Geneza ustanowienia Unii Europejskiej


0x08 graphic
Bezpieczeństwo Narodowe

Polityka Bezpieczeństwa

Polityka Bezpieczeństwa
Unii Europejskiej


  1. Geneza ustanowienia Unii Europejskiej.

Przełomowym i jak dotychczas najbardziej dalekosiężnym, wyznaczającym nowy etap
w historii integracji europejskiej przedsięwzięciem było podpisanie i wejście w życie
(1 listopada 1993r.) Traktatu o Unii Europejskiej, znanego powszechnie jako Traktat
z Maastricht. Stanowi on swoiste ukoronowanie i konsekwencję działań różnych sił politycznych i społecznych, zmierzających do utworzenia Unii Europejskiej.

Lata poprzedzające ustanowienie UE były dla Wspólnot okresem głębokiego kryzysu politycznego jak i gospodarczego. Ich wpływ na decyzje polityczne, podejmowane na płaszczyźnie międzynarodowej, był coraz mniejszy, a ich pozycja polityczna pozostawała daleko w tyle za pozycją gospodarczą. Utrzymanie tej ostatniej stawało się coraz to trudniejsze , w wyniku nowych wyzwań technologicznych, rosnącej ciągle konkurencji ze strony gospodarki USA, Japonii oraz państw nowo uprzemysłowionych (Azjaci). Coraz bardziej była widoczna ociężałość i mała efektywność struktury instytucjonalnej oraz mechanizmu podejmowania decyzji. Wszystko to postawiło Wspólnoty w obliczu nowych wyzwań. Potrzeba określonych zmian systemowych w gospodarce państw
w gospodarce państw członkowskich Wspólnot, jak i nowych działań, wzmacniających rangę polityczną tych ugrupowań była więc w pełni ewidentna. Nowy dodatkowym impulsem w tej sprawie na przełomie lat 80 i 90., stanowiły zmiany dokonujące się w Europie Środkowej
i Wschodniej oraz zjednoczenie Niemiec i konsekwentnie obu tych procesów dla stosunków Wschodnio - Zachodnich i przyszłości NATO.

U podstaw renesansu idei europejskiej, jaki nastąpił w latach 80., legły przede wszystkim inicjatywy Francji i RFN. W 1985r. została opublikowana Biała księga dotycząca dokończenia realizacji rynku wewnętrznego WE. 1 lipca 1987r. wszedł w życie Jednolity Akt Europejski (JAE), modyfikujące postanowienia traktatów ustanawiających Wspólnoty , nadając procesom integracyjnym nowe tempo. W kwietniu 1990r. kiedy zjednoczenie Niemiec było już tylko kwestią czasu, prezydent Francji- Mitterand i kanclerz RFN Kohl,
w czasie obrad Rady Europejskiej w Dublinie wystąpili ze wspólną inicjatywą „przekształcenia całości stosunków między państwami członkowskimi w Unię Europejską”. Nadzór nad opracowaniem projektu stosowanego traktatu zlecono ministrom spraw zagranicznych, ustalając jednocześnie wstępny termin ustanowienia UE na 1 stycznia 1993r. projekt ten miał zawierać postanowienia dotyczące pogłębienia dalszej integracji ekonomicznej (ustanowienie ni gospodarczej i walutowej).

TUE spotkał się z bardzo zróżnicowanym przyjęciem w państwach członkowskich.
W wyniku tego procesu jego ratyfikacji został wydłużony, w porównaniu z postanowieniami traktatu. Szczególnie dramatyczny przebieg miał on w Dani i Wielkiej Brytanii. Negatywne wyniki pierwszego ogólnego narodowego referendum w Danii oraz zastrzeżenia do traktatu ze strony WB zmusiły pozostałe państwa członkowskie Wspólnot do dokonywanych ustępstw wobec tych dwóch państw, czego formalnym wyrazem były specjalne protokoły załączone to TUE i przyjęte do posiedzeniu Rady Europejskiej w Edynburgu 12 grudnia 1992r. Ze szczególną uwagą potraktowano żądania Danii. W rezultacie Dania, poprzez wyłączenie wobec niej stosowanych postanowień TUE ( klauzula opting out), uzyskała zgodę na wyjątkowe traktowanie jej w sprawach polityki walutowej, polityki obronnej, polityki
w dziedzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych oraz obywatelstwa Unii. Wynik ponownego referendum w Danii umożliwił ratyfikację TUE. Natomiast rząd brytyjski został upoważniony do zastosowania klauzuli opting out w odniesieniu do udziału WB w UGiW
i postanowień TUE w kwestiach polityki socjalnej.

TUE wszedł w życie 1 listopada 1993r.

  1. Struktura UE- trzy filary

TUE jako dokument prawny jest bardzo trudny do analizy ze względu na swą nieprzejrzystość i skomplikowaną strukturę. Stanowi on bardzo rozbudowana umowę międzynarodową, składająca się z ośmiu części, zwanych Tytułami:


Unię tworzą dwa obszary strukturalne o różnym charakterze prawnym:

  1. Dwie Wspólnoty Europejskie- Europejska Wspólnota Gospodarcza, po czym zmieniło nazwę na Wspólnota Europejska i Europejska Wspólnota Energii Atomowej.

  2. Obejmuje „politykę i formy współpracy”- Wspólna Polityka Zagraniczna
    i Bezpieczeństwa oraz Współpraca Policyjna i Sadowa w Sprawach Karnych (pierwotnie nazywana w TUE- Współpraca w Dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych).

W obszarze pierwszym- mającym głównie charakter gospodarczy, realizacja zadań odbywa się w metodą wspólnotową, czyli wg zasad wynikających z prawa wspólnotowego. Natomiast obszar drugi- współpraca państw członkowskich oparta jest o prawo międzynarodowe tzw. współpraca międzyrządowa.

W obszarze drugim UE podstawowymi podmiotami współpracy są państwa członkowskie, które mają do dyspozycji jednolite instytucje wspólnotowe, ale jednocześnie ich działania muszą być zgodne z prawem wspólnotowym, służącym do realizacji zadań
w I filarze. Wszystkie działania podejmowane przez państwa członkowskie w trzech filarach muszą być spójne. Metoda wspólnotowa nie występuje tutaj, chociaż należy podkreślić, że
w odniesieniu do realizacji zadań wynikających ze Współpracy Policyjnej i Sądowej
w Sprawach Karnych niektóre ich aspekty są rozstrzygane metodą wspólnotową. Natomiast w zakresie WPZiB realizacja zadań odbywa się wyłącznie na podstawie współpracy międzynarodowej.

Powyższa struktura UE określana jest potocznie, jako konstrukcja na trzech filarach:

  1. Filar I- tworzą dwie WE o charakterze gospodarczym i ściśle związane z nimi inne kwestie regulowane przez postanowienia TWE i TEWEA. Jest to najstarszy i najbardziej rozbudowany filar UE. Zakres materii regulowanej w ramach tego filara zwiększył się po nowelizacji TUE dokonanej przez Traktat z Amsterdamu;

  2. Filar II- tworzą postanowienia TUE dotyczące współpracy państw w zakresie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa . jest to dziedzina integracji europejskiej, nie zawsze łatwa do realizacji, ale w ostatnich latach rozwija się w szybkim tempie;

  3. Filar III- to postanowienia TUE dotyczące działań Unii w zakresie Współpracy Policyjnej i Sądowej w Sprawach Karnych. Jest to również „nowy” i jak wykazała praktyka, bardzo potrzebny zakres integracji europejskiej. Współpraca państw członkowskich UE w ramach tego filara rozwija się niezwykle dynamicznie.

  1. Rada Europejska.

Rada Europejska była długo pozatraktatową strukturą, której utworzenie było przewidziane w traktatach ustanawiających Wspólnoty. Wykształciła się w toku funkcjonowania Wspólnot, w wyniku realnych potrzeb wynikających z logiki rozwoju procesów integracyjnych, a w szczególności z dążenia do rozszerzenia zakresu przedmiotowego współpracy w ramach europejskich ugrupowań integracyjnych. Korzeni RE należy szukać w tzw. konferencjach na szczycie, czyli konferencjach z udziałem głów państw lub rządów państw członkowskich Wspólnot. Inicjatorem takich spotkań był prezydent Francji CH. De Gaulle. Początkowo poczynając do pierwszej konferencji w 1961r., były one zwoływane sporadycznie. Podczas konferencji, która odbyła się 9-10 grudnia 1974r.,
w Paryżu, państwa członkowskie podjęły decyzje o organizowaniu spotkań na najwyższym szczeblu trzy razy do roku, nadając im oficjalną nazwę- Rada Europejska. Pierwsze oficjalne posiedzenie tej ciągle jeszcze wówczas pozatraktatowej instytucji, występującej pod nazwą RE, odbyło się w Dublinie w marcu 1975r.

  1. Rada Unii Europejskiej.

Rada UE jest instytucją międzyrządową Wspólnot i Unii Europejskiej. Ma ona charakter organu przedstawicielskiego, stojącego na straży interesów państw członkowskich UE. W jej skład wchodzą przedstawiciele wszystkich państw członkowskich, po jednym
z każdego państwa. Początkowo ranga przedstawicieli państw członkowskich nie była bliżej określona i dopiero TUE uściślił tę kwestię. Tak więc członkami Rady UE są przedstawiciele szczebla ministerialnego, którzy maja pełnomocnictwo do działania w imieniu rządu
w danym państwie.

Członkowie Rady w trakcie pełnienia swych funkcji działają na podstawie mandatu swego rządu i są związani jego instrukcjami. Rada, która jest instytucją Wspólnot i UE nie zmienia w niczym ich statusu prawnego, chociaż jednocześnie zobowiązuje do działań, zmierzających do osiągnięcia celów wspólnych wyznaczonych przez postanowienia traktatów europejskich. Członkowie RE, będąc rzecznikami interesów państw członkowskich , za całokształt swej działalności są odpowiedzialni wyłącznie przed swoimi rządami. Rada jest jedną instytucją, ale może działać, zgodnie z postanowieniami jej regulaminu wewnętrznego, w różnych konfiguracjach.

Funkcję Przewodniczącego, czyli Prezydencji Rady UE pełnią poszczególni jej członkowie (ministrowie spraw zagranicznych), przez 6 miesięcy, w dwóch cyklach 6- letnich wg. Ustalonego przez Radę porządku.

  1. Polska w Unii Europejskiej.

Polska w Unii Europejskiej ma swoje miejsce od 1 maja 2004 roku. Jednak wstąpienie do Wspólnoty poprzedziło wiele lat przygotowań i starań. Musieliśmy spełnić wiele koniecznych warunków, aby ostatecznie wstąpić w szereg państw członkowskich. Trzeba było określić swoje mocne i słabe strony, przeprowadzić szczegółowe kontrole na wszystkich szczeblach państwa. Cały sztab ludzi zaangażowany był w prowadzenie analiz sytuacji w Polsce. Najważniejsze procesy prowadzone przez Polskę to pięcioetapowe negocjacje akcesyjne, które rozpoczęły się na dobre już w 1998 roku. Mieliśmy zatem 6 lat aktywnych działań prowadzących nas do celu. Za prowadzenie rozmów odpowiedzialni byli premier, minister spraw zagranicznych, sekretarz KIE i Główny Negocjator.

ETAP I

Negocjacje ruszyły 3 kwietnia 1998 roku. Początek polegał na analizie porównawczej prawa polskiego z prawem unijnym. Podjęto decyzje dotyczące aktów, które zostaną wdrożone i tych, które wymagają uzgodnień negocjacyjnych. Żmudny proces badania dokumentów i przeglądu ustawodawczego trwał ponad rok i zakończył się w październiku 1999 roku. To otworzyło drogę do kolejnego etapu.

ETAP II

Po przejściu wstępnych procedur państwo polskie było upoważnione do opracowania swoich warunków negocjacyjnych, które ostatecznie zatwierdziła Rada Ministrów. Polskie stanowisko było konfrontowane podczas Spotkań Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej
w Brukseli lub Luksemburgu z ustaleniami negocjacyjnymi wypracowanymi przez Radę Unii Europejskiej i państwa członkowskie. W Polsce za najwyższy priorytet uznano wszystkie procesy dostosowawcze.

ETAP III

Etap III objął już konkretne negocjacje prowadzące do wspólnego porozumienia. Długotrwała wymiana informacji, mnóstwo pisemnych wyjaśnień i konsultacji eksperckich doprowadziły w końcu do wypracowania wspólnego celu. Polska przystąpiła do Akademii
i rozpoczęła kształcenie kadr w zakresie prawa europejskiego. Unia Europejska za nieodwołane uznała poszerzenie granic zjednoczonej Europy.

ETAP IV

Przystąpiono do prac mających na celu stworzenie szkicu Traktatu Akcesyjnego. Głównymi uczestnikami spotkań byli członkowie Rady UE i Grupy Roboczej wraz z polską Radą Ministrów. W umowie znalazły się wszystkie postanowienia uznane na przestrzeni ostatnich lat. Komisja Europejska stwierdziła, że dziesięć państw kandydujących, w tym Polska, będzie gotowych do akcesji w planowanym terminie.

ETAP V

Wszystkie podejmowane przez lata starania doprowadziły w końcu do pomyślnego zakończenia procesu negocjacji akcesyjnych. Ukoronowaniem polskich oczekiwań był szczyt w Kopenhadze, który odbył się 12-13 grudnia 2002 roku. Ustalono, że Polska przystąpi do Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku. Traktat Akcesyjny podpisano 16 kwietnia 2003 roku
w Atenach. W Polsce o podjęciu decyzji zadecydowało także społeczeństwo wyrażając swoją opinię w referendum przeprowadzonym 7-8 czerwca 2003 roku. 77 procent Polaków opowiedziało się za zjednoczeniem kraju z UE.

  1. Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa.

    1. Ogólne informacje

Traktat o Unii Europejskiej podpisany 7 lutego 1992r. w Maastricht, w Tytule V ustanowił Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa, która zastąpiła dotychczasową Europejską Współpracę Polityczną. Została ona umiejscowiona w drugim filarze UE. Traktat ten był już dwukrotnie modyfikowany: 2 października 1997r. w Amsterdamie (nowelizacja weszła
w życie 1 maja 1999r.) i w grudniu 2000 roku w Nicei. Ten ostatni dokument został podpisany w Brukseli 26 lutego 2001r., a wszedł w życie 1 lutego 2003roku.

WPZiB jak wskazuje na to jej nazwa, obejmuje dwa wzajemnie powiązane rodzaje polityki. Polityka zagraniczna jest zewnętrzną aktywnością dyplomatyczną, zaś polityka bezpieczeństwa stanowi połączenie działalności wewnętrznej i zewnętrznej niekierowanej na umocnienie bezpieczeństwa międzynarodowego. Nas interesuje ta druga część WPZiB. Jednak, że ze względu zarówno na wzajemne powiązania, jak i jednolitą strukturę instytucjonalną koncepcja bezpieczeństwa UE należy rozpatrywać, analizując dokumenty programowe dotyczące WPZiB.

Charakter i istotę WPZiB określają już Postanowienia wspólne TUE, które formułują cele Unii. Jednym z nich jest potwierdzenie tożsamości UE na arenie międzynarodowej „zwłaszcza poprzez realizację wspólnej polityki obronnej, która mogłaby prowadzić do wspólnej obrony” wcześniej przed traktatem z Maastricht międzynarodową tożsamością Wspólnoty Europejskiej zapewniała kombinacja zewnętrznych polityk WE i Europejska współpraca Polityczna . Traktat O Unii Europejskiej również zobowiązuje Unię i jej organy, Rade i Komisje do zapewnienia „spójności całości swych działań zewnętrznych, podejmowanych w ramach polityk w dziedzinach stosunków zagranicznych, bezpieczeństwa, gospodarczej i rozwoju”. Już te wstępne postanowienia traktatu wskazują na silną wolę państw tworzących Unię Europejską, aby organizacja ta występowała na arenie międzynarodowej jako zwarty podmiot. Jest to istotne zobowiązanie do spójności różnych polityk zewnętrznych, opartych ma zróżnicowanych podstawach prawnych.

Pierwsza debata na temat zreformowania WPZiB odbyła się na Konferencji Międzyrządowej w Turynie w latach 1996- 1999. Odnowiły się na niej stare spory między rzecznikami poszerzenia zakresu i uwspólnotowienia WPZiB, a zwolennikami utrzymania „statusu quo” i międzynarodowego charakteru II filaru Unii. Niezgodą pozostała sprawa polityki obronnej i obrony europejskiej, w tym ukształtowania stosunków między UE a UZE. W zgodniej nowelizacji dokonano jednak małego postępu, dopisując do kompetencji Rady Europejskiej w zakresie definiowania zasad i ogólnych wytycznych dla WPZiB także sprawy dotyczące obrony.

Istotne znaczenie dla wzmocnienia WPZiB miał nowy zapis wprowadzony do Traktatu amsterdamskiego o tym, że Unia Zachodnioeuropejska będzie zapewniać zdolność operacyjna do prowadzenia zadań petersberskich (operacje humanitarne i ratownicze, misje pokojowe oraz zadania bojowe). Oznaczało to, że Unia Europejska uzyskała możliwość wykorzystania UZE do opracowywania i realizacji decyzji oraz prowadzenia działań militarnych. W tym przypadku państwa członkowskie UE były upoważnione do pełnego uczestnictwa w realizacji tych zadań.

    1. Cele

Cele, jakie UE zamierza realizować opierając się na WPZiB, zgodnie z Traktatem amsterdamskim są sformułowane dość ogólnie i obejmują:

  1. Ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów, niezależności i integralności Unii zgodnie z zasadami „Kasty Narodów Zjednoczonych”

  2. Umacnianie bezpieczeństwa Unii we wszelkich formach;

  3. Utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych oraz Aktu Końcowego z Helsinek i celami Karty Paryskiej, w tym dotyczącymi granic zewnętrznych;

  4. Wspieranie międzynarodowej współpracy;

  5. Rozwijanie oraz umacnianie demokracji i państwa prawnego a także poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności.

Wymienione cele UE obejmują więc wartości i interesy reprezentowane przez pojedyncze podmioty stosunków międzynarodowych, czyli państwa i organizacje międzynarodowe o celach ogólnych. Wskazuje to na ambicje Unii stania się wszechstronnym aktorem międzynarodowym.

    1. Instrumenty WPZiB.

Unia Europejska, jak każdy uczestnik stosunków międzynarodowych wykształciła środki i narzędzia niezbędne do działania w środowisku międzynarodowym. Są to zarówno środki mieszczące się w kanonie klasycznych środków dyplomatycznych, jak i instrumenty szczególne takie jak:


  1. Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych.

    1. Ogólne informacje.

Polityka UE w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych służy realizacji jednego z pięciu głównych celów Unii, wymienionych w art. 2 TUE: „utrzymanie i rozwijanie Unii jako przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w ramach której zapewniony zostanie swobodny przepływ osób w powiązaniu z właściwymi środkami w zakresie kontroli granic zewnętrznych, azylu, imigracji oraz zapobiegania przestępczości.” Polityka w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych obejmuje zakresem przedmiotowym kilka szczegółowych obszarów aktywności Unii: