoby, popyt, zmiany technologii, inwestycje. Analiza luki pozwala na zbadanie zbieżności istniejącej i wdrażanej strategii z sytuacją obecną i prognozowanymi zmianami w otoczeniu.

Strategiczna analiza luki powinna być rozumiana jako metoda planowania strategicznego, w której dąży się do określania sposobów zniwelowania różnic między celami organizacji a oczekiwaniami otoczenia, z zamiarem skoncentrowania strategii na analizie i zamknięciu luki8.

W ogólnym rozumieniu „luka” oznacza różnicę między stanem pożądanym

a istniejącym. Przez pojęcie analizy luki można więc rozumieć analizę odstępu między granicą rozwoju i krzywą działalności podstawowej przedsiębiorstwa9.

Metody scenariuszowe

7 Por. J. Antoszkiewicz, Metody heurystyczne, PWE, Warszawa 1982.

8 M. Romanowska, Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, jw., s. 45.

9 H. Kreikebaum, Strategiczne planowanie w przedsiębiorstwie, jw., s. 51.

Powyżej opisane metody badania otoczenia dotyczyły zmian ciągłych w otoczeniu. Istnieją jednak pewne szczególne sfery otoczenia, których badanie tymi metodami może być bardziej zawodne i nie przynosić oczekiwanych rezultatów. Dla badania zmian nieciągłych wprowadzono metody scenariuszowe. Nie opierają się one na przeszłości, nie wnioskują na podstawie trendów,

Metody scenariuszowe polegają na wielowariantowej projekcji przyszłości. Pierwsze scenariusze

przeznaczone dla strategii konkurencji tworzone były przez koncerny General Electric i Shell w latach siedemdziesiątych. Wśród metod scenariuszowych wyróżnić można: scenariusze możliwych zdarzeń, scenariusze symulacyjne oraz scenariusze stanów otoczenia.

Scenariusze możliwych zdarzeń polegają na konstruowaniu list prawdopodobnych do zaistnienia w przyszłości, istotnych dla organizacji zdarzeń. Tworzenie scenariuszy w tym przypadku opiera się na intuicji.

Kierownictwo, mając pewne wizje przyszłości podejmuje decyzje strategiczne w oparciu o przewidywane wielkości i zachowanie się czynników ekonomicznych, politycznych, technologicznych, społecznych biorąc pod uwagę ścisłe relacje zachodzące między nimi a także między czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi przedsiębiorstwa. Metoda ta pozwala na ocenę stopnia ryzyka planowanej do wdrożenia strategii.

Scenariusze stanów otoczenia, bo o nich właśnie mowa, są o wiele konkretniejsze od metod

opisywanych powyżej. Mają one wymiar jakościowy, opierający się na nadanych poszczególnym czynnikom i procesom prawdopodobieństwach ich wystąpienia. Błędy mogą jednak wynikać z niedostatecznej wiedzy twórców scenariuszy, na której bazuje ocena przyszłych stanów otoczenia.

W tym przypadku wyróżniamy cztery opcje:

• scenariusz optymistyczny,

• scenariusz pesymistyczny,

• scenariusz niespodziankowy,

• scenariusz najbardziej prawdopodobny.

W procesie budowania każdego z wymienionych wyżej scenariuszy wymienić należy pięć podstawowych etapów.

Siłę wpływu mierzy się w skali od -5 do +5, prawdopodobieństwo zawiera się w przedziale (0-1). Należy jednak podkreślić, iż kryteria oceny są w odniesieniu do każdego procesu w otoczeniu zmienne. W dużym stopniu zależą od istoty tego procesu, spojrzenia kierownictwa. Analitycy muszą jednak opierać się na wzorcu oceny trendów, który przedstawiam poniżej:

Siła oddziaływania negatywnego

Siła oddziaływania pozytywnego

-5 -4 -3 -2 -1 +1 +2 +3 +4 +5

bardzo duża średnia mała bardzo

duża mała bardzo mała średnia duża bardzo mała duża

Opracowanie scenariuszy pozwala na konstrukcję różnych wariantów strategii, co umożliwia

zminimalizowanie ryzyka zmian otoczenia w przyszłości. Należy przy tym zaznaczyć, że istnieją charakterystyczne prawidła wnioskowania na podstawie zbudowanych scenariuszy.

Im większa jest rozpiętość między scenariuszami - optymistycznym i pesymistycznym w poszczególnych sferach, tym silniejsze jest uzależnienie organizacji od otoczenia. Należy także zwrócić uwagę na rozpiętość scenariusza najbardziej prawdopodobnego w poszczególnych sferach. Duża rozpiętość oznacza otoczenie niejednorodne, mniej ustrukturalizowane, a co za tym idzie trudniej przewidywalne.

W każdym z wymienionych wyżej przypadków należy zwrócić istotną uwagę na te elementy, które charakteryzują się znaczącą potencjalną burzliwością, co wymaga dalszych, pogłębionych badań.

Konstruując strategie działania kierownictwo powinno brać także pod uwagę wyniki analiz opisujące segmenty otoczenia charakteryzujące się szczególnymi szansami oraz zagrożeniami, starając się tak działać, aby jak najlepiej wykorzystać istniejące i przewidywane szanse oraz neutralizować zagrożenia. Dotyczy to zwłaszcza tzw. trendów wiodących a więc procesów zachodzących w otoczeniu, które mają największy pozytywny lub negatywny wpływ na organizację.

Metoda scenariuszy stanów otoczenia może być nie tylko stosowana, jako istotny element poprzedzający budowanie strategii rozwoju przedsiębiorstwa, ale również jako prognoza rozwoju całej branży czy sektora.

3. Analiza otoczenia konkurencyjnego

Analiza struktury branży według Portera

Siły napędowe konkurencji wewnątrz sektora

Rywalizacja między przedsiębiorstwami sektora

Zagrożenie ze strony nowych oferentów

Nowi producenci wnoszą do sektora nowe zdolności produkcyjne, zasoby i walczą o udział w rynku. Należy jednak wyraźnie zdefiniować i podkreślić różnicę pojęć „produkt nowy” i „substytut”.

Bariery wejścia

• W literaturze tematu wymieniana jest szeroka lista tychże barier. Są to: ekonomika skali, zróżnicowanie wyrobów, potrzeby kapitałowe, dostęp do kanałów dystrybucji, sytuacja kosztowa niezależna od skali, polityka państwa (przepisy, bariery celne)10.

Od wysokości zarówno barier wejścia jak i wyjścia zależy sytuacja i rentowność sektora jako całości.

Ilustruje to rysunek 10.

Zagrożenie ze strony wyrobów substytucyjnych

Substytuty to produkty lub usługi, które mogą spełniać taką samą funkcję, zaspokajać identyczne

potrzeby. Są one jednak równocześnie produktami pochodzącymi z różnych dziedzin, branż, sektorów. Ważna w tym przypadku jest wnikliwa analiza już istniejących oraz potencjalnych substytutów czasem w całkiem pozornie odległych sektorach. Analityk powinien szczególną uwagę zwrócić na wyroby substytucyjne, które skutecznie mogą zastępować wyroby danego sektora ze względu na relację cena - efektywność oraz na substytuty wytwarzane przez

sektory osiągające wysokie zyski.

Siła oddziaływania nabywców

Pozycja przetargowa przedsiębiorstw danego sektora zależy od kilku istotnych czynników. Przede wszystkim, zgodnie z podstawową tezą ekonomii, zależy od relacji podaż - popyt. Ze względu na nią możemy wyróżnić rynek klienta oraz producenta.

Siła przetargowa nabywców jest w rzeczywistości kształtowana przez szerokie grono innych czynników takich jak:

⇒ Potęga koncentracji odbiorców przeciwko koncentracji przedsiębiorstw - stosunkowo niewielka liczba odbiorców powoduje wzrost siły szczególnie, gdy dany przemysł producenta charakteryzuje się znacznymi kosztami stałymi.

Wzmóc ją mogą niskie koszty przestawienia się odbiorcy na produkcję prowadzoną przez producenta, czyli łatwość integracji „wstecz” polegającej na przystąpieniu przez dane przedsiębiorstwo do realizowania produkcji produktu lub komponentu dotychczas wytwarzanego przez dostawcę;

⇒ Siła nabywców wynikająca z niewielkiej wrażliwości cenowej - korzystna relacja cena/obroty całkowite; zyski odbiorców (im niższe tym presja na producentów większa); wpływ decydentów oraz lobby;

⇒ Uzależnienie jakości produktu finalnego od jakości produktu kupowanego od dostawcy;

⇒ Standaryzacja, brak zróżnicowania produktów uniemożliwia uzyskanie pozycji monopolistycznej przez producenta sektora. Nabywca jest w stanie łatwo zmienić dostawcę nie obniżając jakości wyrobów finalnych;

⇒ Posiadanie pełnej informacji rynkowej przez nabywcę. Odbiorca dysponujący szerokimi informacjami o popycie, cenach rynkowych, czy nawet kosztach dostawcy ma zdecydowanie silniejszą pozycję przetargową.

Powyżej wymienione czynniki dotyczą zarówno hurtowników, sprzedawców detalicznych, jak i finalnych konsumentów. Istnieje jednak różny stopień ważności. Podczas, gdy konsumenci są bardziej uczuleni na ceny

10 M. Porter, Strategie konkurencji, jw., s. 25 n.

Siła przetargowa dostawców

Siła przetargowa nabywców

Groźba pojawienia się nowych produktów lub usług

Groźba pojawienia się substytutów produktów wystandaryzowanych, pośrednicy budują swą siłę przetargową w oparciu o istotny element - bezpośredni kontakt z finalnym odbiorcą. On decyduje o zakupie dokonanym przez konsumenta.

Siła oddziaływania dostawców

Czynniki wpływające na siłę oddziaływania dostawców stanowią analogię do wymienionych powyżej - budujących pozycję odbiorców. Grupa dostawców dysponuje siłą, gdy:

• jest bardziej skoncentrowana niż sektor odbiorców,

• istnieje niewielka liczba obecnych i potencjalnych substytutów,

• dostawcy sprzedają wyroby wielu nabywcom z różnych sektorów,

• wybór dostawcy i jego produktu stanowi kluczowy czynnik sukcesu nabywcy,

• produkty są zróżnicowane, co w znacznym stopniu uniemożliwia nabywcy zmianę dostawcy,

• ze strony dostawcy istnieje groźba integracji „w przód”, czyli podjęcia przez niego produkcji wyrobu finalnego, przejęcia kanałów dystrybucji czy stworzenia własnej sieci sprzedaży.

Grupy strategiczne

Określenie strategii działania kluczowych konkurentów sektora pozwala na ustalenie tzw. grup

strategicznych. M. E. Porter twierdzi, że jest to „taka grupa firm w sektorze, która stosuje taką samą lub podobną strategię według wymiarów strategicznych”11. Oznacza to, że składa się ona z konkurujących ze sobą przedsiębiorstw, które w podobny sposób ze sobą rywalizują na różnych płaszczyznach. Firmy należące do jednej grupy strategicznej oferują produkty podobne pod względem jakości, poziomu technicznego, prowadzą w podobny sposób promocję swoich produktów, używają zbliżonych kanałów dystrybucyjnych, ceny ich produktów są również do siebie zbliżone. Przedsiębiorstwa te stosują podobne technologie produktu i są w takim samym stopniu zintegrowane pionowo, oferują także porównywalne usługi i serwis. Przedsiębiorstwa z danej grupy strategicznej zaspokajają potrzeby tych samych grup klientów. Mają one także zazwyczaj podobny udział w rynku, a ze względu na podobieństwo strategii podobnie reagują na wydarzenia zewnętrzne i posunięcia konkurencyjne. Grupy strategiczne

określonego sektora można przedstawić na mapie. Jest to nowoczesna metoda analityczna dotycząca wewnętrznej struktury konkurencji.

Grupy strategiczne stanowią narzędzie pozwalające na dokładniejszą analizę sektora. Siły konkurencyjne w danym sektorze różnie oddziałują na poszczególne grupy strategiczne. Wysokość barier wejścia dla nowo wchodzących firm jest różna przy wejściu do różnych grup strategicznych. Istnieją także określone bariery utrudniające przejście firmy z jednej grupy do innej.

Analiza atrakcyjności sektora oparta na metodzie Portera

Metoda poniższa została opracowana przez M. Romanowską i G. Gierszewską w oparciu o

pięcioczynnikową analizę sektora przedstawioną przez M. E. Portera12. Podstawą jest tutaj lista pytań, odpowiedzi na które dają ogólną ocenę atrakcyjności badanego sektora. Pozwalają one także sporządzić zestaw szans i zagrożeń.

Poniżej przedstawiona jest wspomniana lista zagadnień:

• ilu konkurentów jest wewnątrz sektora i jakie są ich udziały;

• jakie istnieją grupy strategiczne i jakie przedsiębiorstwa w nich występują;

• jakie grupy dostawców istnieją w danym sektorze, jaka jest ich koncentracja;

• jakie grupy odbiorców mają wpływ na dane przedsiębiorstwo;

• jak duża jest groźba pojawienia się nowych producentów w obliczu wcześniej oszacowanych barier wejścia, rentowności sektora oraz fazy cyklu życia w jakiej się dany sektor znajduje;

• jak duża jest groźba pojawienia się substytutów i jakie to są lub będą substytuty.

Analiza krzywej doświadczenia

Krzywa doświadczenia dotyczy koncepcji opisywania przebiegu kosztów w zależności od wielkości produkcji. Zasadnicze przesłanie krzywej doświadczenia polega na tym, że przez każde podwojenie skumulowanej wielkości produkcji koszty jednostkowe maleją o pewien stały procent, co implikuje hiperboliczny kształt funkcji opisującej krzywą doświadczenia.

Efekt doświadczeń jest konsekwencją takich zjawisk jak opisywana już wcześniej ekonomika skali, efekt specjalizacji, efekt innowacji oraz substytucji kapitału i pracy.

11 M. E. Porter, Strategia konkurencji, jw., s. 140.

12 M. Romanowska, Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, jw., s. 88 n.

4. Analiza potencjału strategicznego przedsiębiorstwa

Niniejszy podrozdział opisuje metody analizy pozycji przedsiębiorstwa na tle sektora. Stanowią one, w związku z tym, jedynie pewne odniesienie do analizy całego sektora, dlatego też poniżej przedstawione zagadnienia zostaną jedynie zasygnalizowane.

Cykl życia produktu i technologii

Stanowi on bazę wyjściową dla analiz dokonywanych za pomocą metod portfelowych, analizy kluczowych czynników sukcesu i SWOT.

Cykl życia produktu obejmuje następujące fazy:

1. wprowadzenie produktu na rynek,

2. wzrost sprzedaży produktu,

3. dojrzałość i nasycenie rynku,

4. spadek sprzedaży.

W fazie 1 przedsiębiorstwo ponosi relatywnie wysokie koszty a wielkość sprzedaży jest stosunkowo mała, podobnie jak tempo jej przyrostu. Czynniki te powodują, iż firma wprowadzająca dany produkt ponosi na nim straty lub osiąga niewielki zysk. W wyniku poniesionych na początku nakładów na marketing czy budowę sieci dystrybucji w fazie 2 popyt zaczyna znacznie przewyższać podaż. Wielkość sprzedaży szybko rośnie. Nadal konieczne są jednak duże nakłady na rozbudowę sieci dystrybucji, produkcję, marketing i reklamę. Po okresie dynamicznego wzrostu sprzedaży produkt przechodzi do fazy 3, w której następuje spadek tempa przyrostu sprzedaży - przyrost ten ma charakter degresywny. Zakończeniem cyklu życia produktu jest faza 4. Sprzedaż spada w ujęciu bezwzględnym, co ponosi za sobą wzrost jednostkowych kosztów wytwarzania produktu oraz spadek zysku.

Powyższa analiza dostarcza cennych informacji dla badania sytuacji strategicznej danej firmy, stanowi bazę wyjściową dla stosowania innych technik badawczych jak metody portfelowe, analiza kosztów, przepływów pieniężnych i rentowności

Metody portfelowe

Macierz wzrostu - udziału (BCG)

Macierz BCG jest zbudowana z dwóch wierszy i dwóch kolumn. Jako kryteriów oceny użyto tutaj dwóch czynników: wzrostu rynku oraz względnego udziału w rynku. Tempo wzrostu popytu określa się jako średnią z okresu pięciu następnych lat od chwili obecnej. Wartość 10% przyjęto za punkt rozgraniczający szybki i wolny wzrost. Kolumny macierzy wyróżnione są ze względu na relatywny udział danej jednostki w rynku, który oznacza stosunek udziału w rynku danej jednostki strategicznej do udziału jej największego konkurenta. Udział większy od jedności oznacza pozycję lidera w danym sektorze. Specjaliści podają jednak nieco różniące się od siebie wartości graniczne, które przyjmują poziom 0,75; 1,0 lub 1,5. Powyżej przedstawione przesłanki i zasady prowadzą do tak oto skonstruowanej macierzy.

Rysunek 2. Model macierzy rozwoju i udziału wysoki

GWIAZDA ZNAK ZAPYTANIA

Wzrost 10% rynku

DOJNA KROWA KULA U NOGI

niski wysoki 1,0 niski

Względny udział w rynku

Powyższa macierz pozwala skonfrontować sytuację przedsiębiorstwa, jego jednostek strategicznych i wyrobów z modelem właściwego rozwoju a także na określenie odpowiedniej strategii.

• „Dojne krowy” to jednostki o wysokim względnym udziale w powoli rosnących rynkach. Przynoszą firmie znaczne nadwyżki finansowe netto i należy je wykorzystywać do finansowania innych, rozwijających się jednostek.

• „Kule u nogi” lub „psy”: jednostki o niskim względnym udziale w powoli rosnących rynkach. Nie przynoszą nadwyżek. Ze względu na słabą pozycję konkurencyjną bezproduktywnie pochłaniają nakłady.

• „Gwiazdy” to jednostki o względnym dużym udziale w szybko rosnących rynkach. Wymagają dużych nakładów w wyniku czego nie przynoszą nadwyżek, chociaż uzyskuje się z nich znaczne przychody. Te produkty są konkurencyjne, rozwojowe i odpowiednie inwestowanie w „gwiazdy” może przesunąć je w pole „dojnych krów”.

• „Znaki zapytania” czyli „dylematy” to jednostki o małym względnym udziale w szybko rosnących rynkach.

Trudno jest określić ich przyszłość. Choć nie są jeszcze wystarczająco konkurencyjne, znajdują się w rozwijającej branży. Odpowiednie inwestycje mogą je zmienić w „gwiazdy”.

5. Analiza SWOT

Opisując metody analizy strategicznej nie sposób pominąć analizy SWOT, jako metody formułowania strategii rozwoju firmy. Jest ona związana z jednej strony z identyfikacją silnych i słabych stron firmy (Strength, Weaknesses), a z drugiej - szans i zagrożeń występujących w otoczeniu (Opportunities, Threats). W literaturze przedmiotu

spotyka się także inne kombinacje tego skrótu jak TOWS czy WOTS13.

Metoda ta wykorzystuje prosty schemat klasyfikacji dzieląc wszystkie czynniki wpływające na obecną i przyszłą sytuację strategiczną przedsiębiorstwa na wewnętrzne i zewnętrzne oraz pozytywne i negatywne. W wyniku nałożenia tych dwóch podziałów otrzymujemy schemat przedstawiony na rysunku 15.

Rysunek 3. Czynniki wpływające na pozycję strategiczną firmy

zewnętrzne, wewnętrzne, pozytywne, negatywne

Źródło: M. Romanowska, Zarządzanie strategiczne firmą, jw., s 37 n.

Szanse to tendencje i zjawiska w otoczeniu organizacji, które odpowiednio wykorzystane mogą stać się bodźcem rozwojowym i osłabić istnienie zagrożeń.

Zagrożenia to te wszystkie czynniki zewnętrzne, które są postrzegane przez firmę jako bariery, utrudnienia, dodatkowe koszty działania, niebezpieczeństwa.

Mocne strony to specjalne walory firmy odróżniające ją od innych przedsiębiorstw działających w tym samym sektorze i regionie. Mogą one wynikać z wielkości organizacji, polegać na znacznym udziale w rynku, niskich kosztach jednostkowych, przewadze negocjacyjnej wobec dostawców i klientów. Mocne strony przedsiębiorstwa tworzy także nowoczesna technologia i dobry stan techniczny, co skutkuje wysokim poziomem usług świadczonych przez firmę. Źródłem i podstawą mocnych stron jest również fachowa kadra i sprawny system zarządzania.

Słabe strony dotyczą analogicznie sfer omówionych powyżej. Są one konsekwencją ograniczeń zasobów i niedostatecznych umiejętności przedsiębiorstwa.

PYTANIA 21

WSPÓŁCZESNE KONCEPCJE ZARZĄDZANIA

Elementy współczesnego zarządzania

- Nadanie priorytetowego znaczenia klientowi.

- Nieustanne doskonalenie

- Pełne współuczestnictwo personelu

- Przekształcanie przedsiębiorstwa w sieć społeczną.

- Rozwój nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych.

Obok tradycyjnych metod zarządzania występują coraz to bardziej nowoczesne koncepcje i modele zarządzania. Menedżer zależnie od własnej diagnozy stanu organizacyjnego przedsiębiorstwa sam musi dobrać zestaw narzędzi pasujący do jego sytuacji. W miarę upływu czasu tych metod pojawia się coraz więcej, poniżej zostały przedstawione najpopularniejsze techniki zarządzania, jakimi są:

- Business Process Reengineering

- Outsourcing

- Benchmarking

- Lean management

- Totalne zarządzanie jakością (Total Quality Management - TQM)

- Partnerstwo w łańcuchu dostaw (Supply Chain Partnering - SCP)

13 Por. M. Marchesnay, Zarządzanie strategiczne, jw.

Szanse, zagrożenia, mocne, słabe strony.

Reengineering (BPR) - jest to technika zarządzania, w której przedsiębiorstwo jest zorientowane na potrzeby klienta po to, aby poprawić jakość produktów i terminy realizacji (związana jest z badaniem marketingu). To fundamentalne przeprojektowanie procesów w firmie, prowadzące do dramatycznej (przełomowej) poprawy osiąganych wyników (takich jak koszty, jakość, serwis i szybkość) 14.

Outsourcing (OS) - jest jedną z najpopularniejszych metod w Polsce nastawiona na obniżenie kosztów produkcji. Polega na pozyskiwaniu rezultatów pewnych procesów z otoczenia, a nie wykonywanie ich we własnym zakresie.

Outsourcing to możliwość wykorzystania nowych technologii bez inwestowania własnych środków w sprzęt i oprogramowanie. Zlecając procesy na zewnątrz, powierzamy je firmom będącym liderami na rynku w danej dziedzinie, dzięki temu firma może znacznie zredukować koszty, ma możliwość realizacji usług na coraz wyższym poziomie, specjalizacji pracy, koncentracji na funkcjach biznesowych, dostęp do specjalistycznej wiedzy. Usługi outsourcingowe dają dostęp do wiedzy i doświadczenia liderów rynkowych oraz ogólnoświatowej bazy danych.

Można je podzielić na dwie grupy: outsourcing pełny oraz outsourcing selektywny. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z projektami polegającymi na przejściu całej infrastruktury IT Klienta lub jej wybranych obszarów. W ramach tego typu kontraktu zawsze dochodzi do przejścia części pracowników Klienta oraz odkupienia środków trwałych będących w jego posiadaniu. Projekty te zazwyczaj charakteryzują się specjalnymi warunkami i modelami finansowania. Outsourcing selektywny pozwala na przekazanie firmie zewnętrznej kontroli nad wybranymi obszarami IT, chodzi tu m.in. o zarządzanie wybranymi aplikacjami, środowiskiem sieciowym czy infrastrukturą internetową.

Benchmarking - to technika uczenia się od innych, naśladownictwa, podpatrywania liderów w branży. Generalnie, porównanie się z najlepszymi, dorównanie im, orientacja na najlepszą klasę wyrobów lub usług, uczenie się od konkurentów 15.

Przedmiotem zainteresowania benchmarkingu mogą być całe przedsiębiorstwa, struktury, produkty, detale inni pracownicy, megaprocesy, dlatego benchmarking dzieli się na:

- wewnętrzny - dotyczy członków organizacji, uczymy się od współpracownika, czy jednostek

organizacyjnych tej samej branży.

- zewnętrzny - liderów szukamy na zewnątrz, wśród firm konkurencyjnych,

- funkcjonalny - stosowany wśród firm z poza branży, ale firma musi mieć coś wspólnego z firmą

podpatrywaną np.: magazynowanie, transport

Lean Management - koncepcja „odchudzania” zarządzania, czy produkcji. Lean Management jest to droga do perfekcyjnej organizacji poprzez stopniową i nieustającą eliminację marnotrawstwa we wszystkich aspektach działalności by spełnić maksymalnie oczekiwania klientów. Proces zmian skupia się na ustawicznej racjonalizacji działań podmiotu oraz weryfikacji jego relacji z otoczeniem. Koncepcja lean managment'u zmierza do uzyskania wysokiej produktywności i jakości produktów, przy maksymalnym usprawnieniu organizacji wszelkich procesów pracy. Lean management daje przedsiębiorstwom następujące korzyści:

• skrócenie cyklu produkcyjnego,

• mniejsza liczba wyrobów wybrakowanych,

• skrócenie czasu przestawiania urządzeń,

• terminowość dostaw, partnerska współpraca z dostawcami,

• minimalne zapasy,

• maksymalne wykorzystanie zdolności produkcyjnych.

Zasady koncepcji Lean Management:

1. Praca grupowa, zespołowa,

2. Odpowiedzialność osobista,

3. Sprzężenie zwrotne

4. Racja klienta

5. Priorytet wartości dodanej

6. Standaryzacja

7. Ciągłe systematyczne usprawnianie, ulepszanie,

8. Natychmiastowa eliminacja przyczyn błędów

9. Przewidywanie

10. Stopniowe doskonalenie

14 K Zimiewicz „Współczesne Koncepcje i metody zarządzania”, PWE, Warszawa 2000, s.16

15 K Zimiewicz „Współczesne Koncepcje i metody zarządzania”, PWE, Warszawa 2000, s.36

Totalne zarządzanie jakością (Total Quality Management - TQM) - metoda ta ma swoje korzenie w krajach azjatyckich: Japonii - doskonali pracownicy i doskonały produkt. Ogólnie można powiedzieć, że zarządzanie przez jakość - to powszechne i systematyczne doskonalenie jakości poprzez włączenie do jej kształtowania wszystkich stanowisk pracy.

TQM rozumiany jest jako zespołowa koncepcja zarządzania przedsiębiorstwem integrująca cele przedsiębiorstwa z potrzebami klienta. Angażuje ona całe przedsiębiorstwo, każdy wydział, wszystkich pracowników, na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej w proces zmian.

Partnerstwo w łańcuchu dostaw (SCP) - zawieranie aliansów strategicznych i długoterminowych powiązań z dostawcami i odbiorcami w odróżnieniu do zawierania kontraktów krótkoterminowych. Partnerstwo w łańcuchu dostawców to partnerstwo w łańcuchu logistycznym. Partnerstwo musi mieć charakter stabilny żeby kreować wartość produktu, poprawiać jakość, intensywność i obniżać koszty.

Cel zastosowania danej koncepcji (opracowanie własne)

Zmniejszenie kosztów OS , SCP, BPR

Poprawa jakości TQM, SCP, LM, OS

Skrócenie cyklu dostaw SCP

PYTANIE 22

SPECYFIKA I ORGANIZACJA ZARZADZANIA MARKETINGOWEGO.

Zarządzanie marketingowe można rozpatrywać jako uporządkowany przegląd zagadnień osiągania specyficznych reakcji rynkowych innych podmiotów, przez kreowanie i oferowanie wartości.

Zagadnienia dotyczą między innymi:

• badań marketingowych,

• polityki cen,

• promocji,

• dystrybucji,

• kształtowania produktu

Zarządzanie marketingowe w przedsiębiorstwie polega więc na planowaniu marketingowym,

organizowaniu, realizacji funkcji marketingu w przedsiębiorstwie, motywowaniu wykonawców do postępowania zgodnie z intencjami planującego oraz kontrolowaniu wykonania planu.

Zarządzanie marketingowe jest zarówno wiedzą, jak i sztuką. Wiedzą obejmującą praktyczne umiejętności stosowania koncepcji marketingu, jego narzędzi, instrumentów, posługiwania się metodami i technikami badania rynku oraz ujawniania potrzeb nabywców i jak najlepszego ich zaspokajania. Jest równocześnie sztuką inspirowania i zespalania działań pracowników dla realizacji celów marketingu oraz sztuką komunikowania się z nabywcami i innymi uczestnikami rynku zapewniającego ich trwałe pozyskiwanie dla produktów i usług przedsiębiorstwa.

Kształtowanie koncepcji zarządzania marketingowego zależy w znacznej mierze od charakteru i sposobów działania przedsiębiorstwa. W przypadku przedsiębiorstw handlowych szczególnie ważne jest dopasowanie marketingu-mix do swoistości handlu. Mieszanka marketingowa dla firmy handlowej powinna obejmować następujące elementy:

• ofertę asortymentową (szerokość, głębokość, własne marki, itp.);

• kształtowanie marży jako ceny usługi handlowej, a zarazem składnika ceny towarów;

• komunikację z nabywcami, w tym: wizerunek sklepu, aranżacja sklepu, promocje sprzedaży,

sprzedaż osobista, reklama;

• technologię (tj. lokalizacja sieci, logistyka, wyposażenie techniczne, sposób obsługi, itp.).

Pojęciem rynku określa się:

• zbiór producentów, kupców i konsumentów,

• wyodrębniony przedmiot transakcji i wymiany,

• miejsce dokonywania kupna i sprzedaży,

• formę i mechanizm bezpośredniego uzgadniania miedzy dostawcami i nabywcami tego, co? w

jakiej ilości? po jakiej cenie? gdzie? kiedy? ma być wytwarzane, sprzedawane, kupowane i

konsumowane.

Szczegółowe funkcje rynku obejmują:

1. Wyrównywanie poziomów i struktury podaży za pomocą cen równowagi.

2. Informowanie dostawców i nabywców o ofertach towarowych i o chłonności rynku na określone produkty i usługi.

3. Alokacja tj. przemieszczanie zasobów pracy, środków produkcji i kapitałów do dziedzin

gospodarczych i rodzajów działalności o wysokim stopniu efektywności i zyskowności.

4. Pobudzanie przedsiębiorczości oraz inowacyjności przez niezaspokojone potrzeby nabywców oraz wyzwania i zagrożenia lokalnej, krajowej i światowej konkurencji.

5. Weryfikacja prawidłowości decyzji oraz działalności produkcyjnej, usługowej i handlowej przez udzielanie bądź odmowę akceptacji ze strony nabywców.

6. Motywacja pracy i wykorzystywania kapitału w działalności przedsiębiorczej jako źródeł

uzyskiwania dochodów i zaspokajania potrzeb na coraz wyższym poziomie.

7. Stymulowanie rozwoju gospodarczego kraju i jego powiązań z gospodarką światową.

Misja firmy- szczególny powód istnienia przedsiębiorstwa

Wizja firmy - najbardziej ogólny, podstawowy cel przedsiębiorstwa, który jest kierunkiem rozwoju danej firmy

Podmiotowy wymiar rynku - to wskazanie rodzaju konsumentów i nabywców tworzących popyt na dany produkt.

Przedmiotowy wymiar rynku - dotyczy określonego produktu, określa nie tyle sam produkt co jego główne cele użytkowe ,które wyrażają się w zdolności do zaspokajania określonych potrzeb

Przestrzenny wymiar rynku - zasięg działania rynku

Analiza jakościowa przedsiębiorstwa- ma na celu:

- określenie rodzaju konsumentów oraz ustalenie ich potrzeb

- wyodrębnienie konkretnych segmentów rynku

- rozpoznanie kanałów rynku

- rozpoznanie natężenia i struktury konkurencji

Analiza ilościowa przedsiębiorstwa - dokonanie pomiaru rynku a przede wszystkim ustalenie:

- wielkości i pojemności rynku

- dynamiki rynku

- cenowej struktury rynku

- przeciętnej rentowności działalności prowadzonej na danym rynku

Segmentacja rynku- polega na podziale całej zbiorowości nabywców tworzących dany rynek na w miarę jednolite grupy o cechach wzajemnie zbliżonych

Konieczność i korzyści segmentacji rynku wynikają z:

• dążenia do coraz lepszego zaspokajania potrzeb,

• różnicowania się potrzeb i pragnień nabywców,

• odmienności poziomu siły nabywczej kupujących,

• wysokości popytu i zdolności sprzedaży,

• odmienności reagowania nabywców na działania marketingowe przedsiębiorstwa,

• zdolności przedsiębiorstwa do stosowania zróżnicowanego marketing-mix.

Procedura segmentacji rynku składa się z trzech etapów:

1. etap badań konsumentów dla ustalenia ich potrzeb i pragnień,

2. etap analizy polegający na stworzeniu różniących się od siebie segmentów,

3. etap profilowania i wyboru segmentów.

Analiza SWOT - rodzaj analizy, mający na uwadze ocenę słabych i mocnych stron przedsiębiorstwa na tle jego szans i zagrożeń rynkowych.

Fazy rynku:

- tworzenia się rynku

- wzrostu

- dojrzałości

- schyłkowa

Kontrola marketingowa - faza w zarządzaniu marketingowym polegająca na ocenie wyników,

określeniu przyczyn ewentualnych niedomagań i źródeł ich powstania oraz wyciągnięcia

wniosków dla ulepszenia działalności marketingowej firmy. Ze względu na usytuowanie kontroli w procesie zarządzania marketingiem należy wyróżnić (wg R. Niestrója)

• kontrolę bieżącą, która polega na śledzeniu postępów w procesie realizacji zadań ujętych w

planach marketingowych. Kontrola bieżąca spełnia zatem funkcję regulacyjną;

• kontrolę operacyjną, której przedmiotem jest całościowa analiza i ocena końcowego wykonania konkretnych zadań rynkowych ujętych w odpowiednich operacyjnych planach marketingowych.

• kontrolę strategiczną, której celem jest krytyczna analiza struktury i sposobów funkcjonowania całego systemu marketingowego w przedsiębiorstwie na tle aktualnego stanu i zmian zachodzących w jego otoczeniu. Ten rodzaj kontroli, określany również jako rewizja lub auditing marketingowy ma wymiar najszerszy i jest ściśle powiązany z analizą marketingową sytuacji przedsiębiorstwa

Planowanie marketingowe- zespół czynności prowadzących do określenia celów rynkowych i zadań dla poszczególnych komórek organizacyjnych przedsiębiorstwa, które realizują określone funkcje marketingowe oraz łączenia wszystkich elementów kompozycji marketingowej (marketing-mix) w skoordynowany system działania.

Analiza BCG

1. porównanie działalności przedsiębiorstwa do działalności konkurentów za pomocą wielkości

udziału w rynku oraz

2. atrakcyjnością produktów przedsiębiorstwa mierzoną wzrostem sprzedaży.

Analiza ABC polega na:

• obliczeniu procentowych wskaźników udziału analizowanych elementów w wielkości przyjętej

jako kryterium oceny ich znaczenia (np. suma sprzedaży ogółem, suma osiągniętych marż brutto),

• porządkowaniu elementów według malejących wskaźników udziału,

• obliczeniu skumulowanych wskaźników udziału,

• zobrazowaniu wyników w układzie współrzędnych, gdzie na osi x wyszczególnia się

uporządkowane elementy, a na osi y - skumulowane wskaźniki udziału,

• wydzieleniu podzbiorów A, B i C, przyjmując jako granicę zamykającą przedziału A - element x odpowiadający lub położony najbliżej wskaźnika 40% na osi y oraz jako granicę zamykającą

przedział B - odpowiednio 80%.

Macierz Ansoffa - Jest to metoda wyboru przez przedsiębiorstwo najbardziej korzystnego rynku dla jego produktów. Czteropolowa macierz Ansoffa stanowi układ dotychczasowych i nowych rynków oraz produktów i wyznacza wybór wśród czterech strategii:

1. penetracja rynku - zwiększanie sprzedaży dotychczasowych produktów na dotychczasowych

rynkach,

2. rozwój rynku przez znajdowanie nowych rynków dla sprzedaży dotychczasowych produktów,

3. tworzenie nowych produktów i wprowadzanie ich na dotychczasowe rynki,

4. dywersyfikacja - nowe produkty i nowe rynki ich sprzedaży

Analiza konkurencji - zbiór czynności odnoszących się do badania głównych konkurentów w celu poznania ich zamierzeń (celów), słabych i mocnych stron, określenia sposobu ich zaatakowania i oceny szansy prowadzenia zamierzonych działań.

Planowanie- w przedsiębiorstwie ma na celu ustalanie najkorzystniejszych możliwości postępowania w możliwej do przewidzenia przyszłości, a zwłaszcza szans i zagrożeń występujących na rynku jego działania. Głównymi etapami planowania są:

• określenie celów,

• rozpoznanie obecnej sytuacji,

• ujawnienie sprzyjających i przeszkadzających czynników realizacji celów,

• opracowanie niezbędnych działań.

Strategia marketingowa- pod tym pojęciem rozumie się:

1. Stosowany lub planowany sposób realizacji celów rynkowych przez konkretne przedsiębiorstwo w określonej sytuacji decyzyjnej.

2. Jeden z wielu typowych wariantów realizacji określonego celu działań marketingowych, czyli

opcja strategiczna.

3. Część teorii marketingu zajmującej się gromadzeniem, systematyzowaniem i upowszechnianiem doświadczeń praktycznych w rozwiązywaniu problemów marketingowych

PYTANIE 23.

MARKETING MIX

W literaturze zwraca się uwagę na cztery podstawowe elementy marketingu: produkt, promocję, dystrybucję i cenę. Kombinacja tych czterech elementów, stanowiących podstawę każdej działalności marketingowej.

PRODUKT

Produkt możemy zdefiniować jako każdą rzecz oferowaną na rynku nabywcom w celu zwrócenia uwagi, nabycia. użytkowania lub konsumpcji, która może zaspokoić określoną potrzebę lub pragnienie.

Na produkt w ujęciu marketingowym składa się całokształt spraw związanych z jego planowaniem i rozwojem, standaryzowaniem oraz ustalaniem asortymentu.

Produkt jest ofertą, której atrakcyjność ocenia i weryfikuje rynek. Przedsiębiorstwo musi więc zapewniać każdemu wytwarzanemu i oferowanemu produktowi nie tylko najlepsze cechy i właściwości techniczne i technologiczne, ale przede wszystkim zespół cech tworzących wartości potrzebne i oczekiwane przez jego nabywcę.

W literaturze można spotkać różne kryteria klasyfikacji produktów. Z punktu widzenia działalności marketingowej zasadnicze znaczenie maja następujące klasyfikacje;

> z punktu widzenia adresata: produkty przeznaczone do sprzedaży (na rynek); produkty służące do dalszego przetwarzania (węgiel, energia); produkty służące do montażu (elementy samochodu).

> z punktu widzenia użyteczności: produkty o długim okresie użytkowania (samochód, dom);

produkty o średnim okresie użytkowania (odzież); produkty o krótkim okresie użytkowania (art.

spożywcze), produkty jednorazowego użytku (usługi kulturalne).

> z punktu widzenia decyzji dotyczącej zakupu:

produkty kupowane regularnie (art. spożywcze), produkty okresowego zakupu (odzież, obuwie); produkty rzadkiego zakupu ( meble, sprzęt RTV, samochód); produkty epizodycznego zakupu (suknie ślubne); produkty nabywane pod wpływem impulsu (gumy do żucia), nowości

wymagające podjęcia ryzyka przy zakupie.

W strukturze produktu można wyróżnić trzy jego poziomy:

* rdzeń produktu - konstrukcja techniczna tworząca cechy funkcjonalne produktu,

* produkt rzeczywisty - elementy tworzące produkt na tym poziomie decydują o sile jego postrzegania przez klientów a więc: marka, jakość, cena, estetyka, opakowanie Itp.

* produkt poszerzony - korzyści dodatkowe, jakie uzyskuje nabywca, warstwa decydująca o przewadze konkurencyjnej na rynku, czyli gwarancja, rękojmia, usługi posprzedażowe, sposób dostawy i zapłaty, itp.

Cykl życia produktu to okres, w którym produkt znajduje na rynku nabywców, W swoim życiu, produkt pojawia się na rynku, zdobywa dojrzałość i znika z rynku, umiera. Nowoczesna gospodarka, obfitość produkcji i konkurencyjny rynek powodują, że ów cykl stałe ulega skracaniu. Cykl życia produktu zakłada istnienie czterech następujących po sobie stadiów rynkowych zachowania się produktów mających związek z sytuacją rynkową.

Każda z faz cyklu życia produktu posiada pewne właściwości, a mianowicie: -

faza l - wprowadzenie - niewielka sprzedaż, wysokie koszty, niskie zyski, odbiorcy nastawieni innowacyjnie, wysoka rola reklamy, mała konkurencja;

faza II - wzrost - wzrost sprzedaży i zysku, malejące koszty, rosnąca liczba konkurentów, działania skierowane na maksymalizacje udziału w rynku;

faza III - dojrzałość - szczyt sprzedaży, zyski wysokie, koszty niskie, modyfikacje produktów i działań w celu wydłużenia tej fazy;

faza IV - spadek - spadające zyski i sprzedaż, obniżanie wydatków i ceny, wykorzystanie znajomości marki, wycofywanie się konkurentów.

DYSTRYBUCJA

Warunkiem osiągania celów ustalonych w dziedzinie sprzedaży jest to, aby wytworzony produkt był doprowadzony do miejsca sprzedaży i zaoferowany konsumentowi zgodnie z jego potrzebami, a wiec w odpowiedniej formie oraz w we właściwym miejscu i czasie. Spełnienie tego warunku oznacza podjecie pewnych działań i zastosowanie określonych instrumentów składających się na dystrybucje towarów. Nie mogą być one rozpatrywane niezależnie od innych instrumentów marketingu - mix, lecz jako zespół koniecznych działań warunkujących zaspokojenie oraz celowe kształtowanie potrzeb i aspiracji finalnych odbiorców dóbr.

Proces dystrybucji wymaga wiele czynności o charakterze zarówno fizycznym, jak i

koordynacyjnym. Z czynności tych wynikają następujące funkcje:

• sortowanie i magazynowanie produktów,

• organizowanie transportu i rozmieszczanie produktów w łańcuchach dystrybucji;

• sprzedaż produktów pośrednikom i ostatecznym nabywcom;

• zbieranie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji rynkowych,

• nawiązywanie kontaktów z uczestnikami kanałów;

• negocjowanie warunków umów;

• reklamowanie i promowanie produktów;

• obsługę finansowa realizowanych transakcji.

Osiąganie wysokiej jakości procesów dystrybucji wymaga:

�� rozpoznania szczegółowych potrzeb i oczekiwań nabywców;

�� możliwie wysokiej dokładności przewidywania popytu oraz sprzedaży oferowanych

produktów;

�� skracanie czasu wprowadzania produktów na rynek

�� skracanie czasu realizowania zamówień klientów,

�� dokładnego dotrzymywania umów i warunków transakcji;

�� eliminowanie możliwych do uniknięcia zakłóceń Systemem służącym do zorganizowanego

przepływu produktów są kanary dystrybucji, zaś ich uczestnikami producenci, hurtownicy

i detaliści.

Kanał dystrybucji to z jednej strony droga, którą przemieszczany jest produkt od wytwórcy do nabywcy, a z drugiej strony łańcuch różnych instytucji, za pośrednictwem których dokonuje się przepływu informacji i produktów na rynek.

Na wybór kanałów i dystrybucji wpływ maja następujące czynniki:

* cechy produktu - rodzaj, złożoność, trwałość, sezonowość, cena itp.;

* cechy_ segmentu rynku - charakter konsumentów, wielkość rynku, przestrzenne rozmieszczenie konsumentów, częstotliwość zakupu itp.;

* cechy przedsiębiorstwa - zasoby finansowe, reputacja firmy, baza techniczna, lokalizacja, zasoby kadrowe itp.;

* struktura dystrybucji - możliwości wykorzystania istniejących kanałów, pozycja rynkowa przedsiębiorstw pośredniczących;

* cechy innych przedsiębiorstw - można wykorzystać podobne kanały lub zbudować nowe, unikatowe.

Podstawowe rodzaje kanałów dystrybucji to:

* kanał bezpośredni - producent sprzedaje wytworzony produkt ostatecznemu nabywcy,

* kanał pośredni - w drodze produktu pomiędzy producentem a konsumentem uczestniczą pośrednicy;

* kanał szeroki - na poszczególnych etapach dystrybucji określonego produktu występuje duża liczba podmiotów;

* kanał wąski - na poszczególnych etapach dystrybucji określonego produktu występuje niewielka liczba podmiotów;

W zakresie intensywności dystrybucji istnieją trzy strategie:

dystrybucja intensywna - produkty oferowane są w maksymalnej liczbie punktów sprzedaży;

dystrybucja selektywna - produkty są oferowane za pośrednictwem wyspecjalizowanych ogniw w kanale dystrybucji; dystrybucja wyłączna - produkt oferowany na rynek poprzez jednego pośrednika, który jest najczęściej wyłącznym sprzedawcą.

Decyzje dotyczące kanałów dystrybucji należą do jednych z najbardziej złożonych i stawiających największe wyzwanie dla firmy. Każdy system kanałów dystrybucji tworzy odmienny poziom dochodów i kosztów, dosięga też innego segmentu docelowych klientów. Każdą z możliwości wyboru kanału dystrybucji należy ocenić ze względu na kryteria ekonomiczne, kontrolne i adaptacyjne. Zarządzanie kanałem dystrybucji wymaga wybrania pośredników o odpowiednich kwalifikacjach. Coraz więcej przedsiębiorstw zwraca obecnie uwagę na dystrybucję fizyczną, czyli logistykę dystrybucji, która jest obszarem potencjalnych oszczędności na kosztach i poprawy zadowolenia klientów. Lepsze zarządzanie logistyką może stać się dla firmy źródłem przewagi konkurencyjnej.

CENA

Wyznacza ona wartość podstawowych czynników produkcji, którymi są praca, ziemia i kapitał, a także decyduje o ich alokacji. Cena produktu lub usługi określa popyt na te dobra, przesądza o konkurencyjności i pozycji firmy w danym segmencie rynku. Od niej zależy, czy nastąpi zwrot nakładów związanych z lansowaniem produktu i czy w ogóle firma wypracuje odpowiedni zysk, będący warunkiem dalszej ekspansji na rynku. Wszystko to świadczy o tym, ze decyzje w kwestii cen nie mogą być podejmowane w oderwaniu od pozostałych elementów marketingu mix.

Cena to suma pieniędzy zadanych za produkt lub usługę lub suma wartości, jakie konsument wymienia w zamian za posiadanie bądź użytkowanie produktu lub usługi.

Najbardziej charakterystyczne cechy ceny, odróżniające ją od pozostałych elementów marketingu-mix to:

> jest bezpośrednio związana z produktem, a pośrednio z promocją i dystrybucją, ale jej poziom upływa na wybór sposobu oferowania i sprzedaży produktu oraz narzędzi jego promocji;

> jest jedynym elementem marketingu mix tworzącym przychody, pozostałe elementy powodują jedynie koszty,

> jest najbardziej elastycznym elementem marketingu-mix, gdyż łatwiej jest zmienić cenę niż produkt, sposób dystrybucji czy promocji;

> odzwierciedla rynkowe znaczenie produktu dla konsumentów, dla których służy on zaspokojeniu potrzeb i uzyskania pełnej satysfakcji;

> posiada wysoki stopień zdolności wywoływania szybkich reakcji nabywców;

Na ustalenie poziomu ceny dobra, będącej konkurencyjną w stosunku do podobnych produktów i rokującej nadzieję na akceptację ze strony pośredników i końcowych odbiorców wpływ wywiera:

- produkt i segment rynku, dla którego jest przeznaczony; spodziewane reakcje ze strony nabywców i stopień akceptacji przez pośredników;

- konkurencja wymuszająca racjonalizację cen i nastawienie na obniżenie kosztów;

- poniesione koszty produkcji, sprzedaży i działań marketingowych;

- relacje popytu i podaży oraz koniunktura rynku;

- stopień ryzyka i stopa pożądanego zysku;

- działanie pozostałych elementów marketingu-mix;

- ograniczenia stwarzane przez państwo i organizacje społeczne.

Strategia cen polega na ustalaniu ceny na poziomie określonym przez wpływ omówionych wyżej czynników, a głównie na poziomie wyznaczonym przez relacje kosztów i zdolności osiągnięcia sprzedaży. Główne cele tej strategii to:

• penetracja rynku przez stosowanie niskich cen zachęcających nabywców do zmiany ich dotychczasowych zakupów;

• osiągniecie dodatkowych zysków przez wprowadzenie nowych produktów i posługiwanie się

promocją oddziałującą na prestiżowa motywację nabywców;

• uzyskanie możliwie najwyższej sprzedaży w jak najdłuższym okresie czasu;

• pozyskanie nowych segmentów rynku i nowych nabywców;

• promocja innych wyrobów firmy związanych z produktem podstawowym; zniechęcenie konkurentów do wchodzenia na te same, co przedsiębiorstwo segmenty rynku.

Przedsiębiorstwo ustalając poziom cen musi uwzględnić wiele czynników m.in. cykl życia produktu, linie produktu, koszty, popyt, swoją pozycje na rynku, zmiany nabywców i sytuacji. W związku z ty firma musi rozważyć, kiedy na nie zareagować i jaką taktykę działania przyjąć. Do wyboru ma następujące rodzaje strategii cenowych:

�� strategia zbierania „śmietanki" - ustalenie wysokiej ceny na dany produkt w celu zebrania

maksymalnych zysków z kolejnych segmentów skłonnych zapłacić tę cenę;

�� strategia penetracji - ustalenie ceny na niskim poziomie w celu przyciągnięcia dużej liczby

nabywców i udziału w rynku;

�� strategia cen dla linii produktu - ustalenie cen dla różnych produktów wchodzących w skład

linii na podstawie różnic kosztów,

�� oceny ich cech przez klientów i cen konkurentów;

�� strategia opcjonalnego ustalania cen - ustalenie ceny na opcje produktu lub produkty

dodatkowe wraz z głównym produktem;

�� strategia ustalania cen na produkty komplementarne - ustalenie cen na produkty, które muszą być używane łącznie z głównym produktem;

�� strategia ustalania cen wiązanych - stworzenie zestawu kilku produktów i oferowanie ich po

obniżonej cenie;

Duży wpływ na decyzje cenowe ma pozycja dostawców na rynku produktowo-geograficznym. Pozycja ta jest wyznaczona przez udział w rynku i zakres obsługiwanych segmentów. Można wyróżnić następujące pozycje rynkowe:

lidera - ma największy udział w rynku i jest inicjatorem zmian cenowych, inni dostosowują ceny do propozycji lidera;

pretendenta - walczy o zwiększenie udziału w rynku, stosuje agresywna politykę cenową, aby opanować segmenty rynku,

naśladowcy - zachowuje się biernie, naśladuje lidera,

specjalisty - unika konkurencji, działa na małych segmentach rynkowych.

Nabywca, decydując się na zakup, porównuje cechy i walory produktu czy usługi z ceną. Rola ceny nie ogranicza się do ustalenia ilości pieniędzy, za które opłaca się sprzedać i można kupić konkretny produkt. Cena charakteryzuje obraz produktu, a więc cechy i wartości, nadaje mu cechy wyrobów masowych lub przeciwnie - elitarnych, różnicuje go dla odmiennych sposobów zaspokojenia potrzeb przez rozmaitych ludzi.

PERSONEL

Sprawne i efektywne działanie wszystkich instrumentów marketingu-mix jest wynikiem zatrudnienia odpowiedniego personelu Pełni on wiele funkcji m.in. wyszukiwanie klientów, komunikowanie się z nimi, sprzedaż, obsługa, kreowanie potrzeb -jest to praca na rzecz satysfakcji klientów i zysków firmy. Aby wszystkie te funkcje były wypełniane w jak najbardziej profesjonalny sposób, należy rekrutować pracowników o odpowiednich umiejętnościach i kwalifikacjach,

CHARAKTERYSTYKA PROMOCJI I JEJ ELEMENTÓW

W tworzeniu strategii promocji można wyróżnić następujące fazy:

- identyfikacja odbiorców określenie celów promocji projekt przekazu wybór kanału komunikacyjnego i mieszanki promocyjnej

- ustalenie budżetu promocyjnego pomiar i ocena wyników

System komunikacji marketingowej składający się z pięciu instrumentów, którymi są wg Ph. Kotlera:

reklama: każda płatna forma nieosobistej prezentacji i promocji idei, dobra lub usługi przez określonego sponsora;

promocja sprzedaży: krótkookresowe działania stosujące bodźce ekonomiczne w celu pobudzenia sprzedaży produktu lub usługi;

sprzedaż osobista: osobista i bezpośrednia prezentacja oferty przez sprzedawcę potencjalnemu nabywcy. S

public relations i publicity: kontakty i stosunki firmy z otoczeniem (nabywcami, akcjonariuszami, opinią publiczną, publikatorami itp.) dla upowszechnieniu jej misji, celów i sposobów działania oraz wytworzenia przychylności otoczenia;

marketing bezpośredni: wykorzystanie listów, telefonów i innych nieosobistych narzędzi kontaktu w celu komunikowania się z określonymi grupami obecnych i potencjalnych klientów;

Reklama

Nazywana jest "królową działań promocyjnych". Firma wykorzystuje ją w celu poinformowania klientów o swojej ofercie oraz zachęcenia ich do wyboru danej oferty.

Reklama to wszelka płatna forma nieosobowego przedstawiania i popierania idei, dóbr i usług przez określonego nadawcę,

Reklama spełnia następujące funkcje:

informacyjną - zwraca uwagę nabywców na korzyści, jakie osiągną kupując reklamowany produkt. Funkcja ta nazywana jest również pionierską, gdyż ma za zadania informować o nowych produktach, cenach, warunkach i terminach sprzedaży, funkcjach użytkowych itp.;

przekonująca - nazywana jest także konkurencyjną, gdyż wykazuje korzyści, jakie powoduje nabycie reklamowanego produktu czy usługi w stosunku do wyrobów konkurencji. Jej celem jest nakłanianie do zakupu i akceptacji oraz do lojalności wobec marki;

przypominająca - ma na celu powiadomienie, że produkt dawno wprowadzony na rynek nadal się na nim znajduje, a jego zakup jest korzystny dla nabywców;

defensywną - dąży do przeciwstawienia się reklamie konkurentów, zagrażającej pozycji firmy i jej wyrobów,

agresywną - wywiera silne wrażenie na jej adresatach i wywołuje wpływ skłaniający ich do niezwłocznego, pożądanego działania;

prestiżową - służy podkreśleniu pozycji firmy i jej marki na rynku oraz wyróżniającego się szczególnego

charakteru reklamowanych produktów przeznaczonych dla najbardziej wybrednych nabywców.

Przy wyborze środków reklamy możemy posłużyć się następującymi instrumentami:

• reklama transmisyjna

• reklama prasowa

• reklama zewnętrzna

• reklama internetowa

• reklama pocztowa;

• reklama w miejscu sprzedaży

Najważniejszą chyba sprawą, bez względu na wybrane środki przekazu, jest kwestia zaufania konsumentów do treści dostarczanych przez reklamę

Promocja sprzedaży

Uznawana jest za „ubogą krewną reklamy", O ile reklama przedstawia powody, dla których warto nabyć dobro lub usługę, o tyle promocja sprzedaży stwarza powody, które maja doprowadzić do natychmiastowej sprzedaży. Stara się nakłonić konsumenta, aby kupił tu i teraz.

Promocja sprzedaży składa się z krótkotrwałych bodźców, niezależnych od podstawowych korzyści oferowanych przez dobro czy usługę, zachęcających do kupna tego produktu. Obejmuje różne narzędzia mające wywołać wcześniejszą lub silniejsza reakcje rynku.

Promocja sprzedaży może być adresowana do:

• konsumentów

• pośredników, hurtowników i detalistów

• personelu sprzedaży

Do najpopularniejszych narzędzi promocji sprzedaży należą:

• próbki

• kupony

• opakowanie promocyjne z obniżona ceną

• premia

• gadżety reklamowe

• promocja w miejscu sprzedaży

• dyskonto i bonifikata

• wystawy i targi

Sprzedaż osobista

Dzięki osobistemu kontaktowi z nabywcą, sprzedaż osobista uważa się za najbardziej skuteczna formę promocji, co jest efektem przede wszystkim możliwości poświecenia klientowi większej uwagi, udzielenia pełniejszej informacji, możliwości prezentacji produktów, przy jednoczesnej kontroli nad procesem komunikowania. Sprzedaż osobista polega na bezpośrednim kontakcie sprzedawcy z potencjalnym nabywcą w celu zawarcia umowy kupna - sprzedaży, przy czym

rola sprzedawcy sprowadza się do zapoznania potencjalnego nabywcy z cechami produktu, w miarę potrzeby do jego zademonstrowania, zawarcia transakcji, a często do świadczenia usług posprzedażowych.

Sprzedaż osobista może przyjmować formy:

• sprzedaży w domu klienta;

• sprzedaży w instytucjach;

• sprzedaży na pokazach;

W sprzedaży osobistej najważniejszą rolę pełni sprzedawca, od którego umiejętności zależy efekt końcowy, czyli sprzedaż produktu nabywcy. Dlatego niezwykle istotny jest właściwy dobór, rekrutacja i motywowanie sprzedawców. Sprzedawca, bowiem to wizytówka firmy dla potencjalnego klienta.

Public relations

Ideą stosowania public relations jest rozszerzanie, utrwalanie i doskonalenie stosunków z otoczeniem przy tworzeniu, utrwalaniu i rozwijaniu zaufania otoczenia do przedsiębiorstwa oraz kształtowaniu przychylnej atmosfery wokół jego działalności.

Public relations to zespól celowo zorganizowanych działań, zapewniających przedsiębiorstwu systematyczne komunikowanie się ze swoim otoczeniem.

Podstawowym założeniem public relations nie jest prezentacja produktu czy jego marki, lecz prezentowanie otoczeniu całej działalności przedsiębiorstwa i wszystkich jego funkcji w procesie zaspokajania potrzeb społecznych. Zadania w zakresie public relations nie dotyczą, zatem wzrostu sprzedaży, lecz poprawy stosunków z otoczeniem i wzrostu zaufania do jego działalności.

Działanie public relations opiera się na koncepcji zmniejszania dystansu w stosunkach z otoczeniem w wyniku przyciągania otoczenia do przedsiębiorstwa. Przyciąganie otoczenia na zasadzie zwiększania zaufania do firmy oznacza zbliżenie otoczenia do produktu wytwarzanego i sprzedawanego przez przedsiębiorstwo.

Formy i Środki public relations to:

prasowa, radiowa i telewizyjna - działalność rzecznika prasowego, wywiad z dyrekcją, reportaż o firmie itp.;

wydawnicza, upominkowa i pocztowa - broszury, foldery, kalendarze, wizytówki, druki okolicznościowe wysyłane lub wręczane klientom itp.;

wystawiennicza - wystawy dorobku firmy, ekspozycje, stoiska informacyjne, a także zwiedzania

przedsiębiorstwa;

stowarzyszenia i kluby - gromadzenie wokół firmy osób sprzyjających i życzliwych w postaci

klubów sportowych, turystycznych, organizacji kulturalnych itp.

Dzialania public relations pozwalają wywrzeć wpływ na otoczenie, w tym także na klientów po kosztach o wiele niższych niż inne środki promocji, gdyż przedsiębiorstwo nie płaci za miejsce i czas uzyskiwany w mediach.

Procesem komunikowania bliskim public relations jest sponsoring. Działania przedsiębiorstwa w tej dziedzinie mają na celu finansowe wsparcie wspomagające określone dziedziny życia.

Sponsorowanie określa się jako pieniężna lub rzeczowe inwestowanie w określoną działalność w zamian za dostęp do możliwych do wykorzystania komercyjnych potencjałów związanych z tą działalnością.

Mechanizm działania sponsoringu jest prosty - przedsiębiorstwo sponsorujące stawia do dyspozycji określone środki finansowe lub rzeczowe, w zamian sponsorowany wykonuje uzgodnione świadczenia, w postaci np. eksponowania znaku firmowego sponsora lub wyraża zgodę na używanie przez sponsora określonego tytułu.

Sponsoring może spełniać następujące zadania:

- kreowanie pozytywnych skojarzeń między sukcesami sponsorowanych osób lub instytucji a

sponsorem,

- tworzenie i podtrzymanie dobrych opinii o sponsorze;

- upowszechnianie znajomości przedsiębiorstwa sponsorującego oraz jego produktów,

- tworzenie przychylnej atmosfery w stosunkach z władzami i społecznością lokalną;

- niekiedy prezentację produktów.

Przy wyborze dziedziny sponsorowania należy zwrócić uwagę, czy istnieje logiczny związek miedzy sponsorem a przedmiotem sponsorowania, a także na to jak jest popularność obszaru sponsorowania, zakres eksponowania sponsorowanej imprezy oraz jej audytorium.

PYTANIE 24:

ZARZĄDZANIE ZASOBAMI LUDZKIMI W ORGANIZACJI

Definicje:

ZARZĄDZANIE KADRAMI - obejmuje szereg różnorodnych czynności zmierzających do zapewnienia organizacji w określonym miejscu i określonym czasie wymaganej liczby pracowników o odp. kwalifikacjach oraz tworzenie warunków stymulujących efektywne zachowania personelu zgodne z nadrzędnym cele org.

E. McKenna i N. Beech używają określenia zarządzanie zasobami ludzkimi, które definiują jako:16”serie czynności związanych z różnymi aspektami stosunków pracownika z organizacją”. To ujęcie mimo, że bardzo ogólne, akcentuje istotę relacji pracownik-pracodawca. Istotą tej definicji jest fakt, że „człowiek, zarówno pracownik jak i pracodawca, jest wiązką ról”, których spełnienie jest podstawą jego oceny ( L.Parkson, amerykański socjolog).

A. Sajkiewicz mówi o gospodarowaniu zasobami pracy, które określa jako działanie, w kierowaniu firmą, zapewniające jej liczebność i jakość kadr, potrzebną dla konkurencyjnej działalności17.

Przez zarządzanie kadrami, według T. Listwana , będziemy rozumieli zbiór działań, decyzji związanych z ludźmi, ukierunkowanych na osiąganie celów organizacji i zaspokojenie potrzeby rozwoju pracowników.18

Według L.E. Boone'a i D.L. Kurtza zarządzanie potencjałem ludzki to proces pozyskiwania, szkolenia, rozwoju, motywowania i oceny osiągania celów organizacji jak też podejmowania określonych działań i tworzenia odpowiedniego klimatu organizacji, sprzyjających wzrostowi zadowolenia pracowników i ich wydajności.

P. Louart, pisze, że „kierowanie zasobami ludzkimi można zdefiniować jako zbiór działań, które polegają na rozmieszczaniu, sprzyjaniu rozwojowi i motywowaniu ludzi potrzebnych organizacji, aby realizować jej cele.”19

M. kostera używa pojęcia zarządzanie potencjałem społecznym, na które składają się:20

• Planowanie (strategiczne, operacyjne i taktyczne),

• Rekrutacja i selekcja,

• Ocena: wyników pracowników oraz możliwości ich rozwoju,

• Wynagradzanie i motywowanie,

• Rozwój, zarówno pracowników jak i społecznego wizerunku organizacji.

Zarządzanie kadrami ma wymiary:

1. funkcjonalny - wyodrębnienie mniejszych fragmentów (funkcji) zarządzania

2. instytucjonalny - uczestniczy w nim wiele podmiotów, każdy za co innego odpowiedzialny, musi to ze sobą współgrać (kadry kier., służba personalna, rada nadzorcza)

3. instrumentalny - órżnorodne narzędzia, metody, techniki stosowane by usprawnić proces zarządzania kadrami.

CELE ZK:

1. pozyskanie dla org odp. pracowników

2. utrzymanie najlepszych pracowników i efektywne wykorzystanie całego personelu,

3. rozwój umiejętności i kwalifikacji pracowników (kompetencje)

EWOLUCJA ZK:

1. etap - początek XX w. - lata 20-te - związany z Tayloryzmem, najważniejszy wskaźnik to wydajność, uwaga kierowniczy skupiona na administrowaniu, wyznaczaniu zadań, ustaleniu norm pracy i ich kontrolowaniu. Ludzi traktowano jak żywe maszyny - bez potrzeb itp. Ludzi traktowano jak elementy rzeczowe czy finansowe org.

Dominowały materialne narzędzia motywacji. Instrumenty - mierzenie pracy, normowanie itp.

16 E. McKenna i N. Beech, Zarządzanie zasobami ludzkimi, Gebethner & Ska, Warszawa 1997, s.12

17 pod redakcją A. Sajkiewicz, Zasoby ludzkie w firmie. Organizacja, kierowanie, ekonomika, Poltex, Warszawa 2003,

18 pod redakcją T. Listwana, Zarządzanie kadrami. Podstawy teoretyczne i ćwiczenia, Wydawnictwo Akademi ekonomicznej imienia Oskara Langego we Wrocławiu, wydanie poprawione i uzupełnione, Wrocław 2000

19 Louart P., Kierowanie personelem w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 1995,

20 Kostera M., zarządzanie personelem, PWE, Warszawa 1997,s.31

2. etap - 20te - 50te - okres dobrego traktowania ludzi - rozwinęły się dyscypliny takie jak socjologia, psychologia, fizjologia pracy i zaczęto je wykorzystywać, kładzie się nacisk na warunki psychospoł. pracy i to one mają być źródłem wzrostu wydajności pracy, zaczęto się zastanawiać jak dobierać zespoły itp. Dużą wagę poświęcono pozamaterialnym bodźcom motywowania.

3. etap - po 1955 - era potencjału ludzkiego, era zasobów ludzkich, przyjmuje się założenie, że ludzie są najważniejsi i są zasobem strategicznym, inwestycje w kapitał ludzki kumulują się, a to razem z odpowiednią polityką daje sukces.

- ma wiedzę (ekonom., psycholog., socjolog.) i uczestniczy w pracy firmy.

MODELE ZARZĄDZANIA PERSONELEM

1. Model kapitału ludzkiego

Model ten zakłada współpracę i współdziałanie między pracownikami . Wychodzi się z założenia, że na końcowy efekt firmy mają wpływ nie tylko najlepsi pracownicy , ale cała załoga. Wyklucza się rywalizacje jako szkodliwą pracę. Dużą uwagę przywiązuje się do lojalności pracowników , zaangażowania chęci pracy i umiejętności pracy zespołowej. Pracownicy powinni być skłonni do zmian dotyczących ich pracy , jeśli taka potrzeba zachodzi w firmie.

Te założenia mają wpływ na politykę w zakresie rekrutacji kandydatów i dalszego zatrudniania. W trakcie rekrutacji niekoniecznie pozyskuje się pracowników z najlepszymi dyplomami z renomowanych uczelni oraz bardzo dobrymi referencjami , ale takich , którzy są skłonni do pracy zespołowej , zmiany charakteru pracy w razie potrzeby , oraz dbających o wizerunek firmy. Szanse zatrudnienia mają nie tylko najlepsi . W trakcie pracy zawodowej pracownicy podlegają ocenie okresowej. Oceny mają charakter sformalizowany, według znanych pracownikowi uprzednio kryteriów. Oceny mają pomagać pracownikowi w usuwaniu (przezwyciężeniu) słabych stron oraz wykorzystaniu przez firmie jego mocnych stron. Firma zapewnia pracownikowi długotrwałe zatrudnienie oraz możliwie wszechstronną pomoc w tym , by stawał się on coraz lepszym pracownikiem.

ZALETY:

stworzenie dobrego klimatu pracy mała stresogenność bezpieczeństwo zatrudnienia szeroka możliwość do wymiany poglądów, dzielenia się pomysłami, radami niezbyt wysokie koszty rekrutacji szkolenie pracowników na koszt firmy nie stosuje się drastycznych bodźców konstruktywny charakter ocen

WADY:

wysokie koszty szkolenia duża ilość czasu traconego na szkolenia , w niektórych przypadkach może powodować zakłócenia w funkcjonowaniu firmy dość hermetychny model zatrudnienia brak dopływu nowych pracowników wnoszących nowe idee , poglądy i pomysły , które maja wpływ na sposób funkcjonowania firmy niektórzy pracownicy mogą pracować gorzej niż jest to wymagane w firmie Model ten można stosować , gdy istnieją silne związki zawodowe , ustawodawstwo pracy nie pozwalające na dowolne zwalnianie pracowników , gdyż szkolnictwo nie przygotowuje do dobrych fachowców lub profesjonalistów w zawodzie oraz czynniki kulturowe.

2. Model sita

Zakłada się , że człowiek jest ukształtowany , nie można go dowolnie zmieniać , a ponadto jest niechętny i konserwatywnie nastawiony do zmian . Zakłada on rywalizację i konkurencję między pracownikami. Szanse zatrudnienia i awansu mają ci pracownicy , którzy są najlepsi. Ważne jest to co pracownik reprezentuje na wejściu i czy jest w stanie wygrać z konkurentami do stanowiska. W trakcie rekrutacji pozyskuje się dużą ilość kandydatów , spośród których wybiera się takiego , który spełni wszystkie wymagania, a nawet jest lepszy. Selekcja kandydatów jest bardzo ostra. Proces rekrutacji może być powtarzany , jeśli nie pozyska się odpowiedniego kandydata. W trakcie wykonywania pracy pracownik musi wykazać się ciekawymi pomysłami i rozwiązaniami. Prowadzone oceny mogą być dokonywane wg zmiennych i coraz ostrzejszych kryteriów. Ocena jest stresogenna i nie ma na celu udzielenia pomocy pracownikowi , lecz wyselekcjonowanie najlepszych pracowników.

W wyniku oceny pracowników dzieli się na:

najlepszych - mają oni szanse dalszego zatrudnienia , ewentualnie awansu , podwyżek i.t.p.

przeciętnych - w odniesieniu do których firma stawia wymagania dotyczące podciągnięcia się do najlepszych ( bez pomocy firmy )

pozostali - w odniesieniu do których firma może stosować degradację lub planować zwolnienia i przyjęcie w ich miejsce nowych lepszych pracowników

Pracownik przechodzi więc ciągle przez szereg sit. Firma nie zapewnia pracownikowi ani długotrwałego zatrudnienia , ani też finansowania szkoleń związanych z nabywaniem nowych umiejętności do wykonywania pracy.

WADY:

duża stresogenność ukrywanie pomysłów brak bezpieczeństwa zatrudnienia ciągła rywalizacja między pracownikami powodująca , że niektórzy pracownicy nie są w stanie znieść stresu nieodpowiednia atmosfera w pracy obarczanie pracownika kosztami szkoleń dyskryminowanie osób o przeciętnych możliwościach

ZALETY:

możliwość skompletowania bardzo dobrego zespołu fachowców mobilizowanie pracownika do bycia jak najlepszym i poświęcania firmie dużej ilości czasu niski budżet szkoleń pracownik mobilizowany jest do szybkiego nabywania kwalifikacji i umiejętności

MODELE zarządzania kadrami wg Pocztowskiego

1. tradycyjny

-koncentracja uprawnień decyzyjnych w spr. kadr. na najwyższym szczeblu zarz.

-funkcje polityki personalnej realizowane przez różne kom. org.

-brak koordynacji działań

-koncentracja na sprawach doraźnych i formalno-admin. (nie brane pod uwagę cele strategiczne)

-słabość warsztatowa (nie stosuje się nowych rozwiązań tylko amatorskie, intuicyjne, a przez to mało efektywne)

NA ŚWIECIE PRZED I WOJNĄ, W PL NAWET TERAZ!!!

2. menedżersko-technokratyczny

-polityka pers. przestaje być domeną naczelnego kierownictwa

-aktywny udział w kształtowaniu pp biorą udział wszyscy kierownicy

-system motywacyjny uważany za najważniejsze narzędzie zarz. kadrami

-zintegrowano rozrzucone po różnych pionach komórki kadrowe

-powstały nowe funkcje zarządzania jak mediacje, rokowania

-zaczęto przywiązywać wagę do dobrej bazy danych

-menedżer personalny stał się ważny

NA ŚWIECIE lata 60te i 70te, w Polsce próbowano wprowadzić odgórnie w latach 80tych (UMEWAP-87), ale nie wynikało to z potrzeb kierownictwa

3. zasobowo-alokacyjny

-silny nacisk na dokładne rozpoznanie potrzeb kadrowych i potencjału ludzkiego w firmie

-zmienia się podejście do kosztów pracy

-duża elastyczność pracowników (częste rotacje)

-pol. pers. ma wymiar strategiczny (podporządkowana misji) więc rośnie ranga projektowania i prognozowania

-ważna jest obserwacja otoczenia (kiedyś o tym nawet nie myślano)

-otwartość, partnerstwo w relacjach kierownik-podwładny

-rezygnacja ze sztywnych ustaleń zakresu obowiązku czynności

-kultura org. i komunikacja staje się bardzo ważna

DOMINUJE współcześnie na świecie w krajach rozwiniętych, w PL też są już takie firmy, ale jest ich niewiele.

MODELE POLITYKI PERSONALNEJ (wg Kostery)

dwa podejścia: 1.model sita 2.model kapitału ludzkiego

model sita model kapitału ludzkiego

zał. pracownicy firmy lub kandydaci są istotami ukształtowanymi, czymś czego nie da się w sposób jednoznaczny zmieniać

-Firmy powinna zadbać o to, by jej członkami stały się odpowiednie osoby, służy temu system filtrów, sit na wejściu do org. oraz stosowany w całym okresie zał. cechą natury ludzkiej jest nieustanny rozwój i ludzie się rozwijają jak tylko mają ambicje zatrudniania

-FILTRY, SITA to procedury selekcji kandydatów, potem metody oceny efektów pracy - ich wyniki są wyznacznikiem zatrudnienia

CECHY:

1. najw. funkcja to rekrutacja - kryteria zadaniowe, kwalifikacje

2. firma nie zajmuje się kształceniem i rozwojem pracowników

3. duża płynność załogi

4. awans stosowany dość często w oparciu o efektywność realizacji zadań

5. dominuje autokratyczny styl zarządzania

6. motywuje się bodźcami materialnymi

7. jest to wzgl. tani model

CECHY:

1. firma uważa za najważniejsze co zrobimy z ludźmi po zatrudnieniu

2. ważną cechą jest kształcenie i rozwój oraz stałe inwestowanie w zasoby ludzkie

3. rekrutacja nie jest ważną funkcją, trzeba tu tylko poznać cechy osobowości - ważne są ambicje i pozytywny stosunek do otoczenia

4. zwalnianie to ostateczność

5. podstawą awansu jest wzrost kwalifikacji

6. dominuje integratywny styl kierowania

7. motywuje się materialnie i niematerialnie

PYTANIE 25

SPRAWOZDANIA FINANSOWE I ICH ANALIZA

Podstawowym zadaniem prac przygotowawczych do analizy ekonomicznej jest dobór i weryfikacja materiałów źródłowych. Decyduje to w dużej mierze o jakości przeprowadzonej analizy. Materiały niekompletne lub niestarannie zweryfikowane stać się mogą przyczyną błędnych ustaleń stąd uniemożliwiać wyciągnięcie poprawnych wniosków oraz podjęcie skutecznego działania.

Materiały źródłowe wykorzystane na potrzeby analizy finansowej w przedsiębiorstwie można ogólnie podzielić na:

• Ewidencyjne

• Pozaewidencyjne

Podstawowe znaczenie mają materiały źródłowe dotyczące ewidencji ekonomicznej tj. statystyki ekonomicznej i rachunkowości. Materiały źródłowe pozaewidencyjne mają wprawdzie charakter uzupełniający, pomocniczy, to jednak niekiedy ich brak lub niekompletność utrudnić może lub nawet uniemożliwić przeprowadzenie analizy w wybranym zakresie.

Bilans.

Bilans jest usystematyzowanym zestawieniem wyrażonym pieniężnie składników majątku przedsiębiorstwa i źródeł jego finansowego pokrycia. Bilans jest podstawowym sprawozdaniem finansowym przedsiębiorstwa. Stanowi on statystyczne przedstawienie stanu majątkowego przedsiębiorstwa na określony dzień zwany momentem bilansowym.

Ujęcie danych gospodarczych na określoną datę powoduje, że bilans jest szczególnie użytecznym źródłem informacji kontrolno analitycznych.

Bilans składa się z dwóch podstawowych części, określanych mianem aktywów i pasywów. Aktywa to suma wartości majątkowych firmy, które na ogół dzielą się na majątek trwały i obrotowy. Są to środki gospodarcze, będące własnością przedsiębiorstwa, przeznaczone do wykorzystania przez dokonywanie transakcji związanych z jego działalnością . Pasywa, będąc źródłami finansowania tego majątku, ogólnie są dzielone na kapitał własny i obcy, z dezagregacją tej ostatniej wielkości na zobowiązania krótko- i długoterminowe. Wewnętrzna budowa bilansu może być zróżnicowana.

Aktywa Pasywa

Majątek trwały

I. Wartości niematerialne i prawne

II. Rzeczowy majątek trwały

III. Finansowy majątek trwały Kapitał własny

I. Kapitał podstawowy

II. Kapitał zapasowy i rezerwoy

III. Inny, np. akumulowany zysk

Majątek obrotowy

I. Zapasy

II. Należności i roszczenia

III. Środki pieniężne

IV. Krótkoterminowe papiery wartościowe

Rozliczenia międzyokresowe Kapitał obcy

Zobowiązania długoterminowe

- z tytułu obligacji

- wobec banku

Zobowiązania krótkoterminowe

- wobec dostawców

- wobec pracowników

- wobec budżetu

- wobec banku

Suma bilansowa aktywów Suma bilansowa pasywów

Sposoby rozliczeń.

Bilans oraz rachunek zysków i strat jako podstawowe sprawozdania finansowe mogą być analizowane przy uwzględnieniu ich powiązań zewnętrznych i wewnętrznych.

Analiz powiązań zewnętrznych polega na porównywaniu danych sprawozdań finansowych objętych analizą z danymi planu finansowego (biznesplanu), danymi sprawozdań sporządzonych w poprzednich okresach oraz danymi innych przedsiębiorstw - pojedynczych lub zbiorowych. Zakres tego rodzaju porównań zależy od stopnia dostępności i porównywalności danych.

Analiza powiązań wewnętrznych polega na różnokierunkowym rozpatrywaniu danych zawartych w objętych analizą sprawozdaniach finansowych. Na uwagę zasługuje tu w szczególności ocena dynamiki i struktury danych, odpowiednio rozwinięta analiza wskaźnikowa oraz analiza przepływów kapitałowych i pieniężnych. W bilansie wyróżnia się często ogólną analizę w przekroju pionowym i poziomym.

Sprawozdania finansowe zawierają bogatą treść ekonomiczną, której pełne poznanie i wykorzystanie w procesie zarządzania wymaga różnokierunkowych powiązań i przekształceń danych liczbowych. Prowadzi to do obliczania odpowiednich wskaźników oraz ich oceny porównawczej i ewentualnie dalszej analizy przyczynowej.

Całość tych działań osi najczęściej nazwę analizy wskaźnikowej, która traktowana jest jako rozwinięcie ogólnej analizy danych bilansu oraz rachunku zysków i strat.

W analizie możliwe jest zastosowanie wielu wskaźników różnej treści ekonomicznej i różnym znaczeniu informacyjno-analitycznym. Przykładowo, w jednej z amerykańskich publikacji wymienia się 66 wskaźników, finansowych, których jednak tylko część znajduje szersze zastosowanie w większości przedsiębiorstw. Wiele wskaźników jest opartych na podobnych składnikach oraz charakteryzuje ten sam obszar zjawisk ekonomiczno-finansowych,

O wartości analizy decydują wskaźniki o dużej pojemności informacyjnej i dlatego dąży się do

ograniczenia ich liczby i odpowiedniego grupowania.

Wskaźniki płynności charakteryzują zasoby majątku obrotowego, stanowiącego podstawę bieżącej działalności przedsiębiorstwa oraz stopień jego wypłacalności. Wskaźniki wspomagania finansowego wyjaśniają źródła finansowania majątku, a w szczególności stopień udziału pomocy zewnętrznej przez zobowiązania długo i krótkoterminowe oraz związaną z tym efektywność nakładów. Wskaźniki obrotowości dają obraz szybkości krążenia zasobów majątkowych, majątkowych zwłaszcza produktywności ich całości i poszczególnych składników. Wreszcie wskaźniki rentowności przedstawiają efektywność finansową działalności gospodarczej przez relatywne powiązanie wyniku finansowego przychodami ze sprzedaży i kosztami ich uzyskiwania oraz zasobami majątkowymi, kapitału własnego vi przeciętnego stanu zatrudnienia.

Jednym z podstawowych zagadnień oceny sytuacji finansowej przedsiębiorstwa jest analiza powiązań składników majątku obrotowego ze zobowiązaniami wymagalnymi tj. zobowiązania krótkoterminowe, lub w szerszej interpretacji - uzupełnionymi o fundusze specjalne, rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów, nazywanymi łącznie zobowiązaniami bieżącymi . Takie ujęcie ma w ocenie poziomu wskaźnika więcej uzasadnienia.

Obliczane w tym celu wskaźniki płynności powinny umożliwić sformułowanie opinii o stopniu wypłacalności

przedsiębiorstwa, o jego zdolności do terminowego regulowania bieżących zobowiązań.

Wśród wskaźników płynności wyróżnić należy:

• Wskaźnik bieżącej płynności

• Wskaźnik szybkiej płynności

• Wskaźnik wypłacalności środkami pieniężnymi

Analiza rentowności

Rentowność jest odpowiednio obliczonym wynikiem finansowym działalności gospodarczej przedsiębiorstwa i może wystąpić jako zyskowność lub deficytowość. Zyskowność wiąże się z osiągnięciem przez przedsiębiorstwo dodatniego wyniku finansowego, odwrotnością zyskowności jest deficytowość odnotowana w przypadku wystąpienia straty jako ujemnego wyniku finansowego.

Analiza kosztów działalności.

Wynik finansowy przedsiębiorstwa w dużym stopniu uzależniony jest od ponoszonych kosztów. Poziom tych kosztów jest, zatem jednym z najważniejszych mierników oceny efektów działalności gospodarczej.

Dążenie do poprawy efektywności gospodarowania wymaga ciągłe go zainteresowania poziomem kształtujących się kosztów zarówno w ich sumie globalnej jak i jednostkowej. Oddziaływanie na obniżkę nie jest możliwe bez prawidłowego, dobrze zorganizowanego i sprawnie funkcjonującego rachunku kosztów. Wykorzystanie zaś ustaleń tego rachunku do przeprowadzenia odpowiednich badań porównawczych przyczynowych oraz sformułowanie wniosków dotyczących kierunków dalszej działalności wymaga analizy kosztów własnych - kosztów uzyskania przychodów.

Analiza przepływów finansowych.

Dane bilansu i rachunku wyników są coraz częściej wykorzystywane do dokonywania przepływów finansowych.

Analiza ta wymaga opracowania kilku odpowiednich sprawozdań finansowych, dających wiele istotnych informacji o sytuacji finansowej przedsiębiorstwa i jej zmianach. W szerszym, ogólnym ujęciu przepływów finansowych kryją się najczęściej dwa, dające się wyodrębnić zagadnienia:

• Przepływy kapitałów (funds flow)

• Przepływy pieniężne (cash flow)

W pierwszym przypadku chodzi o pełne rozliczenie z jednej strony wzrostu kapitałów z określonych źródeł, źródeł drugiej zaś ich wykorzystanie. W drugim przypadku celem rozliczenia jest wyjaśnienie wpływu zmian składników majątku oraz kapitałów własnych i obcych na ostateczną zmianę salda środków pieniężnych. Saldo to oraz rozpatrywany przepływ środków i kapitałów pozwalają określić poprawę lub pogorszenie ogólnej sytuacji finansowej przedsiębiorstwa oraz dalsze jej perspektywy.

Prezentacja wyników analizy.

Przeprowadzona przy zastosowaniu odpowiednich metod analiza ekonomiczna wymaga w końcowym etapie prac dokonania syntezy całokształtu ustaleń i prezentacji wyników. Może ona także sugerować wykorzystanie jej wyników do dalszej działalności przedsiębiorstwa oraz przewidzieć kontrolę realizacji wniosków niej wynikających.

Wyniki analizy ekonomicznej mogą być przeprowadzone w formie:

• Liczbowej

• Graficznej

• Opisowej

Podstawowe znaczenie ma forma liczbowa, polegająca na przedstawieniu wyników za pomocą szeregów lub tablic statystycznych, w których dane wyrażane mogą być w wielkościach absolutnych, względnych, średnich lub współczynnikach. Szeregi to prostsza form uporządkowania danych liczbowych, uwzględniająca wybór jednej ich cechy. Zależnie od budowy wyodrębnić można szeregi szczegółowe, szeregi rozdzielcze i szeregi kumulacyjne.

Bardziej złożoną i rozwiniętą formą uporządkowania danych liczbowych są tablice. Uwzględniają one kilka cech prezentowanych danych liczbowych lub kilka zespołów danych według jednej cechy. Wyróżnić można tablice ogólne i szczegółowe.

Formą graficznego przedstawienia wyników analizy ekonomicznej są wykresy, które prezentują przekształcone dane liczbowe w celu bardziej przejrzystego uwypuklenia zjawisk gospodarczych, ułatwienia porównań i wykrycia współzależności

PYTANIE 26

RACHUNEK KOSZTÓW W PRZEDSIĘBIORSTWIE

Istota i zadania rachunku kosztów w przedsiębiorstwie.

Rachunek kosztów w przedsiębiorstwie obejmuje ogół czynności zmierzających do ustalenia wysokości kosztów w odpowiednich przekrojach, ponoszonych w przedsiębiorstwie na wytworzenie I realizacje określonej produkcji lub świadczenie usług, niezbędnych przede wszystkim dla potrzeb kontroli gospodarki danej jednostki. Inaczej mówiąc, przez pojecie rachunku kosztów rozumie się tę część rachunkowości, która polega na gromadzeniu i rozliczeniu kosztów w celu dokonania ich kalkulacji, ustalenia kosztów produkcji niezakończonej, wyceny zapasów wyrobów gotowych i obliczaniu kosztów sprzedanych produktów lub usług współmiernych do przychodów z ich sprzedaży.

Ujmując rachunek kosztów kompleksowo w działalności przedsiębiorstwa przyjąć należy, że obejmuje on: planowanie kosztów (budżety kosztów), ustalenie ośrodków odpowiedzialności za koszty, ewidencję (gromadzenie), rozliczenie i kalkulację kosztów rzeczywistych,

_ kontrole i analizę kosztów własnych jednostki oraz rachunek efektywności przedsięwzięć przy pomocy elementów kosztów.

Szeroko rozumiany rachunek kosztów w połączeniu z pojęciem rachunkowości zarządczej polega więc na badaniu transformowaniu -informacji o kosztach i przychodach działań: przeszłych, bieżących i zamierzonych w celu wspomagania zarządzania podmiotem.

Pod pojęciem kosztów własnych przedsiębiorstwa rozumie się wyrażone w pieniądzu zużycie środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych, materialów, paliwa, energii, usług, czasu pracy pracowników oraz niektóre wydatki działalności danej jednostki gospodarczej w określonej jednostce czasu.

Zadania rachunku kosztów można określić następująco:

1. Systematyczne informowanie kierownictwa jednostki organizacyjnej .w zakresie planowania kosztów procesów i ich kontroli oraz analizy działań i oceny osób odpowiedzialnych za ich realizację.

Podstawowymi narzędziami informowania są tu: rachunek kosztów standardowych (normatywnych)- informacja o przyczynach odchyleń od kosztów normatywnych rachunek kosztów stanowisk pracy budżetowanie (prelimin6wanie) kosztów i przychodów wg ośrodków odpowiedzialności, szczególnie w odniesieniu do kosztów pośrednich.

2. Przekazywanie informacji o poziomie zyskowności (lub marży na pokrycie kosztów stałych i zysków) w przekroju produktów, klientów, kanałów dystrybucji, segmentów geograficznych itp. Służą one do alokacji zasobów, polityki cen, zaniechania produkcji nierentownych produktów lub świadczonych usług itp.

3. Dostarczanie informacji do podejmowania decyzji specjalnych lub dostosowawczych określonych mianem taktycznych, dotyczących np. dodatkowych zamówień, czy rozwiązywania pojawiających się problemów itd.

Podstawą do podejmowania takich decyzji będzie rachunek ekonomiczny prowadzony dla określonych przedsięwzięć czy zamierzeń lub kalkulacja wstępna kosztów.

4. Przygotowanie informacji i procedur do podejmowania decyzji strategicznych, długofalowych przedsięwzięć, podejmowania produkcji nowych produktów lub świadczenia usług o wysokim standardzie jakości, czy kosztów angażowania kapitału na szereg lat.

Istotnymi narzędziami do przeprowadzania rachunku ekonomicznego tego typu decyzji będą:

informacja o podziale kosztów na zmienne i stale w danej jednostce gospodarczej oraz o relacjach w ich kształtowaniu się w zależności od rozmiarów wykonywanej produkcji lub świadczonych usług. preliminarze kosztów wieloletnie plany kosztów oparte na długofalowych zamierzeniach

kalkulacje projektowanego poziomu kosztów wyrobów nowych lub modernizowanych opracowane dla roku docelowego oraz lat pośrednich

5. Dostarczanie danych i informacji. które regulowane są odpowiednimi przepisami prawa, obejmującymi rachunkowość finansową i sprawozdania finansowe udostępniane użytkownikom zewnętrznym.

Użytkownicy Ci, otrzymując sprawozdania finansowe danej jednostki oczekują, ze umożliwi im ona ocenę wyników działalności jednostki i jej stanu finansowego. Aktywna rola rachunku kosztów sprowadza się do wyceny zapasów produkcji w toku i wyrobów gotowych oraz pomiaru wyniku finansowego. co wymaga kalkulacji kosztów.

Rozpatrując zadania rachunku kosztów z punktu widzenia zakresu ich wykorzystania w zarządzaniu przedsiębiorstwem można je sprowadzić do dwóch podstawowych grup problemów:

1 . Dostarczanie danych o kosztach dla potrzeb ustalenia prawidłowego wyniki finansowego oraz

sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa.

2. Dostarczenie właściwych informacji dla potrzeb zarządzania przedsiębiorstwem. Prezentowane funkcje łączą się z dwoma kategoriami odbiorców, których potrzeby informacyjne o kosztach są zaspokajane:

odbiorcy zewnętrzni tj.: banki i inni pożyczkodawcy oraz wierzyciele. właściciele będący udziałowcami lub akcjonariuszami firmy oraz inni inwestorzy zewnętrzni agendy rządowe, do których zaliczyć należy w szczególności (urzędy skarbowe) i organy statystyczne (GUS i jego oddziały terenowe)

- odbiorcy wewnętrzni, do których zaliczyć można kierownictwo i bezpośrednich właścicieli

przedsiębiorstwa.

Zewnętrzni odbiorcy zainteresowani są otrzymywaniem informacji dostarczanej przez rachunkowość przedsiębiorstwa (w tym r6wnież prze rachunek kosztów) umożliwiającej im ocenę wynik6w działalności jednostki i jej stanu finansowego np. banki pożyczkodawcy i wierzyciele interesują się stopniem ryzyka związanym z udzieleniem kredytów, właściciele i inwestorzy zewnętrzni potrzebują informacji o zdolności firmy do kontynuacji działalności w określonym czasie, władze podatkowe wykorzystują dostarczane informacje dla potrzeb określania należności podatkowych itp.

W celu umożliwienia agendom rządowym oraz pozostałym odbiorcom zewnętrznym porównywania danych o kosztach oraz ich agregowania w potrzebne zbiory, rachunek kosztów podlega państwowej ( w tym ustawowej)

regulacji w zakresie: pojęcia i zakresu kosztów, stanowiących przedmiot rachunku, zasad wyceny zapałów i obliczania wyniku finansowego, periodyzacji kosztów.

Wewnętrzni odbiorcy interesowni są otrzymywaniem informacji dostarczających wiarygodnych danych liczbowych umożliwiających ustalenie prawidłowego wyniku finansowego. stanowiących instrument kontroli gospodarki jednostki gospodarczej stanowiących podstawę do podejmowania określonych decyzji gospodarczych w tym przedsiębiorstwie.

Rachunek kosztów w zarządzaniu przedsiębiorstwem.

Decyzje Instrumenty zarządzania

Decyzje wyprzedzające: zamierzenie inwestycyjne przedsięwzięcia, techniczne, badawcze i inne

Rachunek ekonomiczny

Planowanie i prognozowanie

Prognozowanie cen z wykorzystaniem kalkulacji kosztów i prognoz rynkowych

Decyzje związane z bieżącą działalnością Rachunek kosztów normatywnych,

Planowanie i rozliczanie kosztów rzeczywistych według stanowisk pracy

Wewnątrz zakładowy rozrachunek gospodarczy w powiązaniu z planowaniem operatywnym

Kalkulacja wstępna kosztów

Kompleksowy system informacyjny

Decyzje wynikające z oceny działalności za okresy ubiegłe

- działalność kontroli wewnętrznej

Analizy problemowe

Analizy okresowe

Analizy rocznej działalności (sprawozdanie z rocznej działalności)

Wnioski kontroli wewnętrznej

PYTANIE 27.

METODY OCENY EKONOMICZNEJ PRZEDSIĘWZIĘĆ INWESTYCYJNYCH

Zasada opłacalności inwestycji wymaga zastosowania takiego sposobu inwestowania, który umożliwia uzyskanie odpowiedniej relacji między osiągnięciami efektami a poniesionymi nakładami.

Rachunek opłacalności inwestycji - obejmuje ogół obliczeń wykonywanych w celu ustalenia opłacalności inwestycji. W rachunku tym następuje porównanie wyrażonych wartościowo efektów uzyskanych dzięki inwestycji z wyrażonymi wartościowo nakładami niezbędnymi do osiągnięcia tych efektów.

Podział:

- Ze względu na wymiar czasowy można wyróżnić dwie formy:

1. R-ch opłacalności inwestycji retrospektywny - rachunek opłacalności inwestycji prowadzony ex post. Odnosi on się do przeszłości i jest sporządzony po zrealizowaniu inwestycji. Daje ocenę opłacalności inwestycji zrealizowanej.

2. R-ch opłacalności inwestycji prospektywny - rachunek opłacalności inwestycji prowadzony ex ante. Odnosi się on do przyszłych zamierzeń inwestycyjnych i jest przeprowadzony przed podjęciem decyzji inwestycyjnej.

- Ze względu na ilość projektów, wariantów badanych:

1. R-ch opłacalności inwestycji bezwzględny - przeprowadzony dla konkretnego projektu inwestycji.

2. R-ch opłacalności inwestycji względny - przeprowadza się, gdy opracowuje się projekt inwestycyjny w rożnych wariantach.

Wielkości determinujące opłacalność inwestycji:

- okres życia projektu,

- wydatki inwestycyjne,

- zysk netto,

- nadwyżka pieniężna,

- stopa dyskontowa.

Rachunek opłacalności inwestycji jest przeprowadzony dla ustalenia okresu obliczeniowego - jest czasem jaki

upływa od momentu poniesienia początkowych wydatków na inwestycję do momentu uzyskania ostatnich wpływów z eksploatacji obiektu lub momentu poniesienia ostatnich wydatków związanych z przedsięwzięciem. Wyróżnia się:

1. okres budowy obiektu - obejmuje czas potrzebny do przygotowania inwestycji i jej realizacji

2. okres eksploatacji obiektu - zależy od:

- przewidywanego okresu opłacalnego popytu na produkt ze strony konsumentów

- technicznie uzasadnionego okresu eksploatacji maszyn i urządzeń wykorzystywanych w procesie produkcyjnym.

Wydatki inwestycyjne są zdeterminowane 3 wielkościami:

1. wydatkami inwestycyjnymi bezpośrednimi (Ib)

2. podatkowymi ulgami inwestycyjnymi (Kp),

3. zmianami zapotrzebowania na kapitał pracujący (Up).

I = Ib + Kp - Up

Wydatki inwestycyjne bezpośrednie obejmują wydatki poniesione w związku z inwestycją:

- w fazie przed inwestycyjnej

- w fazie realizacji projektu.

Dotyczą:

- Przygotowanie inwestycji

- Roboty budowlano - montażowe

- Zakup maszyn i urządzeń

- Transport i instalację

Zysk netto czyli zysk po opodatkowaniu, jaki będzie osiągnięty z projektu w okresie eksploatacji obiektu, może być oszacowany za pomocą różnych procedur matematycznych. Najczęściej stosuje się:

- r-ch zysków i strat pro forma

- metodę % od przychodu ze sprzedaży

- metodę statystyczną (np. analizę regresji):

Zt = (1-p) (St - Kt - Ft - At)

p - stopa podatku dochodowego

St - przychody ze sprzedaży w roku t

Kt - koszty operacyjne sprzedanych produktów w roku t

Ft - k-ty finansowe w roku t (jeśli inwestycja jest finansowana z kredytów)

At - odpis amortyzacyjne w roku t

Nadwyżka pieniężna (CF) - jest kwotą środków pieniężnych netto generowanych w okresie życia projektu. Punktem wyjścia do obliczenia nadwyżki pieniężnej jest zysk netto, odpisy amortyzacyjne oraz stopę podatku dochodowego.

CFt = Zt + A t+(1-p) Ft

Często CF w poszczególnych latach okresu (t) obliczeniowego jest wyznaczona przy uwzględnianiu wydatków inwestycyjnych. Tak wyznaczona CF będziemy nazywać przepływami pieniężnymi netto (NCF) i będziemy liczyć:

NCFt = CFt - It

It - wydatki inwestycyjne w roku t

Stopa dyskontowa - przy uwzględnianiu stopy dyskontowej uwzględnia się następujące czynniki:

- stopę zwrotu (stopę %)

- premię za ryzyko

- stopę oprocentowania kredytów

- stopę inflacji

Proste metody oceny opłacalności inwestycji

Najczęściej stosowanymi w praktyce prostymi metodami oceny opłacalności inwestycji rzeczowych o charakterze produkcyjnym są:

- okres zwrotu, stopa zwrotu próg rentowności.

PYTANIE 28

ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTWA

1. Przedmiot i cel analizy finansowej

Przedmiotem analizy finansowej jest ocena działalności podmiotów gospodarczych na podstawie danych charakteryzujących stany i wyniki gospodarcze w postaci wartościowej lub ilościowej, za pomocą zespołu metod bieżąco prezentowanych i uznanych w teorii analizy ekonomicznej.

Analiza finansowa jest ważnym narzędziem wspomagającym proces zarządzania. To dzięki poprawnej analizie można opracować sposoby usprawnienia dotychczasowej działalności przedsiębiorstwa. Wyniki analizy finansowej stanowią podstawę do weryfikacji decyzji podjętych w przedsiębiorstwie w przeszłości, ustalenia zamierzeń zarówno bieżących, jak i przyszłych oraz ich stałej kontroli.

Analiza finansowa jest takim instrumentem zarządzania, który tworzy podstawy decyzyjne, bowiem jej celem jest:

�� sporządzenie charakterystyki liczbowej, ilustrującej działalność przedsiębiorstwa oraz pozwalającej na ocenę uzyskiwanych wyników,

�� ustalenie czynników mających wpływ na realizację podjętych przedsięwzięć gospodarczych,

�� określenie przewidywanych wyników na podstawie informacji o stanie czynników wytwórczych, jakimi dysponuje przedsiębiorstwo,

�� podjęcie decyzji zarządczych, służących podnoszeniu efektywności działania przedsiębiorstwa i jego rozwoju.

Treścią analizy finansowej jest ocena wielkości ekonomicznych w wyrażeniu pieniężnym. Koncentruje się ona na pionowej i poziomej analizie bilansu, rachunku zysków i strat, źródłach i kierunkach przychodów i kosztów, analizie wyniku finansowego i czynnikach go kształtujących oraz analizie sytuacji finansowej badanego przedsiębiorstwa w takich obszarach jak: płynność finansowa, zadłużenie, rentowność i sprawność działania.

Możemy więc zdefiniować analizę finansową jako część analizy ekonomicznej, która zajmuje się oceną efektywności działalności przedsiębiorstwa oraz jego sytuacją majątkową i finansową. Analiza finansowa zajmuje się zatem finansową stroną działalności, a więc takimi zagadnieniami, jak przychody, koszty, wyniki finansowe oraz sytuacja majątkowa i finansowa przedsiębiorstwa.

Współczesna analiza finansowa powinna być przedsiębiorstwu przydatna nie tylko do interpretacji liczb zawartych w sprawozdaniu finansowym, lecz przede wszystkim do lepszego wykorzystania zasobów, poprawy wyników działalności, sprostania potrzebom rynku i oczekiwaniom właścicieli.

2. Założenia do analizy

Podejmowanie trafnych i szybkich decyzji gospodarczych wymaga dopływu kompleksowych i rzetelnych informacji o działalności podmiotu gospodarczego.

Podstawowym źródłem informacji o rezultatach działalności przedsiębiorstwa są sprawozdania finansowe, które zawierają niezbędne informacje o stanie i zmianach jakie zaszły w sytuacji majątkowej i finansowej oraz o wynikach działalności przedsiębiorstwa.

W obecnej praktyce analiza finansowa jest tą częścią analizy ekonomicznej, która obejmuje zagadnienia związane z całokształtem działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Analiza finansowa zaspokaja bowiem podstawowe potrzeby informacyjne kierownictwa przedsiębiorstwa i wpływa w ten sposób na poziom zarządzania.

Wpływ ten odzwierciedla się w dotychczasowej efektywności gospodarowania oraz możliwości określenia kierunków, sposobów doskonalenia i rozwoju dalszej działalności ekonomicznej przedsiębiorstwa.

Analizując sprawozdania finansowe należy przedstawić istotę sprawozdania finansowego oraz

scharakteryzować podstawowe elementy tego sprawozdania, takie jak: bilans, rachunek zysków i strat, konstrukcję tych sprawozdań, ich przydatność w analizie finansowej, jak również treść ich poszczególnych pozycji. Analizę sprawozdań finansowych rozpoczyna analiza przychodów i kosztów oraz analiza bilansu, umożliwiająca ocenę sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa.

Analiza ta oparta jest na wskaźnikach struktury i dynamiki. Następnie poddana analizie zostaje dynamika i struktura rachunku zysków i strat, który pozwala ustalić ogólne źródła osiągniętego wyniku finansowego przedsiębiorstwa.

Przeprowadzona analiza wskaźnikowa przedsiębiorstwa, dotycząca najważniejszych obszarów analizy finansowej przedsiębiorstwa. Przedstawione i omówione zostają rodzaje wskaźników wykorzystanych do oceny analizowanego przedsiębiorstwa, analiza wskaźnikowa.

PYTANIE 29

POJĘCIE, ISTOTA I INSTRUMENTY RYNKU FINANSOWEGO

Pojecie, istota i instrumenty rynku kapitałowego i finansowego.

Rynek finansowy jest to rynek, na którym zawierane są transakcje finansowe polegające na

zakupie i sprzedaży instrumentów finansowych.

Instrument finansowy to w uproszczeniu kontrakt pomiędzy dwoma stronami regulujący zależność finansową, w jakiej obie strony pozostają. Instrumentem finansowym jest również papier wartościowy.

Papier wartościowy to taki instrument finansowy, który jest zabezpieczony aktywami emitenta. Obecnie do papierów wartościowych zalicza się z reguły tylko akcje i obligacje i niektóre instrumenty rynku pieniężnego. Na potrzeby analizy inwestycji finansowych można wyróżnić następujące segmenty rynku finansowego:

• rynek pieniężny, na którym instrumentami finansowymi są:

- bony skarbowe.

- certyfikaty depozytowe.

- bony komercyjne.

- akcepty bankierskie.

- repo, inaczej umowa odkupu.

- reverse repo. inaczej odwrotna umowa odkupu.

• rynek kapitałowy, którego podstawowymi instrumentami są

akcja i obligacja

• rynek instrumentów pochodnych, gdzie można wyróżnić:

- instrumenty oparte na kontraktach futures (kontrakty futures.

forward oraz swapy).

- instrumenty oparte na opcjach (kontrakty cap, floor, coli ar...)

• rynek walutowy.

Pochodny instrument finansowy to taki instrument finansowy, którego wartość zależy od wartości innego instrumentu, na który pochodny instrument został wystawiony.

Instrumenty pochodne spełniają trzy podstawowe funkcje:

- funkcja ubezpieczeniowa (przeciwko wzrostowi lub spadkowi wartości instrumentu pierwotnego).

- funkcja spekulacyjna (inwestorzy spekulują w celu osiągnięcia korzyści ze wzrostu lub spadku instrumentu pierwotnego.

- funkcja zapewniająca inwestorom pożądaną strukturę przychodów

INSTRUMENTY RYNKU PIENIĘŻNEGO (FINANSOWEGO)

Bony skarbowe - to papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa głównie w celu zapewnienia płynności na rynku pieniężnym oraz w celu sfinansowania bieżących wydatków budżetu państwa.

Certyfikat depozytowy — to papier stwierdzający zdeponowanie sumy pieniężnej wg określonej stopy procentowej na ustalony okres.

Bon komercyjny - to papier wartościowy zawierający obietnicę zapłaty przez emitenta posiadaczowi

papieru określonej sumy pieniężnej w ustalonym okresie.

Akcept bankierski -jest to papier zawierający zobowiązanie zapłacenia przez bank dłużnika określonej sumy pieniężnej bankowi wierzyciela.

Repo, inaczej umowa odkupu jest to kontrakt polegający na tym, że strona sprzedająca instrument finansowy zobowiązuje się odkupić od nabywcy ten sam instrument w ustalonym okresie po określonej cenie.

Reyerse repo, inaczej odwrotna umowa odkupu jest to kontrakt polegający na tym. że strona kupująca instrument finansowy zobowiązuje się odsprzedać stronie sprzedającej ten sam instrument w ustalonym okresie po określonej cenie.

Akcja - to papier wartościowy emitowany przez przedsiębiorstwo będące spółką akcyjną. Podstawowe charakterystyki większości akcji to:

• wartość nominalna (wartość kapitału akcyjnego spółki przypadająca na jedną akcję).

• wartość emisyjna (cena, po jakiej akcja jest sprzedana przez emitenta jej pierwszemu właścicielowi),

• wartość księgowa (wartość aktywów netto spółki przypadająca na jedną akcję),

• wartość rynkowa, czyli cena akcji na rynku.

• wskaźnik cena-zysk (iloraz ceny akcji i zysku netto spółki przypadającego na jedną akcję),

• stopa dywidendy (iloraz dywidendy i ceny akcji),

• wskaźnik pokrycia (iloraz zysku netto spółki przypadającego na jedną akcję i dywidendy),

• wskaźnik wypłaty (iloraz dywidendy i zysku netto spółki przypadającego na jedną akcję),

• wskaźnik cena-wartość księgowa (iloraz ceny i wartości księgowej akcji).;

Dywidenda - jest częścią zysku podzielonego między akcjonariuszy.

Prawo poboru — ściśle związane z akcją, występuje przy jej emisji i oznacza prawo do zakupu nowych akcji po cenie emisyjnej w określonej proporcji.

INSTRUMENTY RYNKU KAPITAŁOWEGO

Obligacja - jest to papier wartościowy potwierdzający nabycie przez jego posiadacza prawa do otrzymania w określonym terminie sumy pieniężnej określonej w obligacji oraz ewentualnie odsetek. Nabywca obligacji w ten sposób udziela kredytu emi tentowi obl igacj i . Do najważniejszych obligacji występujących na rynkach światowych należą:

- obligacje o stałym oprocentowaniu - są to obligacje o stałej wartości odsetek.

- obligacje o zmiennym oprocentowaniu (zwane FRN) — w przypadku których oprocentowanie zmienia się częściej niż raz w roku,

- obligacje o zmiennym oprocentowaniu, w przypadku których oprocentowanie zmienia się co najwyżej raz w roku.

- obligacje zerokuponowe - z tytułu ich posiadania nie otrzymuje się odsetek, a ich brak rekompensowany jest sprzedażą obligacji z dyskontem, czyli po cenie niższej od wartości nominalnej,

- obligacje wyrażone w obcej walucie,

- euroobligacje - sprzedawane w innym kraju niż kraj, w którym zostały wyemitowane,

- obligacje z opcją wykupu na żądanie emitenta — emitent może zażądać wykupu w dowolnym momencie.

- obligacje z opcją wykupu na żądanie posiadacza,

- obligacje bezterminowe (perpetualne) - posiadacz otrzymuje bezterminowo odsetki; nie podlegają wykupowi

- obligacje zamienne — ich nabywca ma prawo do zamiany ich do terminu wykupu na inne instrumenty, np.akcje,

- obligacje indeksowane - dla tych obligacji odsetki są powiększane o procent wynikający ze zmiany pewnego indeksu, z reguły stopy inflacji.

PYTANIE 30

MAJATEK PRZEDSIĘBIORSTWA I ŹRÓDŁA FINANSOWANIA.

Aktywa: długoterminowe(majątek trwały : wartości niemat.i prawne , środki trwałe , składniki finansowe) krótkoterminowe:(majątek obrotowy: zapasy , należności , środki pieniężne , krótkoterminowe papiery wartościowe rozliczenia międzyokresowe czynne)

Źródła finansowanie: Kapitały własne(wkłady właścicieli , udziały , akcje , zysk wypracowany ) finansowanie obce: kredyty handlowe , kredyt dyskontowy ,kredyt bankowy , papiery dłużne , factoring , forfaiting, leasing

Finansowanie wewnętrzne i zewnętrzne:

Wewnętrzne: równowartość wygospodarowanego zysku netto pozostającego w dyspozycji przedsiębiorstwa, amortyzacja , sprzedaż zbędnych składników majątku

Zewnętrzne: pozysk. kapitału poprzez emisje akcji , obligacji , wpłaty udziałowców , fundusz założycielski ,kredyty, pożyczki , zobowiązania.

6.Finansowanie własne i obce:

Własne: tworzone z zysku (fundusz udziałowy, zakładowy, założycielski, wpłaty wspólników) -trwale związane z przedsi.wycofanie w momencie likwidacji , najtańsza forma finansowania , im wyższy udział w kapitałach tym mniejsze ryzyko obcych instyt. finansujących

Obce: Kredyty(kupiecki, dyskontowy, bankowy papiery dłużne , factoring, forfaiting, leasing) pożyczki .

wady: zwiększa koszty działalności , zwiększ kontrolę nad przedsi. Instyt. finansuj. konieczność spłaty , gwarancje i zabezpieczenia wierzycieli , możliwość postawienia w stan upadłości.

Zalety: nieograniczona swoboda dysp. kapitałem, ponieważ inst. finan. nie nabywa praw do przedsięb. Tarcza podatkowa , -przynosi zysk jeżeli koszty pozyskania kapitału są niższe od dochodu z jego zaangażowania.

11

---