Geneza przedsiębiorcy

Pojęcie „przedsiębiorca" wywodzi się prawdopodobnie z języka francuskiego i zostało po raz pierwszy użyte w średniowieczu. Przedsiębiorcę utożsamiano wówczas z osobą sprawującą nadzór nad wytwarzaniem dóbr, a w XVII wieku głównie z osobą podejmującą ryzyko, osiągającą zysk/ponoszącą stratę z kontraktów rządowych dotyczących wytwarzania dóbr lub świadczenia usług. Używane było wówczas stosun­kowo rzadko i nie znalazło się w powszechnym użyciu. W języku angielskim pojęcie „przedsiębiorczość" nie przyjęło się aż do połowy XVIII wieku. Wcześniej było używane do określenie m.in. aktora, osoby stojącej na czele wypraw wojen­nych, dyrektora lub organizatora spektakli muzycznych

Za prekursora przedsiębiorczości w literaturze amerykańskiej jest uznawany A. Lincoln, który, określając cele ówczesnego społeczeństwa amerykań­skiego, twierdził, że: każdy Amerykanin winien być najemnym pracownikiem na początku swojej pracy, później pracować samodzielnie we własnej firmie, a następnie tak ją rozwi­nąć, aby móc zatrudniać innych ludzi, by pracowali dla niego

Pojęcie „przedsiębiorca" prawdopodobnie po raz pierwszy zostało użyte w literaturze przedmiotu w 1755 roku przez R. Cantillona (żył w latach 1680-1734 - dzieło opublikowane po jego śmierci), francuskiego ekonomistę, który sam także z powodzeniem zajmował się biznesem i finansami. Jako pierwszy nadał on temu pojęciu sens techniczny, przypisując przedsiębiorcy centralną rolę w handlu. Jednak naukowe opracowania z zakresu przedsiębiorczości pochodzą z okresów znacznie późniejszych. Historia myśli dotyczących przedsiębiorczości datuje się od czasu, kiedy zaczęły powsta­wać pierwsze manufaktury. Wtedy to narodziły się pierwsze, choć jeszcze nie całkowicie swobodne działania przedsiębiorcze. Dopiero wówczas znalazły one naukową pod­budowę. Był to okres tzw. kapitalizmu handlowego, a przedsiębiorca był utożsamiany z kupcem. Jego działalność wyrażała się w nowej, rewolucyjnej filozofii gospodarowania, której celem było osiąganie zysków, wyzwalanie ludzkich ambicji oraz stwarzanie możliwości ich realizacji w praktyce [T. Piecuch, Przedsiębiorczość, Podstawy teoretyczne].

2. Wybrane teorie przedsiębiorczości

a) Przedsiębiorczość w ujęciu R. Cantiliona

R. Cantillon jako pierwszy dostrzegł fakt, że kupcy hurtowi i detaliczni kupują towary po cenie „pewnej", by następnie sprze­dać je po cenie „niepewnej". Zwrócił więc uwagę na ryzyko tkwiące w ich działalności - ryzyko to (wynikające z braku pewności działań) czyni ich, jego zdaniem, właśnie przedsiębiorcami. Zapoczątkował jednocześnie teorię tzw. arbitrażu, wskazującą na fakt, że jednym ze źródeł zysku jest różnica cen tych samych produktów na różnych lokalnych rynkach. R. Cantillon odróżniał tych, którzy żyją z niepewnych dochodów (przedsiębiorcy), od tych, którzy żyją ze stałych dochodów (pracownicy). Jako pierwszy wyraźnie odróżnił zatem osobę przedsiębiorcy, kapitalistę i kierownika przedsiębiorstwa, przypisując każdemu z nich odmienne funkcje gospodarcze. R. Cantillon precyzował dokładnie, co rozumie przez pojęcie przedsiębiorcy, za którego uważał osobę umiejącą zachować się na rynku niezrównoważonym i wykorzystać proces przywracania równowagi do osiągnięcia zysku; osobę odpowiedzialną za całą wymianę i cyrkulację w państwie, która kupuje po cenie ustalonej, a następnie sprzedaje po cenie niepewnej, która wreszcie nie należy do jakiejś wyodrębnionej kategorii spo­łecznej - każdy bowiem w jego mniemaniu mógł zostać przedsiębiorcą. Definiując przedsiębiorcę, wskazywał na dwie jego istotne cechy, które są przywoływane także współcześnie. Chodzi mianowicie o: „polowanie" na okazję i podejmowanie ryzyka,

b) Przedsiębiorczość w ekonomii klasycznej

Przedstawiciele nurtu klasycznej ekonomii angielskiej prezentowali niechętny stosunek do przedsiębiorczości. Nie zauważali oni pozytywnego wpływu przedsiębiorczości na gospodarkę. Zachowaniom przedsiębiorcy przypisywali natomiast dużą pasywność. Łączyli przedsiębiorczość (podobnie jak zysk) z wyzyskiem pracy najemnej i niesłusz­nym bogaceniem się przedsiębiorców.

Przedstawiciele ekonomii klasycznej decydującą rolę w systemie gospodarczym przy­znawali mechanizmowi rynkowemu nazywanemu przez A. Smitha niewidzialną ręką rynku, który sam za pośrednictwem cen reguluje wielkość produkcji i ilość kapitału w go­spodarce. Taki stosunek do przedsiębiorczości i przedsiębior­ców cechuje większość klasyków angielskich - byli oni praktycznie jednomyślni w tej kwestii - nie akceptowali przedsiębiorców i przedsiębiorczości. Na przykład D. Ricardo prawie w ogóle nie używał określenia „przedsiębiorca". Wyjątkiem jest A. Smith, który używał terminów „przedsiębiorczość" i „przedsiębiorca" (choć częściej do jego określenia używał pojęcia „kapitalista"). Doceniał rolę przedsiębiorców w gospodarce. Podkreślał wielokrotnie, że to ich moc twórcza, skłonność do podejmowania ryzyka, wynalazczość uruchamiają „spiralę wydajności". Twierdził także, że to rewolucja przemysłowa w swo­ich początkach umożliwia zdobycie bogactw każdemu, kto był dostatecznie szybki, dosta­tecznie sprytny i dostatecznie pracowity, by utrzymać się w jej nurcie

Smith wyszczególnił cztery formy inwestowania kapitału, które wskazywały następujące kierunki przedsiębiorczości:

• wytwarzanie surowców - rolnictwo, rybołówstwo,

• przetwarzanie surowców - fabrykanctwo,

• przemieszczanie surowców i produktów z miejsc, gdzie są one w obfitości, do miejsc, gdzie ich brakuje - kupiectwo hurtowe,

• dokonywanie podziału poszczególnych części surowców i produktów na drobne porcje stosownie do oczekiwań potrzebujących - kupiectwo detaliczne.

c) Przedsiębiorczość w ujęciu J.B. Saya

Wg J.B. Saya przedsiębiorca to samodzielny producent, w którego osobie łączą się czynniki kapitału, pracy i działalności przedsiębiorczej. Traktuje przedsiębiorcę jako centralną postać w gospodarce. Wg niego ważną funkcją przedsiębiorcy jest „kombinowanie czynników produkcji”, doprowadzenie ich do połączenia, jednak pod warunkiem, że czynniki te zostają połączone pierwszy raz.

J.B. Say wprowadził następujące rodzaje przedsiębiorców:

• przedsiębiorcę przemysłu - który umiejętnie wykorzystuje czynniki naturalne w celu wytworzenia produktów, do których ludzie przywiązują wartość,

• przedsiębiorcę przemysłu rolnego - jest nim rolnik, jeżeli do niego należy ziemia,

• przedsiębiorcę przemysłu rękodzielniczego - jest nim rękodzielnik,

• przedsiębiorcę przemysłu handlowego - jest nim kupiec.

Dla J.B. Saya przedsiębiorcami są przemysłowcy, rękodzielnicy, rolnicy oraz kupcy, a zatem osoby, które zamierzają stworzyć jakikolwiek produkt na własne ryzyko i dla własnego zysku [Bławat, 2003, s. 19]. Jako pierwszy wyodrębnił też, obok kapitału mate­rialnego, tzw. kapitał niematerialny, taki jak na przykład talent lub wiedzę, oraz wskazał na przedsiębiorcę jako na pracowitego, aktywnego, wynalazczego kierownika produkcji, który przyczynia się do kreowania kapitału niematerialnego właśnie.

d) Przedsiębiorczość w teorii J. Schumpetera

J. Schumpetera uważa się za tego, który wykazał ponad wszelką wątpliwość, że to przed­siębiorczość i przedsiębiorcy stanowię główny akcelerator wzrostu i rozwoju gospo­darczego, podstawowe źródło pozytywnych zmian zachodzących w gospodarce.

Według J. Schumpetera przedsiębiorczość jest „nową kombinacją" środków produkcji, która umoż­liwia wprowadzenie nowego wyrobu łub technologii, otwarcie nowego rynku zbytu, pozyskanie nowych źródeł zasobów lub wprowadzenie nowej organizacji produkcji [Baumol, 1993, s. 6].

Definicja przedsiębiorczości J. Schumpetera znacznie rozszerzała dotychczasowe pojmowanie tej kategorii - wyraźnie bowiem oddzielała kapitalistów od przedsiębior­ców. Zawierała w sobie nie tylko właścicieli kapitału, ale i tych wszystkich, którzy są go pozbawieni, a których natura obdarzyła „duchem przedsiębiorczości".

J. Schumpeter powiązał przedsiębiorczość z innowacyjnością. Poddał krytyce teorie ekonomiczne oparte na cenie jako głównym wyznaczniku walki konkurencyjnej, wskazując na innowacje jako podstawowe źródło konkurencyjności [Marczuk, 2003, s. 40].

Uważał on, że o rozwoju gospodarki kapitalistycznej decydują dwa główne czynniki: proces innowacji oraz kreacja kredytu. Uważał, że proces innowacyjny organizacji jest wynikiem walki konku­rencyjnej na rynku, że tylko przedsiębiorstwo wprowadzające innowacje można nazwać przedsiębiorczym. Natomiast przedsiębiorstwo jest innowacyjne (przedsiębiorcze), wtedy gdy [Baumol]:

• wprowadza na rynek nowe produkty lub stare nowej jakości,

• wprowadza nowe metody produkcji lub stare nowej jakości,

• wprowadza nowe metody produkcji i nowy, handlowy sposób postępowania z produktami,

• otwiera nowe rynki zbytu,

• odkrywa nowe źródła surowców lub półfabrykatów,

• wprowadza nową organizację przedsiębiorstw na rynku.

Twierdził, że przedsiębiorcy to osoby, które w poszukiwaniu nadzwyczajnego zysku wprowadzają innowacje, burząc tym samym istniejący stan równowagi na rynku, ponosząc związane z tym ryzyko". Twierdził ponadto, że wykonywanie funkcji przedsię­biorcy może „prowadzić" przedsiębiorcę i jego rodzinę do określonej klasy społecznej, przyczynia się do osiągnięcia odpowiedniego statusu, może także odcisnąć swoje piętno ma całej epoce historii społecznej, może ukształtować sposób życia, czy systemy wartości moralnych.

e) Teoria F. Knighta

F. Knight nazywa przedsiębiorców tymi, którzy odpowiadają za podejmowanie decyzji, którzy decyzje co należy zrobić, jakie przedsięwzięcia zrealizować, nigdy tak naprawdę nie będącą pewnym czy ich postępowanie jest słuszne, czy przyniesie oczekiwane rezultaty. F. Knighta uważa się za tego, który jako pierwszy w literaturze przedmiotu wyraźnie uznał przedsiębiorcę za podmiot ryzyka. Ryzyko i niepewność powodują że nie wszystkie decyzje przedsiębiorcy, nawet najbardziej przemyślane, okazują się słuszne, nie wszystkie przedsięwzięcia kończą się sukcesem. Jednak przedsiębiorca powinien umieć prawidłowo ocenić sytuację, wybierać te działania, których ryzyko jest nieko­niecznie najmniejsze, ale współmierne do spodziewanych korzyści. Przedsiębiorca powinien ryzykować, jeżeli chce osiągnąć zyski, jeżeli chce, by jego przedsięwzięcie się rozwijało, ale nie powinien być ryzykantem - jego ryzyko powinno być skalkulowane, przemyślane, jego postępowanie poparte odpowiednią wiedzą, umiejętnościami, do­świadczeniem w branży

f) Przedsiębiorczość w teorii P.F. Druckera

P.F. Druckera uznaje się za wielkiego kontynuatora myśli J. Schumpetera, zwłaszcza w zakresie podkreślania znaczenia innowacji. Wielokrotnie akcentował ich rolę w działalności przedsiębiorczej, uznając je za podstawę zachowań przedsiębiorczych. Jego zdaniem to właśnie innowacje nadają bezproduktywnym z pozoru zasobom nowe możliwości tworzenia bogactwa. Zdaniem P.F. Druckera innowacja to

- praca - wymaga wiedzy, często wielkiej pomysłowości, odpowiednich predyspozycji, jednak na dłuższą metę oznacza po prostu ciężką, celową pracę i jeżeli tego zabraknie, żadna ilość talentu, pomysłowości czy wiedzy nie wystarczy,

- innowatorzy chcący odnieść sukces powinni budować na swoich silnych stronach - rozważać wszelkie możliwości, w szerokim zakresie,

- innowacja jest skutkiem procesów w gospodarce i społeczeństwie - jest zmiana w zachowaniach ludzi, w tym jak pracują lub produkują cokolwiek.

Innowacja jest zatem podstawową funkcją przedsiębiorczości, przenika wszystkie fazy biznesu. Może się przejawiać w produkcie, projekcie, technice, marketingu. Może tez się znajdować w usłudze, w organizacji lub metodach zarządzania, nawet w polityce ubezpieczeniowej [Drucker]. Według P.F. Druckera współczesny przedsię­biorca wykonuje w gospodarce wiele różnorodnych, skomplikowanych i odpowiedzial­nych zadań.

II. Przedsiębiorczość jako postawa, zachowanie i proces

Bardzo często definicje przedsiębiorczości grupowane są w trzy kate­gorie:

• przedsiębiorczość jako postawa,

• przedsiębiorczość jako zachowanie,

• przedsiębiorczość jako proces.

1. Przedsiębiorczość jako postawa

Postawa to względnie trwała predyspozycja (pogląd, odczucie) danej osoby do wykonywania okreś­lonego rodzaju działań, do reagowania na ściśle określone bodźce.

Postawa wyraża nastawienie, stosunek (dodatni lub ujemny, pozytywny lub negatywny) człowieka wobec siebie i otaczającego go świata. Obejmuje ponadto oceny ludzi przedmiotów, zjawisk zachodzących w otoczeniu zewnętrznym. Postawa to także prefe­rowany sposób myślenia danej jednostki, odzwierciedlający jej odczucia na dany temat, a w konsekwencji - określony sposób jej działania. To gotowość do przejawiania aktywności, a co się z tym wiąże - kompetencje, możliwości ludzi w danych uwarunkowa­niach sytuacyjnych. Postawa to uzewnętrzniona przez jednostkę, wyuczona skłonność do reagowania w określony sposób, szczególnie przez podejmowanie pewnych działań w odpowiedzi na oczekiwania społeczne.

Przedsiębiorczość jest specyficzną postawą człowieka wobec otaczającego go świata i ludzi, wyraża­jącą się w twórczym i aktywnym dążeniu do ulepszania istniejących stanów rzeczy, w gotowości do podejmowania nowych działań lub rozszerzania dotychczasowych i dążenia do osiągania złożonych korzyści materialnych, które prowadzą do odczuwalnego wzrostu uzyskiwanych zysków (dochodów) oraz poprawy warunków życia i pracy [Wiatrak].

Przedsiębiorcza postawa może być także określana w kategoriach indywidualnych cech poszczególnych jednostek, takich jak: zdolności intelektualne, wysoka motywacja osiągnięć, zdolność abstrakcyjnego myślenia, potrzeba dominacji, umiejętność kon­centracji itp

Ważne:

Postawa to wiedza człowieka na dany temat

W działalności przedsiębiorczej bardzo ważna jest też wiedza przedsiębiorcy. Aspekt ten bardzo często jest podnoszony do rangi czynnika koniecznego do tego, aby przed­siębiorczość mogła się prawidłowo rozwijać. Chodzi zarówno o znajomość zasad funkcjo­nowania rynku, przedsiębiorstw, jak i wiedzę ogólną, swego rodzaju mądrość życiową, która ułatwia pokonywanie wielu trudności i problemów. Przedsiębiorca zdający sobie sprawę ze znaczenia w działalności gospodarczej intelektu traktowany jest jako przedsiębiorca intelektualny.

2. Przedsiębiorczość jako zachowanie

Zachowanie to aktywność, działalność podmiotu, który wykorzystując specyficzne cechy swojej osobowości, reaguje na określone warunki otoczenia - zmienia je lub przystosowuje się do nich.

W.J. Paluchowski podkreśla, że zachowanie to uporządkowana w czasie aktywność o określonym kierunku i strukturze. Jako rodzaje zachowania wymienia [Paluchowski, 1981, s. 12]:

• reagowanie - które jest wywołane czynnikiem powodującym jakąkolwiek aktywność jednostki,

• działanie - które jest wywołane czynnikiem powodującym uporządkowaną aktywność o określonym stopniu adekwatności i sprawności.

Taki sposób rozumienia przedsiębiorczości (jako zachowania) można odnaleźć na przykład w definicjach R. Cantillona, który utożsamiał przedsiębiorczość ze specyficznym zachowaniem się kupców i ówczesnych przedsiębiorców. W podobny sposób interpre­tował przedsiębiorczość J.B. Say, dla którego przejawiała się ona w takim zachowaniu się przedsiębiorcy, które przenosi ekonomiczne zasoby z obszaru o niższej do obszaru o wyższej wydajności i uzysku.

Czynniki warunkujące zachowanie przedsiębiorcze [T. Piecuch]:

• potrzeby działania i rozwijania zachowań przedsiębiorczych - mają one związek z dotychczasowymi dochodami, posiadanymi zasobami wytwórczymi, możliwościami uzyskania powodzenia w działalności i stopniem jej ryzyka, otoczeniem organizacji i jej charakterem; czasami potrzeby te mogą mieć charakter przymusowy (np. bezro­bocie, brak dochodów), ale mogą też wynikać z osiągniętego sukcesu, z chęci jego powtórzenia,

• cechy osobowościowe ludzi - mogą zarówno sprzyjać działaniom przedsiębior­czym, jak i je utrudniać,

3. Przedsiębiorczość jako proces

W tym ujęciu przedsiębiorczość nie jest bowiem po­jedynczym aktem - jest ciągłą aktywnością, najpełniej objawiającą się w działaniu.

Ważne: Przedsiębiorczość to proces kolejno po sobie następujących faz, ukierunkowanych na wykorzystanie w danych warunkach otoczenia pomysłu innowacyjnego w celu osiągnięcia korzyści, z uwzględnieniem ryzyka realizacji tego procesu.

Wyróżnia się następujące fazy procesu przedsiębiorczości [Adamczyk]:

1. etap wstępny - będący punktem wyjścia procesu, na który składają się: przemy­ślenia, obserwacje, identyfikacja problemu,

2. pomysł innowacyjny - powinien być jak najbardziej oryginalny, nietypowy,

3. motywacja przedsiębiorcza - to pragnienie uzyskania określonej korzyści ze swojego działania,

4. środki realizacji i zarówno materialne, jak i niematerialne (z podkreśleniem znaczenia w procesie przedsiębiorczości tych drugich); ich wielkość, struktura są uza­leżnione od cech (rodzaju) przedsiębiorczego pomysłu,

5. realizacja - to etap właściwy, sedno procesu przedsiębiorczości, pomysł przybiera w tym etapie kształt „materialny",

6. efekt procesu przedsiębiorczości - zarówno zysk (lub strata), jak i inne niema­terialne korzyści (straty) przedsiębiorcy; to etap urynkowienia pomysłu, staje się on wówczas przedmiotem transakcji kupna-sprzedaży.

Rysunek nr 1. Proces przedsiębiorczości

Procesowe ujęcie przedsiębiorczości znajduje odzwierciedlenie w licznych definicjach tego pojęcia, które można odnaleźć w literaturze przedmiotu.

Tabela nr 1. Procesowe ujęcie przedsiębiorczości

Autorzy definicji	Definicje przedsiębiorczości
M. Casson	To proces pozyskiwania i wykorzystania w działalności gospodarczej cen­nych zasobów, dających przewagę nad innymi, którzy z różnych względów ich nie dostrzegają lub je bagatelizują
B. Lloyd	To proces tworzenia, a szczególnie kierowania nowymi przedsięwzięciami
R.D. Hisrich, M.P. Peters	To proces kreowania czegoś odmiennego ze względu na wartość, poświę­cając na to konieczny czas i wysiłek, zakładając towarzyszące temu ryzyko finansowe, psychiczne i społeczne, i na koniec uzyskanie dzięki temu nagrody finansowej i osobistej satysfakcji
A. Shapero	To złożony proces, na który składają się: przejawianie inicjatywy zarówno przez osoby indywidualne, jak i grupy, doprowadzenie do połączenia zasobów w celu stworzenia nowego przedsiębiorstwa, czuwanie nad prawidłowym jego funkcjonowaniem, względna swoboda działania oraz podejmo­wanie ryzyka, które jest nieodłączną cechą działalności przedsiębiorczej
R.W. Griffin	To proces tworzenia i budowania czegoś nowego, najczęściej nowego przed­siębiorstwa
T. Kraśnicka	To proces obejmujący zintegrowaną sekwencję decyzji i działań zmierza­jących do wykorzystania nadarzających się okazji.
R.C. Ronstadt	Przedsiębiorczość jest dynamicznym procesem tworzenia bogactwa przez podejmujące ryzyko indywidualności
E. Lipiński	To proces będący wynikiem wysiłków związanych z organizowaniem i prowadzeniem działalności gospodarczej opartej na motywach zysku oraz podejmowaniem związanego z tym ryzyka

W literaturze przedmiotu można odnaleźć wiele rodzajów, typów i modeli przedsiębiorczości. Biorąc pod uwagę takie czynniki, jak czas, ryzyko, tempo zmian, a przede wszystkim cechy osobowości przedsiębiorcy, L.H. Haber przedsiębiorczość:

• ewolucyjną,

• żywiołową,

• etyczną,

• systemową.

Tabela nr 2. Rodzaje przedsiębiorczości według L.H. Habera

Rodzaj	Opis
Przedsiębiorczość ewolucyjna	Charakteryzuje się stopniowym wprowadzaniem zmian przez inwestowanie, poprawę umiejętności przedsiębiorcy, podej­mowanie nowej działalności gospodarczej, modernizację dotychczasowej. Model ten jest charakterystyczny dla przed­siębiorstw rodzinnych, dla działalności na małą lub bardzo małą skalę
Przedsiębiorczość żywiołowa	Cechuje się wysokim stopniem ryzyka i silnym dążeniem do osiągnięcia sukcesu. Może prowadzić do działań na pogra­niczu prawa, wykorzystania luk w przepisach, łamania ich. Działania te charakteryzują się zwykle dużą pomysłowością i dużą innowacyjnością
Przedsiębiorczość etyczna	Odbywa się zgodnie z obowiązującymi przepisami, systemami wartości, normami zachowań, rzetelną i uczciwą pracą. Dzia­łania przedsiębiorcze w tym modelu charakteryzują się roz­wagą, lojalnością w stosunku do partnerów, uczciwością itp.
Przedsiębiorczość systemowa	Jest charakterystyczna dla rozwiniętej gospodarki rynkowej, w której państwo stwarza odpowiednie warunki do rozwoju zachowań przedsiębiorczych, stając się promotorem przed­siębiorczości, wspierając jej rozwój. Działania takie ograni­czają do minimum lub eliminują zachowania negatywne, nieetyczne. Sprzyja to powstawaniu modelu przedsiębior­czości etycznej - najbardziej korzystnej dla społeczeństwa

Model ostrosłupa przedsiębiorczości

W literaturze przedmiotu przedsiębiorczość jest często traktowana jako samodzielny czynnik wytwórczy (za klasyczne czynniki uznaje się: pracę, ziemię i kapitał) który decyduje o poziomie efektywności procesów gospodarowania. Założenia te znaj­dują wyraz; w modelu ostrosłupa przedsiębiorczości. Przyjmuje się w nim, że zależność między podstawowymi czynnikami produkcji a przed­siębiorczością ilustruje pole powierzchni całkowitej ostrosłupa. Praca, ziemia i kapitał są sobie równe, to długości boków trójkąta znajdującego się w podstawie ostrosłupa. Przed­siębiorczość to jego wysokość. Przy całkowitym braku przedsiębiorczości efekt gospodarowania jest wynikiem wykorzystania klasycznych czynników produkcji (jest równy polu powierzchni trójkąta znajdującego się w podstawie ostrosłupa). Natomiast im więcej przedsiębiorczości (większa wysokość ostrosłupa), tym większa efektywność (większe pole powierzchni całkowitej ostrosłupa). O wyniku działal­ności gospodarczej decyduje więc odpowiednie wykorzystanie klasycznych czynników produkcji, ale i jest to uzależnione od zachowań przedsiębiorcy [T. Piecuch].

III. Instytucje wsparcia przedsiębiorczości:

1. Parki technologiczne

Park technologiczny to jeden z przykładów skutecznego wspierania rozwoju przedsiębiorczości w regionach. Związany z tym transfer technologii i działalność innowacyjna stanowią bardzo istotny czynnik stymulacji rozwój współczesnej gospodarki i życia społecznego. Park technologiczny to wspólne określenie dla wyodrębnionego obszaru rozwoju (kompleks budynków, urządzeń zapewniających właściwą bazę infrastrukturalną do prowadzenia działalności gospodarczej opartej na innowacyjnych rozwiązaniach tech­nologicznych) skupiającego podmioty oparte na zaawansowanych technologiach, takich jak: uczelnie, instytucje badawczo-rozwojowe i laboratoria, w tym działy badawczo-rozwojowe dużych przedsiębiorstw, małe i średnie firmy zorientowane na zaawansowane technologie oraz instytucje wspomagające transfer technologii [T. Piecuch].

Park technologiczny to moderator kontaktów między przemysłem i nauką [D. Kozdeba, Parki technologiczne jako narzędzia poprawy konkurencyjności, s. 81]. Są to przetworniki wiedzy uzyskanej w wyniku działalności badawczo-rozwojowej na innowacje. [D. Kozdeba, dz. cyt., s. 468]

Zgodnie z Ustawą o finansowym wsparciu inwestycji, parki technologiczne to: zespół wyodrębnionych nieruchomości wraz z infrastrukturą techniczną utworzony w celu dokonywania przepływu wiedzy i technologii między jednostkami naukowymi i przedsiębiorcami.

Parki naukowe i naukowo-technologiczne oferują przedsiębiorcom wykorzystują­cym nowoczesne technologie usługi w zakresie:

• doradztwa w sprawach tworzenia i rozwoju przedsiębiorstw,

• transferu technologii oraz przekształcania wyników badań naukowych i prac rozwojowych w innowacje technologiczne,

• tworzenia korzystnych warunków prowadzenia działalności gospodarczej przez korzystanie z nieruchomości i infrastruktury technologicznej na zasadach umownych.

Inicjatorem tworzenia parków jest zwykle sektor nauki (uczelnie, instytuty badawcze, jednostki badawczo-rozwojowe) lub administracja (centralna, regionalna, samorządowa), a także sektor przemysłu i handlu. Są one zawsze wspomagane przez różnego rodzaju instytucje finansowe.

2. Inkubatory przedsiębiorczości

Ich celem jest pomoc, wsparcie, „utrzymanie przy życiu" nowych, małych firm w bardzo trudnym dla nich okresie „wylęgania", „inkubacji". Koncepcja inkubatorów zrodziła się w Stanach Zjednoczonych w latach sześćdziesiątych, a pierwszy inkubator zorganizowany został przez firmę drobiarską

Inkubator zapewnia dogodne środowisko do przetrwania przedsiębiorstwa w najtrudniejszych okresach jego powstania i rozwoju.

Inkubator przedsiębiorczości to specjalnie zorganizowana przestrzeń mająca charakter lokalny, służąca do kreowania, stymulowania, wspierania i inkubacji małych i średnich firm z wykorzystaniem uwarunkowań i zasobów lokalnej społeczności i infrastruktury. Inkubator to z reguły spółka z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjna, która zapewnia odpowiedni start w biznesie.

Rolą inkubatorów przedsiębiorczości jest ochrona małych, słabych podmiotów go­spodarczych, zmniejszenie ryzyka upadku w początkowym okresie ich działalności. Główny cel istnienia inkubatora jest osiągany przez [T. Piecuch]:

• zapewnienie podmiotom gospodarczym miejsca, w którym mogą rozpocząć działalność,

• niższe od rynkowych opłaty czynszowe,

• świadczenie wybranych usług doradczych,

• kompleksowe usługi administracyjno-biurowe, np. sekretarskie, recepcja pod­czas godzin urzędowania, udostępnianie łączy telefonicznych, faksu, Internetu itp.,

• organizowanie szkoleń i seminariów.

Inkubatory nie chronią przed konkurencją, ale przyczyniają się do prawidłowego ukierunkowania rozwoju przedsiębiorstw, tak aby po uzyskaniu przez nie pełnej samodzielności były w stanie prowadzić działalność gospodarczą. Udzielają też pomocy prawnej, technicznej, są źródłem istotnych informacji, miejscem nawiązywania bardzo ważnych w świecie biznesu kontaktów.

W Polsce przeciętny inkubator zajmuje powierzchnię 2764,9 m: (od 443 do 21000 m2), z czego 72,9% stanowi powierzchnia netto pod wynajem dla firm i innych użytkowników. W większości inkubatorów maksymalny okres pobytu w nim przedsiębiorstwa wynosi od 3 do 5 lat.

2. Klastry

Klaster to specyficzna sieć powiązanych ze sobą, współpracujących i wzajemnie uzupełniających przedsiębiorstw. To geograficzne skupisko wyspecjalizowanych firm działających w pokrewnych sektorach, powiązane z siecią publicznych i prywatnych instytucji wspierających ich aktywność. Pomiędzy przedsiębiorstwami występują powiązania rynkowe i pozarynkowe wynikające z wymiany dóbr i informacji. M.E. Porter definiuje klaster jako układ wzajemnie powiązanych ze sobą firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (np. uniwersytetów, stowarzyszeń branżowych) w poszczególnych dziedzinach konkurujących ze sobą, ale również współpracujących [Porter, Porter o konkurencji, 2001, s. 245]. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki z 2 grudnia 2006 r., klaster jest przestrzenną sektorową koncentracją podmiotów działających na rzecz rozwoju gospodarczego lub innowacyjności co najmniej dziesięciu podmiotów, wy­konujących działalność gospodarczą na terenie jednego lub kilku sąsiednich województw, konkurujących i współpracujących ze sobą w tych samych lub pokrewnych branżach oraz powiązanych rozbudowaną siecią relacji o formalnym i nieformalnym charakterze, przy czym co najmniej połowę podmiotów w klastrze powinny stanowić przedsiębiorstwa. W każdym klastrze można wyodrębnić następujące elementy [T. Piecuch]:

• branża tworząca jądro klastra - firmy z tej branży są kluczowymi uczestnikami klastra, osiągają wysokie dochody, zwykle obsługują rynek międzynarodowy,

• branże wspierające - firmy z tych branż obsługują branżę tworzącą jądro klastra; są to dostawcy maszyn, urządzeń, materiałów, firmy świadczące usługi finansowe itp.; przedsiębiorstwa te charakteryzuje wysoka specjalizacja i lokalizacja blisko firm z branży znajdującej się w centrum klastra,

• infrastruktura „miękka"- to lokalne szkoły, uniwersytety, instytucje samorzą­du terytorialnego, agencje rozwoju regionalnego, które wspierają firmy klastra,

• infrastruktura „twarda" - to drogi, mosty, gospodarka odpadami, linie połą­czeń telekomunikacyjnych itp.

Literatura:

W. Adamczyk, Przedsiębiorczość: próba systematyzacji,

W. Baumol, Entrepreneurship, Management, and the Structure of Payoffs,

F. Bławat, Przedsiębiorca w teorii przedsiębiorczości i praktyce małych firm,

T. Gruszecki, Współczesne teorie przedsiębiorstwa

red. Jaremczuk, Przedsiębiorstwo w procesie transformacji,

D. Kozdeba, Parki technologiczne jako narzędzia poprawy konkurencyjności

W. Paluchowski, Osobowość a działanie,

T. Piecuch, Przedsiębiorczość, Podstawy teoretyczne

M. E. Porter, Porter o konkurencji,

J. Targalski, Przedsiębiorstwo i rozwój firmy

8

Zadania przedsiębiorcy wg P.F. Druckera

Inwestowanie kapitału cudzego lub własnego w celu jego pomnażania

Organizowanie produkcji w celu wypracowania wartości rynkowej

Wprowadzanie nowych produktów na rynek

Przemyślenia, obserwacje otoczenia, identyfikacja szans

POMYSŁ

MOTYWACJA

ŚRODKI REALIZACJI

REALIZACJA

POMYSŁ - kształt „materialny”

EFEKT

Przedsiębiorczość

Ryzyko

Otoczenie

---